Czynna ochrona dąbrowy świetlistej Potentillo albae- Quercetum w rezerwacie Napoleonów (Polska Środkowa) rezultaty jednorazowego zabiegu

Podobne dokumenty
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Warszawa, dnia 19 października 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 17 października 2016 r.

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 25 lipca 2017 r.

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

628 i 842, z 2014 r. poz. 805, 850, 1002, 1101 i 1863, z 2015 r. poz. 222.

MARTWE DREWNO W WIELKOPOLSKIM PARKU NARODOWYM NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH OBSZARÓW OCHRONY ŚCISŁEJ

Gorzów Wielkopolski, dnia 20 grudnia 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 38/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Gorzów Wielkopolski, dnia 11 maja 2017 r. Poz. 1191

91I0 *Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)

628 i 842, z 2014 r. poz. 805, 850, 1002, 1101 i 1863, z 2015 r. poz. 222.

OCHRONA PRZYRODY W POWIECIET KUTNOWSKIM. Rezerwaty przyrody w gminie Nowe Ostrowy

Warszawa, dnia 26 września 2017 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 22 września 2017 r.

Warszawa, dnia 22 listopada 2017 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 13 listopada 2017 r.

ZARZĄDZENIE NR 22/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI

ZARZĄDZENIE NR 20/0210/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY. z dnia 28 grudnia 2011 r.

Operat ochrony szaty roślinnej i grzybów. Plan ochrony dla Kozienickiego Parku Krajobrazowego Etap I Diagnoza stanu

Regresja dąbrowy świetlistej Potentillo albae Quercetum w rezerwacie im. Króla Jana Sobieskiego w Warszawie

Warszawa, dnia 4 sierpnia 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W WARSZAWIE. z dnia 2 sierpnia 2016 r.

Rezerwaty przyrody czas na comeback!

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak

Warszawa, dnia 22 kwietnia 2015 r. Poz. 3790

ROZPORZĄDZENIE NR 51/2007 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Kruszewiec

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu oraz Nadleśnictwo Gniezno

UCHWAŁA NR... RADY MIASTA BIAŁYSTOK. z dnia r.

Klub Przyrodników. Świebodzin, 3 września 2010

ROZPORZĄDZENIE NR 53/2007 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Dębowiec

Bydgoszcz, dnia 24 czerwca 2013 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 0210/13/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W BYDGOSZCZY

Gorzów Wielkopolski, dnia 22 lutego 2013 r. Poz. 565 ZARZĄDZENIE NR 3/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Jó zef K. Kurowski, Hieronim Andrzejewski ROŚLINNOŚĆ RZECZYWISTA REZERWATU LAS ŁAGIEWNICKI W ŁODZI

Opole, dnia 14 września 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU. z dnia 13 września 2016 r.

Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia

ZAGROŻENIA I ZADANIA OCHRONNE DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH I GATUNKÓW ROŚLIN Ewa Jabłońska wraz z zespołem botanicznym

Znaczenie obszarów NATURA 2000 ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk łęgowych

Inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych NATURA 2000

Projekt LIFE12 NAT/PL/ Ochrona zbiorowisk nieleśnych na terenie Beskidzkich Parków Krajobrazowych

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Udział obcych gatunków roślin naczyniowych w strukturze leśnych zespołów roślinnych nadleśnictwa Kozienice

ROZPORZĄDZENIE NR 56/2007 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Żądłowice

ZARZĄDZENIE NR 21/2011 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W ŁODZI

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

Szczecin, dnia r. ANALIZA RYNKU

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Szata roślinna terenów pogórniczych na przykładzie rezerwatu przyrody Góra Miedzianka. Bartosz Piwowarski

Gorzów Wielkopolski, dnia 22 lutego 2013 r. Poz. 564 ZARZĄDZENIE NR 2/2013 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

Rozdział IX Siedliska przyrodnicze obszary wskazane do pomocy finansowej z tytułu dopłat rolno środowiskowych.

Inwentaryzacja i monitoring roślinności trwałych użytków zielonych powiązane z monitoringiem ornitofauny

dotychczasowych lustracji terenu rezerwatu, plan urządzenia lasu, miejscowy plan zagospodarowania

Gdańsk, dnia 7 grudnia 2015 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU. z dnia 13 listopada 2015 r.

* Ciep olubne d browy

Biuro Badań, Monitoringu i Ochrony Przyrody EcoFalk. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

Gorzów Wielkopolski, dnia 3 sierpnia 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA w GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

ARTYKUŁY POPULARNONAUKOWE. Stanowiska dzwonecznika wonnego Adenophora liliifolia na Równinie Bełżyckiej (Zachodnia Lubelszczyzna)

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Robert Kościelniak Dr Lucjan Schimscheiner

OCHRONA ŚWIETLISTEJ DĄBROWY POTENTILLO ALBAE-QUERCETUM I GRĄDU SUBKONTYNENTALNEGO TILIO-CARPINETUM TYPICUM NA OBSZARZE REZERWATU PRZYRODY KONEWKA

ZAŁACZNIK NR 2 Lista źródeł możliwych do pozyskania informacji z zakresu różnorodności biologicznej, przy opracowywaniu KIP i ROS

8160 Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

GRINER Wojciech Pytel ul. Wężowiec 4/4, Nowy Dwór Gdański tel NIP: REGON:

Diagnoza obszaru. Las Baniewicki

Szczególnej ochronie podlegają rezerwaty przyrody; "PONIKWA

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia

2. Odnawianie lasu po wycince (drzewa rodzime) B

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Lublin, dnia 11 maja 2016 r. Poz ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W LUBLINIE. z dnia 10 maja 2016 r.

Pielęgnowanie lasu aspekty przyrodnicze i gospodarcze

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

INWENTARYZACJA ZIELENI. Budowa ścieżki rowerowej w ul. Niemcewicza (Dzielnica Wesoła) obwód pnia na wys. 1,30m [cm]

Nowe stanowisko dzwonecznika wonnego Adenophora liliifolia w Dąbrowie koło Zaklikowa (Wyżyna Lubelska)

Gorzów Wielkopolski, dnia 22 sierpnia 2012 r. Poz ZARZĄDZENIE NR 32/2012 REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

PLAN WYRĘBU DRZEW I KRZEWÓW Rozbudowa ul. Zdroje w Czerwonaku poprzez dobudowę chodnika od posesji nr 56 do ul. Źródlanej

OPIS TECHNICZNY. Materiały wyjściowe Mapa sytuacyjno-wysokościowa z projektem budowy ul. Kadrowej w skali 1:500 wraz z naniesionym drzewostanem.

sierpnia 2006 roku w sprawie ustanowienia pomnika przyrody (Dz. Urz. z 2006 roku nr 104 poz. 2916)

Przedmioty ochrony obszaru siedliskowego a gospodarka leśna

Możliwości edukacyjne Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Przygotował: Ludwik Ryncarz Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku

OFERTA SPRZEDAŻY HURTOWEJ DRZEW I KRZEWÓW. Lp. Gatunek Wiek Cena (zł/szt.) DRZEWA IGLASTE

Inwentaryzacja. szaty dendrologicznej. parku zabytkowego. gm. Jarocin, pow. jarociński, woj. wielkopolskie

Pogórze Dynowsko-Przemyskie. Wpisany przez Administrator piątek, 09 grudnia :15 - Poprawiony piątek, 09 grudnia :23

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Projekt nr: POIS /09. Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM

UCHWAŁA NR. Sejmik Województwa Podkarpackiego. uchwala, co następuje:

Bednarka PLH II spotkanie Zespołu Lokalnej Współpracy Bednarka,

RAMOWY PROGRAM PRAKTYK NA KIERUNKU LEŚNICTWO, REALIZOWANYCH W JEDNOSTKACH ADMINISTRACYJNYCH LASÓW PAŃSTWOWYCH (NADLEŚNICTWACH)

Nowe stanowisko buławnika czerwonego Cephalanthera rubra (L.) Rich. w Puszczy Augustowskiej

NATURA STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

Projekt Planu Ochrony dla Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego Szata roślinna i grzyby diagnoza stanu

Ekoportal.eu - ochrona środowiska ekologia ochrona przyrody recykling biopaliwa GMO odpady Natura 2000 a polski system ochrony przyrody

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska ul. Erazma Ciołka 13, Warszawa (

Klub Przyrodników. Świebodzin, 1 czerwca Nadleśnictwo Jawor i Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu

Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym

CZĘŚĆ 2: ZIELEŃ REWALORYZACJA ZABYTKOWEGO PARKU PODWORSKIEGO W DZIKOWCUDZIAŁKI NR EW. 1243/1,1245/1,1247, OBRĘB 0004 DZIKOWIEC SPIS TREŚCI

FunDivEurope: znaczenie różnorodności biologicznej dla funkcjonowania i produktywności ekosystemów leśnych Europy. Bogdan Jaroszewicz

Czy można budować dom nad klifem?

NATURA STANDARDOWY FORMULARZ DANYCH

Spis treści. Raport z monitoringu leśnych siedlisk przyrodniczych Puszcza Białowieska PLC200004

PRZEKSZTAŁCENIA ROŚLINNOŚCI ŁĘGOWEJ W REZERWATACH PRZYRODY POLSKI ŚRODKOWEJ

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Transkrypt:

Czynna ochrona dąbrowy świetlistej Potentillo albae- Quercetum w rezerwacie Napoleonów (Polska Środkowa) rezultaty jednorazowego zabiegu Hieronim Andrzejewski, Marcin Kiedrzyński, Janina Jakubowska-Gabara ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. Ciepłolubne lasy dębowe reprezentowane w Polsce Środkowej przez zespół Potentillo albae-quercetum są w Unii Europejskiej priorytetowym siedliskiem przyrodniczym (91I0*). W województwie łódzkim, podobnie jak w całym kraju, dąbrowy ciepłolubne występują w postaci małych, rozproszonych płatów. Jednym z obiektów, w których dąbrowa świetlista jest przedmiotem ochrony jest rezerwat przyrody Napoleonów (Nadleśnictwo Poddębice, RDLP Łódź). W ostatnich latach, w rezerwacie obserwuje się wzrost zwarcia podszytu, w którym poza leszczyną znaczącą rolę odgrywają podrosty grabu i robinii akacjowej. Tendencje dynamiczne fitocenoz obserwowane w Napoleonowie wskazują na pilną potrzebę kontynuowania zabiegów ochrony czynnej w celu zatrzymania procesu przekształcania się dąbrowy świetlistej w cienisty las grądowy. Słowa kluczowe: ciepłolubne dąbrowy, ochrona czynna, Potentillo albae- -Quercetum, zbiorowiska leśne Polski Środkowej Abstract. Active protection of thermophilous oak forest Potentillo albae- -Quercetum in the Napoleonów nature reserve (Central Poland) results of the one-fold treatment. Thermophilous oak forests represented in Central Poland by association Potentillo albae-quercetum are in the European Union priority natural habitats (91I0*). In the Łódź region, as well as in the whole country, thermophilous oak forests occur in the small, dispersed patches. One of the objects, where such oak forest is protected, is the Napoleonów nature reserve (the Poddębice Forest District, the Łódź Regional Directorate of National Forests). In Napoleonów, during the last years have been observed an increase of shrub-layer density, induced mostly by hazel, as well as, hornbeam and black locust growth. Dynamical tendencies of phytocoenoses observed in the nature reserve, indicate the urgent need to continue the active protection in order to stop the process of transformation of thermophilous oak forest to closed oak-hornbeam forest. Keywords: thermophilous oak forests, active protection, Potentillo albae- -Quercetum, forest communities of Central Poland 125

Wstęp Ciepłolubne lasy dębowe, które stanowią w Polsce kresowe postaci dąbrów subkontynentalnych i subśródziemnomorskich reprezentowane są w regionie łódzkim przez zespół Potentillo albae-quercetum dąbrowa świetlista (Matuszkiewicz i Kozłowska 1991, Jakubowska-Gabara 1993, Kurowski 2009, Jakubowska-Gabara i Kiedrzyński 2012). Jest to las o luźnym drzewostanie, umiarkowanie rozwiniętej warstwie podszytu oraz bogatym runie, uważany za najbogatszy florystycznie ekosystem leśny w Polsce. Runo tworzą tu rośliny lasów liściastych, borów, łąk, muraw kserotermicznych i ziołorośli (Matuszkiewicz i Kozłowska 1991, Matuszkiewicz W. 2001, Matuszkiewicz J. M. 2001, Jakubowska-Gabara 2004). Dąbrowy ciepłolubne są priorytetowym siedliskiem Natura 2000 o kodzie 91I0* z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej UE (Council Directive 1992). W warunkach Polski Środkowej istotne znaczenie dla utrzymania lasów z luźnym drzewostanem dębowym miała ekstensywna działalność człowieka już od neolitu (Ralska-Jasiewiczowa i in. 2003). Czynnikiem powodującym utrzymywanie się otwartego charakteru dąbrów było przede wszystkim tradycyjne użytkowanie lasów, które obejmowało m.in. wypas, grabienie ściółki i zbieranie posuszu. W ostatnich 200 latach gospodarka zrębowa i protegowanie sosny ograniczyły powierzchnię i zmieniły strukturę wielu fitocenoz dąbrów świetlistych (Olaczek 1972, Kurowski 1979, Jakubowska-Gabara 1985, Andrzejewski 1987, Jakubowska-Gabara 1993, Kiedrzyński 2008). Wielowiekowy wypas zwierząt w lesie czy grabienie ściółki były czynnikami rozszerzającymi zasięg dąbrów na siedliska grądowe (Jakubowska-Gabara 1993, Matuszkiewicz J. M. 2001). Obecnie w lasach dębowych, po zaprzestaniu dawnych form użytkowania, następuje ekspansja drzew i krzewów typowych dla zbiorowisk cienistych, co w konsekwencji prowadzi do ustępowania gatunków światło- i ciepłolubnych (Jakubowska-Gabara 1993, Kwiatkowska i Wyszomirski 1998, Matuszkiewicz J. M. 2007). Tożsamy efekt wywołują nieprzemyślane nasadzenia gatunków ocieniających dno lasu np. buka (Kiedrzyński 2008). Istotnym zagrożeniem dla różnorodności gatunkowej świetlistych dąbrów są również inwazje gatunków obcych takich jak niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, czeremcha amerykańska Padus serotina, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia i dąb czerwony Quercus rubra (Kiedrzyński in. 2010). W województwie łódzkim, podobnie jak w całym kraju, dąbrowy ciepłolubne występują w postaci małych, rozproszonych płatów. W regionie zostały stwierdzone na ponad 50. stanowiskach (Jakubowska-Gabara i Kiedrzyński 2012, ryc. 1). Jednym z obiektów, w których dąbrowa świetlista jest przedmiotem ochrony jest rezerwat przyrody Napoleonów położony w Nadleśnictwie Poddębice (RDLP Łódź). Rezerwat ten został utworzony na podstawie Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 grudnia 1995 r. (MP 1996 r. Nr 5, poz. 50). W akcie powołującym jako cel ochrony wskazano: zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych dąbrowy świetlistej oraz stanowisk roślin rzadkich i chronionych. Powierzchnia rezerwatu wynosi 38,63 ha. Tendencje dynamiczne fitocenoz obserwowane w rezerwacie wskazują na pilną potrzebę kontynuowania ochrony czynnej w celu zatrzymania procesu zarastania i przekształcania się dąbrowy świetlistej w cienisty las grądowy. 126 H. Andrzejewski et al. Czynna ochrona dąbrowy świetlistej...

Charakterystyka dąbrowy świetlistej w Napoleonowie Kompleks leśny Napoleonów położony jest w północno-zachodniej części mezoregionu Wysoczyzna Łaska, przy granicy z mezoregionem Kotlina Kolska (Kondracki 2002, ryc. 1). Omawiany kompleks odgrywa istotną rolę biogeograficzną (ryc. 1) jako jedno ze stanowisk łącznikowych między dąbrowami zaliczanymi do mazowiecko-małopolskiej odmiany geograficznej, a dąbrowami odmiany wielkopolskiej (Matuszkiewicz i Kozłowska 1991). W okresie powoływania rezerwatu, płaty dąbrowy Potentillo albae-quercetum w rezerwacie stanowiły mniej niż 20% powierzchni zajmowanej przez to zbiorowisko w całym uroczysku, wyróżniały się jednak znaczącą różnorodnością florystyczną i obecnością wielu cennych gatunków roślin związanych z tym typem siedliska (Andrzejewski 1988). Ryc. 1. Lokalizacja rezerwatu przyrody Napoleonów na tle rozmieszczenia stanowisk dąbrowy świetlistej w województwie łódzkim wg. Jakubowskiej-Gabary i Kiedrzyńskiego (2012, zmienione) oraz mezoregionów wg. Kondrackiego (2002); + stanowisko na którym zbiorowisko uległo recesji, stanowisko (znane wcześniej) nie potwierdzone po 2000 r., stanowisko aktualnie istniejące (nowe lub wcześniej znane, potwierdzone po 2000 r.) Fig. 1. Location of the Napoleonów nature reserve on the background of distribution of thermophilous oak forests in the Łódź region according to Jakubowska-Gabara and Kiedrzyński (2012, changed) and geographical regions according to Kondracki (2002); + locality, where the community disappeared, locality known earlier, but didn t confirmed after 2000, currently existing locality (new or known earlier, confirmed after 2000). 127

Na przeważającej powierzchni rezerwatu w drzewostanie dominuje obecnie dąb bezszypułkowy Quercus petraea w wieku około 120 lat (fot. 1A). Tylko w dwóch niewielkich wydzieleniach panuje około 70. letnia sosna Pinus sylvestris. Dąb szypułkowy Quercus robur jest liczniejszy tylko w kilku miejscach we wschodniej i północnej części rezerwatu. W domieszce występuje tu też brzoza brodawkowata Betula pendula oraz grab pospolity Carpinus betulus. Podszyt wykształcony jest nierównomiernie. W części północnej częściej występuje kruszyna pospolita Frangula alnus oraz jałowiec pospolity Juniperus communis. W części południowej i wschodniej w podszycie dominują grab i leszczyna Corylus avellana. Na uwagę zasługuje ponadto obecność trzmieliny brodawkowatej Euonymus verrucosus. Stanowisko w rezerwacie Napoleonów leży przy zachodniej granicy zasięgu tego gatunku w Polsce (Andrzejewski 1988). Warstwa runa jest gdzieniegdzie jeszcze bujna i wielogatunkowa. Dominują tu: orlica zwyczajna Pteridium aquilinum, tomka wonna Anthoxanthum odoratum, konwalia majowa Convallaria majalis, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum i trzcinnik leśny Calamagrotis arundinacea. Spośród pozostałych gatunków (leśnych, łąkowych i murawowych), najistotniejsze znaczenie ma obecność roślin ciepłolubnych. Obecne są m.in. taksony wymieniane jako charakterystyczne dla rzędu Quercetalia pubescenti-petraeae: jaskier wielokwiatowy Ranunculus polyanthemos, miodunka wąskolistna Pulmonaria angustifolia, dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia, pierwiosnka lekarska Primula veris, wyka kaszubska Vicia cassubica i groszek czerniejący Lathyrus niger. Występują też inne gatunki termo- i heliofilne takie jak: bukwica zwyczajna Betonica officinalis, sierpik barwierski Serratula tinctoria, klinopodium pospolite Clinopodium vulgare, lebiodka pospolita Origanum vulgare, gorysz siny Peucedanum cervaria, koniczyna dwukłosowa Trifolium alpestre, smółka pospolita Viscaria vulgaris, turzyca pagórkowa Carex montana, dzwonek szczeciniasty Campanula cervicaria i naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora (Andrzejewski 1988). Wstępna inwentaryzacja wykazała występowanie w rezerwacie około 140 gatunków roślin naczyniowych. Do cennych, dość licznie rosnących w rezerwacie, oprócz wymienionych powyżej, należą także: podkolan biały Platanthera bifolia, lilia złotogłów Lilium martagon (Andrzejewski 1988) oraz kostrzewa ametystowa Festuca amethystina ssp. ritschlii (Jakubowska-Gabara 1994, Kiedrzyński i Andrzejewski 2014, mat. npbl.). Czynna ochrona w rezerwacie Napoleonów Najbardziej istotny problem dla zachowania płatów dąbrowy świetlistej w rezerwacie związany jest z nasilającą się w czasie ekspansją trzech gatunków: grabu, leszczyny oraz robinii akacjowej. Obserwacje prowadzone w okresie 25 lat wskazują, że w części południowo-zachodniej i południowej od początku funkcjonowania rezerwatu następuje wzrost zwarcia podszytu co ogranicza dostęp światła do dna lasu (fot. 1B). Na terenie rezerwatu Napoleonów tylko raz prowadzono działania z zakresu ochrony czynnej, których celem była poprawa warunków siedliskowych dla gatunków ciepłolubnych. Na podstawie Rozporządzenia Wojewody Łódzkiego z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanowiono zadania ochronne dla rezerwatu Napoleonów na 2007 rok. Plan przewidywał usunięcie podrostów i nalotów grabu, leszczyny i robinii akacjowej w ramach melioracji agrotechnicznych na całej powierzchni rezerwatu. Ustalone zadania zrealizowano na powierzchni ponad 29 ha, szczególnie 128 H. Andrzejewski et al. Czynna ochrona dąbrowy świetlistej...

w południowo-zachodniej i południowej części rezerwatu. Zabieg polegający na usunięciu nalotów i podrostów grabu i robinii oraz krzewów leszczyny, wykonano jednokrotnie, a jego rezultat jest niejednoznaczny. W miejscach, gdzie w przeszłości pod gęstym podrostem grabu runo było silnie zredukowane, obserwujemy obecnie jego regenerację, jednak gatunki ciepłolubne nie pojawiają się tu licznie. Miejscami doszło do zadarnienia powierzchni. Pojawiały się też mezofilne gatunki ogólnoleśne. Jednocześnie obserwuje się dynamiczny proces wegetatywnej regeneracji grabu (fot. 1C) i leszczyny, na powrót silnie ocieniających dno lasu. Obserwacje wskazują także, że powierzchnie, na których wykonano zabieg, stały się również miejscem szczególnie obfitego rozwoju niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora. Po zabiegu usuwania podszytu, biomasę pozostawiono na terenie rezerwatu. Obecnie obserwuje się w tych miejscach znaczny rozwój pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica (fot. 1D). Jest to proces niekorzystny dla runa dąbrowy świetlistej ponieważ może inicjować ekspansję gatunków nitrofilnych. Fot. 1. Zróżnicowanie struktury Potentillo albae-quercetum w rezerwacie przyrody Napoleonów; A typowy płat dąbrowy świetlistej (fot. H. Andrzejewski), B postać z silnie rozwiniętym podszytem grabowym (fot. M. Kiedrzyński), C wielopędowe odrośla, rozwijające się w 2-3 lata po usunięciu podrostów grabu (fot. Andrzejewski), D rozwój Urtica dioica w miejscu pozostawienia biomasy po zabiegu ochrony czynnej (fot. M. Kiedrzyński) Photo 1. Variation of structure of Potentillo albae-quercetum in the Napoleonów nature reserve; A typical patch of thermophilous oak forest (photo H. Andrzejewski), B patch with excessively developed hornbeam layer (photo M. Kiedrzyński), C multi-seams offshoots, developing in 2-3 years after the removal of hornbeam (photo H. Andrzejewski), D development of Urtica dioica in the place where the biomass was left after the active protection exertion (photo M. Kiedrzyński) 129

Mimo, że obserwowane rezultaty przeprowadzonego zabiegu ochrony czynnej nie są w pełni zadowalające, można stwierdzić, że bez ich wykonania stan zachowania runa dąbrowy świetlistej byłby bardziej niekorzystny. Sytuację taką można obserwować w niektórych wydzieleniach bezpośrednio sąsiadujących z rezerwatem, gdzie grab tworzy już obecnie zwartą, niższą warstwę drzewostanu. Wobec braku wypasu oraz niedostatecznej liczby dużych roślinożerców zachowanie bogatego runa dąbrowy świetlistej będzie wymagało ciągłego powtarzania zabiegów redukcji warstwy podszytu z usuwaniem biomasy poza teren rezerwatu. Rozważyć także należy problem zwiększającej się w warunkach ochrony rezerwatowej ilości martwej materii organicznej, w tym również martwego drewna na dnie lasu. Mimo ogólnie znanego i wielokrotnie opisywanego korzystnego wpływu martwego drewna na funkcjonowanie i różnorodność biologiczną lasów w przypadku dąbrów świetlistych podlegające dekompozycji drewno przyczynia się do wzbogacenia gleby w substancje mineralne (eutrofizacji siedliska), co sprzyja rozwojowi ekspansywnych gatunków. W opinii autorów, w obrębie płatów dąbrowy świetlistej, zasobność martwego drewna, jak również całej biomasy winna być z rozsądkiem kontrolowana. Wykonanie zadań z zakresu ochrony czynnej ma kapitalne znaczenie dla utrzymania dąbrowy świetlistej. W wielu obiektach brak zabiegów spowodował recesję płatów Potentillo albae-quercetum i zanik stanowisk licznych rzadkich i chronionych gatunków roślin (Kazimierczakowa 1991, Jakubowska-Gabara 1993, Matuszkiewicz J. M. 2007). Kolejne lata bez kontynuacji ochrony czynnej mogą być czasem szybkiej recesji dąbrowy świetlistej również z terenu rezerwatu Napoleonów. Literatura Andrzejewski H. 1987. Changes in the species composition and structure of the herb layer of a thermophilous oak forest subject to clear cutting. Acta Soc. Bot. Polon. 56(3): 513-525. Andrzejewski H. 1988. Dokumentacja projektowa rezerwatu Dąbrowa w Napoleonowie. Maszynopis, Uniwersytet Łódzki: 2-14. Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the Conservation of Natural Habitats and of Wild Fauna and Flora. Official Journal of the European Communities. Jakubowska-Gabara J. 1985. Zespoły leśne Wysoczyzny Rawskiej i ich antropogeniczne zniekształcenia. Monogr. Bot. 65: 3-148. Jakubowska-Gabara J. 1993 Recesja zespołu świetlistej dąbrowy Potentillo albae-queretum Libb. 1933 w Polsce. UŁ. Łódź: 1-190. Jakubowska-Gabara J. 1994. Distribution of Festuca amethystina L. subsp. ritschlii (Hackel) Lemke ex Markgr.- Dannenb. in Poland. Acta Soc. Bot. Pol. 63(1): 87-95. Jakubowska-Gabara J. 2004. Świetlista dąbrowa Potentillo albae-quercetum. W: J. Herbich (red.) Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 5. Lasy i bory. Min. Środowiska, Warszawa: 261-265. Jakubowska-Gabara J., Kiedrzyński M. 2012. Dabrowa świetlista (ciepłolubna) Potentillo albae-quercetum Libb. 1933. W: Olaczek R. (red.) Czerwona Księga Roślin Województwa Łódzkiego. Zagrożone rośliny naczyniowe. Zagrożone zbiorowiska roślinne. Ogród Botaniczny w Łodzi. Uniwersytet Łódzki, Łódź: 228-229. 130 H. Andrzejewski et al. Czynna ochrona dąbrowy świetlistej...

Kaźmierczakowa R. 1991. Przemiany zespołu świetlistej dąbrowy w rezerwacie Kwiatówka na Wyżynie Małopolskiej w ciągu 25 lat ochrony. Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Wł. Szafera, 4: 39-48. Kiedrzyński M. 2008. The impact of forest management on the flora and vegetation of old oak-stands (An example from The Spała Forests, central Poland). Nature Conservation 65: 51-62. Kiedrzyński M., Jakubowska-Gabara J., Kurowski J.K. 2010. 91I0 Dąbrowy ciepłolubne Quercetalia pubescenti-petraeae. W: Mróz W. (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część. I, GIOŚ, Warszawa: 255-269. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN. Kurowski J.K. 1979. Bory i lasy z antropogenicznie wprowadzoną sosną w dorzeczach środkowej Pilicy i Warty. Acta Univ. Lodz. Folia Botanica, II, 29: 1-158. Kurowski J.K. 2009. Roślinność leśna. W: Kurowski J. K. (red.) Szata roślinna Polski Środkowej. Towarzystwo Ochrony Krajobrazu, Wydawnictwo EKO-GRAF, Łódź: 103-123. Kwiatkowska A., Wyszomirski T. 1998. Decline of Potentillo albae-quercetum phytocoenoses associated with the invasion of Carpinus betulus. Vegetatio 75: 49-55. Matuszkiewicz J.M. (red.) 2007. Geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojowych zbiorowisk leśnych w wybranych regionach Polski. PAN IG i PZ. Monografie 8. Warszawa. Matuszkiewicz J.M. 2001. Zespoły leśne Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Matuszkiewicz J.M., Kozłowska A., B. 1991. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski ciepłolubne dąbrowy. Fragm. Flor. Geobot. 36 (1): 203-256. Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN. Warszawa. Olaczek R. 1972. Formy antropogenicznej degeneracji leśnych zbiorowisk roślinnych w krajobrazie rolniczym Polski Niżowej. Wyd. UŁ, Łódź: 1-170. Ralska-Jasiewiczowa M., Nalepka D., Goslar T. 2003. Some problems of forest transformation at the transition to the oligocratic/homo sapiens phase of the Holocene interglacial in northern lowlands of central Europe. Vegetation History and Archaeobotany 12: 233-247. Hieronim Andrzejewski 1, Marcin Kiedrzyński 2, Janina Jakubowska-Gabara 2 1 Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, 2 Uniwersytet Łódzki, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, hieronim.andrzejewski@parkilodzkie.pl, kiedmar@biol.uni.lodz.pl 131