Dwór RAUDONDVARIS V3 studija 2010

Dwór RAUDONDVARIS V3 studija 2010

2 3 Dwór RAUDONDVARIS Około 9 km od Kowna, po obu stronach traktu prowadzącego do Jurbarkas, wyrosło malownicze miasteczko Raudondvaris. Na górnym tarasie doliny Niewiaży ulokował się jego zespół architektoniczny pałac i inne budynki mieszkalne i gospodarcze byłego dworu oraz park. Na przełomie XVI i XVII w. osada ta była jeszcze znana pod nazwą Naujasis Aukštadvaris. Od poł. XVII w. nazywano ją Aukštasis Raudondvaris (nazwę Raudondvaris miejscowość otrzymała po wybudowaniu pałacu z czerwonej cegły). Aukštasis Raudondvaris jest ona określana jeszcze w 1717 r. Później utrwaliła się obecna nazwa Raudondvaris. W dokumencie z 1652 r. oraz w innych pisanych po niemiecku dokumentach jest zwana Raudonpilis.

4 5 Stajnie zamkowe w Raudondvaris Oranżeria i pracownia zamkowa w Raudondvaris ZESPÓŁ ARCHITEKTONICZNO-PARKOWY W RAUDONDVARIS Zamek w Raudondvaris Pałac dworski w Raudondvaris (tradycyjnie zwany zamkiem) jest przyczyną powstania miasta i współczesnym centrum przyciągającym turystów. Zamek stanowi zaledwie jeden z elementów czerwonodworskiego zespołu architektonicznego. Swoisty był sposób murowania wieży i ścian całego budynku. Zewnętrzną stronę ścian oraz stropy piwnic murowano sposobem gotyckim z mocniejszych cegieł, wykorzystując wiązania wozówkowe. Wewnętrzna strona była budowana renesansowo, z gorszych cegieł. Analogicznym sposobem murowano również główne ściany wewnętrzne. Grubość zewnętrznych ścian budynku wynosiła 1,58 m. Elewacje nie miały cokołu, ich płaszczyzny są gładkie. Wzrok przybyłych powinny przyciągać zwłaszcza zbudowane nieopodal dworu oficyny, oranżeria, stajnie. To wszystko tonie w zieleni parku. Obecnie często odbywają się tu różnorodne koncerty, festiwale, wystawy i inne imprezy kulturalne.

6 7 Rzeźba w parku w Raudondvaris Park w Raudondvaris

8 9 Święta w Raudondvaris Piosenkarz Mino z najmłodszymi uczestnikami święta Uczestnicy świeta na targach Zjawiskowy pokaz ogni Święto dnia zamku. Bohaterowie przedstawienia książęta Witold i Jagiełło

10 11 Autor nieznany. Hrabina Joanna Tyszkiewicz (Joana Tiškevičiūtė-Tiškevičienė). 1844 1848 r. Miedzioryt. Fotograf nieznany. Hrabina Wanda Tyszkiewicz (Vanda Tiškevičiūtė- Tiškevičienė) z synem Benedyktem Henrykiem (lit. Benediktas Henrikas). Ok. 1857 r. Pracownia fotograficzna Javorski & Piotrovitch. Hrabia Benedykt Henryk Tyszkiewicz (Benediktas Henrikas Tiškevičius). Kowno, przed 1878 r. Z nielicznych historycznych źródeł pisanych ustalono, że pierwszym właścicielem, który wzniósł Raudondvaris był podkomorzy kowieński, tj. mianowany przez księcia urzędnik obwodu, Vaitiekus Dziavaltauskas. Po jego śmierci (1581 r.), majątek przejął jego brat Jonas Dziavaltauskas. W 1652 r. dwór nabył od rodziny Dziavaltauskai hetman wielki LDK (WKL), wojewoda wileński Janušas Radvila, natomiast po jego śmierci 3 lata później, odziedziczył go kuzyn i zięć, gubernator Prus i koniuszy litewski Boguslavas Radvila. W wojnie magnaterii litewskiej z Rosją (1659 r.), w czasie najazdu załogi kowieńskiej wojska carskiego, zamek został rozgrabiony, a jego drewniane budynki spłonęły, jednak już po roku zostały odbudowane. W 1662 r. dwór od Boguslavas Radvila za 30000 florenów nabył jeden z magnatów LDK Jonas Karolis Vorlovskis. O okresie władania zamkiem przez tę rodzinę prawie nie pozostało wiadomości. Przed 1761 r. od Vorlovskiai dwór nabył ostatni hetman polny litewski główny wódz wojsk Juzefas Zabiela. Następnie dwór odziedziczył jego syn, koniuszy wielki koronny Henrikas Kazimieras Zabiela. W 1819 r. od H. K. Zabiela dwór nabył hrabia pułkownik, wódz 17-go (litewskiego) pułku ułańskiego wojska napoleońskiego, marszałek szlachty guberni kowieńskiej Mykolas Tiškevičius. Miał on liczną rodzinę (pięciu synów i jedną córkę), niezwykle dbał o pomnażanie majątku, sam odziedziczył wiele dworów i wiele innych nabył. Z różnych okazji obdarowywał nimi dzieci. Najstarszemu z nich byłemu kamerjunkrowi dworu carskiego Benediktas Emanuelis z okazji ślubu w 1825 r. podarował Raudondvaris. Zarządzając tym olbrzymim majątkiem, Benediktas Emanuelis w Raudondvaris spędzał najwięcej czasu. W 1831 r. w trakcie tłumienia powstania listopadowego, skierowanego przeciwko władzy carskiej, rozmieszczona w miejscowości Romainiai artyleria carska ostrzelała dwór. W czasie pożaru spłonęły drewniane budynki i ucierpiał zamek. Hrabia odbudował nowy zespół dworski, tym razem murowany. Budowy i rekonstrukcje pałacu w Raudondvaris dodały zespołowi wytworności, figlarności. Budynki murowane uzyskały charakterystyczne dla architektury dworów litewskich z poł. XIX w. neogotyckie formy, które zasłoniły elementy renesansowe i manierystyczne. Zamek w Raudondvaris stał się wystawną rezydencją hrabiów, były tu zgromadzone bogate kolekcje obrazów, wyrobów artystycznych i rzadkich książek. Działała orkiestra dworska, trupa teatralna, którymi kierowali słynni w ówczesnej Europie artyści. Benediktas Emanuelis Tiškevičius z żoną Vanda doczekał się trzech córek. Jedyny syn Mykolas, tradycyjnie niezbędny, żeby odziedziczyć dwór, zmarł zaraz po narodzinach. Po kolejnych dziesięciu latach zmarła żona, następnie jedna z córek Valerija Klemensija Joana, nie pozostawiając potomstwa. Jej mąż, Mykolas Tiškevičius (syn marszałka kijowskiego), po trzech latach ożenił się z najmłodszą córką hrabiego (siostrą zmarłej) Fotograf nieznany. Samochód rodziny Tyszkiewiczów. Na górze hrabia B. J. Tyszkiewicz, na dole, na progu samochodu syn Benedykt Władysław (Benediktas Vladislovas), ok. 1908 r. Oranżeria od strony podwórka. Raudondvaris do 1914 r. Vanda Sofija Marija. Z ich małżeństwa przyszedł na świat jedyny wnuk, dziedzic dworu czerwonodworskiego Benediktas Henrikas Tiškevičius. W 1866 r., przed śmiercią, hrabia B. E. Tiškevičius ofiarował w prezencie Raudondvaris niepełnoletniemu wnukowi Benediktas Henrikas. Ten potomek hrabiów bywał tu rzadko, gdyż był zapalonym podróżnikiem, myśliwym, fotografem, mecenasem sztuki. Zwiedził wiele krajów afrykańskich, azjatyckich. Ze swoich podróży przywoził wartościowe pod względem naukowym przedmioty, kolekcje sztuki etnograficznej, światowe arcydzieła sztuk wizualnych. Wiele z nich trafiło do Raudondvaris. W zamku urządzono pokoje Perski i Arabski. W szybkim tempie wzbogacała się biblioteka rzadkich książek i nut muzycznych. Hrabia B. H. Tiškevičius zasłynął jako fotograf podczas międzynarodowych wystaw, był jednym z prekursorów fotografii artystycznej na świecie. Hrabia Benediktas Henrikas Tiškevičius doczekał się potomków dwóch synów i córki. Najstarszemu z nich Benediktas Jonas z okazji ślubu w 1903 r. podarował wszystkie dwory, w tym Raudondvaris. Nowy właściciel nie mieszkał tu stale, spędzał okresy wiosenno-letnie. Co istotne, nabył on jedno z pierwszych aut w Europie i jeździł nim. Przed pierwszą wojną światową Tiškevičiai wyjechali na stałe za granicę. Jesienią 1915 r., po zajęciu Raudondvaris przez Niemców, stał się on siedzibą zarządu głównych władz okupacyjnych (Ober-Oster). Po wybuchu pierwszej wojny światowej, skarby zamku w Raudondvaris zostały pilnie wywiezione do Polski i innych miejsc. Los większości z nich jest nieznany. Zamek znalazł się w strefie przyfrontowej, która została zdewastowana przez okupantów - wojsko cesarstwa niemieckiego. Po wysadzeniu w powietrze kościoła w Raudondvaris, w latach 1915 1938, w wozowni działał tymczasowy dom modlitwy. Ogłoszenie przez Litwę niepodległości w 1918 r. Tiškevičiai odebrali negatywnie. W sprawie Wilna i Wileńszczyzny zajmowali oni pozycje propolskie. Parcelację gruntów dworu czerwonodworskiego rozpoczęto jesienią 1925 r. Rząd litewski prowadził negocjacje w kwestii oddania państwu pałacu dworskiego. Planowano w nim urządzić galerię sztuki lub rezydencję letnią prezydenta Republiki. Tego pomysłu nie zrealizowano. Po dokonaniu nacjonalizacji dworu w Raudondvaris, Komitet Opieki Kobiet Litewskich założył tu przytułek dla dzieci. W latach 1927 1943 dworem z 5 ha ziemi zarządzał Komitet Opieki Kobiet Litewskich. W obliczu zbliżającej się powracającej Armii Czerwonej, w 1943 r. dwór został zajęty przez jednostkę specjalną Wermachtu Sonderkomande Pflau. Przytułek zlikwidowano. W ostateczności, cofając się,

12 13 Ekspozycja życia i twórczości Józefa Naujalisa Niemcy w 1944 r. wysadzili w powietrze zamek i oranżerię. Ostatni właściciel Raudondvaris Benediktas Jonas Tiškevičius zmarł w Paryżu w 1948 r., a jego jedyny syn Benediktas Vladislovas, bezdzietnie, zginął tragicznie w Warszawie w 1956 r. Prawdopodobnie więcej potomków hrabiów tej gałęzi, nie pozostało. Drzewo genealogiczne rodziny Tiškevičiai jest skomplikowane i rozgałęzione. Tiškevičiai z Raudondvaris stanowią kontynuację rodu Logoisko-Tiškevičiai, obejmującą siedem pokoleń. Od nich oddzieliły się drobniejsze gałęzie właścicieli innych dworów w Palanga, Kretinga, Lentvaris, Užtrakis, Vokė, Biržai itd. W 1944 r. w oficynie południowej pałacu w Raudondvaris i stajniach urządzono stację maszynowo-traktorową. Nowy właściciel dyrektor narodowości rosyjskiej niszczył wszystko, co jeszcze mogło kojarzyć się z hrabiami. W stajniach dworskich ze słupów przegród pozrywano metalowe końskie łby. Mieszkańcy Raudondvaris opowiadają, że były one wykonane z gipsu, oblane ołowiem, który przez stację maszynowo-traktorową został wykorzystany do litowania. Rozmontowano prowadzące na strych odlewane schody, część metalu wykorzystano na potrzeby warsztatów, część sprzedano w punkcie skupu złomu. W latach 1962 1967 odrestaurowano zamek, w 1959 1960 r. na podstawie projektu Vytautas Jurkštas i Stefanija Čerškutė odbudowano oranżerię. Nieco później, w latach 1970 1973 rekonstruowano i restaurowano stajnię-wozownię i trzy dworskie budynki pomocnicze. Ekspozycja historyczna Tyszkiewiczów (lit. Tiškevičiai) Ekspozycja historyczna Tyszkiewiczów (lit. Tiškevičiai)

14 15 Od 1993 r. zamek stał się centrum kultury. Tu w okresie 1993 2003 działało studio malarskie artysty Konstantinas Žardalevičius (Kostas), założono wystawę poświęconą życiu i twórczości kompozytora Juozas Naujalis (1994 r.) oraz poświęconą miasteczku i historii hrabiów Tiškevičiai (1995 r.). Dn. 29.03.2002 r. w oparciu o ekspozycję, założono muzeum pamięci patriarchy muzyki litewskiej Juozas Naujalis. Dn. 27.01.2005 r. otwarto filię muzeum w gospodarstwie Juozas i Vanda Liekiai w Biliūnai. KOŚCIÓŁ W RAUDONDVARIS Kościół w Raudondvaris jest najwyższą i najlepiej widoczną budowlą w miasteczku o cechach neobarokowych i neoklasycystycznych. W prace projektowania kościoła swój wkład wniósł głośny włoski architekt Laurynas Cezaris Ainikinis. Kościół zbudowano w latach 1846 1857 na zamówienie ówczesnego właściciela dworu hrabiego Benediktas Emanuelis Tiškevičius. W latach pierwszej wojny światowej kościół został wysadzony w powietrze, odbudowano go w 1938 r. Zachowała się tylko część posiadanych wartościowych dzieł sztuki. Obecnie w kościele można zobaczyć obrazy Aleksandras Sledzinskis: Kryžiaus keliai, Georgio Berti Švč. M. Marija su vaikeliu, Šv. Juozapo mirtis. W ołtarzu bocznym znajdują się stworzone przez włoskiego rzeźbiarza Luigi Pampaloni pomniki nagrobne Vanda Tiškevičienė i jej syna Mykolas Tiškevičius, które kosztowały hrabiów dwukrotnie więcej niż budowa całego kościoła. Oba te pomniki zostały w 1847 r. misternie wykute z białego marmuru kararyjskiego i przywiezione z Włoch.

16 17 Nagrobek Wandy Tyszkiewicz. 1847 r. Wnętrze kościoła w Raudondvaris Śmierć nowonarodzonego syna Mykolas, a po dziesięciu latach (w 1842 r.) i samej Vanda, hrabia Benediktas Emanuelis Tiškevičius uznał za karę Bożą za własne grzechy. Dlatego postanowił ufundować kościół, jednocześnie pod nim urządzając miejsce wiecznego spoczynku własne oraz najbliższych mauzoleum. W 1847 r. zamówiono projekt kościoła, (wraz z kaplicą mauzoleum). Jeden z nich stworzył architekt Jokūbas Voleris, drugi słynny wileński architekt Tomas Tišeckis. Wybrano drugi. Zaprojektowany przez niego kościół był w stylu barokowym, na planie prostokąta, trzynawowy z dwiema wieżami. Po otrzymaniu projektu, hrabia zwrócił się do biskupa Mykolas Valančius o założenie parafii w Raudondvaris. Gdy dostał jego zgodę, w Nagrobek Michała Tyszkiewicza. 1847 r.

18 19 Statua aniołka i nagrobekpomnik hrabiny Klary Elżbiety Bankroft-Tyszkiewicz, 1889 r. Obraz Wniebowstąpienie Chrystusa. Autor obrazu nieznany malaż zawodowy XIX w.

20 21 1852 r. nabył 33 dziesięciny ziemi i zobowiązał się zbudować kościół (a z nim inne niezbędne dla kościoła budowle) i co roku ofiarować mu po 600 rub. Wówczas biskupstwo założyło parafię w Raudondvaris. W latach 1853 1857 trwała budowa kościoła. Na jego ozdobienie nie żałowano środków, zaproszono głośnych w tym czasie mistrzów Włochów Francesco Andriolli, Georgio Berli, wileńskiego malarza Aleksandras Sledzinskis i in. We Francji zakupiono przedmioty liturgiczne, które zachowały się do naszych dni. Przy wschodniej ścianie kościoła wzniesiono również kaplicę-mauzoleum na planie prostokąta, której wystrój wewnętrzny i pomniki nagrobne z drogiego marmuru wykonali słynni włoscy mistrzowie Luigi Pampaloni, Henry Michel Antoine Chapu i in., zainstalowano organki, zapewniono palenie się wiecznego ognia. Budowa kościoła kosztowała 45000 rub., jeszcze więcej pomniki i wykończenie wnętrz. W 1857 r. biskup M. Valančius dokonał konsekracji kościoła i poświęcił cztery dzwony o ogólnej wadze 335 pudów. Do mauzoleum przeniesiono szczątki hrabiny Vanda i syna Mykolas. Starą kaplicę zburzono. JUOZAS NAUJALIS W pewnym oddaleniu od dworu Benediktas Tiškevičius, między kościołem i cmentarzem, stał podłużny dom. W jednym jego końcu, w niewielkim dwupokojowym mieszkanku mieszkała rodzina Vincas Naujalis. Tutaj 09.04.1869 r. przyszedł na świat Juozas Naujalis, przyszły kompozytor. Naujalisowie doczekali się czternaściorga dzieci, jednak tylko pięcioro doczekało wieku dorosłego. Juozas był najmłodszy z rodzeństwa. Artystyczną naturę Juozas odziedziczył po ojcu. Prosty wieśniak, Vincas Naujalis miał skłonność do sztuki. Hrabia B. H. Tiškevičius zauważył zdolności Juozas Naujalis i wysłał go na studia do Konserwatorium Warszawskiego oraz wspierał finansowo. Ot- Most i stary kosciół w Raudondvaris Pomnik Józefa Naujalisa (lit. Juozas Naujalis)

22 23 Fundusz małych projektów UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNIEGO SĄSIEDZI W DZIAŁANIU Projekt Nr. SPF/PL/2009/44 Przedstawienie możliwości turystycznych Sejneńszczyzny oraz Rejonu Kowieńskiego jest wdrażany w ramach Celu 3: Europejska Współpraca Terytorialna Program Współpracy Transgranicznej Litwa-Polska, który ma na celu wspieranie zrównoważonego rozwoju obszaru przygranicznego Litwy i Polski, poprzez podniesienie ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójności. Program jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa. Partnerzy projektu: Administracja Samorządu Rejonu Kowieńskiego Starostwo powiatowe w Sejnach Miejsce domu rodzinnego Józefa Naujalisa. Autor pomnika prof. L. Žuklys, archit. G. Baravykas worzyło to przed tym utalentowanym mieszkańcem Raudondvaris drogę do zostania najsłynniejszym litewskim kompozytorem, głosicielem odrodzenia narodowego. Obok kościoła w Raudondvaris znajduje się miejsce domu rodzinnego Juozas Naujalis i pomnik. Juozas Naujalis jest uznawany za prekursora profesjonalnej muzyki litewskiej, najsłynniejszego organistę litewskiego, dyrygenta chóru. Był on założycielem pierwszej księgarni litewskiej i szkoły muzycznej w Kownie, pedagogiem i organizatorem pierwszego na Litwie Święta Pieśni. Jedna z najsłynniejszych stworzonych przez kompozytora pieśni to Lietuva brangi. W 1994 r. w celu uczczenia urodzonego na Litwie muzyka-patriarchy (w 125-tą rocznicę urodzin kompozytora) w miejscu jego domu rodzinnego wzniesiono pomnik (rzeźbiarz L. Žuklys, architekt G. Baravykas). Głównym celem projektu jest poprawa warunków do rozwoju turystyki Rejonu Kowieńskiego i Powiatu Sejneńskiego poprzez tworzenie atrakcyjnego wizerunku regionu. Największym problemem dotyczącym oba regiony Powiat Sejneński o Rejon Kowieński jest niewystarczająca zbyt mało dostępna promocja zarówno już istniejących jak i nowopowstałych produktów turystycznych. Organizowane imprezy produkty turystyczne są doskonałą i dobrą okazją do zapoznania się z historią regionów, ich tradycjami i innymi zasobami i produktami turystycznymi. Efektem transgranicznym realizowanego projektu będzie nawiązanie współpracy i kontaktów między różnymi środowiskami z Polski i Litwy. Wskaźniki produktu projektu: Oboje partnerzy wydali 5 wydawnictw promujących produkty turystyczne. Rejon Kowieński wydał publikacje: Mapa Rejonu Kowieńskiego, Dwór Raudondvaris i Historia kurortów w Rejonie Kowieńskim, w ogólnym nakładzie 7000 szt. Partnerzy zorganizowali po dwie imprezy. Rejon Kowieński Festiwal Latawców i Święto Dni Zamku, Powiat Sejneński Dożynki i Zawody Wędkarskie. Stworzono 1 stronę internetową. Strona została rozbudowana i zawiera wszystkie niezbędne informacje o regionach obu partnerów.

UDK 947.45 Dv69 ISBN 978-9955-737-73-5 Dwór RAUDONDVARIS Wydanie na zamówienie Samorządu Rejonu Kowieńskiego Savanorių pr. 371, LT-49500 Kaunas www.krs.lt Opracowanie Inga Talalaitė Zdjęcia Samorząd Rejonu Kowieńskiego, Muzeum ku pamięci Józefa Naujalisa oraz UAB V3 studija Tłumaczenie UAB Kaligrafija Projektant Monika Adomavičiūtė Wydawnictwo UAB V3 studija www.v3studija.lt Druk Spaudos namai Arx Baltica www.arxbaltica.lt Kauno rajono savivaldybė, 2010 Kauno rajono turizmo informacijos centras, 2010