KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci jako kolejny element prawnej ochrony dzieci Luty 1996 Jolanta Szymańczak Informacja Nr 377 Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci (Convention on the Exercise of Children's Rights), stanowi kolejny etap tworzenia przez społeczność międzynarodową, systemu prawnej ochrony dzieci. Prace nad tą konwencją zostały podjęte w rok po uchwaleniu Konwencji o prawach dziecka ONZ, a więc w 1990 r. - przez Komitet Ekspertów ds. Prawa Rodzinnego Rady Europy. W dniu 25 stycznia 1996 r. Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci została otwarta do podpisu. Wprowadza ona gwarancje dotyczące realizacji praw dziecka w postępowaniu sądowym, szczególnie w sytuacji rozwodu lub separacji rodziców. Niniejsze opracowanie zawiera; * informację o prawnej ochronie dzieci, * komentarz do Europejskiej konwencji o wykonywaniu praw dzieci, * tekst Europejskiej konwencji o wykonywaniu praw dzieci.
BSE 1 Prawna ochrona dziecka Prawną ochronę dziecka na zasadzie pewnej autonomii tworzą - prawo międzynarodowe i prawo krajowe poszczególnych państw. W skład prawno-międzynarodowej ochrony praw dziecka wchodzą nie tylko dokumenty wyraźnie dotyczące praw dzieci, ale również dokumenty ogólne zawierające postanowienia, które można odnieść do dzieci. Podstawę ochrony praw dziecka stanowią krajowe akty ustawowe i wykonawcze. Nie można jednak w zakresie tej ochrony nie doceniać prawa międzynarodowego. Wyznacza ono bowiem pewien minimalny katalog praw i wolności dziecka, poniżej którego nie wolno obniżyć poziomu ochrony krajowej; ponadto prawo międzynarodowe wykształciło mechanizmy kontrolne, zmierzające do zapewnienia wymaganego przez nie poziomu ochrony. Jak dotychczas najdonioślejszym aktem prawa międzynarodowego w zakresie ochrony prawnej dziecka jest Konwencja o prawach dziecka ONZ, która została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1989 r. a weszła w życie 2 września 1990 r., przez Polskę została ratyfikowana 30 września 1991 r. Konwencja o prawach dziecka ONZ stanowi podstawę działań podejmowanych na rzecz praw dzieci zarówno przez rządy jak i przez organizacje międzynarodowe, wyznaczyła ona bowiem podstawowe standardy prawne tej ochrony oraz sformułowała szeroki katalog praw dzieci. Katalog ten obejmuje prawa cywilne, socjalne, polityczne i - z założenia - w niewielkim zakresie prawa ekonomiczne. W Polsce zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w uchwale - w składzie siedmiu sędziów - Nr 179 z dnia 12 czerwca 1992 r. Konwencja o prawach dziecka, jako ratyfikowana umowa międzynarodowa, ma rangę ustawy i winna być traktowana jak ustawa, a więc jako akt wywierający skutek wewnątrz polskiego porządku prawnego. Reasumując: prawna ochrona dzieci w Polsce wyznaczona jest przez akty prawa wewnętrznego, które stanowią podstawę tej ochrony oraz akty prawa międzynarodowego ratyfikowane przez nasz kraj, wśród których szczególne miejsce zajmuje Konwencja o prawach dziecka. Przestrzeganie praw dzieci w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem prawa do wyrażania własnych opinii i poglądów Przestrzeganie praw dzieci w Polsce - szczególnie - od momentu ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka, stało się przedmiotem szczególnego zainteresowania wielu środowisk naukowych i pozarządowych organizacji społecznych. Jest to również temat, którym zajmował się Rząd RP, Sejm, Senat oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. W ciągu ostatnich kilku lat powstało wiele opracowań, publikacji naukowych i raportów dotyczących sytuacji społeczno-bytowej dzieci oraz stanu
2 BSE prawa w tym zakresie, jego zgodności z zasadami konwencji i propozycji ewentualnych zmian legislacyjnych. Z analizy tych materiałów wynika, iż nieprzestrzeganie praw dzieci w Polsce przejawia się przede wszystkim w: * stosowaniu wobec dzieci różnych form przemocy, * nadużywaniu władzy rodzicielskiej, * zaniedbywaniu obowiązków wobec dzieci. Należy przy tym zaznaczyć, że wymienione wyżej zachowania odnoszą się zarówno do bezpośrednich opiekunów dzieci (rodzice, nauczyciele, wychowawcy), jak też instytucjonalnych form opieki nad dzieckiem (sądy rodzinne, szkoły, domy dziecka). Stan taki wynika z wielu względów (np. przyjęte wzory i stereotypy kulturowe, nierespektowanie obowiązujących przepisów), ale nie można pominąć faktu różnego rodzaju niedostatków naszego systemu prawnego. "Niedostatki" te często spowodowane są brakiem odpowiednich rozwiązań prawnych lub też niewłaściwą interpretacją istniejących przepisów. Za największym osiągnięcie Konwencji o prawach dziecka uważa się przyznanie dziecku praw osobistych (art. od 12 do 16) 1. Rzeczypospolita Polska przystępując do konwencji złożyła deklarację do tych artykułów, skutkiem czego zakres uprawnień osobistych, przyznany dziecku w ustawodawstwie wewnętrznym, mimo ratyfikacji - w zasadzie - jak dotychczas nie został rozszerzony 2. Dla dzieci do 13 roku życia polskie prawo w zasadzie nie przewiduje uprawnień do podejmowania decyzji we własnych sprawach. We wszystkich sprawach dziecka decyzję podejmują rodzice (opiekunowie prawni, sąd rodzinny). Wyjątek stanowi honorowanie drobnych umów w zakresie życia codziennego np. niewielkie zakupy (art. 14 k.c). Ostatnia nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w dziale przysposobienie, wprowadziła przepis (art. 118 2), w myśl którego sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia. Po ukończeniu 13 roku życia, zgodnie z art. 15 k.c. dziecko uzyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych co oznacza, że małoletni w wieku 13-18 1 Konwencja o prawach dziecka przyznaje dziecku następujące prawa osobiste: * art. 12 - prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów, * art. 13 - prawo do swobodnej wypowiedzi, * art. 14 - prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, * art. 15 - prawo do swobodnego zrzeszania się, * art. 16 - prawo do ochrony prawnej przeciwko ingerencji w sferę życia prywatnego, rodzinnego lub domowego. 2 Deklaracja do art 12-16 brzmi: "Rzeczypospolita Polska uważa, że wykonania przez dziecko jego praw określonych w konwencji, w szczególności praw określonych w artykułach od do 16, dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami do tyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną.
BSE 3 lat może m.in. bez zgody przedstawiciela prawnego (rodzice, opiekunowie) zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach (art. 20 k.c). Małoletni ma prawo dysponować własnym zarobkiem (art. 21 k.c. dotyczy 15-latków, którzy pracują, Kodeks pracy zakazuje zatrudniania osób, które nie ukończyły 15 lat), jeżeli pieniędzy nie przeznacza na rzeczy, które przynoszą szkodę. Ponadto 13-latek ma prawo samodzielnie dysponować przedmiotami oddanymi do użytku (art. 22 k.c). Art. 65 k.p.c. przyznaje dziecku powyżej 13 roku życia ograniczoną zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonać samodzielnie. W zakresie postępowania nieprocesowego art. 573 1 K.p.c. w związku z art. 510 k.p.c. stanowi, że dziecko od 13 roku życia może być uczestnikiem postępowania, które je dotyczy. Nie jest to jednak przepis powszechnie stosowany w sprawach rodzinnych (brakuje orzecznictwa w tym zakresie). Art. 573 2 K.p.c. umożliwia wyłączenie osobistego uczestnictwa dziecka, jeżeli ze względu na jego dobro taki udział jest niewskazany. W przypadku adopcji dziecka, które ukończyło 13 rok życia sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię i nazwisko dziecka tylko za jego zgodą (art. 122 3 k.r.o.), a zgodnie z art. 118 1 do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył 13 lat życia. W praktyce, w sprawach o rozwód, sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej, ustalenie miejsca pobytu dziecka, umieszczenia w placówce wychowawczej, ustalenia kontaktów, sąd w zasadzie nie dopuszcza do uczestnictwa dzieci. W takich przypadkach dzieci na ogół mają możliwość wyrażania swojej woli wobec biegłych psychologów w Rodzinnych Ośrodkach Diagnostyczno- Konsultacyjnych (RODK). Sąd nie musi jednak uwzględniać opinii biegłych. W ustawie z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 138 poz. 682) przyjęto precedensowe dla dotychczasowego ustawodawstwa polskiego rozwiązanie. Mianowicie ustawa ta gwarantuje małoletniemu, który ukończył 13 lat życia bezpośrednie wyrażenie własnego poglądu przed sądem opiekuńczym. Sąd opiekuńczy ma obowiązek wysłuchania małoletniego, który ukończył 13 lat życia w sytuacji, gdy małoletni ma zostać ewentualnym dawcą szpiku (art. 9 ust. 4). Natomiast małoletni, który ukończył 16 lat życia może wyrazić sprzeciw przeciwko pobraniu komórek, tkanek i narządów po jego ewentualnej śmierci (art. 4 ust. 3), może również wystąpić z wnioskiem do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na to, aby mógł zostać dawcą szpiku. Małoletni, który ukończył 16 rok życia i jest zdolny do wyrażenia zgody, musi wyrazić zgodę na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego (art. 22 ust. 4 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, Dz.U. z dnia 20 października 1994 r.).
4 BSE 2. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci jako element systemu ochrony prawnej dziecka Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci realizuje artykuł 4 Konwencji o prawach dziecka oraz zalecenia Rekomendacji Nr 1121 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie praw dziecka z 1990 r. Artykuł 4 Konwencji o prawach dziecka, zobowiązuje państwa-strony do podejmowania wszelkich działań ustawodawczo-administracyjnych i innych dla realizacji praw uznanych w tej konwencji. Natomiast punkt D zaleceń Komitetu Ministrów Rady Europy zawartych w ww. Rekomendacji poleca: "Europejskiemu Komitetowi Współpracy Prawnej (CD-CJ) lub innemu właściwemu międzynarodowemu komitetowi ekspertów, opracowanie pogłębionego studium sytuacji dziecka przed sądem oraz dotyczącego czynności prawnych, jakich małoletni mogą dokonywać przed osiągnięciem wieku pełnej zdolności do czynności prawnych, w celu doprowadzenia do jednolitego standardu europejskiego" Komitet Ekspertów ds. Prawa Rodzinnego Rady Europy zbadał możliwość przygotowania projektu Europejskiej konwencji o wykonywaniu praw dzieci i efektem tych prac jest opracowanie tekstu konwencji oraz wyłożenie jej do podpisu 25 stycznia 1996 r. W dniu otwarcia do podpisu konwencję podpisały: Finlandia, Grecja, Islandia, Irlandia, Włochy, Luksemburg i Szwecja. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci należy do tzw. konwencji częściowo otwartych, co oznacza, iż mogą do niej przystąpić oprócz państw członków Rady Europy również państwa, nie należące do Rady Europy, jeśli brały udział w pracach nad przygotowaniem jej tekstu. Konwencja wejdzie w życie w trzy miesiące po jej ratyfikowaniu przez co najmniej trzy państwa, w tym dwa państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja powołuje Stały Komitet (art. 15, 16, i 17), którego głównym zadaniem jest wydawanie rekomendacji poszczególnym państwom dotyczących interpretacji i stosowania konwencji oraz doradztwo i pomoc w zakresie ochrony praw dziecka. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci przyznaje dzieciom, które nie ukończyły 18 roku życia "uprawnienia proceduralne, oraz ułatwienie ich wykonywania, w interesie dobra dziecka, poprzez zapewnienie, aby dzieci osobiście albo za pośrednictwem, innych osób lub organów mogły być informowane i upoważnione do uczestniczenia w dotyczących ich postępowaniach przez organem sądowym" (art. 1 ust. 2 konwencji). Konwencja dotyczy spraw rodzinnych, a w szczególności wykonywania
BSE 5 odpowiedzialności rodzicielskiej 3. Każde państwo ma obowiązek określenia co najmniej trzech rodzajów spraw rodzinnych, do których na jego terytorium będzie stosowana konwencja. Przykładowo konwencja może być stosowana w następujących typach spraw rodzinnych: - opieka nad dzieckiem, - ustalenie miejsca pobytu dziecka, - prawo do odwiedzin, - pochodzenie dziecka, - prawowitość urodzenia (uznanie, zaprzeczenie), - przysposobienie, - kuratela, - zarządzanie majątkiem dziecka, - opieka wychowawcza, - pozbawienie władzy rodzicielskiej. W myśl art. 7 konwencji organ sądowy prowadząc postępowanie dotyczące dziecka powinien działać szybko oraz powinien mieć prawo zarządzenia natychmiastowego wykonania decyzji. Konwencja podkreśla wagę roli rodziców w ochronie praw i dobra dzieci, uznaje również, iż w przypadku konfliktu rodzinnego pożądana jest próba osiągnięcia porozumienia wewnątrz rodziny w drodze mediacji, zanim sprawa zostanie przedstawiona do rozstrzygnięcia organowi sądowemu. Ponadto podkreśla ona osobiste prawo dziecka do uzyskania pełnych informacji o sprawie go dotyczącej oraz gwarantuje dziecku możliwość wyrażenia własnego stanowiska bezpośrednio, albo za pośrednictwem pełnomocnika. Warto również zaznaczyć, iż Rada Europy opracowała dokument pod nazwą "Europejska strategia w zakresie praw dziecka", określający modelowy zakres ochrony prawnej dziecka, który powinien obowiązywać państwa członkowskie. W dokumencie tym wzywa się do przyjęcia "nowego spojrzenia" na dziecko, czyli uznania, iż dziecko jako jednostka ludzka, która posiada własne prawa i własną odpowiedzialność, chce i jest w stanie aktywnie uczestniczyć w życiu rodziny i życiu społecznym. Takie "spojrzenie" na dziecko wiąże się z poszerze- 3 W polskim Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym występuje instytucja "władzy rodzicielskiej". Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w Rekomendacji Nr 874 (1979) w sprawie Europejskiej Karty Praw Dziecka zajęło się pozycją prawną dziecka i uznało, iż instytucja "władzy rodzicielskiej" powinna zostać zastąpiona przez instytucję "odpowiedzialność rodzicielska". W Rekomendacji Nr R(84)4 w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej, przyjętej przez Komitet Ministrów Rady Europy 28 lutego 1984 r. w następujący sposób zdefiniowano odpowiedzialność rodzicielską: "Odpowiedzialność rodzicielska obejmuje obowiązki i prawa mające na celu zapewnienie moralnego i materialnego dobra dziecka, w szczególności poprzez sprawowanie pieczy nad jego osobą, utrzymywanie z nim bezpośrednich związków, zapewnienie wychowania, dostarczanie środków utrzymania, reprezentację prawną i zarządzanie jego majątkiem".
6 BSE niem uprawnień dotychczas przyznawanych dzieciom. Konwencja o wykonywaniu praw dzieci przyznając dzieciom uprawnienia proceduralne, daje im tym samym możliwość egzekwowania prawa do wyrażania własnych poglądów w sprawach ich dotyczących (art. 12 konwencji o prawach dziecka). Prawo to - na gruncie ustawodawstwa polskiego - trudno uznać za w pełni realizowane. Komitet Praw Dziecka ONZ w Raporcie dotyczącym Polski 4, przyjętym na 209 spotkaniu w dniu 27 stycznia 1995 r, wyraził zaniepokojenie stanem przestrzegania artykułu 12 Konwencji o prawach dziecka przez nasz kraj. Komitet zalecił Rządowi RP rozważenie możliwości odstąpienia od złożonych deklaracji i zastrzeżeń, co miałoby ułatwić pełniejszą realizację praw osobistych dziecka, a w tym również prawa dziecka do formułowania i wyrażania własnych poglądów w sprawach je dotyczących. Konwencja o wykonywaniu praw dzieci wydaje się warta zaprezentowania choćby z tego względu, aby wskazać w jakim kierunku zmierza międzynarodowa ochrona prawna dzieci. Nie można również nie rozważać przyjęcia tej konwencji przez nasz kraj, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę zobowiązania jakie wynikają z faktu ratyfikacji aktów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, dotychczasowe zasługi Polski na forum międzynarodowym w zakresie tworzenia prawnej ochrony dzieci 5 oraz opinie o stanie przestrzegania praw dziecka w naszym kraju. Reasumując: W świetle uprawnień przyznanych dziecku w ustawodawstwie polskim rozwiązania przyjęte w Europejskiej konwencji o wykonywaniu praw dzieci należy ocenić jako progresywne. Przyjęcie i realizacja Europejskiej konwencji o wykonywaniu praw dzieci wymagałaby przeprowadzenia radykalnych zmian w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego. Decyzja taka wymagałby również wycofania się Polski z deklaracji złożonej odnośnie artykułów 12, 13, 14 15, 16 Konwencji o prawach dziecka ONZ. 4 Patrz: Załącznik nr 1 - Druk Sejmowy nr 1349 z 1995 r. Informacja na temat przestrzegania praw dziecka w Rzeczypospolitej Polskiej uwzględniająca zakres określony przez Konwencję o prawach dziecka. 5 Warto przypomnieć, iż w 1978 roku polska zaproponowała Komisji Praw Człowieka ONZ uchwalenie Konwencji o prawach dziecka i złożyła odpowiedni jej projekt, który stanowił podstawę wszystkich prac nad uzgodnieniem jej tekstu. Wszystkie rezolucje i decyzje organów Narodów Zjednoczonych - Komisji Praw Człowieka, Rady Gospodarczej i Społecznej Zgromadzenia Ogólnego, dotyczące prac nad projektem konwencji byty opracowywane i przedkładane przez Polskę. Przez jedenastoletni okres prac nad projektem konwencji w Narodach Zjednoczonych, delegat Polski był wybierany na przewodniczącego - sprawozdawcę Grupy Roboczej, w ramach której ustalano tekst konwencji.
BSE 7 Materiały źródłowe: 1. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci, projekt, maszynopis uzyskany w Ministerstwie Sprawiedliwości. 2. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C, O prawach dziecka, Toruń 1994 3. Informacja na temat przestrzegania praw dziecka w Rzeczypospolitej Polskiej uwzględniająca zakres określony przez Konwencję o prawach dziecka, Druk Sejmowy nr 1349 z 1995 r. 4. Report on a European Strategy for Children, Council of Europe, As/Soc. (1995) 21 rev. 3., Strasburg, 10 November 1995. 5. Safjan M. (red.) Standardy Prawne Rady Europy. Teksty i komentarze. Tom I. Prawo Rodzinne., Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 1994.
8 BSE (PROJEKT) EUROPEJSKA KONWENCJA O WYKONYWANIU PRAW DZIECI PREAMBUŁA 1. Państwa członkowie Rady Europy i inne Państwa sygnatariusze niniejszej Konwencji 2. uznając, że celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności jej członków, 3. biorąc pod uwagę Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka, a w szczególności art.4, który wymaga, aby Państwa Strony podjęły wszelkie środki prawne, administracyjne i inne, niezbędne dla wprowadzenia w życie praw przyjętych w wyżej wymienionej Konwencji, 4. przyjmując do wiadomości rekomendację nr 1121 (1990) Zgromadzenia Parlamentarnego o prawach dzieci, 5. w przekonaniu, że prawa i dobro dzieci powinny być chronione i promowane, a także że dzieci powinny posiadać możliwość wykonywania swoich praw, w szczególności w toku dotyczących ich postępowań, 6. uznając, że dzieci powinny otrzymywać dotyczące ich informacje, aby ich prawa i dobro mogły być promowane i że trzeba należycie wziąć pod uwagę opinię dzieci, 7. uznając ważną rolę rodziców w ochronie praw i dobra dzieci i uważając, iż jeżeli jest to konieczne, Państwa powinny również brać udział w wyżej wspomnianej ochronie i poparciu praw dziecka, 8. uznając, iż w przypadku konfliktu pożądana jest próba osiągnięcia porozumienia wewnątrz rodziny, zanim sprawa zostanie przedstawiona właściwemu organowi sądowemu, uzgodniły, co następuje: Rozdział I: Zakres i przedmiot Konwencji oraz definicje Art 1 Zakres zastosowania i przedmiot Konwencji 1) Niniejsza Konwencja ma zastosowanie do dzieci, które nie ukończyły 18 roku życia. 2) Celem niniejszej Konwencji jest promowanie wykonywania praw dzieci, przyznanie im uprawnień proceduralnych, oraz ułatwienie ich wykonywania, w interesie dobra dziecka, poprzez zapewnienie, aby dzieci osobiście albo za pośrednictwem innych osób lub organów mogły być informowane i upoważnione do uczestniczenia w dotyczących ich postępowaniach przed organem sądowym. 3) Dla celów niniejszej Konwencji za postępowanie dotyczące dzieci uważa się postępowanie w sprawach rodzinnych, między innymi dotyczące wykonywania odpowiedzialno-
BSE 9 ści rodzicielskiej, a w szczególności w sprawie miejsca pobytu dziecka i prawa do styczności z nim. 4) Każde Państwo powinno, w trakcie podpisywania Konwencji albo składania dokumentów ratyfikacyjnych, przyjęcia, zatwierdzenia łub przystąpienia - poprzez oświadczenie składane Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, określić co najmniej trzy rodzaje spraw rodzinnych, do których stosowana będzie niniejsza Konwencja. 5) Każda ze Stron, w formie późniejszego oświadczenia, może określić inne rodzaje spraw rodzinnych, do których niniejsza Konwencja ma mieć zastosowanie, albo przekazać informacje dotyczące stosowania art. 5, art. 9 ust. 2, art. 10 ust. 2 i art. 11. 6) Niniejsza Konwencja nie stoi na przeszkodzie stosowaniu przez Strony korzystniejszych zasad dla promowania i wykonywania praw dzieci Art. 2 Definicje Dla celów niniejszej Konwencji: a) wyrażenie "organ sądowy" oznacza sąd lub organ administracji mający tame same kompetencje; b) wyrażenie "osoby, na których ciąży odpowiedzialność rodzicielska" oznacza rodziców lub inne osoby albo organy upoważnione do wykonywania w części łub w całości odpowiedzialności rodzicielskiej; c) wyrażenie "pełnomocnicy" oznacza osoby takie jak adwokaci i organy wyznaczone do działania przed organem w imieniu dzieci, d) wyrażenie "właściwe informacje" oznacza informacje, odpowiednie ze względu na wiek i rozeznanie dzieci, których należy im udzielić, aby umożliwić w pełniejszy sposób wykonywanie ich praw, chyba że byłoby to sprzeczne z ich dobrem. ROZDZIAŁ II Środki procesowe dla promowania wykonywania praw dzieci A. Prawa procesowe dzieci Art. 3 Prawo do bycia informowanym i do wyrażania swoich opinii w toku postępowania Dziecko uznane według prawa wewnętrznego za mające wystarczające rozeznanie, w dotyczącym go postępowaniu przed organem sądowym powinno mieć przyznane następujące prawa, których może samo żądać: a) do otrzymania wszystkich właściwych informacji; b) do pytania go o zdanie i do wyrażania swojego stanowiska; c) do informacji o ewentualnych skutkach jego stanowiska oraz o ewentualnych skutkach każdej decyzji Art 4 Prawo do żądania wyznaczenia specjalnego pełnomocnika
10 BSE 1) Z zastrzeżeniem postanowień art. 9, w postępowaniu dotyczącym dziecka przed właściwym organem sądowym, jeżeli zgodnie z prawem wewnętrznym, osoby na których ciąży odpowiedzialność rodzicielska nie mogą reprezentować dziecka ze względu na konflikt interesów pomiędzy tymi osobami a dzieckiem, ma ono prawo - osobiście łub za pośrednictwem innych osób albo instytucji - do żądania wyznaczenia specjalnego pełnomocnika do reprezentowania go w tym postępowaniu. 2) Państwa mogą ograniczyć stosowanie prawa, o którym mowa w ustępie 1, do dzieci mających, według prawa wewnętrznego, wystarczające rozeznanie. Art 5 Inne możliwe prawa procesowe W dotyczących dzieci postępowaniach przed organem sądowym, Państwa - Strony powinny rozważyć przyznanie dzieciom dodatkowych praw, w szczególności: a) do żądania pomocy wskazanych przez nie osób, które mogłyby ułatwić im wyrażanie stanowisk, b) do żądania, osobiście łub za pośrednictwem innych osób łub instytucji, wyznaczenia osobnego pełnomocnika, jeżeli to stosowne - adwokata, c) do ustanowienia własnego pełnomocnika, d) do korzystania ze wszystkich łub niektórych praw strony w takich postępowaniach. B. Zadania organów sądowych Art 6 Proces podejmowania decyzji W postępowaniach dotyczących dzieci organ sądowy przed podjęciem decyzji powinien: a) rozważyć, czy posiada wystarczające informacje, aby podjąć decyzję zgodną z dobrem dziecka, a jeżeli jest to konieczne zażądać dodatkowych informacji, w szczególności od osób, które posiadają odpowiedzialność rodzicielską, b) w sprawach dzieci mających według prawa wewnętrznego wystarczające rozeznanie: - upewnić się, czy dziecko otrzymało wszystkie istotne informacje; - w stosownych przypadkach, jeżeli to niezbędne - nieformalnie, zasięgnąć opinii dziecka osobiście lub za pośrednictwem innych osób lub instytucji w sposób odpowiedni do rozpoznania dziecka, chyba że byłoby to oczywiście sprzeczne z jego dobrem; - umożliwić dziecku przedstawienie jego stanowiska; c) uwzględnić w odpowiedni sposób stanowisko wyrażone przez dziecko. Art 7 Obowiązek szybkiego działania Prowadząc postępowanie dotyczące dziecka organ sądowy ma obowiązek szybkiego działania w celu uniknięcia nieuzasadnionej zwłoki, a także niezbędne jest istnienie przepisów zapewniających bezzwłoczne wykonanie orzeczeń. W przypadkach pilnych organ sądowy powinien mieć, jeśli jest to stosowne, prawo zarządzenia natychmiastowego wykonania decyzji
BSE 11 Art. 8 Wszczęcie sprawy z urzędu W postępowaniu dotyczącym dzieci organ sądowy powinien mieć prawo do wszczęcia sprawy z urzędu w przypadkach określonych przez prawo, jeżeli poważnie zagrożone jest dobro dziecka. Art. 9 Ustanawianie pełnomocników 1) W postępowaniach dotyczących dzieci, kiedy zgodnie z prawem wewnętrznym, osoby na których ciąży odpowiedzialność rodzicielska nie mogą reprezentować dziecka ze względu na konflikt ich interesów z interesami dziecka, organ sądowy powinien mieć prawo do wyznaczenia specjalnego pełnomocnika reprezentującego dziecko w tych postępowaniach. 2) Państwa - Strony rozważą przyznanie organowi sądowegmu prawa do wyznaczenia odrębnego pełnomocnika, w uzasadnionych wypadkach adwokata, reprezentującego dziecko. C. Zadania pełnomocników Art 10 1) W dotyczących dzieci postępowaniach przed organem sądowym, pełnomocnik powinien, chyba że byłoby to oczywiście sprzeczne z dobrem dziecka: a) dostarczyć dziecku wszystkich właściwych informacji, jeżeli przez prawo wewnętrzne uznane jest za mające wystarczające rozeznanie; b) dostarczyć dziecku, jeżeli przez prawo wewnętrzne uznane jest za mające wystarczające rozeznanie, wyjaśnień dotyczących ewentualnych skutków jego stanowiska i czynności dokonywanych przez pełnomocnika; c) określić stanowisko dziecka i przedstawić je organowi sądowemu. 2) Państwa - Strony rozważą możliwość rozszerzenie postanowień ustępu 1 na osoby, na których ciąży odpowiedzialność rodzicielska. D. Rozszerzone stosowanie niektórych postanowień Art 11 Państwa - Strony rozważą rozszerzenie stosowania postanowień art. 3, 4 i 9 na dotyczące dzieci postępowania przed innymi organami albo na dotyczące dzieci sprawy, które nie są przedmiotem postępowania. E. Organy krajowe
12 BSE Art 12 1) Państwa - Strony powinny wspierać promowanie i wykonywanie praw dzieci, poprzez instytucje, które będą wykonywać między innymi zadania wymienione w ust. 2. 2) Zadaniami tymi są: a) formułowanie propozycji umacniania prawa odnoszącego się do wykonywania praw dzieci, b) wydawanie opinii do projektów aktów prawnych dotyczących wykonywania praw dzieci, c) dostarczanie ogólnych informacji dotyczących wykonywania praw dziecka środkom masowego przekazu, opinii publicznej oraz osobom i instytucjom zajmującym się problematyką związaną z dziećmi, d) badanie opinii dzieci i przekazywanie im stosownych informacji. F. Inne zagadnienia Art 13 Mediacja i inne metody rozwiązywania sporów Aby zapobiegać sporom i rozstrzygać je oraz aby unikać wszczynania dotyczących dzieci postępowań przed organami sądowymi, Państwa - Strony powinny popierać wprowadzenie mediacji oraz innych form rozstrzygania sporów, a także korzystanie z tych metod w celu doprowadzenia do ugody we właściwych rodzajach spraw, określonych przez Państwo. Art 14 Prawo do pełnomocnika z urzędu i doradztwa prawnego Jeżeli przepisy prawa wewnętrznego przewidują prawo do pełnomocnika z urzędu oraz bezpłatnego doradztwa prawnego w dotyczących dzieci postępowaniach przed organem sądowym, przepisy te mają zastosowanie w przypadkach, o których mowa w art. 4 i 9. Art 15 Stosunek do innych dokumentów prawa międzynarodowego Niniejsza Konwencja nie ogranicza stosowania żadnego innego aktu prawa międzynarodowego dotyczącego szczegółowych kwestii związanych z ochroną dzieci i rodziny, którego stroną jest lub będzie Państwo - Strona niniejszej Konwencji. Rozdział III Stały Komitet Art 16 Powołanie i zadania Stałego Komitetu 1) Dla realizacji celów niniejszej Konwencji tworzy się Stały Komitet. 2) Stały Komitet rozpatruje problemy wynikające z niniejszej Konwencji. Może on
BSE 13 w szczególności: a) rozważać zagadnienia związane z interpretacją lub wykonywaniem niniejszej Konwencji. Wnioski Stałego Komitetu dotyczące wykonywania niniejszej Konwencji mogą przyjąć formę zaleceń; zalecenia te przyjmuje się większością 3/4 oddanych głosów; b) wnosić propozycje zmian do niniejszej Konwencji i badać propozycje zgłoszone w trybie art. 20. c) zapewniać doradztwo i pomoc instytucjom wewnątrzpaństwowym, posiadającym zadania wymienione w art. 12 ust. 2 oraz popierać międzynarodową współpracę pomiędzy tymi instytucjami. Art 17 Skład 1) Każda ze Stron może być reprezentowana w Stałym Komitecie przez jednego lub więcej delegatów. Każde Państwo - Strona ma jeden głos. 2) Każde Państwo o którym mowa w art. 21, które nie jest stroną niniejszej Konwencji może być reprezentowane na posiedzeniach Stałego Komitetu w charakterze obserwatora. To samo dotyczy innych państw i Wspólnoty Europejskiej, po ich zaproszeniu do przystąpienia do niniejszej Konwencji, zgodnie z postanowieniami art. 22. 3) O ile Państwo - Strona, na co najmniej miesiąc przed posiedzeniem, nie zgłosi swojego sprzeciwu Sekretarzowi Generalnemu, Stały Komitet może zaprosić w charakterze obserwatora na wszystkie swoje posiedzenia, na jedno z nich, bądź na jego część następujące podmioty: - każde Państwo nie wymienione powyżej w ustępie 2; - Komitet Praw Dziecka Narodów Zjednoczonych; - Wspólnotę Europejską; - międzynarodową instytucję rządową; - międzynarodową instytucję pozarządową, która wykonuje zadania określone w art. 11 ust. 2 ; - krajową instytucję rządową bądź pozarządową, która wykonuje zadania określone w art. 11 ust. 2. 4) Stały Komitet może wymieniać informacje z właściwymi organizacjami zajmującymi się wykonywaniem praw dzieci. Art 18 Posiedzenia 1) Sekretarz Generalny Rady Europy zwołuje posiedzenie Stałego Komitetu na koniec trzeciego roku następującego po dniu wejścia w życie niniejszej Konwencji oraz, z własnej inicjatywy, w każdym późniejszym terminie. 2) Stały Komitet może podejmować decyzje, jeżeli na posiedzeniu są obecni przedstawiciele co najmniej połowy Państw - Stron. 3) Z zastrzeżeniem postanowień art. 16 i 20, decyzje Stałego Komitetu będą podejmowane zwykłą większością głosów obecnych na posiedzeniu członków.
14 BSE 4) Z zastrzeżeniem postanowień niniejszej Konwencji, Stały Komitet sporządzi regulamin swojej działalności, jak również regulaminy działalności komitetów powoływanych przez niego do poszczególnych zadań na mocy niniejszej Konwencji Art 19 Sprawozdania Stałego Komitetu Po każdym posiedzeniu Stały Komitet prześle Państwom - Stronom i Komitetowi Ministrów Rady Europy sprawozdanie z dyskusji i z podjętych na posiedzeniu decyzji. Rozdział IV Zmiany Konwencji Art. 20 Zmiany Konwencji 1) Każdą zmianę przepisów Konwencji proponowaną przez Stronę, bądź przez Stary Komitet przedstawia się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, który przekazuje ją, co najmniej dwa miesiące przed najbliższym posiedzeniem Stałego Komitetu, Państwom członkom Rady Europy, wszystkim Sygnatariuszom, Stronom, wszystkim Państwom, które zaproszono do podpisania Konwencji zgodnie z postanowieniami art. 21 oraz każdemu Państwu albo Unii Europejskiej, zaproszonym do przystąpienia do niniejszej Konwencji zgodnie z postanowieniami art. 22. 2) Stały Komitet bada wszystkie zmiany proponowane zgodnie z postanowieniami ustępu poprzedzającego i przedkłada tekst zaakceptowany większością 2/3 głosów do zatwierdzenia Komitetowi Ministrów. Po zatwierdzeniu, tekst ten przekazuje się Stronom do zaakceptowania. 3) Zmiany wejdą w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie okresu jednego miesiąca od dnia, w którym wszystkie Strony poinformowały Sekretarza Generalnego o zaakceptowaniu tych zmian. Rozdział V Postanowienia końcowe Art. 21 Podpisanie, ratyfikacja i wejście w życie 1) Niniejsza Konwencja jest otwarta do podpisu dla Państw członkowwskich Rady Europy, a także dla Państw nie będących członkami Rady Europy, biorących udział w jej opracowaniu. 2) Konwencja podlega ratyfikacji, akceptacji łub zatwierdzeniu. Dokumenty ratyfikacyjne, akceptacji lub zatwierdzenia składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. 3) Niniejsza Konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie okresu trzech miesięcy od dnia, w którym trzy Państwa, w tym co najmniej dwa Państwa członkowskie Rady Europy, wyraziły zgodę na związanie się Konwencją zgodnie z postanowieniami ust. 2.
BSE 15 4) W stosunku do innych Sygnatariuszy, którzy następnie wyrażą wolę związania się Konwencją, wejdzie ona w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia dokumentów ratyfikacyjnych, akceptacji bądź zatwierdzenia. Art 22 Państwa nie będące członkami Rady Europy i Wspólnota Europejska 1) Po wejściu w życie niniejszej Konwencji, Komitet Ministrów Rady Europy, z własnej inicjatywy bądź z inicjatywy Stałego Komitetu i po porozumieniu się ze Stronami, może zaprosić do przystąpienia do Konwencji każde Państwo nie będące członkiem Rady Europy, które nie brało udziału w przygotowaniu Konwencji, jak również Wspólnotę Europejską podejmując decyzję w tym przedmiocie większością gosów określoną w art. 20 punkt d) Statutu Rady Europy, przy jednomyślnej zgodzie przedstawicieli Umawiających się Stron, uprawnionych do zasiadania w Komitecie Ministrów. 2) W stosunku do Państw przystępujących oraz do Wspólnoty Europejskiej Konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy dokumentów przystąpienia. Art. 23 Zakres terytorialny 1) Każde Państwo, w chwili podpisywania lub składania dokumentów ratyfikacyjnych, akceptacji, zatwierdzenia bądź przystąpienia, może określić zakres terytorialny obowiązywania Konwencji 2) Każda ze Stron może w dowolnym późniejszym terminie, w drodze oświadczenia skierowanego do Sekretarza Generalnego Rady Europy, rozszerzyć stosowanie niniejszej Konwencji na wszystkie inne, określone w oświadczeniu terytoria, za których stosunki międzynarodowe jest odpowiedzialna albo w których imieniu może podejmować zobowiązania. W stosunku do takiego terytorium niniejsza Konwencja wchodzi w życie pierwszego dniu miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia otrzymania oświadczenia przez Sekretarza Generalnego. 3) Każde oświadczenie złożone stosownie do ustępów poprzedzających może być, w stosunku do każdego wymienionego w nim terytorium, cofnięte przez notyfikację skierowaną do Sekretarza Generalnego. Cofnięcie wywiera skutek pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia otrzymania notyfikacji przez Sekretarza Generalnego. Art 24 Zastrzeżenia Składanie jakichkolwiek zastrzeżeń do postanowień niniejszej Konwencji nie jest dopuszczalne. Art 24 Wypowiedzenie
16 BSE 1) Każda ze Stron może wypowiedzieć niniejszą Konwencję w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy. 2) Wypowiedzenie wywiera skutek pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia otrzymania notyfikacji przez Sekretarza Generalnego. Art 25 Zawiadomienia Sekretarz Generalny Rady Europy informuje Państwa członkowskie Rady, wszystkich Sygnatariuszy, każdą ze Stron, inne Państwa i Wspólnotę Europejską które zaproszono do przystąpienia do Konwencji: a) o każdym podpisaniu Konwencji, b) o złożeniu dokumentu ratyfikacyjnego, akceptacji, zatwierdzenia bądź przystąpienia, c) o terminie wejścia w życie niniejszej Konwencji zgodnie z postanowieniami art. 21 i 22, d) o zmianach wprowadzonych do Konwencji na mocy art. 20 i o dacie ich wejścia w życie, e) o oświadczeniach złożonych na mocy postanowień art. 1 i 23, f) o każdym wypowiedzeniu złożonym zgodnie z postanowieniami art. 25, g) o każdej innej czynności, zawiadomieniu lub informacji odnoszącej się do niniejszej Konwencji Na dowód powyższego, niżej podpisani, właściwie do tego upoważnieni, podpisali niniejszą Konwencję. Sporządzono w... dnia..., w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, który zostanie złożony w archiwum Rady Europy. Sekretarz Generalny Rady Europy prześle uwierzytelnioną kopię dokumentu każdemu z Państw członkowskich Rady Europy, a także Państwom, które nie są członkami Rady Europy, lecz brały udział w przygotowaniu niniejszej Konwencji, Unii Europejskiej i każdemu innemu Państwu, które zaproszono do przystąpienia do niniejszej Konwencji. tłumaczenie z jez. angielskiego i francuskiego na podstawie wersji przyjętej przez CD-CJ przygotowano w Ministerstwie Sprawiedliwości