Temat 9 Nauka o materiałach Kompozyty i materiały ceramiczne
Kompozyty budowa
Kompozyty DEFINICJA Kompozyt jest to materiał utworzony z co najmniej dwóch komponentów (faz) o różnych właściwościach w taki sposób, że ma właściwości lepsze od możliwych do uzyskania w każdym z komponentów osobno oraz lepsze niż wynik prostego ich sumowania. Materiał kompozytowy jest kombinacją dwóch lub więcej materiałów (elementy wzmacniające, wypełniacze i lepiszcze stanowiące osnowę kompozytu) różniących się rodzajem lub składem chemicznym w skali makroskopowej. Składniki materiałów kompozytowych zachowują swoją tożsamość, ponieważ całkowicie nie rozpuszczają się w sobie, jak również nie łączą się w inne elementy, natomiast oddziałują wspólnie.
Osnowa pełni następujące funkcje: utrzymuje razem zbrojenie. zapewnia wytrzymałość na ściskanie przenosi naprężenie zewnętrzne na zbrojenie, zatrzymuje rozprzestrzenianie się pęknięć, nadaje wyrobom żądany kształt. Podział kompozytów ze względu na osnowę: 1)kompozyty metalowe kompozyty o osnowie ze stopu metali lekkich ( Mg, Al, Ti) kompozyty o osnowie ze stopu srebra i miedzi kompozyty o osnowie ze stopu niklu kompozyty o osnowie ze stopu ołowiu i cynku 2) kompozyty polimerowe (żywice termoutwardzalne jak fenoplasty i aminoplasty; duroplasty chemoutwardzalne, silikony, tworzywa termoplastyczne) 3) kompozyty ceramiczne (materiały budowlane jak cement i gips; materiały hutnicze - głównie ogniotrwałe; materiały stosowane w elektronice)
Przykłady różnych rodzajów elementów wzmacniających materiały kompozytowe wzmacnianych: a) cząstkami dyspersyjnymi, b) płatkami, c) włóknami nieciągłymi, d) włóknami ciągłymi w postaci tkaniny, e) szkieletowo, f) warstwowo w laminatach
Chronologia wdrażania włókien do wzmacniania materiałów kompozytowych o osnowie polimerowej
Typy i charakterystyka ogólna materiałów osnowy i elementów wzmacniających w materiałach kompozytowych
Właściwości kompozytów
Orientacyjne własności mechaniczne włókien szklanych
Schemat procesu formowania włókien szklanych
Schemat wytwarzania niedoprzędu (rowingu) z włókien szklanych
Surowiec do wytwarzania włókien węglowych
Schemat procesu technologicznego otrzymywania włókien węglowych z poliakrylonitrylu PAN oraz smoły
Włókno węglowe
Schemat wpływu średnicy włókna d na wytrzymałość na rozciąganie Rm
Porównanie metod wytwarzania włókien: a) węglowych, b) borowych
Schemat procesu wytwarzania taśmy preimpregnowanej materiału kompozytowego o osnowie z polimerów termoutwardzalnych
Schemat wytwarzania taśm przez zgrzewanie dyfuzyjne przez walcowanie folii metalowych pokrywających włókna wzmacniające
Schemat procesu technologicznego SMC formowania tłoczywa arkuszowego
Schemat procesu prasowania ciągłego produktów z materiałów kompozytowych
Schemat procesu technologicznego wytwarzania poszycia błotnika samochodowego z taśmy SMC
Zastosowanie taśm SMC do wytwarzania elementów modeli samochodów z roku 1994 (w temperaturze 150 C przy naprężeniu 6,9 MPa przez 60 90 s): a) dachu, poszycia drzwi bocznych i tylnych oraz spojlera w samochodzie Chevrolet Camaro, b) pokrywy bagażnika, spojlera oraz tylnych nadkoli w samochodzie Ford Mustang
Schemat procesów prasowania przetłocznego tłoczywa arkuszowego SMC i sypkiego BMC
Schemat technik odlewniczych stosowanych do wytwarzania materiałów kompozytowych a) wzrost kapilarny, b) odlewanie ciśnieniowe, c) infiltracja próżniowa, d) odlewanie ciągłe
Schemat procesu kształtowania produktów z materiałów kompozytowych z udziałem żywicy w stanie ciekłym
Schemat procesu technologicznego karoserii samochodu sportowego w szybkobieżnym procesie prasowania
Schemat wytwarzania prefabrykatów rdzeni w kształcie plastra miodu metodą fałdowania
Narzędzia węglikowe
Schemat procesu technologicznego węglików spiekanych Nowoczesne spiekane materiały narzędziowe ze względu na charakter ich pracy oraz złożoność mechanizmów zużycia, którym podlegają ostrza narzędzi skrawających, powinny spełniać liczne wymagania, do których należą między innymi: wysoka twardość, duża udarność, odporność na złożone zużycie (adhezyjne, dyfuzyjne, ścierne i cieplne), odporność na wysoką temperaturę, duża wytrzymałość na ściskanie, rozciąganie, skręcanie i zginanie, wysoka odporność na zmęczenie mechaniczne i cieplne, dobra przewodność cieplna i pojemność cieplna, stabilność krawędzi skrawających, dobra ciągliwość
Schemat procesu technologicznego materiałów spiekanych MA ODS
Twardość materiałów na narzędzia skrawające
Orientacyjny skład chemiczny węglików spiekanych
Wpływ temperatury badania na twardość węglików spiekanych na osnowie kobaltu WC Co i WC TiC Co oraz stali szybkotnącej
Krzywa naprężenie-odksztatcenie dla kompozytu o włóknach ciągłych (linia gruba), w porównaniu do krzywych dla włókien i osnowy (linie cienkie). Maksimum na krzywej oznacza pękanie włókien.
Założenia: włókna równoległe, ciągłe, obciążenie przyłożone równolegle do osi włókien osnowa i włókna są liniowo sprężyste aż do zniszczenia siły spójności na granicy osnowa-włókno są duże i nie wpływają na wytrzymałość kompozytu
Nauka o materiałach Materiały ceramiczne
KLASYFIKACJA MATERIAŁÓW CERAMICZNYCH Grupa materiałów nieorganicznych o jonowych i kowalencyjnych wiązaniach międzyatomowych wytworzonych zwykle w procesach wysokotemperaturowych nazywana jest ceramiką
Główne typy i ogólny opis niektórych materiałów ceramicznych i węglowych
Zastosowanie głównych grup materiałów ceramicznych
Właściwości ceramiki Właściwości: Mała przewodność cieplna i elektryczna (zwykle dielektryk) Mały współczynnik rozszerzalności cieplnej Duża wytrzymałość na obciążenia ściskające Mała odporność na rozciąganie (15x mniejsza niż na ściskanie) Mała odporność na pękanie (krucha) Duża odporność na korozję (np. na utlenianie) Wysoka temperatura topnienia Duża odporność na działanie wysokich temperatur (materiały ogniotrwałe) właściwości ceramiki
Historia szkła Technologia szkła została odkryta najprawdopodobniej w Mezopotamii, w rejonie obecnie znanym jako Irak i Syria. Około 3300 lat temu, tajemne "instrukcje" jak budować piece i jak wytapiać szkło zostały zapisane na glinianych tabliczkach pismem obrazkowym. Instrukcje te były później kopiowane przez całe wieki ~ 3000 pne Wytwarzanie szkła na Kaukazie, początki barwienia szkła ~ 1480 pne Pojawienie się szkła w Egipcie barwienie za pomocą domieszek takich jak Cu, Fe, Mn, Al ~ 630 pne Pierwszy podręcznik wytwarzania szkła (Asyria) ~ 900 pne Wprowadzenie przemysłu szklarskiego do Syrii i Mezopotamii ~ 250 pne Odkrycie technologii dmuchania szkła (Fenicjanie) 50 ne (czasy Juliusza Cezara): Rozwinięcie technologii wydmuchiwania szkła ~70 Rzymianie wprowadzają produkcję szkła do Europy (Hiszpania, Francja, Italia) ~ 100 odlewanie szkła w formach 591 Pierwsze wzmianki o szybach okiennych (w kościołach) 1180 Pierwsze szyby w domach mieszkalnych 1453 Tajemnice produkcji szkła docierają z Bizancjum do Wenecji 1834 Pierwsze teorie dotyczące szkła kwarcowego (Leng) 1859 Pierwsza półautomatyczna maszyna do produkcji butelek 1925 Metoda "Pittsburgh" wytwarzania szyb 1967 Metoda odlewania szyb na stopionej cynie 1970 Produkcja włókien optycznych
Podział materiałów ceramicznych Przekrój trójskładnikowego układu równowagi fazowej CaO Al2O3 SiO2
Stan szklisty Charakterystyka szkła: jest materiałem twardniejącym bez udziału krystalizacji (przechłodzona ciecz) powstaje podczas chłodzenia fazy ciekłej, w temperaturze zwanej temperaturą zeszklenia, proces powstawania szkła podczas chłodzenia cieczy polega na stopniowym wzroście lepkości przy której traci ona płynność i staje się ciałem stałym poniżej temperatury zeszklenia szybkość zmian objętości ze zmianą temperatury maleje zbudowane jest z takich samych czworościanów SiO 4, jak krystaliczna krzemionka, jest jednak substancją bezpostaciową, tzn. nie ma uporządkowanej budowy wewnętrznej (brak uporządkowania dalekiego zasięgu) ma postać amorficzną i wykazuje izotropię wszystkich właściwości charakterystyczną cechą makroskopową szkieł jest zdolność do ciągłego i odwracalnego przejścia ze stanu stałego w stan ciekły pod wpływem zmian ciśnienia i temperatury;
Schemat rozmieszczenia jonów w szkle sodowo krzemianowym
Kwarc Szkło krzemionkowe
Schemat struktury krzemianu warstwowego o powtarzalnej jednostce (Si2O5)2 Schemat rozmieszczenia jonów w szkle sodowo krzemianowym Szkła mogą być uważane za odmianę materiałów ceramicznych, pomimo przewagi struktury bezpostaciowej nad krystaliczną. Stan struktury szkieł jest pośredni między stanami ciekłym i stałym. Stan ten nie jest stanem równowagi i jest osiągany przez powstrzymanie krystalizacji, w wyniku szybkiego chłodzenia w zakresie temperatury krzepnięcia, zapewniającej powstanie fazy krystalicznej, Szkła podlegają odszkleniu (dewitryfikacji), stając się materiałami krystalicznymi, lecz okres ten trwa minimum kilkaset lat. Podstawowymi składnikami szkłotwórczymi są trzy tlenki kwasowe: SiO 2, B 2 O 3 i P 2 O 5, tlenki arsenu i germanu, a także siarka, selen i fluorek ołowiu. W skład szkła, oprócz składników szkłotwórczych, mogą wchodzić modyfikatory wiązań sieci przestrzennej oraz tlenki pośrednie
Wyróżnia się następujące rodzaje szkła: Budowlane Techniczne Gospodarcze Na opakowania Krystaliczne Bezpieczne Metaliczne Włókno i wata szklana Szkło piankowe
Gatunki szkła
Właściwości mechaniczne szkła
Koncentracja naprężeń u wierzchołka pęknięcia
Wytwarzanie szkła Czysty SiO 2 topi się powyżej 1700 O C Zmieszany z sodą (tlenek lub węglan sodu) topi się w 900 O C ale jest rozpuszczalne w wodzie! Zmieszany z CaO staje się nierozpuszczalne w wodzie. Dlatego właśnie SiO 2, CaO i Na 2 O są głównymi składnikami zwykłego szkła. Obecnie, przedmioty szklane są wytwarzane trzema głównymi metodami: Wydmuchiwanie szkła; Prasowanie; Wytwarzanie szyb; Wytwarzanie włókien;
Surowce do produkcji szkła Tlenki i surowce szkłotwórcze: SiO2, B2O3, P2O5, Al2O3, TiO2 rzadziej ZrO2, ThO2, La2O3, As2O3 Źródłem tlenków są przede wszystkim: piaski kwarcowe, boraks, kwas borowy. Tlenki i surowce obniżające temperaturę mięknięcia szkła: Na2O, K2O, Li2O rzadziej Rb2O, Cs2O Źródłem tych tlenków są przede wszystkim: Na2CO3, K2CO3, albit, ortoklaz. Tlenki i surowce stabilizujące szkło: CaO, MgO, BaO, PbO, ZnO, CdO, BeO, SrO Źródłem tych tlenków są przede wszystkim: MgCO3, CaCO3, dolomit, BaCO3, Pb3O4
Etapy wytapiania szkła Odparowanie wilgoci z surowców ~400 o C, Na 2 CO 3 +CaCO 3 = Na 2 Ca(CO 3 ) 2 Wydzielanie CO2 > 600 o C Pojawienie się fazy ciekłej ~785 o C Rozpuszczenie się w fazie ciekłej SiO 2 i krzemianów Zakończenie procesu topienia i rozpuszczania składników: 1200-1300 o C Klarowanie szkła ~1450-1500 o C ; dla przyśpieszenia dodatki klarujące, np. azotany, siarczany Studzenie masy do temperatury formowania 1100-1200 o C
Szkła, podobnie jak metale, mogą być formowanie przez odkształcanie i odlewanie. a) walcowanie, stosowane przy produkcji płyt szklanych, b) rozpływanie się ciekłego szkła na powierzchni ciekłej cyny, stosowane przy produkcji szyb okiennych o gładkiej powierzchni, c) prasowanie na gorąco między dwiema matrycami, stosowane przy produkcji dużych izolatorów, d) rozdmuchiwanie, stosowane do produkcji butelek i żarówek.
Wydmuchiwanie szkła 1. Na końcu tuby do wydmuchiwania szkła zaczepia się kroplę stopionego szkła (od ćwierć do jednego kilograma). 2. Materiał jest kształtowany, tak żeby był symetryczny, nie za duży itp. (kształtuje się go albo na specjalnym stole, albo odpowiednim narzędziem). 3. Szkło w międzyczasie ostygło: należy je znowu ogrzać (jest specjalny otwór w piecu). 4. Wreszcie samo w sobie wydmuchiwanie: tworzy się odpowiedni kształt i wielkość. 5. Ukształtowanie brzegu naczynia 5. Odprężanie
Wzmacnianie szkła Wzmacnianie szkła polega na poprawieniu jakości powierzchni i takiej modyfikacji powierzchni, że pęknięć albo nie ma, albo nie mogą się przemieszczać. Hartowanie; Chemiczna modyfikacja powierzchni; Nanoszenie warstw, laminowanie szkła Hartowanie Szkło wewnętrznie naprężone ma lepsze właściwości mechaniczne: zewnętrzna powierzchnia zostaje ściśnięta, wewnętrzna - rozciągnięta; Hartowanie Jak to się robi: Szkło ogrzewa się do temperatury około Tg Ochładza się w powietrzu lub oleju Powierzchnia ochładza się szybciej niż części wewnętrzne Gdy wewnętrzne części się ochładzają do temperatury pokojowej, powierzchnia już jest zimna i sztywna. Rozmiary nie mogą się dopasować: wnętrze jest rozciągane przez powierzchnię, a powierzchnia ściskana przez wnętrze
Wzmacnianie szkła Laminowanie szkła. Polega na umieszczeniu warstwy polimeru pomiędzy warstwami szkła (minimum dwie).
Barwienie szkła Po dodaniu do masy szklanej odpowiednich tlenków metali można otrzymać szkło barwne: szkło zielone zawiera związki żelaza (III) i chromu (III) szkło żółte zawiera związki kadmu i siarki szkło niebieskie zawiera związki kobaltu (II) i miedzi (II) szkło czerwone zawiera koloidalne cząstki złota szkło fioletowe zawiera związki manganu (VII)
Główne typy ceramiki wielofazowej z dużym udziałem fazy szklistej
Ceramika techniczna
Ceramika techniczna Właściwości mechaniczne ceramik Duży moduł Younga; Duża twardość Nie wszystkie ceramiki są twarde, ale to właśnie ceramiki są najtwardszymi materiałami świata. Mała wytrzymałość na zginanie; Praktycznie nie ma odkształcenia plastycznego; Kruchość;
Materiały ścierne BN
materiały ceramiczne nietlenkowe: SiC, Si 3 N 4, BN bardzo wysoka twardość (BN zdecydowanie najwyższa), - wysoką odporność na ścieranie, - wysoką wytrzymałość i odporność na korozję w wysokich temperaturach (powyżej 1300 C), - niski współczynnik tarcia, - bardzo wysoką przewodność cieplną SiC (do 5x większą niż Al 2 O 3 ), podobną do stopów Al, około 2x wyższą niż żeliwo; BN bardzo mała przewodność cieplna, SiC nietlenkowa ceramika specjalna (ceramika kowalencyjna) struktura regularna diamentu struktura krystaliczna podobna do diamentu, gdzie połowa atomów węgla zastąpiona jest atomami krzemu,
model mikrostruktury ceramiki krystalicznej
Ceramika zaawansowana Zastosowania wysokotemperaturowe (warstwy ochronne na częściach metalowych lub elementy samodzielne). Najczęściej porowata (ponad 10%) ceramika zawierająca Al 2 O 3 (Tm=2050 C) i SiO 2 oraz inne tlenki: MgO (Tm=2850 C), Fe 2 O 3, TiO 2, Poza tym używa się: BeO, ZrO 2,, SiC, i grafit. Części silników : azotek krzemu (Si 3 N 4 ), węglik krzemu (SiC), tlenek cyrkonu (ZrO 2 ) i tlenek glinu(al 2 O 3 Ceramika o szczególnych właściwościach elektrycznych: kondensatory, rezystory, nadprzewodniki, piezoelektryki, części układów scalonych, magnesy Ceramika o szczególnych właściwościach chemicznych: filtry, membrany, katalizatory, podłoża katalizatorów itd.
Technologia ceramiki Al 2 O 3 FORMOWANIE-stosuje się praktycznie wszystkie metody formowania z proszków tj.: prasowanie, prasowanie izostatyczne, odlewanie z gęstwy, odlewanie folii, wyciskanie, wtrysk nisko i wysokociśnieniowy, natrysk plazmowy i inne SPIEKANIE warunki zależą głównie od proszku, typowe to: temp. Spiekania 1400-1800 o C, atmosfera dowolna, dodatki: MgO. MgF 2, Cr 2 O 3 (0,2-5%) niekorzystne zanieczyszczenia: SiO 2, alkalia HP - ciśnienie do 40MPa, temp. do 1500 o C OBRÓBKA KOŃCOWA -mechaniczna -szkliwienie KORUND Al 2 O 3 ZASTOSOWANIE Elementy konstrukcyjne maszyn i silników Elementy izolacyjne pieców Elementy aparatury chemicznej Podłoża do katalizatorów Elementy młynów ceramicznych Elementy pancerzy ceramicznych Narzędzia do odróbki skrawaniem Narzędzia ścierne Elementy konstrukcyjne w elektronice i elektrotechnice Biomateriały Proszki polerskie
Prognozy wzrostu udziału procentowego szeregu materiałów w konstrukcji silników