Wytyczne dotyczące substancji chemicznych niebezpiecznych i rakotwórczych

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wytyczne dotyczące substancji chemicznych niebezpiecznych i rakotwórczych Opracował: Inspektorat BHP Poznań, 2017 r. 1

Spis treści 1. Definicje... 3 2. Klasyfikacja substancji i mieszanin niebezpiecznych... 3 3. Drogi narażenia... 4 4. Podstawowe wymagania dotyczące stosowania niebezpiecznych czynników chemicznych... 4 5. Ryzyko zawodowe związane z narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne... 5 6. Badania i pomiary szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych występujących w środowisku pracy... 6 6.1. Wskazanie czynników do badań... 6 6.2. Wykonywanie badań i pomiarów... 6 7. Czynniki chemiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym... 7 8. Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych... 9 9. Opakowania substancji niebezpiecznych... 10 10. Znaki ostrzegawcze i znaki nakazu... 13 11. Przechowywanie niebezpiecznych substancji chemicznych... 15 12. Prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet.... 17 13. Źródła... 19 2

1. Definicje 1. Substancja: oznacza pierwiastek chemiczny lub jego związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkowymi wymaganiami do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, wyłączając rozpuszczalniki, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji. 2. Mieszanina: oznacza mieszaninę lub roztwór składający się z dwóch lub większej liczby substancji. 3. Klasa zagrożenia: oznacza charakter zagrożenia wynikający z właściwości fizycznych, zagrożenia dla zdrowia ludzkiego lub dla środowiska. 4. Kategoria zagrożenia: oznacza podział kryteriów w każdej klasie zagrożeń określających stopień zagrożenia. 5. Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS): wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie jego zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. 6. Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh): wartość średnia stężenia, które nie powinno powodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. 7. Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP): wartość stężenia która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. 8. Rozporządzenie REACH: Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 76/ 769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE, 2000/21/WE (Dz.U.UE.L.2006.396.1). 9. Rozporządzenie CLP: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/EWG oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.U.UE.L.2008.353.1). 2. Klasyfikacja substancji i mieszanin niebezpiecznych Zgodnie z ustawą o substancjach chemicznych i mieszaninach, substancjami niebezpiecznymi i mieszaninami niebezpiecznymi są te zakwalifikowane do przynajmniej jednej z niżej wymienionych kategorii: 1) substancje i mieszaniny o właściwościach wybuchowych; 2) substancje i mieszaniny o właściwościach utleniających; 3) substancje i mieszaniny skrajnie łatwopalne; 4) substancje i mieszaniny wysoce łatwopalne; 5) substancje i mieszaniny łatwopalne; 6) substancje i mieszaniny bardzo toksyczne; 3

7) substancje i mieszaniny toksyczne; 8) substancje i mieszaniny szkodliwe; 9) substancje i mieszaniny żrące; 10) substancje i mieszaniny drażniące; 11) substancje i mieszaniny uczulające; 12) substancje i mieszaniny rakotwórcze; 13) substancje i mieszaniny mutagenne; 14) substancje i mieszaniny działające szkodliwie na rozrodczość; 15) substancje i mieszaniny niebezpieczne dla środowiska. Substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie to te należące co najmniej do jednej z klas zagrożenia wymienionych w częściach 2 5 załącznika I do rozporządzenia CLP. 3. Drogi narażenia Szkodliwe substancje i mieszaniny chemiczne wchłaniane są do organizmu ludzkiego następującymi drogami: - drogą inhalacyjną: substancje w postaci gazów, par, dymów, aerozoli, pyłów. Jest to najczęstsza droga wchłaniania, którego szybkość uzależniona jest od właściwości fizykochemicznych substancji; - drogą pokarmową: wchłanianie do organizmu może wystąpić na skutek przypadkowego spożycia lub pośrednio poprzez spożywanie posiłków, picie napojów, czy palenie papierosów bez zachowania zasad higieny; - drogą skórną: poprzez bezpośredni kontakt skóry z niebezpieczną substancją. Zdolność wchłaniania szkodliwych substancji drogą dermalną zwiększa się w związku z występowaniem m. in. uszkodzeń skóry, podwyższonej temperatury i zwiększonej wilgotności w miejscu pracy. 4. Podstawowe wymagania dotyczące stosowania niebezpiecznych czynników chemicznych Kierownicy jednostek naukowo-dydaktycznych, w których stosowane są niebezpieczne dla zdrowia substancje i mieszaniny chemiczne zobowiązani są: 1) informować pracowników o ryzyku zawodowym związanym ze stosowaniem szkodliwych substancji i podejmować działania zmierzające do eliminacji lub ograniczenia ryzyka zawodowego, 2) ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na działanie szkodliwych substancji oraz miejsc na terenie jednostki, gdzie wykonuje się pracę w kontakcie z niebezpiecznymi chemikaliami, 3) prowadzić wykazy substancji i mieszanin niebezpiecznych oraz umieszczać je w każdym miejscu przechowywania danych substancji i mieszanin (wzór w Załączniku nr 1), 4) udostępniać pracownikom procedury oraz instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy ze szkodliwymi substancjami chemicznymi i przestrzegać ich stosowania, 5) oznaczać znakiem ostrzegawczym miejsca przechowywania substancji i mieszanin niebezpiecznych, 4

6) posiadać aktualne karty charakterystyki substancji i mieszanin niebezpiecznych oraz udostępniać je pracownikom stosującym te substancje w procesie pracy, 7) eliminować zagrożenia związane z narażeniem na niebezpieczne substancje lub mieszaniny chemiczne lub, w przypadku, gdy eliminacja nie jest możliwa, zapewnić pracownikom środki ochrony zbiorowej a w sytuacji, gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środki ochrony indywidualnej odpowiednie do rodzaju zagrożenia, 8) przechowywać substancje niebezpieczne w opakowaniach spełniających wymagania Ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i mieszaninach, 9) zlecać odpowiednim laboratoriom przeprowadzanie badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia substancji chemicznych występujących w środowisku pracy oraz informować pracowników o ich wynikach, 10) terminowo sporządzać rejestry prac narażających i pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, jeżeli takie substancje są stosowane przez pracowników, 11) postępować z odpadami chemicznymi zgodnie z Instrukcją postępowania z odpadami chemicznymi powstającymi w Uniwersytecie Medycznym. 5. Ryzyko zawodowe związane z narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne Ryzyko zawodowe stwarzane przez czynnik chemiczny to prawdopodobieństwo wystąpienia potencjalnej szkody zdrowotnej w warunkach stosowania czynnika chemicznego lub narażenia na czynnik chemiczny w miejscu pracy. Inspektorat BHP opracowuje karty oceny ryzyka zawodowego, w których zawarte są wyniki oceny ryzyka związanego z narażeniem na szkodliwe dla zdrowia czynniki chemiczne. Podstawą opracowania są informacje dostarczone przez kierowników jednostek m.in. zbiorczy wykaz substancji i mieszanin niebezpiecznych znajdujących się w jednostce oraz informacje dotyczące: - właściwości substancji i mieszanin chemicznych powodujących kwalifikowanie ich jako niebezpieczne, - informacji zawartych przez producentów w kartach charakterystyki substancji, - poziomu, rodzaju i czasu trwania narażenia czynnikami chemicznymi, - ilości i częstotliwości używania czynników chemicznych, - prawidłowego wyposażenia i oznakowania stanowisk pracy, postępowania z odpadami chemicznymi, zapewnienia pracownikom środków ochrony zbiorowej lub indywidualnej właściwych ze względu na rodzaj zagrożenia i uwzględniających zasady ergonomii, - badań i pomiarów czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy (jeżeli badania są prowadzone). Pracownicy są informowani o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną przez nich pracą oraz podjętych środkach ograniczających to ryzyko, przed przystąpieniem do pracy i okresowo po każdej zmianie warunków pracy, która wpłynęła na poziom ich bezpieczeństwa. 5

6. Badania i pomiary szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych występujących w środowisku pracy 6.1. Wskazanie czynników do badań Kierownik jednostki organizacyjnej w porozumieniu z Inspektoratem BHP wskazuje szkodliwe czynniki chemiczne występujące w środowisku pracy i zleca wykonanie dla nich badań i pomiarów stężeń. Wskazanie czynników powinno zostać poprzedzone rozpoznaniem źródeł emisji szkodliwych substancji lub mieszanin i warunków pracy mających wpływ na poziom stężeń lub narażenia na oddziaływanie niebezpiecznych chemikaliów, z uwzględnieniem: 1) rodzaju i właściwości czynników, 2) procesów technologicznych i ich parametrów, 3) wyposażenia technicznego mogącego być źródłem emisji szkodliwych dla zdrowia czynników i wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów, 4) zastosowanych środków ochrony zbiorowej i informacji dotyczących ich użytkowania, 5) organizacji pracy i sposobu jej wykonywania, 6) rzeczywistego czasu narażenia na odziaływanie szkodliwych substancji lub mieszanin biorąc pod uwagę obowiązujące na Uniwersytecie system i rozkład czasu pracy. Należy zapewnić wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia nie później niż 30 dni licząc od dnia rozpoczęcia działalności. 6.2 Wykonywanie badań i pomiarów Badania i pomiary występujących w środowisku pracy szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych (z wyjątkiem czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym) wykonuje się: - co najmniej raz na dwa lata- jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS); - co najmniej raz w roku- jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej wartości 0,5 NDS. W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary wykonuje się: - co najmniej raz na 6 miesięcy, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS, - co najmniej raz na 3 miesiące, jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej wartości 0,5 NDS. Istnieje możliwość odstąpienia od wykonywania badań i pomiarów szkodliwych czynników chemicznych w następujących przypadkach: - jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat nie przekroczyły 0,1 wartości NDS - jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy nie przekroczyły 0,1 wartości NDS. 6

Badania i pomiary należy jednak wznowić w przypadku wprowadzenia zmian w wyposażeniu technicznym, procesie technologicznym lub warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia, albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ponowne ich wykonanie. Jeśli w wyniku przeprowadzonych pomiarów w jednostce Uniwersytetu zostanie stwierdzone przekroczenie najwyższego dopuszczalnego stężenia substancji chemicznej w środowisku pracy, kierownik danej jednostki, w porozumieniu z Inspektoratem BHP powinien niezwłocznie podjąć działania mające na celu likwidację przekroczeń. Inspektorat BHP przechowuje wyniki badań i pomiarów przez okres 3 lat od daty ich przeprowadzenia, natomiast rejestr badań czynników szkodliwych i karty badań i pomiarów przez okres 40 lat od daty ostatniego wpisu. Karty badań i pomiarów wraz ze sprawozdaniami z badań udostępniane są kierownikom jednostek. Kierownicy zobowiązani są poinformować o wynikach podległych im pracowników. Wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy znajduje się z w Części A Załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. 7. Czynniki chemiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym 1) Substancjami chemicznymi, mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym są: a) substancje chemiczne zakwalifikowane jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem CLP, b) mieszaniny zawierające substancje wymienione w pkt. a) w stężeniach powodujących spełnienie kryteriów klasyfikacji mieszaniny jako rakotwórczej lub mutagennej kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem CLP, c) promieniowanie jonizujące, d) procesy technologiczne podczas których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym 2) Kierownicy jednostek, w których stosuje się substancje chemiczne, mieszaniny, czynniki bądź przeprowadza się procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zaliczane do jednej z powyższych kategorii zobowiązani są corocznie w nieprzekraczalnym terminie do 10 grudnia przekazywać do Inspektoratu BHP informacje o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym związane z działalnością naukowo-dydaktyczną prowadzoną w bieżącym roku. Informacje należy przekazać w formie sprawozdania na druku stanowiącym Załącznik nr 4 do niniejszych wytycznych. 3) Sprawozdanie składa się z trzech części: - A. Dane charakteryzujące stanowisko pracy, - B. Charakterystyka narażenia na substancje chemiczne lub ich mieszaniny o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, - C. Charakterystyka narażenia na promieniowanie jonizujące. 7

Część A dotyczącą stanowiska pracy należy wypełnić tylko raz dla stanowiska, na którym występuje narażenie, niezależnie od liczby pracowników zatrudnionych na danym stanowisku i liczby stosowanych substancji, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Charakteryzując stanowisko pracy należy wpisać następujące informacje: - nazwę stanowiska pracy np. adiunkt, samodzielny technik. Przez pojęcie stanowisko pracy należy rozumieć pracowników wykonujących te same czynności, w narażeniu na takie same czynniki. Każdego pracownika przyporządkowuje się do jednego stanowiska pracy, - liczba stanowisk danego typu- liczba stanowisk pracy, na których wykonuje się podobne prace narażające na działanie tych samych substancji, mieszanin, czynników rakotwórczych lub mutagennych w danej jednostce naukowo- dydaktycznej, - lokalizacja stanowiska pracy- np. laboratorium, pracownia. Jeżeli jednostka mieści się w dwóch różnych lokalizacjach, w których pracownicy zatrudnieni są na tych samych stanowiskach należy podać dodatkowo adresy każdej z nich, - rodzaj produkcji, usług lub innej działalności- np. prowadzenie badań naukowych, działalność naukowo- dydaktyczna, - substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujące na stanowisku pracy: należy podać nazwy substancji, mieszanin i czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym wraz z numerem CAS. Trzeba pamiętać, że: w przypadku substancji wpisuje się tylko te sklasyfikowane jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem CLP (wymienione w tabeli 3.1 załącznika VI do danego rozporządzenia). Jeżeli substancje nie posiadają zharmonizowanej klasyfikacji - nie są wymieniowe we wskazanym załączniku do rozporządzenia - przy ich klasyfikowaniu należy posłużyć się kartami charakterystyki, w odniesieniu do mieszanin, należy wymienić te, które mają w składzie substancje rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B w stężeniu większym niż 0,1 %, procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym to tylko te wymienione w pkt. 2 załącznika nr 1 do Rozporządzenia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. 2012 poz. 890 ze zm.). Część B dotyczącą charakterystyki narażenia na substancje chemiczne lub ich mieszaniny o działaniu rakotwórczym lub mutagennym należy wypełnić osobno dla każdej substancji, mieszaniny wymienionej w części A. Część C wypełnia się, jeżeli pracownicy jednostki w ramach wykonywania prac naukowobadawczych narażeni są na promieniowanie jonizujące. Uzupełniając części C1 i C2 należy skonsultować z osobą posiadającą uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej. Informacje dostarczone przez kierowników przekazywane są przez Inspektorat BHP w formie sprawozdania zbiorczego corocznie do 15 stycznia Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu oraz Okręgowemu Inspektorowi Pracy. Na ich podstawie Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi prowadzi Centralny rejestr danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. 4) Ponadto kierownicy jednostek powinni corocznie dostarczać do Inspektoratu BHP: 8

- rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Załącznik nr 3), - rejestr prac powodujących konieczność pozostawania przez pracowników w kontakcie z substancjami mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (Załącznik nr 2). W jednostkach, w których pracownicy narażeni są na działanie substancji, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym należy: - dążyć do ich eliminacji poprzez zastąpienie substancjami, mieszaninami, czynnikami, procesami technologicznymi stwarzającymi mniejsze zagrożenie dla zdrowia pracowników, - stosować środki ochrony powalające zmniejszyć stopień narażenia, - ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych oraz czas narażenia, - zapewnić odpowiednie warunki przechowywania substancji, mieszanin rakotwórczych, aby nie miały do nich dostępu osoby nieupoważnione, - oznakować znakiem ostrzegawczym miejsca przechowywania i stanowiska pracy, na których stosuje się rakotwórcze substancje chemiczne, - opracować i zamieścić na stanowiskach pracy instrukcję BHP przy pracach z substancjami i mieszaninami chemicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Instrukcja powinna zostać opracowana na podstawie karty charakterystyki substancji i zawierać następujące informacje: czynności przed rozpoczęciem pracy, czynności podczas pracy, czynności po zakończeniu pracy, postępowanie w sytuacjach awaryjnych. 8. Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych Karta charakterystyki to dokument dostarczający użytkownikom substancji i mieszanin sklasyfikowanych jako niebezpieczne, informacji o zagrożeniach oraz zawierający zalecenia dotyczące stosowania środków bezpieczeństwa. Zgodnie z rozporządzeniem REACH karty charakterystyki powinny być dostarczone przez dostawcę w języku urzędowym państwa, na terytorium, którego substancje lub mieszaniny są wprowadzane do obrotu. Karty charakterystyki opatrzone są datą sporządzenia i ewentualnie datą aktualizacji oraz zawierają następujące informacje: 1) identyfikacja substancji/ mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa, 2) identyfikacja zagrożeń, 3) skład/ informacja o składnikach, 4) środki pierwszej pomocy, 5) postępowanie w przypadku pożaru, 6) postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska, 7) postępowanie z substancją, mieszaniną i jej magazynowanie, 8) kontrola narażenia/ środki ochrony indywidualnej, 9) właściwości fizyczne i chemiczne, 10) stabilność i reaktywność, 11) informacje toksykologiczne, 12) informacje ekologiczne, 13) postępowanie z odpadami, 14) informacje o transporcie, 15) informacje dotyczące przepisów prawnych, 9

16) inne informacje. Karty powinny być dostępne na stanowiskach pracy, na których wykorzystywane są substancje, których dotyczą. Każdy pracownik przed przystąpieniem do pracy ze szkodliwą substancją chemiczną zobowiązany jest zapoznać się z ich treścią. 9. Opakowania substancji niebezpiecznych 1) Wymagania ogólne Naczynia, zbiorniki i inne opakowania, w których przechowuje się materiały niebezpieczne powinny być: - oznakowane zgodnie z obowiązującymi przepisami, - wykonane z materiału niepowodującego niebezpiecznych reakcji chemicznych z zawartością i nieulegającego uszkodzeniu w wyniku działania znajdującego się w nich materiału niebezpiecznego, - wytrzymałe i zabezpieczone przed możliwością uszkodzenia zewnętrznego związanego z warunkami stosowania i przechowywania, - zabezpieczone przed możliwością wydostania się z nich niebezpiecznej zawartości lub dostania się do ich wnętrza substancji, które w kontakcie z zawartością opakowania mogą być przyczyną sytuacji awaryjnych, - wypełnione, tak, by zapewnić wolną przestrzeń odpowiednio do możliwości termicznego rozszerzania się cieczy w warunkach przechowywania, transportu i stosowania. 2) Etykieta Uwaga! Niedopuszczalne jest przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach służących do środków spożywczych. Na etykietach substancji i mieszanin sklasyfikowanych jako niebezpieczne producenci zamieszczają następujące informacje: - nazwa, adres i numer telefonu dostawcy lub dostawców, - nominalna ilość substancji lub mieszaniny w opakowaniu, - identyfikator produktu zgodnie z art. 18 rozporządzenia CLP, - piktogramy określające rodzaj zagrożenia, - hasła ostrzegawcze, - zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, - zwroty wskazujące środki ostrożności, - sekcję zawierającą informacje uzupełniające (jeżeli dotyczy). Uwaga! Na etykietach lub opakowaniach żadnej substancji ani mieszaniny nie mogą być zamieszczone zwroty takie jak nietoksyczny, nieszkodliwy, niezanieczyszczający, 10

ekologiczny ani jakiekolwiek inne zwroty wskazujące, że dana substancja lub mieszanina nie stwarza zagrożenia, ani jakiekolwiek zwroty niezgodne z klasyfikacją. Rozmiar etykiety uzależniony jest od pojemności opakowania. 3) Piktogramy GHS Piktogramy odpowiednie do rodzaju zagrożeń powodowanych przez substancje i mieszaniny zamieszczane są przez producentów na etykietach oryginalnych opakowań. Piktogram powinien być koloru czarnego na białym tle z czerwonym obramowaniem, na tyle szerokim, by było dobrze widoczne. Kształt piktogramu to kwadrat umieszczony na wierzchołku. Wzory piktogramów ze wskazaniem klas i kategorii zagrożenia przedstawiono w poniższej tabeli: Piktogram GHS 01 GHS 02 Klasa i kategoria zagrożenia - Niestabilne materiały wybuchowe, - materiały wybuchowe z podklas 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, - substancje i mieszaniny samoreaktywne, typy A, B, - nadtlenki organiczne, typy A, B. - Gazy łatwopalne, kategoria zagrożenia 1, - wyroby aerozolowe łatwopalne, kategorie zagrożeń 1, 2, - ciecze łatwopalne, kategorie zagrożeń 1, 2, 3, - ciała stałe łatwopalne, kategorie zagrożeń 1, 2, - substancje i mieszaniny samoreaktywne, typy B, C, D, E, F, - ciecze piroforyczne, kategoria zagrożenia 1, - ciała stałe piroforyczne, kategoria zagrożenia 1, - substancje i mieszaniny samonagrzewające się, kategorie zagrożeń 1, 2, - substancje i mieszaniny, które w kontakcie z wodą wydzielają gazy łatwopalne, kategorie zagrożeń 1, 2, 3, - nadtlenki organiczne, typy B, C, D, E, F. - Gazy utleniające, kategoria zagrożenia 1, - ciecze utleniające, kategorie zagrożeń 1, 2, 3, - ciała stałe utleniające, kategorie zagrożeń 1, 2, 3. GHS 03 GHS 04 Gazy pod ciśnieniem: - gazy sprężone, - gazy skroplone, - gazy skroplone schłodzone, - gazy rozpuszczone. 11

- Działanie korodujące na metale, kategoria zagrożenia 1, - działanie żrące na skórę, kategorie zagrożeń 1A, 1B, 1C, - poważne uszkodzenie oczu, kategoria zagrożenia 1. GHS 05 Toksyczność ostra (droga pokarmowa, po naniesieniu na skórę, po narażeniu inhalacyjnym), kategorie zagrożeń 1, 2, 3. GHS 06 GHS 07 GHS 08 - Toksyczność ostra (droga pokarmowa, po naniesieniu na skórę, po narażeniu inhalacyjnym), kategoria zagrożenia 4, - działanie drażniące na skórę, kategoria zagrożenia 2, - działanie drażniące na oczy, kategoria zagrożenia 2, - działanie uczulające na skórę, kategoria zagrożenia 1, - działanie toksyczne na narządy docelowe narażenie jednorazowe, kategoria zagrożenia 3, - działanie drażniące na drogi oddechowe, - skutek narkotyczny. - Działanie uczulające na drogi oddechowe, kategoria zagrożenia 1, - działanie mutagenne na komórki rozrodcze, kategorie zagrożeń 1A, 1B, 2, - rakotwórczość, kategorie zagrożeń 1A, 1B, 2, - działanie szkodliwe na rozrodczość, kategorie zagrożeń 1A, 1B, 2, - działanie toksyczne na narządy docelowe narażenie jednorazowe, kategorie zagrożeń 1, 2, - działanie toksyczne na narządy docelowe narażenie powtarzane, kategorie zagrożeń 1, 2, - zagrożenie spowodowane aspiracją, kategoria zagrożenia 1. GHS 09 Stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego: - toksyczność ostra, kategoria 1, - toksyczność przewlekła, kategorie 1, 2, - zagrożenie dla warstwy ozonowej. 4) Hasła ostrzegawcze Hasło ostrzegawcze Niebezpieczeństwo lub Uwaga umieszczane są przez producentów substancji na etykiecie zgodnie z klasyfikacją danej substancji lub mieszaniny niebezpiecznej. Hasło Niebezpieczeństwo zamieszcza się na opakowaniach substancji stwarzających większe zagrożenie. 5) Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia i zwroty wskazujące środki ostrożności 12

- Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia - zwroty H: oznaczenia na etykietach opisujące zagrożenia i ich charakter oraz stopień nasilenia zagrożeń wywołanych przez substancję lub mieszaninę (zwroty H zastępują zwroty R). - Zwroty wskazujące środki ostrożności - zwroty P: zwroty opisujące zalecane środki służące zmniejszeniu lub zapobieganiu szkodliwym skutkom, które wynikają z narażenia na substancję lub mieszaninę stwarzającą zagrożenie podczas jej stosowania lub unieszkodliwiania (zwroty P zastępują zwroty S). Wykaz zwrotów H, zwrotów uzupełniających EUH oraz zwrotów P znajduje się w Załączniku nr 5. 10. Znaki ostrzegawcze i znaki nakazu 1) Znakami ostrzegawczymi oznakowuje się miejsca przechowywania substancji lub mieszanin niebezpiecznych poprzez zamieszczenie ich na: - drzwiach do pomieszczeń przechowywania, - szafach, szafkach, dygestoriach, regałach służących do składowania substancji lub mieszanin. Znaki ostrzegawcze muszą mieć wymiary, barwy oraz właściwości gwarantujące ich czytelność i zrozumienie. W przypadku, gdy są słabo widoczne w naturalnym oświetleniu, powinno się zastosować materiały odblaskowe, farby fosforyzujące lub dodatkowe oświetlenie. Cechy znaków ostrzegawczych: - trójkątny kształt, - czarny piktogram na żółtym tle z czarnymi krawędziami (żółta część powinna zajmować mniej niż 50% powierzchni znaku) Wykaz znaków ostrzegawczych przed stwarzającymi zagrożenie substancjami i mieszaninami chemicznymi zawarto w poniższej tabeli. Znak ostrzegawczy Opis Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach wybuchowych Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach utleniających Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami łatwopalnymi lub ostrzeżenie o wysokiej temperaturze 13

Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami toksycznymi Ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami żrącymi Ogólny znak ostrzegawczy- ostrzeżenie o niebezpieczeństwie UWAGA! Znaki ostrzegawcze należy usunąć z miejsca zagrożenia, gdy to przestanie istnieć. 2) Znakami nakazu należy oznakować miejsca lub stanowiska pracy, na których ze względu na występujące w środowisku pracy szkodliwe substancje i mieszaniny chemiczne wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej. Cechy znaków nakazu: - okrągły kształt, - biały piktogram na niebieskim tle (część niebieska ma pokrywać co najmniej 50% powierzchni znaku). W poniższej tabeli znajduje się wykaz znaków nakazu. Znak nakazu Opis Nakaz stosowania ochrony oczu. Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych. Nakaz stosowania ochrony rąk. 14

Nakaz stosowania ochrony twarzy. Nakaz stosowania fartucha ochronnego. 11. Przechowywanie niebezpiecznych substancji chemicznych Substancje i mieszaniny chemiczne stosowane w jednostkach Uniwersytetu należy przechowywać zgodnie z poniższymi zasadami: 1) substancje i mieszaniny chemiczne powinny być składowanie w pomieszczeniach spełniających odpowiednie warunki techniczne, przeciwpożarowe oraz bhp stosownie do właściwości magazynowanych chemikaliów, 2) dostęp do pomieszczeń, w których magazynuje się niebezpieczne substancje i mieszaniny chemiczne mogą mieć tylko upoważnieni pracownicy, 3) przed wejściem do pomieszczeń, w których przechowuje się niebezpieczne substancje i mieszaniny chemiczne pracownicy powinni zostać zaopatrzeni w odpowiednie do rodzaju zagrożeń, środki ochrony indywidualnej, 4) wszystkie niebezpieczne substancje chemiczne przechowywane w jednostkach Uniwersytetu muszą zostać ujęte w wykazie substancji i mieszanin niebezpiecznych. Wykaz ten powinien znajdować się w pomieszczeniu, w którym przechowuje się niebezpieczne chemikalia oraz być udostępniony pracownikom. Zgodnie z zaleceniami Inspektora ds. Ochrony Ppoż. wykazy substancji niebezpiecznych składowanych w budynkach naukowo-dydaktycznych powinny znajdować się także w portierniach budynków, w celu udostępnienia ich odpowiednim służbom ratowniczym w przypadku zaistnienia sytuacji awaryjnej, 5) każda substancja i mieszanina powinna posiadać aktualną kartę charakterystyki dostarczoną przez dostawcę lub dystrybutora i być magazynowana zgodnie z zaleceniami zawartymi w danej karcie, 6) substancje i mieszaniny muszą być przechowywane w bezpiecznych opakowaniach i być oznakowane etykietą zawierającą elementy niezbędne do ich zidentyfikowania, dane producenta lub dystrybutora oraz stopnia szkodliwości. Informacje na etykiecie muszą być w języku polskim, 7) substancje i mieszaniny chemiczne mogą być przechowywane w opakowaniach zastępczych lub w naczyniach laboratoryjnych, pod warunkiem, że spełniają one wymagania zawarte w kartach charakterystyki. Etykiety na opakowaniach nieoryginalnych lub naczyniach laboratoryjnych powinny zawierać opis pozwalający jednoznacznie zidentyfikować substancję lub mieszaninę oraz osobę, która napełniła nią opakowania lub naczynie. Etykiety powinny być trwałe, czytelne i odporne na działanie czynników zewnętrznych. Na etykietach opakowań zastępczych nie umieszcza się piktogramów zgodnych z klasyfikacją GHS. 15

8) pomieszczenia, w których składuje się niebezpieczne substancje i mieszaniny muszą być oznakowanie ogólnym znakiem ostrzegawczym oraz, jeżeli zostały sklasyfikowane jako łatwopalne, znakiem ostrzegającym przed substancjami łatwopalnymi, 9) szafy, w których przechowuje się niebezpieczne chemikalia powinny być odporne chemicznie oraz pożarowo, a także właściwie nacechowane znakami ostrzegawczymi. Szafy te powinny być zamykane, z dostępem tylko dla upoważnionych pracowników. 10) substancje i mieszaniny chemiczne należy składować tak, aby: - zapewnić zachowanie odpowiedniej temperatury, poziomu wilgotności oraz ochronę przed nasłonecznieniem, a także spełnić specyficzne wymagania dotyczące składowania substancji lub mieszanin chemicznych, - ograniczyć wspólne stosowanie i składowanie materiałów, które ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne nie mogą być stosowane i składowane w jednym pomieszczeniu, - ograniczyć ilość jednocześnie składowanych substancji lub mieszanin do ilości dopuszczalnej dla danego materiału i pomieszczenia, - stosować się do zasad rotacji z uwzględnieniem dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych substancji lub mieszanin chemicznych, - rozmieszczenie w szafach, szafkach, na regałach pozwalało na przeprowadzanie kontroli sposobu składowania oraz składowanych substancji lub mieszanin. 11) niedopuszczalne jest pakowanie, składowanie (a także załadunek i transport) substancji i mieszanin sklasyfikowanych jako niebezpieczne z innymi materiałami, które w wyniku wzajemnego oddziaływania spowodowanego uszkodzeniem opakowania mogą stwarzać dodatkowe zagrożenia (wykaz substancji, które w wyniku bezpośredniego kontaktu mogą prowadzić do powstania niebezpiecznych reakcji chemicznych znajduje się w Załączniku nr 9) 12) w magazynach substancji niebezpiecznych powinny zostać wywieszone instrukcje, w których określony będzie sposób składowania, pakowania oraz załadunku i transportu niebezpiecznych materiałów. Z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników wykonujących te czynności, 13) niedopuszczalne jest przenoszenie przez jednego pracownika materiałów ciekłych- gorących, żrących, albo o właściwościach szkodliwych dla zdrowia, których masa wraz z naczyniem i uchwytem przekracza 25 kg. 14) w przypadku występowania niebezpieczeństwa polania się przez pracownika substancjami żrącymi lub zapalenia się odzieży na pracowniku należy zainstalować natryski ratunkowe służce do obmycia całego ciała i oddzielne natryski do przemywania oczu. Powinny one zostać umiejscowione nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowiska pracy na którym występuje niebezpieczeństwo. Dodatkowe wymagania dotyczące magazynowania substancji łatwopalnych. Zasady przechowywania substancji niebezpiecznych pożarowo: - prace z zastosowaniem substancji łatwopalnych (przetwarzanie, transport, składowanie) należy wykonywać zgodnie z warunkami ochrony przeciwpożarowej określonymi w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Instrukcje dla poszczególnych budynków Uniwersytetu opracowuje Inspektor ds. ochrony przeciwpożarowej, - na stanowisku pracy należy utrzymywać substancje niebezpieczne pożarowo w ilości nie większej niż dobowe zapotrzebowanie. Zapasy substancji należy przechowywać w odpowiednio przystosowanym do tego celu magazynie, zorganizowanym w odrębnym budynku wolnostojącym lub odrębnym pomieszczeniu magazynowym, 16

- substancje i mieszaniny przechowywać w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania. W celu ustalenia zasad składowania substancji niebezpiecznych należy zapoznać się z wykazem substancji, których współdziałanie może powodować wystąpienie dodatkowych zagrożeń, stanowiącym Załącznik nr 9 do niniejszych wytycznych oraz z informacjami zawartymi w kartach charakterystyki danych substancji, - ciecze o temperaturze zapłonu poniżej 55 o C przechowywać wyłącznie w pojemnikach, urządzeniach i instalacjach przystosowanych do tego celu, wykonanych z materiałów co najmniej trudno zapalnych, odprowadzających ładunki elektryczności statycznej, wyposażonych w szczelne zamknięcia i zabezpieczonych przed stłuczeniem, - pomieszczenia, w których składowane lub stosowane są substancje niebezpieczne pod względem pożarowym, wybuchowym, wydzielające na skutek kontaktu z powietrzem substancje trujące lub tworzące mieszaniny wybuchowe powinny zostać wyposażone w urządzenia sygnalizujące o zagrożeniach oraz sprzęt i środki gaśnicze a także środki neutralizujące, apteczki pierwszej pomocy oraz odpowiednie do występujących zagrożeń środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Pracownikom pracującym w pomieszczeniach należy zapewnić stały dostęp do środków łączności na wypadek zaistnienia sytuacji awaryjnej: pożaru, wybuchu. UWAGA! Substancji łatwopalnych nie przechowuje się w pomieszczeniach piwnicznych, na poddaszach i strychach, w obrębie klatek schodowych i korytarzy oraz innych pomieszczeniach ogólnie dostępnych. 12. Prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych, szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet. Zabrania się zatrudniania kobiet w ciąży i karmiących piersią do następujących prac: 1) prace w narażeniu na działanie substancji i mieszanin sklasyfikowanych zgodnie z rozporządzeniem CLP w jednej lub kilku z następujących klas lub kategorii zagrożenia wraz z jednym lub kilkoma następującymi zwrotami wskazującymi rodzaj zagrożenia: - działanie mutagenne na komórki rozrodcze, kategoria 1A, 1B lub 2 (zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia H340, H341), - rakotwórczość, kategoria 1A, 1B lub 2 (H350, H350i, H351), - działanie szkodliwe na rozrodczość, kategoria 1A, 1B lub 2 albo dodatkowa kategoria szkodliwego wpływu na laktację lub szkodliwego oddziaływania na dzieci karmione piersią (H360, H360D, H360FD, H360Fd, H360Df, H361, H361d, H361fd, H362) - działanie toksyczne na narządy docelowe- narażenie jednorazowe, kategoria 1 lub 2 (H370, H371); 2) prace w narażeniu na niżej wymienione substancje chemiczne niezależnie od ich stężenia w środowisku pracy: - czynniki chemiczne o znanym i niebezpiecznym wchłanianiu przez skórę, - leki cytostatyczne i cytotoksyczne, - mangan, - styren, - syntetyczne estrogeny i progesterony, - tlenek węgla, 17

- ołów i jego związki organiczne i nieorganiczne, - rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne, 3) prace w narażeniu na działanie rozpuszczalników organicznych, jeżeli ich stężenia w środowisku pracy przekraczają wartości 1/3 najwyższych dopuszczalnych stężeń, 4) prace lub procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym wymienione w ust. 2 Załącznika nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych i działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy. 18

13. Źródła Rozporządzenia, ustawy, dyrektywy: 1. Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielenia zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oaz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.U. EU. L. z 2006 r.396.1 ze zm.) 2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 169 poz. 1650 ze zm.) 3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych związanych z wysiłkiem fizycznym (Dz.U. z 2000 r. Nr 26 poz. 313 ze zm.) 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 817) 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r. Nr 109 poz. 719) 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (tj. Dz.U. z 2015 r. poz. 208 ze zm.) 7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2011 r. Nr 33 poz. 166), 8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych oraz niektórych mieszanin (tj. Dz.U. z 2015 r. poz. 450 ze zm.) 9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (tj. Dz.U. z 2016 r. poz. 1117 ze zm.) 10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1368) 11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (tj. Dz.U. z 2016 r. poz. 1488 ze zm.) 12. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.U. UE. L 2008.353.1 ze zm.) 13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r. poz. 796) 14. Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (tj. Dz.U. z 2015 r. poz. 1203 ze zm.) 19

Źródła internetowe: 1. www.chemikalia.gov.pl 2. www.ciop.pl 3. www.pip.gov.pl 4. www.abc.bhp.gov.pl 5. www.asystentbhp.pl Pozycje uzupełniające: 1. Kizyn M., Poradnik przechowywania substancji niebezpiecznych zgodnie z wytycznymi unijnymi REACH i CLP, Instytut Logistyki Magazynowania, Poznań 2011 r. 2. BHP w firmie, Wydawnictwo Wiedza i Praktyka Sp. z o. o., Warszawa 2016, Numer kwiecień 2016 str. 16-38 Zarządzenia wewnętrzne: Zarządzenie nr 32/11 Rektora Uniwersytety Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu z dnia 6 kwietnia 2011 r. w sprawie Regulaminu Ochrony Przeciwpożarowej, Instrukcji postępowania z odpadami medycznymi i weterynaryjnymi w UMP, Instrukcji postępowania z odpadami chemicznymi powstającymi w UMP, Instrukcji przechowywania i gospodarowania substancjami i preparatami niebezpiecznymi na terenie UMP 20

INSTRUKCJA BHP w laboratorium chemicznym Uwagi ogólne: Do pracy z substancjami i preparatami o charakterze niebezpiecznym może przystąpić pracownik, który odbył szkolenie wstępne i instruktaż stanowiskowy bhp, szkolenie w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz posiada zaświadczenie lekarza medycyny pracy o braku przeciwwskazań do zatrudnienia na danym stanowisku pracy. CZYNNOŚCI PRZED ROZPOCZĘCIEM PRACY 1. Zapoznaj się z obowiązującymi na stanowisku pracy instrukcjami obsługi aparatury, procedurami oraz kartami charakterystyk substancji chemicznych. 2. Załóż fartuch, rękawice ochronne oraz osłonę twarzy. Pamiętaj, że środki ochronny indywidualnej muszą być zawsze odpowiednio dobrane do występującego na stanowisku pracy zagrożenia. 3. Zapewnij odpowiednie przejście i dojście do stanowiska pracy. 4. Włącz wentylację mechaniczną i upewnij się czy sprzęt laboratoryjny i środki ochrony zbiorowej w miejscu pracy są sprawne technicznie. 5. Przygotuj środki neutralizujące zgodnie z kartą charakterystyki wydaną przez producenta danego związku. CZYNNOŚCI PODCZAS PRACY 1. Koncentruj całą swoją uwagę na wykonywanych czynnościach i postępuj zgodnie z obowiązującymi na stanowisku pracy procedurami. 2. Nie pochylaj się bezpośrednio nad naczyniem zawierającym związek chemiczny. 3. Nie wdychaj par substancji chemicznych, w razie konieczności stosuj środki ochrony dróg oddechowych. 4. Nie używaj otwartego ognia przy stosowaniu łatwopalnych substancji i preparatów chemicznych. 5. Zabezpiecz szczelnie ciało przed kontaktem ze związkiem chemicznym. 6. Monitoruj samopoczucie swoje i współpracowników. CZYNNOŚCI PO ZAKOŃCZENIU PRACY 1. Zamknij i sprawdź szczelność pojemnika ze związkiem chemicznym, odłóż go w miejsce przechowania (magazyn, szafka na odczynniki). 2. Sprzątnij stanowisko pracy (mycie, dezynfekcja, neutralizacja ), wyłącz i zabezpiecz aparaturę. 3. Zabezpiecz butle gazowe, zamknij palinki miejscowe oraz zakręć zawór główny. 4. Umieść odpady chemiczne w miejscu i pojemniku uprzednio do tego wyznaczonym. 5. Wszelkie usterki i nieprawidłowości zgłoś niezwłocznie swojemu przełożonemu. POSTĘPOWANIE W SYTUACJACH AWARYJNYCH 1. Przerwij niezwłocznie prace przy wystąpieniu zagrożeń dla życia i zdrowia oraz zaalarmuj odpowiednie służby zgodnie z obowiązującymi instrukcjami i procedurami. 2. Zapewnij udzielenie pierwszej pomocy i ewakuację z miejsca zagrożenia oraz zabezpiecz miejsce zdarzenia. 3. Wszelkie substancje pozostające na powierzchni ciała natychmiast zmyj silnym strumieniem zimnej wody a substancje lipofilne zmyj glikolem polietylenowym. Oczy podrażnione substancją żrącą dokładnie przepłucz pod bieżącą wodą lub specjalnym płynem do płukania oczu i skontaktuj się z okulistą. Ważne! W przypadku narażenia na niebezpieczną substancję chemiczną, zawsze postępuj zgodnie z informacjami zawartymi w kartach charakterystyki wydanych przez producenta. 4. W razie wypadku lub złego samopoczucia zawsze zasięgnij porady lekarskiej. 5. Niezwłocznie zgłoś zdarzenia wypadkowe przełożonemu oraz w Inspektoracie BHP. ZATWIERDZAM 21

INSTRUKCJA BHP przy magazynowaniu substancji i mieszanin niebezpiecznych UWAGI OGÓLNE 1. Dostęp do pomieszczeń, w których magazynowane są niebezpieczne substancje i mieszaniny chemiczne mogą mieć tylko upoważnieni pracownicy. 2. Do pracy związanej z magazynowaniem substancji i mieszanin niebezpiecznych może zostać dopuszczony pracownik, który: - odbył szkolenie wstępne i instruktaż stanowiskowy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, - odbył szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej, - posiada aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do zatrudnienia na danym stanowisku pracy, - został zapoznany z kartą oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, - ma ukończone 18 lat. CZYNNOŚCI PRZED ROZPOCZĘCIEM PRACY 1. Zapoznaj się z wykazem substancji i mieszanin niebezpiecznych składowanych w pomieszczeniu oraz z kartami charakterystyk substancji. Zwróć szczególną uwagę na informacje dotyczące magazynowania. 2. Załóż środki ochrony indywidualnej: fartuch, rękawice ochronne, obuwie ochronne, okulary ochronne. 3. Sprawdź stan techniczny pomieszczenia, stosowanych urządzeń, narzędzi oraz oświetlenia. 4. Sprawdź, czy opakowania substancji są całe, szczelne i odpowiednio oznakowane. 5. Wszelkie zauważone nieprawidłowości zgłoś przełożonemu. CZYNNOŚCI PODCZAS WYKONYWANIA PRACY 1. Substancje i mieszaniny składuj z zachowaniem ograniczeń dotyczących wspólnego składowania materiałów, które na skutek bezpośredniego kontaktu mogą prowadzić do powstania niebezpiecznych reakcji. 2. Pojemniki o największej masie układaj na najniższych półkach regałów. 3. Substancje wymagające specjalnego nadzoru (np. substancje rakotwórcze) przechowuj w przeznaczonych do tego celu szafach, zamykanych na klucz z dostępem tylko dla osób upoważnionych. 4. Przelewanie, przesypywanie do opakowań zastępczych wykonuj z wykorzystaniem sprzętu przeznaczonego do tego celu. W przypadku rozlania lub rozsypania substancji natychmiast zbierz je używając środków sorpcyjnych lub zmiotki i szufelki. Po wykorzystaniu umieść je wraz ze zużytymi rękawiczkami ochronnymi w worku a następnie całość włóż do specjalnej beczki opatrzonej napisem Zestaw awaryjny. 5. Przelewając substancje do pojemników zastępczych zostawiaj w nich wolną przestrzeń. Pamiętaj o odpowiednim oznakowaniu opakowania zastępczego. 6. Na bieżąco uzupełniaj rejestr stanów magazynowych. CZYNNOŚCI PO ZAKOŃCZENIU PRACY 1. Odłóż pojemniki z substancjami i mieszaninami chemicznymi na swoje miejsca. 2. Usuń odpady chemiczne zgodnie z Instrukcją postępowania z odpadami Chemicznymi powstającymi w Uniwersytecie Medycznym, 3. Posprzątaj stanowisko pracy i dokonaj oględzin stanu technicznego pomieszczenia. 4. Zamknij drzwi do pomieszczenia i odłóż klucz w wyznaczone miejsce dostępne tylko dla osób upoważnionych. 5. Każdą zauważoną nieprawidłowość zgłoś niezwłocznie swojemu przełożonemu. 22

CZYNNOŚCI ZABRONIONE W POMIESZCZENIACH SKŁADOWANIA SUBSTANCJI CHEMICZNYCH 1. Spożywanie posiłków. 2. Używanie otwartego ognia oraz palenie tytoniu. 3. Dogrzewanie pomieszczeń przenośnymi urządzeniami grzejnymi np. piecykami gazowymi, elektrycznymi. 4. Umożliwienie dostępu do pomieszczeń osobom nieupoważnionym. 5. Postępowanie ze składowanymi substancjami oraz odpadami chemicznymi bez zachowania zasad bezpieczeństwa. POSTĘPOWANIE W SYTUACJACH AWARYJNYCH 1. Przerwij niezwłocznie prace przy wystąpieniu zagrożeń dla życia i zdrowia oraz zaalarmuj odpowiednie służby zgodnie z obowiązującymi instrukcjami i procedurami. 2. Zapewnij udzielenie pierwszej pomocy i ewakuację z miejsca zagrożenia oraz zabezpiecz miejsce zdarzenia. 3. Wszelkie substancje pozostające na powierzchni ciała natychmiast zmyj silnym strumieniem zimnej wody a substancje lipofilne zmyj glikolem polietylenowym. Oczy podrażnione substancją żrącą dokładnie przepłucz pod bieżącą wodą lub specjalnym płynem do płukania oczu i skontaktuj się z okulistą. Ważne! W przypadku narażenia na niebezpieczną substancję chemiczną, zawsze postępuj zgodnie z informacjami zawartymi w kartach charakterystyki wydanych przez producenta. 4. W razie wypadku lub złego samopoczucia zawsze zasięgnij porady lekarskiej. 5. Niezwłocznie zgłoś zdarzenia wypadkowe przełożonemu oraz w Inspektoracie BHP. ZATWIERDZAM. 23

Załącznik nr 1 Wykaz substancji i mieszanin niebezpiecznych Nazwa substancji lub mieszaniny chemicznej Toksyczność ostra Gazy pod ciśnieniem Toksyczność ostra Działanie drażniące, uczulające na skórę i oczy, toksyczne Działanie uczulające, mutagenne, szkodliwe na rozrodczość, toksyczne, rakotwórcze Zagrożenie spowodowane aspiracją Gazy, ciecze, aerozole, ciała stałe łatwopalne Gazy, ciecze, ciała stałe utleniające Działanie korodujące na metale, żrące Stwarza zagrożenie dla środowiska Niestabilne materiały wybuchowe Miejsce przechowywania Maksymalna ilość 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 24