ANALIZA STANU I SKUTECZNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2012 R.

Zatwierdzam: Wojewoda Zachodniopomorski ZACHODNIOPOMORSKI URZĄD WOJEWÓDZKI W SZCZECINIE WYDZIAŁ SPRAW SPOŁECZNYCH ANALIZA STANU I SKUTECZNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2012 R. SZCZECIN, 2013

Spis treści Wprowadzenie...3 1. Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej...4 2. Świadczenia pomocy społecznej w gminach...5 2.1. Charakterystyka rodzin objętych pomocą 7 2.2. Zadania zlecone gminom 8 2.3. Zadania własne gmin 9 2.4. Zasiłki stałe 9 2.5. Zasiłki okresowe 9 2.6. Usługi opiekuńcze 10 2.7. Odpłatność gmin za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej 10 2.8. Kontrole w ośrodkach pomocy społecznej dotyczące sposobu realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej 10 3. Domy pomocy społecznej...11 3.1. Typy domów i liczba miejsc 11 3.2. Finansowanie domów pomocy społecznej 12 3.3. Placówki zapewniające całodobową opiekę 14 3.4. Wnioski z przeprowadzonych kontroli 14 4. Ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi...16 4.1. Uregulowania prawne 16 4.2. Liczba i typy domów, liczba miejsc 16 4.3. Formy organizacyjne 19 4.4. Finansowanie ośrodków wsparcia 19 4.5. Zatrudnienie 19 4.6. Formy prowadzonej działalności 20 4.7. Podsumowanie, wnioski i rekomendacje 21 1

5. Zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej...22 5.1. Zadania realizowane przez samorządy gmin 22 5.2. Zadania realizowane przez samorządy powiatów 22 5.3. Zadania realizowane przez samorząd województwa 23 6. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie...28 7. Świadczenia rodzinne i świadczenia z funduszu alimentacyjnego...28 8. Programy z zakresu pomocy społecznej i wspierania rodziny...32 8.1. Program wieloletni pomoc państwa w zakresie dożywiania. 32 8.2. Program oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi 35 8.3. Resortowy program wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej na rok 2012 asystent rodziny 35 8.4. Resortowy program wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej na 2012 r. szkolenia rodzin zastępczych, osób prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego 36 8.5. Resortowy program rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 "maluch" 36 8.6. Współpraca wojewody zachodniopomorskiego z podmiotami niepublicznymi 36 9. Informacja o realizacji wydatków budżetu wojewody za 2012 r...38 Podsumowanie...41 2

WPROWADZENIE Z dniem 1 stycznia 2012 roku weszła w życie ustawa z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która ma zreformować system opieki nad dziećmi pozbawionymi opieki rodziców oraz wspierać rodziny mające kłopoty wychowawcze. Ustawa m.in. wprowadza na poziomie gminy nową instytucję - asystentów rodzinnych, których głównym zadaniem jest niedopuszczenie do oddzielenia dzieci od rodziny oraz podjęcie działań zmierzających do zażegnania kryzysu w rodzinie. Należy odnotować, że istotne zmiany jakościowe w systemie opieki nad dzieckiem i rodziną nastąpiły w latach 2000 2011 pod rządami ustawy o pomocy społecznej. Od 1 października 2012 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2012 r. zweryfikowane zostały kryteria dochodowe z pomocy społecznej, a od 1 listopada 2012 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 sierpnia 2012 r. podwyższono wysokość dochodu uprawniającą do przyznania zasiłku rodzinnego. Od lipca 2012 r. wprowadzono także zmiany organizacyjne w Zachodniopomorskim Urzędzie Wojewódzkim. Zadania, które realizowane były w Wydziale Polityki Społecznej podzielono pomiędzy Wydział Zdrowia Publicznego, do którego zakresu działania należy realizacja zadań Wojewody objętych działem administracji rządowej zdrowie, oraz Wydział Spraw Społecznych, do którego zakresu działania należy realizacja zadań Wojewody objętych działami administracji rządowej zabezpieczenie społeczne i praca. 3

1. ZATRUDNIENIE W JEDNOSTKACH ORGANIZACYJNYCH POMOCY SPOŁECZNEJ W jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2012 r. zatrudnionych było 6146 osób, w tym: w ośrodkach pomocy społecznej 2898 osób, w powiatowych centrach pomocy społecznej 291 osób, w domach pomocy społecznej 2483 osoby, w ośrodkach wsparcia 371 osób, w ośrodkach interwencji kryzysowej 32 osoby, w klubach integracji społecznej 9 osób, w regionalnym ośrodku pomocy społecznej 43 osoby, w służbach wojewody realizujących zadania pomocy społecznej 19 osób. Zgodnie z art. 110 ust. 11 ustawy o pomocy społecznej ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny na 2 tys. mieszkańców, nie mniej jednak niż trzech pracowników. W 23 gminach województwa zachodniopomorskiego liczba pracowników socjalnych jest niższa niż określona w art. 110 ust. 11 ustawy. W 18 powiatowych centrach pomocy rodzinie zatrudnionych było 291 osób, w tym 63 pracowników socjalnych. Ustawa o pomocy społecznej nie określa norm zatrudnienia w tych jednostkach. 4

2. ŚWIADCZENIA POMOCY SPOŁECZNEJ W GMINACH Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenia (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) wynosiła w 2012 r. 100 872, co stanowiło 5,85% mieszkańców województwa. (wskaźnik dla kraju wynosił 5,0 %). W stosunku do roku 2011 liczba ta była niższa o 9 702 osoby. Rozpiętość odsetka osób objętych pomocą w stosunku do liczby mieszkańców jest bardzo duża: od 2,64% w gminie Kołobrzeg do 30,24 % w gminie Kozielice. Wskaźnik osób objętych pomocą w poszczególnych gminach jest skorelowany ze wskaźnikiem bezrobocia. Jego wielkość jest uzależniona także od stopnia rozpoznania potrzeb oraz od sposobu działania ośrodka pomocy społecznej. Tabela 1. Liczba mieszkańców, wskaźnik bezrobocia i osób objętych pomocą w gminach Lp. Gmina Liczba mieszkańców Wskaźnik bezrobocia grudzień 2012 Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenia Procent osób objętych pomocą do liczby mieszkańców 1. M. Białogard 24919 13,20% 1 821 7,31 2. Gm. Białogard 8022 18,50% 900 11,22 3. Karlino 9418 15,50% 733 7,78 4. Tychowo 7049 17,50% 1 063 15,08 5. Bierzwnik 4891 15,60% 444 9,08 6. Choszczno 22515 10,80% 1 473 6,54 7. Drawno 5353 14,20% 606 11,32 8. Krzęcin 3879 13,80% 451 11,63 9. Pełczyce 8112 14,90% 508 6,26 10. Recz 5795 17,20% 653 11,27 11. Czaplinek 12007 11,80% 1 270 10,58 12. Drawsko Pomorskie 16814 11,30% 933 5,55 13. Kalisz Pomorski 7317 17,30% 738 10,09 14. Ostrowice 2633 12,60% 344 13,06 15. Wierzchowo 4428 14,80% 375 8,47 16. Złocieniec 15733 13,60% 1 362 8,66 17. Goleniów 34967 7,10% 1 676 4,79 18. Maszewo 8625 10,70% 602 6,98 19. Nowogard 24964 11,20% 1 391 5,57 20. Osina 2971 10,60% 223 7,51 21. Przybiernów 5271 10,70% 386 7,32 22. Stepnica 4924 7,80% 484 9,83 23. Brojce 3837 14,60% 635 16,55 24. Gryfice 24087 13,40% 1 596 6,63 25. Karnice 4210 17,50% 420 9,98 26. Płoty 9263 10,80% 727 7,85 27. Rewal 3745 11,50% 213 5,69 28. Trzebiatów 16806 11,50% 745 4,43 29. Banie 6599 10,80% 570 8,64 30. Cedynia 4478 13,60% 322 7,19 31. Chojna 14077 13,10% 766 5,44 32. Gryfino 32138 6,80% 972 3,02 33. Mieszkowice 7477 11,30% 550 7,36 34. Moryń 4433 11,90% 346 7,81 35. Stare Czarnowo 3850 6,90% 248 6,44 36. Trzcińsko-Zdrój 5683 12,70% 459 8,08 37. Widuchowa 5611 11,50% 299 5,33 38. Dziwnów 4125 10,60% 251 6,08 39. Golczewo 6075 13,00% 463 7,62 5

40. Kamień Pomorski 14690 11,10% 671 4,57 41. Międzyzdroje 6731 9,80% 389 5,78 42. Świerzno 4358 16,60% 447 10,26 43. Wolin 12533 14,40% 841 6,71 44. Dygowo 5573 7,70% 235 4,22 45. Gościno 5212 7,00% 366 7,02 46. M. Kołobrzeg 47129 5,50% 1 600 3,39 47. Gm. Kołobrzeg 10015 6,60% 264 2,64 48. Rymań 4139 9,90% 314 7,59 49. Siemyśl 3671 7,40% 248 6,76 50. Ustronie Morskie 3639 8,40% 254 6,98 51. Będzino 8477 12,90% 437 5,16 52. Biesiekierz 6040 9,90% 522 8,64 53. Bobolice 9801 16,00% 618 6,31 54. Manowo 6762 10,40% 337 4,98 55. Mielno 5104 10,00% 318 6,23 56. Polanów 9190 16,60% 1 066 11,60 57. Sianów 13655 13,20% 884 6,47 58. Świeszyno 6410 12,60% 375 5,85 59. Dobra 4537 14,20% 426 9,39 60. Łobez 14518 12,50% 969 6,67 61. Radowo Małe 3741 16,30% 421 11,25 62. Resko 8375 15,10% 692 8,26 63. Węgorzyno 7312 13,70% 707 9,67 64. Barlinek 19833 8,60% 1 213 6,12 65. Boleszkowice 2921 7,80% 245 8,39 66. Dębno 21087 9,20% 1 407 6,67 67. Myślibórz 20848 9,90% 1 276 6,12 68. Nowogródek Pomorski 3411 10,10% 218 6,39 69. Dobra (Szczecińska) 16778 6,30% 479 2,85 70. Kołbaskowo 10809 6,90% 518 4,79 71. Nowe Warpno 1703 11,60% 147 8,63 72. Police 42057 8,40% 2 176 5,17 73. Bielice 3143 12,70% 204 6,49 74. Kozielice 2622 16,20% 793 30,24 75. Lipiany 6187 16,10% 302 4,88 76. Przelewice 5410 18,00% 489 9,04 77. Pyrzyce 19888 12,00% 1 163 5,85 78. Warnice 3597 13,80% 359 9,98 79. M. Darłowo 14442 13,80% 992 6,87 80. Gm. Darłowo 7928 14,20% 1 143 14,42 81. Malechowo 6622 13,20% 648 9,79 82. Postomino 7068 11,90% 563 7,97 83. M. Sławno 13163 12,80% 1 102 8,37 84. Gm. Sławno 8904 17,20% 567 6,37 85. Chociwel 6105 12,10% 310 5,08 86. Dobrzany 5122 12,00% 498 9,72 87. Dolice 8161 12,10% 811 9,94 88. Ińsko 3596 12,10% 309 8,59 89. Kobylanka 4475 7,00% 259 5,79 90. Marianowo 3222 11,20% 300 9,31 91. Stara Dąbrowa 3662 13,50% 481 13,13 92. M. Stargard Szczeciński 69966 8,00% 2 972 4,25 93. Gm. Stargard Szczeciński 12231 10,60% 959 7,84 94. Suchań 4360 10,70% 790 18,12 95. Barwice 8994 20,30% 1 150 12,79 96. Biały Bór 5424 16,40% 789 14,55 97. Borne Sulinowo 9754 13,90% 980 10,05 98. Grzmiąca 5094 18,10% 527 10,35 99. M. Szczecinek 40787 11,40% 2 335 5,72 100. Gm. Szczecinek 9512 18,60% 1 131 11,89 101. Brzeżno 2910 14,30% 416 14,30 102. Połczyn-Zdrój 16166 12,20% 1 495 9,25 103. Rąbino 3892 16,80% 417 10,71 104. Sławoborze 4278 14,30% 582 13,60 105. Świdwin 15931 10,90% 1 557 9,77 6

106. Świdwin 6166 15,90% 865 14,03 107. Człopa 5134 11,30% 485 9,45 108. Mirosławiec 5691 10,90% 474 8,33 109. Tuczno 5107 8,80% 445 8,71 110. M. Wałcz 26435 9,00% 1 246 4,71 111. Gm. Wałcz 12715 13,50% 1 114 8,76 112. M. Koszalin 109248 8,50% 3 450 3,16 113. M. Szczecin 410131 7,20% 14 779 3,60 114. M. Świnoujście 41480 5,10% 1 439 3,47 Województwo 1722883 10,00% 100788 5,85 Ośrodki pomocy społecznej w 2012 r. udzieliły pomocy w postaci pracy socjalnej 41 491 rodzinom, z których 4 678 zostało objętych kontraktem socjalnym. 2.1. Charakterystyka rodzin objętych pomocą Ośrodki pomocy społecznej realizują zadania określone w ustawie o pomocy społecznej oraz w programach rządowych obejmujących pomoc pieniężną, w naturze oraz w usługach. Strukturę powodów przyznania pomocy pokazuje tabela 2. Tabela 2. Powody przyznania pomocy POWÓD TRUDNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ LICZBA RODZIN OGÓŁEM w tym: NA WSI LICZBA OSÓB W RODZINACH 1 2 3 4 Ubóstwo 1 39048 15472 100981 Sieroctwo 2 100 52 293 Bezdomność 3 3185 461 3932 Potrzeba ochrony macierzyństwa 4 5729 3120 28741 w tym: 5 3367 2148 20379 wielodzietność Bezrobocie 6 37582 15992 110573 Niepełnosprawność 7 20815 7413 44071 Długotrwała lub ciężka choroba 8 20758 7245 44051 Bezradność w sprawach opiek.-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego - ogółem w tym: rodziny niepełne 9 10722 4775 40766 10 7253 2704 23742 rodziny wielodzietne 11 2535 1426 15343 Przemoc w rodzinie 12 622 291 2117 Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi 13 10 1 12 Alkoholizm 14 5027 1938 10874 Narkomania 15 260 47 430 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego Trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą 16 1190 339 1815 17 19 0 38 Zdarzenie losowe 18 405 145 999 Sytuacja kryzysowa 19 431 101 1156 Klęska żywiołowa lub ekologiczna 20 15 15 59 7

Do najistotniejszych problemów występujących w środowisku wymagających pomocy ze strony ośrodków pomocy społecznej należały: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. 2.2. Zadania zlecone gminom Głównym zadaniem z zakresu administracji rządowej zlecanym gminom jest organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Zgodnie z art. 50 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych przysługuje osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona. Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb, wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Ośrodek pomocy społecznej udzielając wskazanej pomocy ustala czas i rodzaj pomocy (świadczonych usług), biorąc jednocześnie pod uwagę szczególne potrzeby podopiecznego. Rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych określone zostały w 2 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych. W 2012 r. na świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi przekazano ogółem kwotę 3.899.044 zł, wykorzystano kwotę 3.788.445 zł. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi realizowały 63 gminy z terenu województwa zachodniopomorskiego. Efektem przekazanej dotacji było objęcie pomocą 563 osób z zaburzeniami psychicznymi. W 2012 r. średni koszt 1 godziny świadczonych usług wynosił 22 zł. W 2011 r. na realizację ww. zadania przeznaczono kwotę 3.419.395 zł. Pomocą w formie specjalistycznych usług opiekuńczych objętych zostało 538 osób z zaburzeniami psychicznymi w 57 gminach. Należy zauważyć, że w 2012 r. wzrosła kwota środków finansowych przeznaczonych na świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, liczba gmin realizujących pomoc w omawianej formie oraz liczba osób objętych pomocą. Wydział Spraw Społecznych Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie przeprowadził w 2012 r. 27 kontroli w ośrodkach pomocy społecznej w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej, w tym 14 w zakresie realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Zalecenia dotyczyły kwalifikacji osób świadczących specjalistyczne usługi opiekuńcze. Na przestrzeni ostatnich lat w województwie zachodniopomorskim zauważa się wzrost świadczeń w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla dzieci i młodzieży, szczególnie z zaburzeniami autystycznymi, w tym liczby osób zainteresowanych oraz liczby wnioskowanych godzin. Uprawnienia do określonych usług, świadczeń i działań na rzecz dzieci i młodzieży regulują przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. 8

W praktyce rodzice ubiegający się o pomoc skutecznie argumentują brak możliwości skorzystania z pomocy w ramach innych systemów, a swoje wnioski popierają zaświadczeniem lekarza specjalisty, zawierającym konkretną liczbę godzin, zalecaną dla prawidłowego rozwoju dziecka. Pomoc świadczona w ramach systemu oświaty i służby zdrowia jest nieadekwatna do występujących w tym zakresie potrzeb. Taki stan prawny powoduje niezadowolenie ze strony rodziców, którzy szukając pomocy dla swoich dzieci, oczekują pełnego wsparcia ze strony pomocy społecznej. Środki finansowe przeznaczone na sfinansowanie usług nie zabezpieczają wszystkich potrzeb osób ubiegających się o pomoc. Wojewoda Zachodniopomorski skierował do Ministra Pracy i Polityki Społecznej pismo z prośbą o rozważenie możliwości dokonania zmian legislacyjnych polegających na wyodrębnieniu katalogu specjalistycznych usług opiekuńczych adresowanych do dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, z odrębnym uregulowaniem trybu uzyskiwania do nich uprawnień. Ponadto w ramach zadań zleconych gminy udzieliły zasiłków celowych dla 7 rodzinom poszkodowanym w wyniku huraganów na kwotę 61 100 zł oraz wypłaciły 83 osobom wynagrodzenie za sprawowanie opieki, zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 9 ustawy o pomocy społecznej, na kwotę 219 431 zł. 2.3. Zadania własne gmin Świadczenia z pomocy społecznej udzielane przez gminy finansowane były ze środków własnych oraz z budżetu państwa, przekazywanych gminom na dofinansowanie zadań własnych. W 2012 r. łączna kwota środków finansowych wydatkowanych przez gminy w ramach zadań własnych wyniosła 222.435 tys. zł. W ramach zadań własnych gminy udzielały pomocy w formie: zasiłków stałych, zasiłków okresowych, posiłków, usług opiekuńczych, zasiłków celowych, opłacania pobytu w domu pomocy społecznej. W pozostałych wydatkach ujęto schronienie, ubranie, pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ, zasiłki celowe na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego, zasiłki celowe w formie biletu kredytowanego, sprawienie pogrzebu, pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie. 2.4. Zasiłki stałe Zasiłki stałe w województwie zachodniopomorskim otrzymywało w 2012 r. 12 116 osób, w tym 9 460 osób samotnych i 2 656 osób pozostających w rodzinie. Łączna kwota wypłaconych zasiłków wyniosła 43 488 884 zł, w tym dla osób samotnych 37 877 649 zł oraz dla osób pozostających w rodzinie 5 611 235 zł. Średnia wysokość zasiłku stałego wyniosła 363,92 zł, dla osób samotnych 397,13 zł, a dla osób pozostających w rodzinie 234,61 zł. Liczba osób pobierających zasiłki stałe w województwie zachodniopomorskim od sześciu lat utrzymuje się na podobnym poziomie i stanowi 0,7 % liczby mieszkańców województwa. 2.5. Zasiłki okresowe W 2012 r. zasiłki okresowe przyznano 33 105 osobom na łączną kwotę 45 876 410 zł. Średnia wysokość zasiłku wyniosła 264,57 zł, a średni okres, na który został przyznany zasiłek wyniósł 5,24 miesiąca. Środki własne do zasiłków okresowych dodało 35 gmin w łącznej kwocie 1 036 878 zł: najwięcej miasto Kołobrzeg 384 291 zł, miasto Szczecin 290 947 zł, gmina Police 65 504 zł. Najczęstszym powodem przyznania zasiłku okresowego było bezrobocie 27 575 osób, co stanowi 83,30 % ogółem przyznanych zasiłków okresowych, niepełnosprawność 3 394, co stanowi 10,25%, długotrwała choroba 2 512, co stanowi 7,59%. W ostatnich latach 9

liczba osób pobierających zasiłki okresowe w województwie utrzymuje się na podobnym poziomie i stanowi 2 % liczby mieszkańców. 2.6. Usługi opiekuńcze Usługi opiekuńcze w 2012 r. świadczone były w 94 gminach dla 4 678 osób na ogólną kwotę 20 646 041 zł. Średni koszt 1 godziny usługi wynosił 14,90 zł. Poradnictwem specjalistycznym zostało objętych 10 840 rodzin (prawne, psychologiczne, rodzinne), interwencją kryzysową objęto 1 333 rodziny, a pracą socjalną objęto 40 866 rodzin, co stanowi 60,56% ogółem korzystających rodzin z pomocy społecznej. 2.7. Odpłatność gmin za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej W 2012 r. gminy poniosły odpłatność za pobyt w domach pomocy społecznej za 2 123 osoby na ogólną kwotę 42 201 579 zł. Średni miesięczny koszt dopłaty do pobytu mieszkańca w Domu Pomocy Społecznej ponoszony przez gminę wyniósł 1914,60 zł. 5 gmin w województwie nie miało mieszkańców w domach pomocy społecznej. Odpłatność za pobyt osób w domach pomocy społecznej jest największą pozycją w wydatkach gmin na zadania pomocy społecznej i co roku wydatki te wzrastają (w 2010 r. 35 360,3 tys. zł, w 2011 r. 36 493,0 tys. zł, w 2012 r. 42 201,6 tys. zł). 2.8. Kontrole w ośrodkach pomocy społecznej dotyczące sposobu realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej W 2012 r. inspektorzy Wydziału Spraw Społecznych Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie przeprowadzili 27 kontroli w ośrodkach pomocy społecznej dotyczące sposobu realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej. Ogólna ocena kontrolowanych jednostek była pozytywna. Wydane zalecenia dotyczyły głównie podjęcia działań zmierzających do zatrudnienia odpowiedniej liczby pracowników socjalnych. W 7 kontrolowanych ośrodkach pomocy społecznej liczba ta była niższa niż określona w art. 110 ust. 11 ustawy o pomocy społecznej. 10

3. DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ 3.1. Typy domów i liczba miejsc W województwie zachodniopomorskim w 2012 r. funkcjonowały 32 ponadgminne domy pomocy społecznej na ogólną liczbę miejsc 3769, w tym: 22 prowadzone przez samorządy powiatowe - na ogólną liczbę 2944 miejsc, 9 prowadzonych przez podmioty niepubliczne (zadanie zlecone) - na ogólną liczbę 801 miejsc, 1 prowadzony przez stowarzyszenie - na 24 miejsca. W województwie zachodniopomorskim występuje 7 różnych typów domów pomocy społecznej, co przedstawia tabela 3. Tabela 3. Typy domów pomocy społecznej Typ domu pomocy społecznej dla osób w podeszłym wieku 1 Liczba dps dla osób przewlekle somatycznie chorych 12 dla osób w podeszłym wieku i przewlekle somatycznie chorych 5 dla osób przewlekle psychicznie chorych 5 dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 4 dla dzieci i młodzieży oraz dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 3 dla osób przewlekle psychicznie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie 2 Wszystkie domy pomocy społecznej uzyskały wymagany standard i prowadzone są na podstawie zezwolenia Wojewody Zachodniopomorskiego wydanego na czas nieokreślony. Poniższy wykres przedstawia liczbę domów pomocy społecznej znajdujących się w poszczególnych powiatach województwa zachodniopomorskiego. 11

7 6 6 liczba dps 5 4 3 2 1 0 1 1 1 1 białogardzki choszczeński drawski goleniowski gryficki gryfiński kamieński 2 4 1 4 1 1 kołobrzeski koszaliński łobeski myśliborski policki pyrzycki sławieński Powiat/Miasto na prawach powiatu 0 1 0 1 1 stargardzki szczecinecki świdwiński 2 wałecki 1 Miasto Koszalin 0 3 Miasto Szczecin Miasto Świnoujście 0 Wykres 1. Rozkład domów pomocy społecznej w powiatach. Najwięcej domów pomocy społecznej usytuowanych jest w powiecie koszalińskim (6 dps), następnie w powiecie gryfińskim i kołobrzeskim (4 dps), w Szczecinie (3 dps), po 2 domy w powiecie gryfickim i świdwińskim oraz po 1 domu w powiatach białogardzkim, choszczeńskim, drawskim, goleniowskim, kamieńskim, łobeskim, myśliborskim, pyrzyckim, stargardzkim, szczecineckim i wałeckim. Powiaty policki i sławieński oraz miasta Koszalin i Świnoujście nie prowadzą żadnego domu pomocy społecznej. Wskaźnik miejsc w dps przypadających na 10.000 mieszkańców w województwie wynosi 21,88. W kraju wynosi 20,09. Na dzień 31 grudnia 2012 r. na umieszczenie w dps oczekiwało łącznie 681 osób, spośród których 563 osoby znajdowały się na liście osób oczekujących na umieszczenie w dps w Szczecinie, natomiast 117 stanowiło liczbę dla pozostałych powiatów województwa zachodniopomorskiego. Najliczniejszą grupą wśród oczekujących na umieszczenie w dps były osoby przewlekle somatycznie chore i w podeszłym wieku, a następną - grupa osób przewlekle psychicznie chorych. 3.2. Finansowanie domów pomocy społecznej Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. w domach pomocy społecznej zamieszkiwało ogółem 3752 mieszkańców, w tym 1861 osób przyjętych przed dniem 1 stycznia 2004 r. Stan wolnych miejsc na dzień 31 grudnia 2012 r. wynosił 17. Wobec powyższego wykorzystanie miejsc w dps województwa zachodniopomorskiego uzyskało poziom 99,55%. Mieszkańcy przyjęci do dps przed dniem 1 stycznia 2004 r. objęci są dotacją celową z budżetu państwa. Wysokość przekazywanej dotacji na bieżącą działalność dps zaplanowanej na 2012 r. wynosiła 44 312 000 zł, przy uwzględnieniu średniej miesięcznej wojewódzkiej kwoty dotacji w wysokości 1 821,73 zł na jednego mieszkańca i przyjętych do planu 2027 mieszkańców dotowanych. Analizę wzrostu wartości średniej wojewódzkiej wysokości dotacji przedstawia poniższa tabela 4. 12

Tabela 4. Wartość średniej wojewódzkiej wysokości dotacji Rok Liczba mieszkańców dotowanych Budżet wg planu zł Budżet po zmianach zł zwiększenie budżetu % Wysokość średniej wojewódzkiej dotacji zł 2008 2802 46 775 000 60 996 320 30,4 1 391,00 2009 2558 48 055 000 54 379 620 13,6 1566,00 2010 2365 45 495 000 46 780 982 2,8 1603,06 2011 2200 44 700 000 46 922 000 4,9 1693,18 2012 2027 44 312 000 45 422 242 2,5 1821,73 2013 1894 41 667 000 - - 1833,29 Kwota średniego wojewódzkiego kosztu utrzymania mieszkańca w dps w 2012 r. wynosiła 2 782,94 zł, natomiast w roku 2011 wynosiła 2 653,94 zł. Na przestrzeni lat 2011/12 odnotowano wzrost kosztów utrzymania mieszkańca w dps o 129,00 zł przy jednoczesnym wzroście średniej wojewódzkiej dotacji o 128,55 zł. Koszty utrzymania mieszkańca w domach pomocy społecznej charakteryzowały się dużą rozpiętością. Najniższy odnotowano w DPS w Nowym Czarnowie 2 383,58 zł, a najwyższy w DPS przy ul. Broniewskiego w Szczecinie 3 611,75 zł różnica między nimi wynosiła 1 228,17 zł. W porównaniu z wcześniejszymi latami (wykres 2) zaobserwować można utrzymanie zbliżonych relacji pomiędzy wzrostem średniego wojewódzkiego kosztu utrzymania w dps, a wzrostem wartości średniej wojewódzkiej wysokości dotacji. 3500 3000 2500 2000 zł 1500 2033,63 1391 2372,94 2407,46 1566 1603,06 2653,94 1693,18 2782,94 2861,97 1821,73 1833,29 Średni koszt Dotacja 1000 500 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Rok Wykres 2. Średni wojewódzki koszt utrzymania i dotacja na jednego mieszkańca Stan zatrudnienia w dps w 2012 r. wynosił ogółem 2483 etatów, natomiast 2011 r. wynosił 2326. Stwierdzić można wzrost ogólnej liczby zatrudnionych o 157 pracowników tj. o 6,75%. 13

3.3. Placówki zapewniające całodobową opiekę Na terenie województwa funkcjonowało 9 placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym i osobom w podeszłym wieku, które są prowadzone w ramach działalności gospodarczej, na ogólną liczbę 331 miejsc. Osiem placówek prowadzonych było na podstawie zezwolenia na czas nieokreślony i jedna na czas określony - wszystkie zostały wpisane do rejestru wojewody. 3.4. Wnioski z przeprowadzonych kontroli Na podstawie o art. 22 pkt 8, 9, 9a i 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 marca 2005 r. w sprawie nadzoru i kontroli w pomocy społecznej pracownicy Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie w roku 2012 przeprowadzili łącznie 16 kontroli w domach pomocy społecznej oraz w placówkach zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym i osobom w podeszłym wieku. Podczas przeprowadzonych kontroli stwierdzono następujące nieprawidłowości: brak wymaganego wskaźnika zatrudnienia pracowników w zespole terapeutyczno - opiekuńczym, brak odpowiedniej liczby pracowników socjalnych w stosunku do liczby mieszkańców, brak wymaganych kwalifikacji pracowników, nieprawidłowości dot. pracy socjalnej, niezapełnienie mieszkańcom odpowiedniej opieki medycznej, w tym dostępu do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, nieprawidłowości w zakresie usług bytowych, nieprawidłowości w sprawie prowadzenia dokumentacji mieszkańca, w tym indywidualnych planów wsparcia mieszkańca, nieprawidłowości w zakresie postępowania z likwidacją niepodjętych depozytów po zmarłych mieszkańcach, nieprawidłowości w zakresie pomocy w utrzymaniu higieny osobistej. Głównymi przyczynami powstania nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli były: brak wystarczających środków finansowych, trudności w pozyskiwaniu na rynku pracy kandydatów spełniających ustawowe wymagania, nie podjęcie działań zmierzających do umożliwienia mieszkańcom korzystania ze świadczeń NFZ itp. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości wydano 15 zaleceń pokontrolnych, część z nich obejmowała kilka zadań. Były to: opracowanie regulaminu organizacyjnego domu, zwiększenie zatrudnienia w zespole terapeutyczno-opiekuńczym osób posiadających kwalifikacje określone w przepisach prawa, wyposażenie w system przyzywowo-alarmowy pomieszczeń mieszkalnych, sukcesywne przystosowywanie szerokości drzwi wejściowych do pokoi mieszkalnych i łazienek do potrzeb osób niepełnosprawnych, zapewnienie mieszkańcom potrzebującym pielęgniarskiej opieki długoterminowej dostępu do ww. świadczenia, podjęcie działań zmierzających do likwidacji niepodjętych depozytów po zmarłych mieszkańcach, zapewnienie właściwego poziomu usług opiekuńczych i wspomagających. Zalecenia pokontrolne dotyczące administracyjnego zakresu funkcjonowania domów pomocy społecznej w większości zostały zrealizowane. Dyrektorzy wprowadzili zmiany do regulaminów organizacyjnych, zatrudnili dodatkowy personel, wprowadzili nowe zakresy 14

obowiązków itp. W zakresie dotyczącym konieczności przeprowadzenie remontu lub zmodernizowania części pomieszczeń mieszkalnych i ogólnodostępnych, prace nie zostały ukończone z racji ograniczonych środków finansowych - trwają działania mające na celu ich ukończenie. Wszystkie domy wyposażone są w odpowiedni system alarmowo - przyzywowy. Pozostałe zalecenia pokontrolne zgodnie z oświadczeniami dyrektorów dps realizowane będą sukcesywnie, a ich zakończenie planuje się na lata 2013/2015. 15

4. OŚRODKI WSPARCIA DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI 4.1. Uregulowania prawne W 2012 r. nie nastąpiły zmiany odnośnie uregulowań prawnych dotyczących zasad funkcjonowania ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Zadania z zakresu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi, w tym związane z zapewnieniem osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym określa ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz.U. z 2011 r. Nr 24 poz. 128). Definicję ośrodka wsparcia, wysokość odpłatności za pobyt oraz sposób finansowania regulują przepisy art. 51, art. 51a, art. 51b i art. 51c ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Sposób funkcjonowania śds, tryb kierowania do tej placówki, zakres świadczonych usług, sposób prowadzenia dokumentacji indywidualnej i zbiorczej określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2010 r. w sprawie środowiskowych domów samopomocy (Dz.U. Nr 238 poz.1586). Zgodnie z 26 rozporządzenia w sprawie środowiskowych domów samopomocy termin dostosowania domów do wymaganych standardów upływa z dniem 31 grudnia 2014 r. 4.2. Liczba i typy domów, liczba miejsc Liczba osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych (bez uzależnień) w województwie zachodniopomorskim na koniec 2011 roku wyniosła ok. 44,7 tys. osób. Dla porównania liczba ta na koniec 2010 roku wynosiła 41 tys. osób. Przyczyną wzrostu może być zarówno wyższa liczba osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi, jak również zwiększenie świadomości osób chorujących psychicznie w zakresie konieczności leczenia, stopniowe niwelowanie negatywnych stereotypów społecznych oraz zwiększenie tolerancji wobec tej grupy osób. W związku z powyższym wiele samorządów sygnalizuje konieczność uruchomienia takiej placówki na swoim terenie lub zwiększenia liczby miejsc w domach istniejących. Na dzień 31 grudnia 2012 r. na terenie województwa zachodniopomorskiego funkcjonowało 40 ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, na ogólną liczbę 1180 miejsc, w tym: 25 środowiskowych domów samopomocy prowadzonych przez gminę, na liczbę 745 miejsca, 10 środowiskowych domów samopomocy prowadzonych na zlecenie przez inny podmiot o zasięgu lokalnym (gminnym),na liczbę 290 miejsc, 3 środowiskowe domy samopomocy / powiatowe ośrodki wsparcia prowadzone przez powiat, na liczbę 100 miejsc, 2 środowiskowe domy samopomocy / powiatowe ośrodki wsparcia prowadzone na zlecenia przez inny podmiot o zasięgu ponadlokalnym, na liczbę 45 miejsc. 16

W 2012 roku powstał jeden nowy środowiskowy dom samopomocy w Mielęcinie gm. Pyrzyce na 15 miejsc oraz zwiększona została o 31 liczba miejsc w środowiskowych domach samopomocy już istniejących, w tym: w Szczecinku (10 miejsc), w Drawnie (7 miejsc), w Bornem Sulinowie (5 miejsc), w Koszalinie (5 miejsc) i w Świnoujściu (4 miejsca). W dalszym ciągu największa liczba ośrodków wsparcia funkcjonuje na terenie powiatu koszalińskiego oraz Miasta Koszalina (łącznie 8 ośrodków wsparcia). Wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. brak środowiskowych domów samopomocy występował jedynie na terenie powiatu kamieńskiego. Rozmieszczenie tych placówek na terenie województwa pokazuje rysunek 1. Pod względem liczby miejsc najwięcej jest placówek posiadających 30 lub 35 miejsc (łącznie 16 jednostek). Z informacji przekazywanych przez kierowników śds wynika, że dotacja obliczona dla domu posiadającego 30-35 miejsc pozwala na skonstruowanie w miarę stabilnego planu finansowego jednostki. Na dzień 31.12.2012 r. wszystkie ośrodki wsparcia spełniały standard wymagany rozporządzeniem w sprawie środowiskowych domów samopomocy w zakresie liczby miejsc tj. od 15 do 120. Wskaźnik miejsc w środowiskowych domach samopomocy na 10 tys. mieszkańców województwa zachodniopomorskiego na dzień 31 grudnia 2012 r. wyniósł 6,84 (w 2011 r. wynosił 6,81 a zatem zauważa się niewielki wzrost). Wskaźnik miejsc w środowiskowych domach samopomocy na 10 tys. mieszkańców województwa zachodniopomorskiego na dzień 31 grudnia 2012 r. wyniósł 6,84 (w 2011 r. wynosił 6,81 a zatem zauważa się niewielki wzrost). Domy, w zależności od kategorii osób, dla których są przeznaczone, dzielą się na następujące typy: typ A - dla osób przewlekle psychicznie chorych; typ B - dla osób upośledzonych umysłowo; typ C - dla osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznych. Dom może obejmować wsparciem więcej niż jedną kategorię osób wymienionych powyżej. Na dzień 31 grudnia 2012 r. w województwie zachodniopomorskim najwięcej było ośrodków typu AB 20, następnie typu B 10, ABC 4, typu A 3, oraz typu AC 3. Nie funkcjonowały ośrodki wsparcia typu C oraz typu BC. Na dzień 31 grudnia 2012 r. z usług świadczonych w ośrodkach wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi korzystało 1178 uczestników, natomiast na przyjęcie do ośrodka wsparcia oczekiwało 69 osób. W 2012 r. umieszczono w śds 230 osób a 137 osób opuściło śds. Stopień zaspokojenia potrzeb wyniósł 76, 92% (wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 4,03%). Stopień wykorzystania miejsc w ośrodkach wsparcia wg stanu na dzień 31.12.2012 r. wyniósł 99%. W związku z uzależnieniem wysokości transzy miesięcznej dotacji na funkcjonowanie śds od aktualnej liczby uczestników ośrodki wsparcia podejmują szereg działań w celu zapewnienia maksymalnego wykorzystania liczby miejsc (akcje informacyjne, kiermasze, spotkania integracyjne, dni otwarte, imprezy popularyzujące działalność tych placówek). 17

Rysunek 1. Liczba ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi wg stanu na 31 grudnia 2012 r. w podziale na powiaty 18

4.3. Formy organizacyjne Zgodnie z interpretacją Ministra Pracy i Polityki Społecznej środowiskowe domy samopomocy powinny funkcjonować w formie samodzielnej jednostki budżetowej. Istnieje także możliwość zlecenia realizacji powyższego zadania organizacji pozarządowej lub innemu podmiotowi niepublicznemu na podstawie art. 25 ustawy o pomocy społecznej w drodze otwartego konkursu ofert. Do zlecania zadań z zakresu pomocy społecznej stosuje się przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.). Zlecanie ww. zadania powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, a jego realizacja winna odbywać się w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz zgodnie ze standardami określonymi w rozporządzeniu w sprawie środowiskowych domów samopomocy. Ponadto jednostka samorządu terytorialnego winna kontrolować realizację zadania pod względem rzeczowym i finansowym, stosownie do zasad obowiązujących przy rozliczaniu zadań zleconych. Na dzień 31 grudnia 2012 r. w ogólnej liczbie 40 jednostek 6 funkcjonowało w formie odrębnej jednostki organizacyjnej, 12 jednostek prowadzonych było przez podmioty niepubliczne jako zadanie zlecone, natomiast 22 funkcjonowało jako dział innej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej (głównie ośrodka pomocy społecznej). Ponadto podjęto działania zmierzające do wyodrębnienia się kolejnych jednostek od marca 2013 r. (3 jednostki). 4.4. Finansowanie ośrodków wsparcia Zasady ustalania dotacji na funkcjonowanie ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi regulują przepisy art. 51 c ustawy o pomocy społecznej. Zarządzeniem Nr 134/2012 z 30 marca 2012 r. Wojewoda Zachodniopomorski ustalił średnią miesięczną kwotę dotacji na jednego uczestnika w środowiskowych domach samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi w województwie zachodniopomorskim na 2012 r. w wysokości 935,-zł (wzrost o 3,9 % w stosunku do średniej na 2011 rok). Na finansowanie funkcjonowania i rozwoju sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi przeznaczono w 2012 r. z budżetu państwa środki finansowe wysokości 15 033 508 zł, w tym 1 414 000,-zł na wydatki inwestycyjne. Z powyższej kwoty jednostki samorządu terytorialnego wykorzystały 14 986 956,48 zł, czyli 99,69%. W ramach wykorzystanej dotacji sfinansowano działalność środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, tj. wynagrodzenia dla pracowników, pochodne od wynagrodzeń oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne, sfinansowanie zajęć z terapeutami zatrudnionymi na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, opłaty stałe (opłaty za energię elektryczną, gaz, wodę, czynsz, telefon, internet itp.) zakup materiałów dydaktycznych, materiałów do terapii zajęciowej, doposażenie, zakup żywności, zakup materiałów biurowych, koszty transportu, koszty napraw i inne wydatki bieżące. Sfinansowano także prace adaptacyjne i remontowe w wyniku których uruchomionych zostało 46 dodatkowych miejsc. 4.5. Zatrudnienie Wg stanu na dzień 31 grudnia 2012r. w ośrodkach wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi zatrudnionych było ogółem 307 osób, w tym 267 osób na podstawie umowy o pracę, a 40 osób wg innych form (umowa zlecenie lub o dzieło). W stosunku do roku 2011 zatrudnienie wzrosło o 20 osób, w tym osób zatrudnionych na podstawie o umowy o pracę o 19

19 osób. Stan zatrudnienia w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę przedstawiał się następująco: osoby kierujące jednostkami organizacyjnymi 32 (29,35 etatu), osoby zatrudnione w działalności opiekuńczo-terapeutycznej 164 osoby ( 157,25 etatu), osoby zatrudnione w działalności medyczno-rehabilitacyjnej 20 osób (16,06 etatu), osoby zatrudnione w działalności administracyjnej 23 osoby (14, 13 etatu), osoby zatrudnione na stanowiskach gospodarczych i obsługi 28 osób (24,75 etatu). Największy wzrost zatrudnienia nastąpił w działalności opiekuńczo-terapeutycznej (o 14 osób), natomiast zmalało zatrudnienie osób zatrudnionych na stanowiskach gospodarczych i obsługi. Łączna liczba etatów związanych z działalnością wspierająco-aktywizującą na dzień 31 grudnia 2012 r. wyniosła 202,66 etatu. Przy założeniu, iż średnio na 1 etat powinno przypadać ok. 6 uczestników, w przypadku 1180 miejsc zatrudnienie zespołu wspierającoaktywizującego powinno liczyć 196 etatów. Należy zatem stwierdzić, że stan zatrudnienia osób stanowiących zespoły wspierająco-aktywizujące w ośrodkach wsparcia w 2012 roku spełniał wymogi standardu. 4.6. Formy prowadzonej działalności Na podstawie sprawozdań z działalności domów stwierdzono, że w 2012 r. w ośrodkach wsparcia realizowane były następujące działania wspierająco-aktywizujące: a) trening funkcjonowania w codziennym życiu, w tym: trening dbałości o wygląd zewnętrzny i nauka higieny osobistej, trening gospodarowania własnymi środkami finansowymi, planowania wydatków, robienia zakupów i opłat, trening umiejętności praktycznych, trening kulinarny, b) trening umiejętności społecznych i praktycznych, c) trening umiejętności interpersonalnych i rozwiązywania problemów, w tym: kształtowanie pozytywnego wizerunku oraz pozytywnych relacji z otoczeniem, trening zastępowania agresji, d) trening umiejętności spędzania czasu wolnego, w tym: wyrabianie aktywności sportowej, rekreacyjnej, kulturalnej, rozwijanie zainteresowań i talentów, terapia rozrywką, e) terapia zajęciowa, f) terapia ruchowa, zajęcia sportowe, turystyka i rekreacja, g) rehabilitacja usprawniająca, h) poradnictwo specjalistyczne w szczególności psychologiczne, psychiatryczne, neurologiczne i rehabilitacyjne, socjalne i socjoterapia, i) organizacja spotkań okolicznościowych, imprezy, zawodów, j) pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i osobistych, k) pomoc w dostępie do niezbędnych świadczeń zdrowotnych, l) współpraca z rodziną, m) aktywizacja zawodowa, n) niezbędna opieka dostosowana do indywidualnych potrzeb, o) pomoc rzeczowa. Zakres świadczonych usług był zgodny z zakresem określonym w 14 rozporządzenia w sprawie środowiskowych domów samopomocy. 20

4.7. Podsumowanie, wnioski i rekomendacje W 2012 r. nie odnotowano istotnych zakłóceń w działalności ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Był to drugi rok obowiązywania rozporządzenia w sprawie środowiskowych domów samopomocy oraz wdrażania określonych w rozporządzeniu standardów. Większość ośrodków wsparcia opracowało dokumenty określające sposób funkcjonowania, takie jak program działalności i plan pracy na dany rok, podjęto także działania związane z uregulowaniem formy organizacyjnej domów oraz zapewnieniem odpowiedniej bazy lokalowej. Część ośrodków wsparcia zasygnalizowała występowanie niedoborów finansowych. Ponoszenie wydatków związanych z utrzymaniem obiektów, w których prowadzona jest działalność (remonty bieżące, modernizacje, opłacanie podatku od nieruchomości) powoduje konieczność ograniczenia środków przeznaczonych na prowadzenie terapii. Wysokie koszty ponoszone są także na zapewnienie transportu dla uczestników środowiskowego domu samopomocy (koszty paliwa, ubezpieczenia środka transportu, bieżących konserwacji i przeglądów oraz napraw). W związku z tym, że świadczenie usług transportowych przez środowiskowy dom samopomocy nie jest obligatoryjne zgodnie z 20 rozporządzenia w sprawie środowiskowych domów samopomocy, wskazane jest podjęcie działań zmierzających do zapewnienia uczestnikom śds bezpłatnego transportu przez gminę lub powiat. W 2012 r. inspektorzy Wydziału Spraw Społecznych Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego przeprowadzili 8 kontroli ośrodków wsparcia. Ogólna ocena kontrolowanych jednostek była pozytywna. Wydano zalecenia pokontrolne dotyczące : wyodrębnienia środowiskowych domów samopomocy ze struktur innych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, takich jak ops lub dps, poprawy bazy lokalowej, w związku ze zbyt małą powierzchnią lub niewystarczającą liczbą pomieszczeń oraz likwidacją barier architektonicznych, zwiększenia liczby pracowników zespołu wspierająco-aktywizującego, sposobu prowadzenia dokumentacji zbiorczej i indywidualnej, w szczególności ewidencji oraz dzienników pracy zespołu wspierająco-aktywizującego, rozszerzenia zakresu świadczonych usług, zwłaszcza w zakresie usług psychologicznych, wzmożenia nadzoru nad oceną zasadności pobytu w środowiskowym domu samopomocy oraz nad frekwencją uczestników. Zakres wydanych zaleceń pokontrolnych był zbieżny z zaleceniami wydanymi w roku poprzednim. Na podstawie analizy działalności ośrodków wsparcia z zaburzeniami psychicznymi w 2012 roku proponuje się: podjęcie działań zmierzających do utworzenia ośrodka wsparcia funkcjonującego na terenie powiatu kamieńskiego, zintensyfikowanie działań zmierzających do spełnienia standardów, w tym do wyodrębnienia ośrodków wsparcia ze struktur innych jednostek organizacyjnych, wystąpienie do organów jednostek samorządu terytorialnego w wnioskiem o zwolnienie z opłacania podatku od nieruchomości oraz wsparcie w zakresie zapewnienia usług transportowych uczestnikom środowiskowych domów samopomocy. 21

5. ZADANIA Z ZAKRESU WSPIERANIA RODZINY I SYSTEMU PIECZY ZASTĘPCZEJ 5.1. Zadania realizowane przez samorządy gmin Rodziny wspierające W 2012 r. na terenie województwa zachodniopomorskiego utworzone zostały 4 rodziny wspierające, których głównym zadaniem była pomoc w opiece i wychowaniu dziecka oraz pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Asystenci rodziny Gminy zatrudniały ogółem 156 asystentów rodzin, spośród których 89 zatrudnionych było na podstawie umów o pracę w systemie zadaniowego czasu pracy a 67 na podstawie umów o świadczenie usług. Ogółem asystenci rodzin pracowali z 1575 rodzinami. W roku 2012 z 515 rodzinami praca została zakończona, w tym: ze względu na osiągnięcie celów z 214 rodzinami, ze względu na zaprzestanie współpracy z rodziną z 108 rodzinami, ze względu na brak efektów z 46 rodzinami i ze względu na zmianę metod pracy z 147 rodzinami. Placówki wsparcia dziennego Na terenie 114 gmin funkcjonowały 123 placówki wsparcia dziennego, w tym 75 prowadzonych było przez inne podmioty niż gminy. Miejsc w placówkach było 3 998, a umieszczonych w nich było 2772 dzieci. 5.2. Zadania realizowane przez samorządy powiatów Organizacja pieczy zastępczej Na terenie województwa zachodniopomorskiego w roku 2012 funkcjonowało 21 organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej, będących jednostkami organizacyjnymi powiatów. Organizatorzy zatrudniali 58 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, którzy pracowali z 1816 rodzinami zastępczymi i rodzinnymi domami dziecka. W ramach poradnictwa specjalistycznego udzielono w 2012 r. 6987 porad. W ramach szkoleń w zakresie pieczy zastępczej przeszkolonych zostało: 21 kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione, 151 kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe, 23 kandydatów na rodziny zastępcze zawodowe, 13 kandydatów na prowadzących rodzinne domy dziecka. Zorganizowano 553 szkolenia dla już istniejących rodzin zastępczych oraz 1 szkolenie dla prowadzących rodzinne domy dziecka. Rodzinna piecza zastępcza Na terenie województwa w 2012 roku funkcjonowały ogółem 2522 rodziny zastępcze, w tym: 1.736 rodzin zastępczych spokrewnionych z dzieckiem, 650 rodzin zastępczych niezawodowych, 74 rodziny zastępcze zawodowe, 36 rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego, 15 rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych oraz 11 rodzinnych domów dziecka. W roku 2012 w powiatach utworzono: 233 rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem, 115 rodzin zastępczych niezawodowych, 11 rodzin zastępczych zawodowych, 6 rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego, 22

7 rodzinnych domów dziecka. W tym samym roku rozwiązaniu uległo: 185 rodzin zastępczych spokrewnionych z dzieckiem, 78 rodzin zastępczych niezawodowych, 9 rodzin zastępczych zawodowych, 5 rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego oraz 1 rodzina zawodowa specjalistyczna. Instytucjonalna piecza zastępcza W roku 2012 na terenie województwa zachodniopomorskiego funkcjonowało 45 placówek opiekuńczo-wychowawczych. Wśród w/w placówek 18 pełniło funkcję rodzinną a pozostałe socjalizacyjną lub łączyły funkcje socjalizacyjne, interwencyjne i specjalistyczno -terapeutyczne. Placówki w 41 przypadkach prowadzone były przez samorządy powiatów a w 4 przez podmioty niepubliczne. Dysponowały 1091 miejscami. W 2012 roku w placówkach opiekuńczo-wychowawczych umieszczonych było ogółem 1037 dzieci, w tym 120 w placówkach niepublicznych. Rok 2012 był przełomowym rokiem ze względu na zakończenie terminu standaryzacji placówek. Z pośród wszystkich placówek 3 nie osiągały standardu ze względu na liczbę umieszczonych w nich dzieci. W roku 2012 proces standaryzacji ukończyła placówka opiekuńczo-wychowawcza w Stargardzie Szczecińskim. W ramach inwestycji dofinansowanej z budżetu państwa przeniesiono dzieci z tej placówki do 4 nowopowstałych, a do obsługi tych placówek utworzone zostało Centrum. W 2012 roku w instytucjonalnej pieczy zastępczej umieszczonych zostało 236 a opuściło 154 wychowanków, w tym między innymi: 68 powróciło do rodzin naturalnych, 34 umieszczonych zostało w rodzinnych formach pieczy zastępczej a 10 dzieci zostało przysposobionych. Kontrole w placówkach opiekuńczo-wychowawczych W roku 2012 zostało przeprowadzonych 13 kontroli w tym: 5 kompleksowych, 2 problemowe, 1 sprawdzająca i 5 doraźnych. W toku kontroli nie stwierdzono istotnych nieprawidłowości. 5.3. Zadania realizowane przez samorząd województwa Instytucjonalna piecza zastępcza Na terenie województwa zachodniopomorskiego nie zostały utworzone regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne i interwencyjne ośrodki preadopcyjne. Ośrodki adopcyjne W roku 2012 funkcjonowały 4 ośrodki adopcyjne w tym: 2 prowadzone przez samorząd województwa i 2 prowadzone przez podmioty niepubliczne na zlecenie samorządu województwa, tj.: Publiczny Ośrodek Adopcyjny w Szczecinie, Publiczny Ośrodek Adopcyjny w Koszalinie, Ośrodek Adopcyjny Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Szczecińsko- Kamieńskiej w Szczecinie, Ośrodek Adopcyjny Fundacji Mam Dom w Szczecinie. W wyniku działalności w/w ośrodków w 2012 r. przysposobionych zostało 157 dzieci. Ośrodki adopcyjne udzieliły 865 porad w tym: 688 dla rodzin przysposabiających, 177 dla rodzin naturalnych. Pracownicy ośrodków przeprowadzili 123 szkolenia dla kandydatów na rodziny przysposabiające. Samorząd województwa zachodniopomorskiego w 2012 r. otrzymał z budżetu państwa dotację celową na organizowanie i prowadzenie przez marszałka województwa ośrodków adopcyjnych w wysokości 1 458 185 zł, z czego wykorzystał 1 453 430 zł. 23

Realizacja przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej ma na celu m.in. zapewnienie optymalnych warunków opieki nad dziećmi całkowicie lub częściowo pozbawionych opieki. Cel może zostać osiągnięty m.in. poprzez pracę z rodzinami biologicznymi mającymi trudności w opiece nad dziećmi. W roku 2012 samorządy gmin zatrudniały zbyt małą liczbę asystentów rodzin. W przypadku konieczności umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej w pierwszej kolejności powinny być brane pod uwagę rodzinne formy opieki. W roku 2012 r. w województwie zachodniopomorskim utworzono zbyt małą ilość rodzin zastępczych, szczególnie rodzin zastępczych specjalizujących się w wychowaniu dzieci szczególnej troski lub wychowaniu dzieci wymagających szczególnych umiejętności wychowawczych. W 2012 roku prawie wszystkie placówki opiekuńczo-wychowawcze osiągnęły standard określony w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Na skutek pracy pracowników placówek z rodzinami biologicznymi 68 wychowanków powróciło do rodzin naturalnych. W tym samym roku 34 wychowanków placówek opiekuńczowychowawczych umieszczonych zostało w rodzinnych formach pieczy zastępczej a 10 dzieci zostało przysposobionych. 24