Ogólnopolskie Rumia, 13.01.2011 r. Towarzystwo Ochrony Ptaków Zadania ochronne w rezerwacie przyrody Beka prowadzone przez OTOP są realizowane dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Sprawozdanie z projektu pt. Kontynuacja programu odtwarzania słonaw nadmorskich i wilgotnych łąk w rezerwacie przyrody Beka Dot. Umowy nr WFOŚ/D/569/61/2010 Założenia projektu Całkowity koszt projektu: 217392,97 zł. Udział środków WFOŚiGW w Gdańsku: 36,85 % Znajdujący się pod stałym wpływem słonych wód Zatoki Puckiej, rezerwat Beka jest jednym z ostatnich na polskim wybrzeżu miejsc występowania nadmorskich łąk halofilnych. Obok słonaw, występują tu unikalne w skali kraju, młaki kalcyfilne oraz łąki trzęślicowe i turzycowe. Z otwartymi terenami wilgotnych łąk rezerwatu związane są coraz mniej liczne w Polsce i Europie, ptaki siewkowe tj. czajka, kszyk, krwawodziób oraz najrzadszy z nich, nadbałtycki podgatunek biegusa zmiennego Calidris alpina schinzii, który współcześnie we wszystkich krajach nadbałtyckich zmniejsza swoją liczebność. Obecnie gatunek ten prawdopodobnie próbował przystąpić do lęgów tylko w dwóch lokalizacjach na terenie Polski: w delcie Świny i Ujściu Redy, gdzie w tym roku był obserwowany sześciokrotnie w okresie lęgowym. W kwietniu obserwowano parę tokujących ptaków, do lipca pięciokrotnie obserwowano pojedyncze osobniki, w tym dwie obserwacje dotyczyły śpiewającego osobnika. W czasie kontroli czerwcowej obserwowany osobnik prawdopodobnie poderwał się z gniazda którego jednak nie odnaleziono. Co nie wyklucza całkowicie lęgowości tego gatunku. Utworzenie rezerwatu w roku 1988, zbiegło się w czasie z zaniechaniem gospodarki kośno/pastwiskowej i w konsekwencji przebudową zbiorowisk roślinnych z otwartych podmokłych łąk, w całkowicie nieatrakcyjny dla ptaków siewkowych, lity szuwar trzcinowy. OTOP realizuje zadania ochronne w rezerwacie od 1998 roku. Systematycznie i konsekwentnie prowadzi koszenia trzciny i łąk oraz wypas zwierząt gospodarskich: bydła i koni. Zwierzęta pochodzą od rolników i hodowców z województwa pomorskiego (Reda Rekowo, Parszkowo, Kwidzyn). W prace w rezerwacie zaangażowani są pracownicy i wolontariusze OTOP oraz właściciele zwierząt. Z organizacją wypasu wiąże się zapewnienie odpowiedniej infrastruktury wypasowej tj. ogrodzenia stałe i okresowe, bramki i kładki dla zwierząt, dostarczanie wody pitnej, opieka weterynaryjna, 1
kowalska oraz dozór i ubezpieczenie stada. Prowadzenie koszeń wymaga stosowania odpowiedniego (na warunki wilgotnych łąk) sprzętu rolniczego oraz związane jest z koniecznością usuwania ściętej biomasy z terenu rezerwatu. Opisany projekt dotyczy kontynuacji podjętych przez OTOP działań związanych z ochroną słonaw i wilgotnych łąk (łąki trzęślicowej, szuwaru wielkoturzycowego, mechowiska), zarówno pod względem zachowania ich botanicznych walorów jak i utrzymania ich atrakcyjności jako terenów lęgowych dla ptaków siewkowych, w tym wciąż potencjalnych siedlisk lęgowych biegusa zmiennego z podgatunku schinzii. Śpiewający samiec biegusa zmiennego wykazujący cechy podgatunku C.a. schinzi, 25.04.2010 (fot. A.Kośmicki). Raport merytoryczny i finansowy projektu 1. Wdrożenie programu konserwacji sieci kanałów. Całkowity koszt zadania: 40500,00 zł. Udział środków WFOŚiGW w Gdańsku: 81,48 % Niezbędnymi czynnikami siedliskotwórczymi wilgotnych nadmorskich łąk są właściwe stosunki wodne i chemizm wód. W roku 2010 OTOP rozpoczął prace nad utrzymaniem odpowiedniego poziomu, dynamiki oraz poziomu zasolenia wody. W tym celu zaprojektowano zakres i kosztorys prac konserwatorskich istniejącej sieci rowów i kanałów melioracyjnych w rezerwacie. Jako pierwszy gruntownej konserwacji (wraz z ujściem do wód Zatoki Puckiej) poddany został Rów 8B1. Wykonano również konserwację Ujścia Kanału Beka. Obok konserwacji sieci rowów i kanałów konieczne jest utrzymanie sprawnej i bezpiecznej komunikacji pomiędzy poprzecinanymi kanałami kwaterami wypasowymi. W tym celu nad kanałami i rowami zbudowano drewniane pomosty umożliwiające poruszanie się po nich zarówno zwierzętom jak i sprzętem rolniczym. Dodatkową korzyścią takiego rozwiązania jest skrócenie sezonowych dróg technicznych służących do wywożenia skoszonej 2
biomasy z terenu rezerwatu, zmniejszając ryzyko uszkodzenia darni. W kolejnym sezonie planowane są prace konserwacyjne Kanału Beka i Rowu M1. Widok na Rów 8B1 po przeprowadzonej konserwacji. Prace konserwacyjne sieci rowów i kanałów, OTOP rozpoczął w najbardziej zabagnionej części rezerwatu (fot. J. Wrosz). 2. Utrzymanie wypasu zwierząt. Całkowity koszt zadania: 47200,00 zł. Udział środków WFOŚiGW w Gdańsku: 36,02 % Wypas jest najlepszą formą ochrony słonaw nadmorskich. Tradycje wypasu zwierząt gospodarskich na terenie Beki liczą wg historycznych źródeł 200-300 lat. Organizacja wypasu wymaga zapewnienia szeregu działań mających na celu zarówno dobrostan zwierząt, bezpieczeństwo ludzi jak i efektywne wygryzanie inwazyjnej roślinności (gł. trzciny). Konieczne jest więc zapewnienie stałego dozoru stada (w tym: zapewnienia wody pitnej, bieżącej konserwacji poideł oraz sprawnie działającego sprzętu wypasowego ustawiania elektrycznych ogrodzeń okresowych), opieki weterynaryjnej, kowalskiej oraz organizacji transportu zwierząt i ubezpieczenia stada. W minionym roku w rezerwacie wypasano w sumie 42 konie i 17 sztuk bydła na powierzchni 80 ha. Z powodu trudnych warunków pogodowych i wysokiego stanu wody na pastwiskach, wypas prowadzono tylko w miesiącach: lipcu, sierpniu i wrześniu. 3. Koszenia roślinności. Całkowity koszt zadania: 34190,00 zł, finansowany jest ze środków OTOP. Koszenie roślinności obejmuje letnie koszenie słonaw (35 ha), mechaniczne koszenie łąk (0,6 ha) oraz ręczne koszenie młaki niskoturzycowej (4,7 ha). Po przeprowadzeniu koszeń usuwana jest ścięta biomasa z terenu rezerwatu. W miejscach trudno dostępnych dla sprzętu rolniczego, prowadzone jest 3
ręczne wygrabianie szczątków roślinnych (4,7 ha). Koszenia słonaw są zabiegiem uzupełniającym i wspomagającym wypas na powierzchniach słonaw szczególnie silnie opanowanych przez trzcinę. Pozwalają również utrzymać już odzyskane pastwiska w dobrej kondycji. W przypadku łąki trzęślicowej i młaki kalcyfilnej, koszenie późnym latem (odpowiednio: mechaniczne i ręczne) jest jedyną, bezpieczną dla tych siedlisk, formą gospodarowania. Słonawa. W miejscach regularnie wypasanych i koszonych, trzcina stopniowo ustępuje miejsca cennym gatunkom słonolubnym. Widoczne z tyłu kadru drzewa i krzewy porastają ruiny nieistniejącej już dziś osady Beka (fot. J. Wrosz). 4. Organizacja prac terenowych w rezerwacie. Całkowity koszt zadania: 24000,00 zł, finansowany jest ze środków OTOP. Zrealizowano wszystkie zaplanowane zadania. Zbudowano składany drewniany koszar do odłowu zwierząt (z możliwością stałego montażu). Wybudowano dwie drewniane kładki nad kanałami, odnowiono odeskowanie (podest) jednej z istniejących kładek. Zbudowano 5 bramek na pastwiska. Prowadzono bieżące naprawy ogrodzeń. Z prawidłowym i bezpiecznym funkcjonowaniem ogrodzeń stałych związane jest utrzymanie ich w stopniu widocznym dla zwierząt. W tym celu prowadzone jest ręczne okaszanie ogrodzeń. Dodatkowe koszty wynikające z użytkowania sprzętu rolniczego i maszyn ręcznych dotyczą zapewnienia paliwa i serwisu. Tradycją w rezerwacie jest coroczny letni obóz dla wolontariuszy. Obok walorów edukacyjnych, obóz dzięki zaangażowaniu wolontariuszy w trudne, wymagające dokładności prace pozwala realizować w pełni zaplanowane zadania. Na tegorocznym Bekowisku pomimo niesprzyjającej pogody, pracowało 16 wolontariuszy. Ponadto w akcjach jednodniowych brali udział wolontariusze ze Szkolnego Koła OTOP z Gimnazjum nr 1 w Redzie. W sumie rezerwat skupia wokół siebie 46 wolontariuszy, w różnym wieku. W rezerwacie co roku prowadzony jest przez Grupę Badawczą Ptaków Wodnych KULING, monitoring ptaków lęgowych. Jego wyniki pozwalają ocenić skuteczność prowadzonych przez OTOP zadań ochronnych. 4
Odnowiona kładka w rezerwacie. Przejazdy nad kanałami służą do komunikacji między kwaterami wypasowymi zarówno zwierzętom jak i maszynom rolniczym(fot. M. Wrosz). Wolontariusze ze Szkolnego Koła OTOP z Gimnazjum nr 1 w Redzie zbierający śmieci w rezerwacie. Śmieci znajdywane na terenie rezerwatu często są celowo wyrzucane przez letników i odwiedzających rezerwat turystów. Dużo śmieci dociera też do plaż Beki drogą morską z Półwyspu Helskiego. Wiele z nich, zwłaszcza sieci i linki stanowią bezpośrednie zagrożenie dla rodzimej fauny rezerwatu jak i zwierząt gospodarskich (fot. J. Wrosz). 5
5. Obsługa projektu. Całkowity koszt zadania: 71001,00 zł. Udział środków WFOŚiGW w Gdańsku: 42,25 % Obsługa administracyjno-biurowa (czynsz, materiały biurowe, poczta, telefony, Internet, energia elektryczna, delegacje) oraz wynagrodzenia pracowników stanowią niezbędne koszty związane z obsługą projektu. Są to pozycje budżetowe, na które stosunkowo trudno otrzymać dofinansowanie. WFOŚiGW w Gdańsku finansuje 63,53 % wynagrodzenia kierownika rezerwatu. Pozostałe koszty są po stronie OTOP. Osiągnięty efekt ekologiczny. Odtwarzanie i odpowiednie kształtowanie siedlisk łąkowych w rezerwacie jest procesem wieloletnim. Zasięg i tempo prac w terenie są silnie warunkowane cyklem rocznym w przyrodzie. Następujące po sobie zmiany pór roku, wlewy słonych wód Zatoki Puckiej do rezerwatu, sztormy i zmienne warunki meteorologiczne potrafią znacząco zmienić zakres zaplanowanych działań. Sezon 2010 był trudny, z uwagi na bardzo wysoki stan wody na łąkach, utrzymujący się na skutek częstych opadów deszczu. Z tej przyczyny rozpoczęcie wypasu było możliwe dopiero na początku lipca. W tym sezonie po raz kolejny wypasano konie w liczbie przekraczającej stado krów (42 do 17). Wypas koni i bydła w podobnej proporcji daje obiecujące efekty i będzie kontynuowany w kolejnym sezonie. Przeprowadzony w sezonie lęgowym 2010, monitoring ornitologiczny wybranych gatunków ptaków lęgowych (biegus zmienny, czajka, krwawodziób, kszyk, gęgawa, łabędź niemy, cyranka, żuraw, ohar, pliszka cytrynowa, sieweczka obrożna, błotniak stawowy, wodnik), wykazał, że na terenie rezerwatu prawdopodobnie przystąpiła do lęgu 1 para biegusa zmiennego z podgatunku schinzii, co wskazuje, że Beka wciąż ma szansę przywrócić ten gatunek polskiej przyrodzie. Ponadto do lęgów przystąpiło, 10-11 par czajek (o 2-3 więcej niż w roku poprzednim). Niestety prawdopodobnie w wyniku działania drapieżników lub na skutek zalania gniazda tylko jednej parze udało się wyprowadzić lęg. Niektóre z ptaków powtórzyły zniesienie. Zaobserwowano 4-6 par lęgowych krwawodzioba (o jedną więcej niż w roku 2009). Prawdopodobnie na skutek zalania gniazd, gatunek ten nie miał sukcesu lęgowego. Ustalono 5 terytoriów kszyków (o 2 więcej niż w sezonie 2009). Gęgawa minimum 3 pary z sukcesem lęgowym (25 piskląt, podobnie jak w roku poprzednim). Żuraw 1 para. Po raz pierwszy bez straty lęgu. Obserwowano trzy rodziny oharów, podobnie jak w roku 2009. Wszystkie z sukcesem lęgowym (21 piskląt). Liczbę par pliszki cytrynowej oszacowano na 9-14 par (o 2 pary więcej niż w roku poprzednim). Łabędź niemy 1 para, z sukcesem lęgowym (podobnie jak w sezonie 2009). Po raz drugi obserwowano tokujące i zaniepokojone cyranki na terenie rezerwatu, jednak w tym roku nie udało się potwierdzić gniazdowania. Do lęgów przystąpiła 1 para sieweczek obrożnych. Po pierwszej stracie lęgu, ptaki powtórzyły zniesienie z sukcesem lęgowym. Nowym gatunkiem przystępującym do lęgów na Bece jest wodnik (3 pary). Po raz pierwszy inwentaryzacją objęto następujące gatunki: remiz (min. 7 par), dziwonia (10-20 terytoriów), wąsatka (min. 5 lokalizacji). Po raz pierwszy udało się potwierdzić gniazdowanie na terenie rezerwatu błotniaka stawowego. Wszystkie opisane ptaki, należą do ginących gatunków w polskiej przyrodzie. Główną przyczyną ich wymierania jest brak odpowiednich siedlisk lęgowych, w wyniku zaniechania 6
na wielu terenach gospodarki kośno/pastwiskowej oraz zanikania terenów podmokłych. W rezerwacie Beka udział powierzchniowy trzciny i jej zagęszczenie na powierzchniach użytkowanych przez OTOP, stopniowo ulega obniżeniu. Ptaki chętnie przystępują do lęgów. Jednak narastającym problemem jest rosnąca presja ze strony drapieżników i trudne warunki wodne w rezerwacie. Dlatego tak ważnym zadaniem jest przywrócenie drożności kanałom i rowom melioracyjnym. Utrzymanie lęgowości wymienionych gatunków jest możliwe jedynie przez kontynuowanie prowadzonych przez OTOP zabiegów ochronnych. Słonawy rezerwatu Beka istnieją dzięki utrzymywaniu na tym terenie ekstensywnej tradycyjnej gospodarki kośno/pastwiskowej. Ten monotonny krajobraz niskiej roślinności łąkowej to doskonałe tereny lęgowe ptaków siewkowych (fot. J. Wrosz). 7