Raport końcowy Ocena bezpośredniego i pośredniego wsparcia sektora MŚP w ramach RPO WZ oraz uzyskanie rekomendacji z zakresu wsparcia MŚP na przyszłą perspektywę finansową na lata 2014-2020 Warszawa, Marzec 2013
Autorzy raportu: Tomasz Klimczak Adam Miller Jarema Piekutowski Bogusław Plawgo Witold Załęski 2
Wykaz użytych skrótów: skrót Analiza SWOT B+R DSRK EBI EFI EFRR FP GUS IOB IZ JEREMIE JESSICA MŚP (MSP) PO IG PO IiŚ p.p Pełna nazwa Analiza Strengths-Weaknesses-Opportunities-Threats Badania i Rozwój Długofalowa Strategia Rozwoju Kraju Europejski Banki Inwestycyjny Europejski Fundusz Inwestycyjny Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Fundusz Powierniczy Główny Urząd Statystyczny Instytucje Otoczenia Biznesu Instytucja Zarządzająca Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas Małe i Średnie Przedsiębiorstwa Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Punkt procentowy RPO WZ Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 RSI WZ SIEG SRWZ UE Regionalna Strategia Innowacji Województwa Zachodniopomorskiego Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego Unia Europejska 3
Spis treści 1. Wprowadzenie... 7 2. Metodologia badania... 13 2.1. Metody i techniki badawcze... 13 2.2. Wskaźniki... 20 2.3. Zawartość raportu... 22 3. Charakterystyka aktywnego inwestora... 23 3.1. Charakterystyka aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim... 24 3.2. Aktywni inwestorzy z sektora MŚP woj. Zachodniopomorskiego korzystający z finansowania zwrotnego w systemie bankowym... 26 3.3. Charakterystyka podmiotów korzystających ze wsparcia dotacyjnego w ramach Działania 1.1 RPO WZ... 29 3.4. Charakterystyka podmiotów z sektora MSP korzystających z instrumentów zwrotnych oferowanych w ramach RPO WZ... 38 3.5. Charakterystyka podmiotów korzystających ze wspartych w ramach RPO WZ stref inwestycyjnych... 43 3.6. Inne instrumenty wsparcia działalności inwestycyjnej, z których korzystali zachodniopomorscy przedsiębiorcy... 45 3.7. Podsumowanie... 46 4. Efekty bezpośredniego wsparcia finansowego... 48 4.1. Informacje wstępne o przebadanej próbie... 48 4.2. Charakterystyka inwestycji zrealizowanych dzięki bezpośredniemu wsparciu inwestycyjnemu... 50 4.3. Wpływ wsparcia na konkurencyjność przedsiębiorstw... 51 4.4. Wpływ wsparcia na wzrost zatrudnienia... 56 4.5. Wpływ wsparcia na innowacyjność przedsiębiorstw... 58 4.6. Efekty osłabiające i wzmacniające wpływ interwencji za pomocą dotacji... 76 4.6.1. Efekt jałowej straty (deadweight)... 76 4.6.2. Efekt mnożnikowy... 78 4.6.3. Efekt substytucji... 80 4.7. Efektywność wsparcia... 80 4.8. Plany na przyszłość... 84 4.9. Sposoby wpływania wdrażających interwencje publiczne na innowacyjność wspieranych projektów... 85 4.10. Podsumowanie... 89 4.11. Analiza SWOT... 93 5. Efekty pośredniego wsparcia finansowego... 94 5.1. Informacje wstępne o przeprowadzonych badaniach... 94 4
5.2. Wpływ wsparcia z Inicjatywy Jeremie na konkurencyjność ostatecznych odbiorców... 100 5.3. Wpływ wsparcia inicjatywy Jeremie na zatrudnienie... 103 5.4. Wpływ wsparcia Inicjatywy Jeremiena innowacyjność... 105 5.5. Efektywność wsparcia... 116 5.6. Podsumowanie... 118 5.7. Analiza SWOT... 121 6. Porównanie skuteczności i efektywności wsparcia zwrotnego i bezzwrotnego... 123 6.1. Wpływ na konkurencyjność... 123 6.2. Wpływ na zatrudnienie... 125 6.3. Wpływ na innowacyjność... 127 6.4. Podsumowanie... 131 7. Efekty wsparcia kapitałowego... 134 7.1. Charakterystyka wspartych podmiotów... 134 7.2. Efektywność wsparcia... 137 7.3. Wpływ wsparcia na innowacyjność... 140 7.4. Podsumowanie Analiza SWOT... 141 8. Efekty niefinansowego wsparcia pośredniego... 142 8.1. Wprowadzenie... 142 8.2. Zrealizowane projekty... 142 8.2.1. Poddziałanie 1.2.1... 143 8.2.2. Poddziałanie 1.2.2... 143 8.2.3. Poddziałanie 1.3.3... 144 8.3. Inwestycje w ramach projektów... 145 8.3.1. Poddziałanie 1.2.1... 145 8.3.2. Poddziałanie 1.2.2... 146 8.3.3. Poddziałanie 1.3.3... 147 8.4. Rezultaty projektów oraz zrealizowane dzięki nim dodatkowe inwestycje... 148 8.4.1. Poddziałanie 1.2.1... 148 8.4.2. Poddziałanie 1.2.2... 152 8.4.3. Poddziałanie 1.3.3... 155 8.5. Wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw... 158 8.5.1. Poddziałanie 1.2.1... 158 8.5.2. Poddziałanie 1.2.2... 158 8.5.3. Poddziałanie 1.3.3... 159 8.6. Rezultaty społeczno-ekonomiczne... 160 8.6.1. Poddziałanie 1.2.1... 161 8.6.2. Poddziałanie 1.2.2... 161 8.6.3. Poddziałanie 1.3.3... 162 8.7. Wpływ projektów na innowacyjność... 165 5
8.7.1. Poddziałanie 1.2.1... 165 8.7.2. Poddziałanie 1.2.2... 166 8.7.3. Poddziałanie 1.3.3... 167 8.8. Efektywność projektów (stosunek nakładów do rezultatów)... 167 8.9. Podsumowanie analiza SWOT... 169 9. Potrzeby inwestycyjne przedsiębiorstw i luka finansowa... 171 9.1. Zapotrzebowanie na wsparcie inwestycyjne... 171 9.2. Określenie luki w finansowaniu... 175 9.3. Wejścia kapitałowe problemy i perspektywy... 186 10. Kierunki i mechanizmy przyszłego wsparcia... 189 10.1. Kontekst strategiczny kierunków finansowania MŚP w przyszłym okresie programowania... 189 10.2. Kontekst regulacyjny modelu wsparcia MŚP w przyszłymokresie programowania... 193 10.2.1. Model finansowania polityki spójności w latach 2014-2020... 193 10.2.2. Mechanizmy przekazywania środków w nowej perspektywie finansowej... 196 10.3. Potencjał pośredników/operatorów funduszy oferujących instrumenty wsparcia zwrotnego w województwie zachodniopomorskim... 203 10.4. Zapotrzebowanie podmiotów z sektora MŚP na różne formy i modele finansowania MŚP w przyszłym okresie programowania... 206 10.4.1. Przesłanki interwencji w przypadku instrumentów zwrotnych i bezzwrotnych... 206 10.4.2. Kierunki wsparcia a model interwencji w postaci instrumentów zwrotnych i bezzwrotnych... 209 10.4.3. Wsparcie pośrednie niefinansowe... 214 11. Wnioski i rekomendacje... 217 11.1. Strategia interwencji przyszłego RPO... 218 11.2. Oddziaływanie na konkurencyjność przedsiębiorstw... 229 11.3. Oddziaływanie na zatrudnienie... 232 11.4. Oddziaływanie na innowacyjność przedsiębiorstw... 233 11.5. Profilowanie interwencji... 237 11.6. Wsparcie niefinansowe... 242 12. Tabela wniosków i rekomendacji... 247 Bibliografia... 258 Załącznik 1. Tabele do rozdziału 8... 260 6
1. Wprowadzenie Głównym celem badania była ocena pomocy udzielanej w ramach RPO WZ sektorowi MSP, w kontekście powstawania nowych miejsc pracy, kreowania dodatkowych inwestycji i wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, w tym przede wszystkim efektywności bezpośredniego i pośredniego wsparcia inwestycyjnego. W regionie zachodniopomorskim wsparcie sektora przedsiębiorstw, mające na celu zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, spójności przestrzennej, społecznej oraz wzrostu poziomu życia mieszkańców realizowane jest przede wszystkim w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego, I Osi Priorytetowej: Gospodarka Innowacje Technologie wspomagającej wzrost poziomu inwestycji w sektorze MSP poprzez bezpośrednie i pośrednie wsparcie tego sektora. Interwencja publiczna w ramach I OP skierowana do MSP oferuje 3 formy wsparcia: bezpośrednie wsparcie w ramach dotacji na własne cele inwestycyjne, wsparcie uzyskane pośrednio dzięki dotacji udzielonej na tworzenie i rozwój stref inwestycyjnych oraz uzbrajanie terenów pod inwestycje, pośrednie wsparcie w ramach pozadotacyjnych instrumentów zwrotnych, jakie oferuje Inicjatywa Wspólnotowa JEREMIE Badanie ewaluacyjne uwzględniało następujące cele szczegółowe: 1. Analizę beneficjentów - grup docelowych wśród przedsiębiorców, którzy uzyskali wsparcie w ramach I osi priorytetowej RPO WZ obejmującą: a. charakterystykę podmiotów z sektora MSP korzystających bezpośrednio ze wsparcia w formie dotacji udzielanej w ramach RPO WZ (analiza cech charakterystycznych przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia na inwestycje w ramach I osi RPO WZ), b. charakterystykę podmiotów z sektora MSP a. korzystających pośrednio ze wsparcia uzyskanego dzięki dotacji udzielonej na tworzenie i rozwój stref inwestycyjnych oraz uzbrajanie terenów pod inwestycje oraz b. pośredniego wsparcia uzyskanego w ramach pozadotacyjnych instrumentów zwrotnych, jakie oferuje Inicjatywa Wspólnotowa JEREMIE. 2. Ocenę efektywności bezpośredniego wsparcia MŚP udzielonego w formie dotacji w ramach I osi priorytetowej RPO WZ pod kątem: a. powstawania miejsc pracy w przedsiębiorstwach, b. kreowania dodatkowych inwestycji w przedsiębiorstwach, 7
c. wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. 3. Ocenę efektywności pośredniego wsparcia sektora MŚP udzielonego w ramach I osi priorytetowej RPO WZ w formie: a. dotacji na tworzenie i rozwój instytucji otoczenia biznesu, stref inwestycyjnych oraz uzbrajania terenów pod inwestycje, b. pozadotacyjnego wsparcia w ramach Inicjatywy JEREMIE. 4. Porównanie efektywności wsparcia sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim w ramach RPO WZ i innych programów regionalnych i krajowych wspierających innowacyjność i konkurencyjność przedsiębiorstw, w tym sektora MŚP. 5. Opracowanie prognozy zapotrzebowania podmiotów z sektora MŚP na różne formy wsparcia i modelu finansowania MŚP w przyszłym okresie programowania. Badaniem objęte zostały następujące działania: Działanie 1.1. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez innowacyjne inwestycje, Działanie 1.2. Innowacje i transfer technologii, poddziałanie 1.3.3. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej, poddziałanie 1.3.4. Pozadotacyjne instrumenty finansowe dla MSP Inicjatywa Wspólnotowa JEREMIE. 8
W ramach analizowanych działań przedsiębiorcy mogą uzyskać bezpośrednie i pośrednie wsparcie finansowe oraz wsparcie pośrednie niefinansowe. Bezpośrednie wsparcie MŚP mogą uzyskać w ramach działania 1.1. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez innowacyjne inwestycje, w tym: Tabela 1.1. Opis Działania 1.1 RPO WZ Działanie 1.1. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez innowacyjne inwestycje Poddziałanie 1.1.1. Inwestycje W Mikroprzedsiębiorst wa Schemat A Poddziałanie 1.1.1. Inwestycje W Mikroprzedsiębiorst wa Schemat B Poddziałanie 1.1.2. Inwestycje w małe i średnie przedsiębiorstwa Poddziałanie 1.1.3. Inwestycje MSP w nowe technologie W ramach poddziałania realizowane są przedsięwzięcia, podnoszące konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw poprzez zwiększanie ich potencjału i zdolności inwestycyjnej. Wszystkie projekty powinny dotyczyć wprowadzanej przez nich innowacji produktowej lub procesowej. Priorytetowo traktowane będą projekty, w wyniku których powstaną nowe miejsca pracy, a także projekty zlokalizowane na obszarach o szczególnie niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. Projekty inwestycyjne o całkowitej wartości projektu większej niż 200 000 zł zlokalizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego poprawiające konkurencyjność przedsiębiorstwa poprzez: rozszerzenie zakresu działalności gospodarczej, dywersyfikację produkcji lub świadczenia usług przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie nowych dodatkowych produktów i usług, zmianę produktu lub usługi, działania mające na celu dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub zmianę w sposobie świadczenia usług, uruchomienie działalności nowopowstałego przedsiębiorstwa. Maksymalna wartość dofinansowania projektu może wynieść 1 mln PLN. W ramach schematu B MAŁE DOTACJE poddziałania 1.1.1 wspierane są przedsięwzięcia, zlokalizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego, podnoszące konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw, w szczególności projekty polegające na wdrożeniu w przedsiębiorstwie innowacji produktowej lub procesowej. Wspierane są projekty o całkowitej wartości projektu nieprzekraczającej 200 000 zł. W ramach poddziałania wspierane są przedsięwzięcia, podnoszące konkurencyjność oraz zdolność inwestycyjną MŚP (z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstw) poprzez wprowadzanie w przedsiębiorstwie innowacji produktowej lub procesowej. Priorytetowo traktowane będą projekty, w wyniku których powstaną nowe miejsca pracy, a także projekty zlokalizowane na obszarach o szczególnie niekorzystnej sytuacji społecznoekonomicznej. Projekty inwestycyjne zlokalizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego podnoszące konkurencyjność małego bądź średniego przedsiębiorstwa (z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstwa) poprzez: rozszerzenie zakresu działalności gospodarczej, dywersyfikację produkcji lub świadczenia usług przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie nowych dodatkowych produktów i usług, zmianę produktu lub usługi, działania mające na celu dokonywanie zasadniczych zmian procesu produkcyjnego lub zmianę w sposobie świadczenia usług, uruchomienie działalności nowopowstałego przedsiębiorstwa Maksymalna wartość dofinansowania projektu może wynieść 2 mln PLN. W ramach Poddziałania 1.1.3 wspierane będą innowacyjne projekty inwestycyjne zlokalizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego, podnoszące konkurencyjność oraz innowacyjność mikro, małych i średnich przedsiębiorstw poprzez wdrażanie w przedsiębiorstwie nowych technologii 1, Beneficjen ci Mikroprzedsiębior stwa Mikroprzedsiębior stwa MŚP (z wyłączeni em mikroprzedsiębior stw) MŚP 1 Nowa technologia wiedza technologiczna w postaci środków trwałych, WNiP, wyników badań naukowych, a także technologia w postaci prawa własności przemysłowej lub usługi badawczo-rozwojowej (w rozumieniu PKWiU),która umożliwia wytwarzanie nowych lub znacząco ulepszonych towarów, procesów lub usług i nie jest stosowana na świecie 9
Źródło: RPO WZ które umożliwią wytwarzanie nowych lub znacząco ulepszonych produktów, procesów lub usług i nie są stosowane na świecie dłużej niż 5 lat. Priorytetowo traktowane będą projekty, w wyniku których powstaną nowe miejsca pracy, a także projekty zlokalizowane na obszarach o szczególnie niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. Maksymalna wartość dofinansowania projektu może wynieść 4 mln PLN. Wsparcie pośrednie finansowe oferowane jest w ramach inicjatywy Jeremie. Przedsiębiorcy mogą skorzystać z pożyczek lub poręczeń. Inicjatywa JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) jest wspólną inicjatywą Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej oraz Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI), z udziałem Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) w ramach Grupy EBI, na rzecz wspierania lepszego dostępu do finansowania rozwoju mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w ramach polityki regionalnej. Mechanizm finansowy JEREMIE zakłada przekazanie środków do wyodrębnionego Funduszu Powierniczego (FP) zarządzanego przez wyspecjalizowanego Menadżera. Następnie środki z FP transferowane są do MŚP z wykorzystaniem pośredników finansowych (np. banków, funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, funduszy venture capital, itp.). Zadaniem wyspecjalizowanego Menadżera jest modelowanie inwestycji, wybór pośredników finansowych, monitoring oraz raportowanie na potrzeby Instytucji Zarządzającej i Komisji Europejskiej. W przypadku województwa zachodniopomorskiego jest to poddziałanie 1.3.4 Pozadotacyjne instrumenty finansowe dla MSP Inicjatywa JEREMIE w ramach RPO WZ. W województwie zachodniopomorskim pierwsza umowa została podpisana pomiędzy Bankiem Gospodarstwa Krajowego a Fundacją na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa w dniu 18.08.2010r. Kolejne umowy z pośrednikami finansowymi zostały podpisane w dniu 05.10.2010 r. Instytucjami, z którymi podpisano umowy, były: Zachodniopomorski Regionalny Fundusze Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o.; Fundusz Poręczeń Kredytowych w Stargardzie Szczecińskim Sp. z o.o.; Fundusz Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina Sp. z o.o.; Szczeciński Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. Do dnia 30 I 2013r. jako Pośrednicy Finansowi zostały wybrane także następujące instytucje: dłużej niż 5 lat (zgodnie z ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej) potwierdzona opinią niezależnej od Wnioskodawcy podmiotu. 10
Oferujące pożyczki: o Polska Fundacja Przedsiębiorczości; o Fundacja Centrum Innowacji i Przedsiębiorczości w Koszalinie; o Koszalińska Agencja Rozwoju Regionalnego SA; o Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych (Białogard); o Gospodarczy Bank Spółdzielczy w Choszcznie; Oferujące poręczenia: o Gospodarczy Bank Spółdzielczy w Barlinku; o FM Bank; o Gospodarczy Bank Spółdzielczy w Choszcznie. W ramach wsparcia pośredniego niefinansowego przedsiębiorcy mogą skorzystać z oferty stref inwestycyjnych, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek naukowych wspartych z RPO WZ. Dzięki rozwojowi m.in. centrów i ośrodków transferu technologii, parków naukowotechnologicznych i przemysłowych, inkubatorów technologicznych oraz instytucji sfery B+R możliwe jest pobudzenie przedsiębiorczości oraz działalności innowacyjnej poprzez dostęp do wysokiej jakości usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu, zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji w przedsiębiorstwach, przygotowanie nowoczesnej infrastruktury dla prowadzenia działalności gospodarczej oraz rozwój przedsiębiorczości poprzez wzmocnienie powiązań między sektorem B+R a przedsiębiorstwami. Wsparcie takie jest udzielane w ramach poniżej przedstawionych działań: Tabela 1.2. Opis Działania 1.2 RPO WZ Poddziałanie 1.2.1 Wsparcie proinnowacyjny ch instytucji otoczenia biznesu Działanie 1.2. Innowacje i transfer technologii Poddziałanie dotyczy podniesienia jakości i dostępności instrumentów wsparcia przedsiębiorczości przyczyniających się do: 1. zwiększenia zdolności zachodniopomorskich przedsiębiorstw do wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz stymulowania świadomości innowacyjnej sektora MŚP, 2. umożliwienia transferu technologii pomiędzy przedsiębiorstwami, a także pomiędzy ośrodkami badawczymi i przedsiębiorstwami, 3. tworzenia nowych i rozwoju istniejących przedsiębiorstw opartych o nową technologię, know-how, pomysł lub model biznesowy. Wspierane są projekty inwestycyjne realizowane w województwie zachodniopomorskim przez instytucje otoczenia biznesu, które świadczą proinnowacyjne usługi dla przedsiębiorstw: parki technologiczne, centra zawansowanych technologii i innowacji, inkubatory innowacji i przedsiębiorczości oraz inne instytucje o podobnym charakterze; - budowa, przebudowa i remont obiektów wraz z zakupem niezbędnego wyposażenia w celu stworzenia lub rozwijania instytucji otoczenia biznesu poprzez świadczenie nowych lub znaczącego ulepszenia dotychczas stosowanych proinnowacyjnych usług; - inwestycje w wyposażenie IOB (środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne) niezbędne do świadczenia nowych lub znaczącego ulepszenia Beneficjenci Instytucje Otoczenia Biznesu, prowadzone w ramach: Jednostek samorządu terytorialnego, ich związków i stowarzyszeń; Jednostek organizacyjnych JST; Organów administracji rządowej; Organizacji pozarządowych; Jednostek sektora finansów publicznych (pozostałych); Szkół Wyższych; Przedsiębiorstw; 11
Poddziałanie 1.2.2. Infrastruktura B+R dotychczas stosowanych usług proinnowacyjnych. Jednostki naukowe prowadzące działalność badawczo - Wsparcie działalności badawczo-rozwojowej poprzez zwiększenie zdolności podmiotów do świadczenia usług w zakresie prac badawczych i rozwojowych. W ramach poddziałania realizowane są projekty dotyczące wyposażenia specjalistycznych laboratoriów badawczych, w szczególności gwarantujących wykorzystanie bazy laboratoryjnej do badań prowadzonych na rzecz przedsiębiorstw zainteresowanych pozyskaniem nowych rozwiązań technologicznych oraz do świadczenia usług specjalistycznych o udokumentowanym popycie rynkowym. W ramach Poddziałania 1.2.2 udzielana jest pomoc na projekty polegające na rozwoju infrastruktury badawczo-rozwojowej jednostek naukowych docelowo przeznaczonej do prowadzenia prac badawczych bądź rozwojowych, których rezultaty mają służyć przedsiębiorcom oraz na inwestycje w infrastrukturę naukowo badawczą niezbędną do prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. Działanie 1.3. Zaawansowane usługi wsparcia dla przedsiębiorstw rozwojową co najmniej od 24 miesięcy Partnerstw wyżej wymienionych podmiotów Poddziałanie 1.3.3. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej Schemat A Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej województwa zachodniopomo rskiego Schemat B Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej terenów postoczniowych (Szczecin Schemat C Promocja walorów inwestycyjnych województwa Celem działania jest polepszenie przedsiębiorstwom warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz tworzenia warunków do lokowania inwestycji poprzez tworzenie infrastruktury technicznej. Priorytetowo traktowane są projekty, zlokalizowane na obszarach o szczególnie niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. W ramach Schematu A dofinansowanie udzielane jest podmiotom publicznym tworzącym strefy inwestycyjne lub doprowadzającym niezbędną infrastrukturę do stref intensywnego inwestowania. Projekty zlokalizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego polegające na: - uzbrojeniu strefy inwestycyjnej w niezbędną infrastrukturę techniczną, w szczególności w sieć wodną, kanalizacyjną, energetyczną, gazową, deszczową, telekomunikacyjną, sieci specjalistyczne oraz drogi wewnętrzne, - doprowadzenie do strefy inwestycyjnej niezbędnej sieci wodnej i kanalizacyjnej oraz niezbędnej infrastruktury drogowej. Celem działania jest polepszenie przedsiębiorstwom warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz tworzenia warunków do lokowania inwestycji poprzez tworzenie infrastruktury technicznej. W ramach Schematu B dofinansowanie udzielane jest podmiotom tworzącym strefy inwestycyjne na obszarze w przeszłości zależnym od przemysłu stoczniowego w Mieście Szczecin lub inwestorom inwestującym bezpośrednio na tym obszarze. Celem działania jest polepszenie przedsiębiorstwom warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz tworzenia warunków do lokowania inwestycji poprzez tworzenie infrastruktury technicznej. Priorytetowo traktowane są projekty, zlokalizowane na obszarach o szczególnie niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. W ramach Schematu C dofinansowanie skierowane jest na realizację systemowych projektów w zakresie promocji walorów inwestycyjnych województwa zachodniopomorskiego, w szczególności terenów inwestycyjnych utworzonych przy współfinansowaniu ze środków RPO WZ. podmioty zarządzające strefami inwestycyjnymi tworzonymi przez jednostki samorządu terytorialnego, jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, przedsiębiorstwa komunalne Województwo Zachodniopomorskie (Centrum Obsługi Inwestorów i Eksporterów) Źródło: RPO WZ 12
2. Metodologia badania 2.1. Metody i techniki badawcze Aby osiągnąć cele badawcze i uzyskać odpowiedzi na wszystkie pytania badawcze zastosowana została triangulacja metod badawczych. W badaniu wykorzystano następujące metody badawcze: Analiza danych zastanych, Wywiady pogłębione (indywidualne i telefoniczne), Zogniskowane wywiady grupowe, Badania ilościowe CATI, Badania ilościowe CAWI. Analiza danych zastanych Analiza danych zastanych posłużyła do znalezienia i analizy istniejących informacji. Poddano analizie następujące rodzaje danych: Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 wraz z Uszczegółowieniem, Regionalna Strategia Innowacyjności Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2010-2020, Literatura przedmiotu, Raporty z badań ewaluacyjnych, Dane GUS, Wnioski o dofinansowanie beneficjentów. Indywidualne wywiady pogłębione Technika indywidualnego wywiadu pogłębionego jest klasyczną techniką badań jakościowych. Dysponujący listą pytań badacz ma w trakcie rozmowy możliwość dopasowania przebiegu rozmowy do wiedzy i kompetencji respondenta, uzyskując pogłębione bądź uzupełniające informacje, rozszerzające obszar badawczy. Zastosowanie wywiadów pogłębionych pozwala na uzyskanie większej ilości informacji odnoszących się do poszczególnych pytań badawczych niż w przypadku innych technik badań terenowych. 13
W toku badań przeprowadzono szereg wywiadów indywidualnych pogłębionych. Większość z nich miało charakter bezpośrednich wywiadów, a 13 charakter wywiadów telefonicznych. Łącznie przeprowadzono 32 wywiady. Wywiady odbyły się z następującymi grupami odbiorców: Przedstawiciele Wydziału Zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym - przeprowadzono dwa wywiady, w których uczestniczyło w sumie pięć osób. Wśród respondentów były osoby zajmujące się dotacjami, wsparciem zwrotnym oraz wsparciem pośrednim dla stref inwestycyjnych, IOB i uczelni. Operatorzy infrastruktury wsparcia w działaniu 1.2 przeprowadzono dwa wywiady z przedstawicielem Regionalnego Centrum Transferu i Technologii oraz Politechniki Koszalińskiej. Operatorzy stref inwestycyjnych (działanie 1.3.3) przeprowadzono 3 wywiady z przedstawicielami gminy Gryfino, gminy Goleniów oraz z przedstawicielem Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Stargardzie. Przedstawiciele środowiska społeczno-gospodarczego i instytucji otoczenia biznesu na podstawie przeprowadzonych IDI z operatorami infrastruktury oraz analiz desk research okazało się, że wstępnie założone przeprowadzenie FGI z ostatecznymi odbiorcami infrastruktury wsparcia, nie będzie możliwe, z prostego powodu jakim jest brak takowych odbiorców w liczbie wystarczającej do przeprowadzenia FGI. Pomijając projekty, które się nie zakończyły, a jest ich ponad 50%, jedynie w przypadku dwóch zakończonych projektów można mówić o ostatecznych odbiorcach (jest ich trzech). W związku z tym FGI z tą grupą odbiorców zostało zamienione na 3 IDI z tymi podmiotami oraz 2 IDI z przedstawicielami środowiska społeczno-gospodarczego (z uwagi na szeroko zakreśloną grupę podmiotów zasadnym było przeprowadzenie z nią większej liczby wywiadów). Pośrednicy finansowi w działaniu 1.3.4 przeprowadzonych zostało 6 ITI. Z dokonanego rozeznania okazało się, że zorganizowanie wywiadu grupowego z beneficjentami ostatecznymi funduszu inwestycyjnego Pomeranus Seed - było niemożliwe. W projekcie przewidzianych jest 28 projektów na etapie preinkubacji oraz, spośród nich - 18 założonych spółek. Na chwilę obecną można mówić o pięciu utworzonych dzięki wsparciu z Funduszu firmach. Ustalono z Zamawiającym zmianę metody badawczej z wywiadu grupowego na indywidualne wywiady pogłębione. Przeprowadzone zostały 3 ITI z beneficjentami ostatecznymi funduszu inwestycyjnego oraz dwa wywiady bezpośrednie z beneficjentami wejść kapitałowych w innych województwach. 14
Zogniskowane wywiady grupowe Przeprowadzono 3 zogniskowane wywiady grupowe: z pośrednikami oferującymi wsparcie z inicjatywy Jeremie, z operatorami stref inwestycyjnych (działanie 1.3.3), z operatorami infrastruktury wsparcia w działaniu 1.2. W spotkaniach brało udział od pięciu do ośmiu uczestników. W przypadku FGI z pośrednikami finansowymi z uwagi na ich niewielką liczbę i objęcie połowy z nich wywiadami indywidualnymi zdecydowano na połączenie dwóch FGI w jeden. Z pośrednikami, którzy nie brali udziału w FGI przeprowadzono wywiady. Studia przypadku W badaniu została zastosowana metoda studium przypadku, która łączy sobą kilka technik, takich jak obserwacja, analiza desk research oraz wywiady indywidualne, dlatego też umożliwia najszersze i najbardziej szczegółowe opisanie mechanizmów, motywacji i uwarunkowań w jakich działają beneficjenci. Wybrane zostały projekty, które: najlepiej wpisują się w cele działań; osiągnęły wszystkie zakładane rezultaty lub przekroczyły te wartości; zostały zrealizowane w sposób właściwy (projekty zakończone); posiadają wysoką wartość dodaną; ich oddziaływanie jest trwałe i/lub obejmuje duży obszar; mogą stanowić przykład dla innych podobnych inicjatyw w przyszłości; są nowatorskie. Przeprowadzonych zostało 6 studiów przypadku 2 : W ramach poddziałania 1.1.1 przeprowadzono studium przypadku z Salus sp. z o.o. W ramach poddziałania 1.1.2. przeprowadzono studium przypadku z EkoWodrol sp. z o.o. W ramach poddziałania 1.1.3. przeprowadzono studium przypadku z Cellco Communications. W ramach poddziałania 1.3.4 przeprowadzono studium przypadku z przedsiębiorcą korzystającym ze wsparcia funduszu pożyczkowego - Panem Andrzejem Florkiem, prowadzącym działalność gospodarczą pn. FLOREK PLAST. 2 W stosunku do zapisów oferty zdecydowano zrealizować większą liczbę studiów przypadku. 15
W ramach poddziałania 1.3.4 przeprowadzono studium przypadku z przedsiębiorcą korzystającym ze wsparcia funduszu poręczeniowego - ArtInstal Halina Rybicka. W ramach działania 1.2 przeprowadzono studium przypadku ze Szczecińskim Parkiem Naukowo-Technologicznym. Wybór projektów został skonsultowany z Zamawiającym. Każde studium przypadku składało się z następujących części: analizy danych zastanych (wniosek o dofinansowanie, opis projektu z bazy, którą otrzymaliśmy od Zamawiającego); wywiadu; obserwacji połączonej z dokumentacją fotograficzną. Z każdego studium przypadku zostało sporządzone osobne sprawozdanie (zamieszczone w załączniku do niniejszego raportu). Badania ankietowe Badanie luki finansowej - CATI na reprezentatywnej próbie przedsiębiorców województwa zachodniopomorskiego Badanie na reprezentatywnej próbie MŚP województwa zachodniopomorskiego miało na celu określenie potrzeb przedsiębiorstw w zakresie wsparcia inwestycyjnego oraz oszacowanie luki finansowej, czyli niedopasowania oferty rynkowej finansowania zwrotnego do potrzeb przedsiębiorców. Przeprowadzonych zostało 900 efektywnych ankiet z przedsiębiorcami z województwa zachodniopomorskiego. W próbie zostały uwzględnione zarówno MŚP korzystające ze wsparcia poza RPO WZ oraz niekorzystające ze wsparcia wcale. Dobór próby do badania miał charakter warstwowo-losowy. Warstwami losowania były wielkość przedsiębiorstwa oraz sekcja PKD. Wybór warstw był uzasadniony celami badania. W ramach każdej warstwy wybór do badania miał charakter losowy z operatu pozostającego w dyspozycji Wykonawcy. Ankieta CAWI z beneficjentami wsparcia działania 1.1 Badanie CAWI na grupie beneficjentów wsparcia miało na celu ocenę efektywności pośredniego i bezpośredniego wsparcia MSP udzielonego w formie dotacji w ramach I osi priorytetowej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013. Efekty można analizować w przypadku projektów zakończonych, dlatego w badaniu 16
skoncentrowano uwagę na efektach obserwowalnych, rzeczywistych a nie na efektach prognozowanych, potencjalnych. W przypadku działania 1.1 zidentyfikowano 406 zakończonych projektów. 3 Operatem, z którego dobierano próbę była zbiorowość beneficjentów a nie zbiorowość projektów. (Oceniany był wpływ jaki miało wsparcie na działalność przedsiębiorstwa). Zidentyfikowano beneficjentów, którzy realizowali więcej niż jeden projekt lub ten sam projekt był realizowany na różnych obszarach terytorialnych. Liczba beneficjentów niepowtarzalnych, którzy zakończyli realizację projektów wyniosła 393 podmioty. Ponieważ w ramach działania 1.1 wyróżniono 3 poddziałania ustalono, że będą one warstwami losowania. Istotne było ocenienie efektów projektów z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstwa oraz dopuszczalnego zakresu przedmiotowego projektów. Wielkość próby w ramach każdej warstwy była proporcjonalna do ogólnej liczby podmiotów, które zakończyły realizację projektów w danym działaniu. Przeprowadzono 210 efektywnych ankiet co gwarantowało pełną reprezentatywność danych i możliwość uogólniania wyników na całą populację beneficjentów, którzy zakończyli realizację projektów. Ankieta CATI na grupie przedsiębiorców korzystających ze wsparcia w ramach inicjatywy JEREMIE Podejście do badania grupy przedsiębiorców korzystających z instrumentów zwrotnych oferowanych w ramach Inicjatywy JEREMIE tj. pożyczek i poręczeń, było spójne z podejściem do badania beneficjentów wsparcia dotacyjnego. Skoncentrowano się na podmiotach, które zrealizowały zakładane w momencie ubiegania się o wsparcie cele inwestycyjne. Zastosowany dobór miał charakter warstwowo-losowy. Warstwami losowania były rodzaje instrumentów zwrotnych. Zrealizowano 210 efektywnych ankiet - 105 z przedsiębiorstwami korzystającymi z poręczeń i taką samą liczbę z przedsiębiorstwami korzystającymi z pożyczek. Grupy kontrolne w badaniu efektywności instrumentów finansowych Pomiar efektów udzielanego wsparcia sektora MŚP dzięki wdrażaniu RPO WZ wymagał dokonania analizy porównawczej podmiotów, które otrzymały wsparcie (czy to dotacyjne czy zwrotne) z podmiotami, które z tego wsparcia nie korzystały. Tylko dzięki badaniu na tzw. grupie kontrolnej można było ocenić rzeczywiste efekty, tj. będące wynikiem wsparcia z RPO WZ. W związku z tym objęto badaniem także podmioty (przedsiębiorców) nie korzystających ze wsparcia w ramach RPO WZ. Zastosowano metodę quasi-eksperymentalną zakładającą 3 Dane dotyczące liczebności populacji beneficjentów opracowano na podstawie bazy KSI SIMIK stan na 31.VI.2012r. 17
podejście do stanu kontrfaktycznego, która ma na celu odtworzenie dwóch równoległych sytuacji. Realnej, kiedy beneficjent otrzymuje pomoc, oraz kontrfaktycznej, kiedy jej nie uzyskuje. Ta druga jest jedynie niewystępującym w rzeczywistości stanem hipotetycznym. Za stan kontrfaktyczny (sytuację nieobjęcia programem) traktuje się stan w jakim znajduje się specjalnie dobrany podmiot (bądź podmioty) podobny do tego, na który oddziaływano. W ten sposób wyróżniono grupę eksperymentalną (poddaną oddziaływaniu) i grupę kontrolną (nieobjętą interwencją). Grupa kontrolna musiała być podobna pod określonymi względami do grupy eksperymentalnej. Za grupę podobną uznaliśmy zbiorowość podmiotów, które ubiegały się o wsparcie z instrumentów zwrotnych, ale go nie uzyskały. Założyliśmy, że podobieństwo jest wypadkową dwóch czynników: 1. aktywności w ubieganiu się o wsparcie dotacyjne/ wsparcie z instrumentów zwrotnych (przedsiębiorstwa korzystające z tego typu wsparcia należą do mniejszości, wspólną dla nich cechą charakterystyczną jest posiadanie skonkretyzowanego celu inwestycyjnego o charakterze rozwojowym). 2. zbieżności celu inwestycyjnego w sensie rodzajowym (z uwagi na to, że udzielane wsparcie posiada wkład ze środków publicznych Programów Operacyjnych założono, że wsparcie udzielane jest na przedsięwzięcia rodzajowe ukierunkowane na podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstwa. Uznano, że cele jakie stawiali sobie zarówno aplikujący skutecznie jak i aplikujący nieskutecznie były co do zasady zbliżone w związku z czym porównywanie obu grup jest uzasadnione.) W przypadku instrumentów zwrotnych za cechę przesądzającą o podobieństwie obu grup uznano skłonność do finansowania działalności firmy długiem. Badanie zostało zrealizowane na dwóch grupach kontrolnych: (a) na grupie przedsiębiorców nieskutecznie aplikujących o wsparcie dotacyjne w ramach działania 1.1 (ankieta CATI). W tym przypadku zastosowano dobór warstwowo-losowy, w którym warstwami losowania były trzy poddziałania, a liczebność próby w każdej warstwie była proporcjonalna do liczby przedsiębiorców bez powodzenia ubiegających się o dotację. Z próby wykluczono podmioty, które nie przeszły etapu oceny formalnej. Zrealizowano 210 efektywnych ankiet. (b) Na grupie kontrolnej podmiotów ubiegających się w ciągu ostatnich pięciu lat o zewnętrzne finansowanie 4 4 Pierwotnie planowano by grupę kontrolną stanowiły podmioty nieskutecznie ubiegające się o wsparcie zwrotne jednak z rozmów z pośrednikami wynikało, że takich podmiotów było bardzo niewiele co uniemożliwiłoby zrealizowanie zakładanych 210 ankiet. 18
Analiza SWOT Wykorzystano analizę SWOT do opracowania rekomendacji w zakresie przyszłych kierunków i mechanizmów wsparcia inwestycyjnego. W badaniu bazowano na podejściu, w którym przyjmuje się, że mocne strony i słabe strony to cechy stanu obecnego, a szanse i zagrożenia, to spodziewane zjawiska przyszłe. Analizowano mocne i słabe strony obecnych kierunków wsparcia (w RPO WZ). Spodziewane zjawiska przyszłe zostały opisane w formie szans i zagrożeń związanych ze strategią rozwoju województwa i kierunków strategicznych wynikających z dokumentów krajowych i europejskich. Panel ekspertów Pod koniec badania przeprowadzony został Panel ekspertów metoda heurystyczna - dyskusja grupowa moderowana. W trakcie dyskusji zaproszeni eksperci w dziedzinach będących przedmiotem dyskusji wypowiadali się na temat badania, oraz weryfikowali wnioski i rekomendacje zespołu badawczego. Przed panelem uczestnicy otrzymali materiały na temat badania, zawierające cele badania, wstępne wyniki i wnioski. Panel przebiegał według scenariusza. Najważniejszym zagadnieniem poddanym ocenie panelu ekspertów były: kierunki wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej, instrumenty wsparcia, w tym efektywność wsparcia bezpośredniego lub wsparcia za pomocą innych instrumentów inżynierii finansowej. W panelu wzięli udział eksperci z następujących środowisk: Specjalista od funduszy pożyczkowych; Specjalista od poręczeń kredytowych; Przedstawiciel funduszu inwestycyjnego; Przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego zajmujący się strategią rozwoju województwa; Przedstawiciel jednej organizacji zrzeszającej przedsiębiorców; Przedstawiciel sektora instytucji B+R; 19
2.2. Wskaźniki Wskaźniki konkurencyjności W badaniu przyjęto, że pozycja konkurencyjna firmy będzie mierzona za pomocą następujących zmiennych: Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia liczby klientów firmy; Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia udziału w rynku; Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia przychodów firmy; Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia zysku firmy. Ponadto analizowano wpływ wsparcia na zatrudnienie za pomocą wskaźnika: Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do zwiększenia zatrudnienia w firmie. Wskaźniki innowacyjności Definicja innowacji przyjęta w badaniu korespondowała z definicją Głównego Urzędu Statystycznego obejmując 4 rodzaje innowacji: produktowe, procesowe, organizacyjne i marketingowe. Zoperacjonalizowano każdy z powyższych terminów, tak by kafeteria czytana respondentowi była intuicyjnie zrozumiała. Poniżej przedstawiamy przyjęte przez nas rozwinięcia terminów określających poszczególne typy innowacji: Innowacja produktowa: Wprowadzenie do oferty rynkowej firmy nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów; Wprowadzenie do oferty rynkowej nowych usług lub istotne podniesienie jakości oferowanych usług. Innowacja procesowa: Istotna modyfikacja lub wprowadzenie nowych procesów produkcji wyrobów np. poprzez zakup maszyn, urządzeń, linii technologicznej, wprowadzenie oprogramowania wspomagającego proces produkcyjny; 20
Istotna modyfikacja procesu dostarczania usług do klientów np. poprzez wprowadzenie oprogramowania ułatwiającego dostarczenie usługi (systemy rejestracji, bazy danych, e-usługi inne) lub wprowadzenie systemów zapewnienia jakości (ISO, TQM, inne); Istotna modyfikacja lub wprowadzenie nowych procesów pomocniczych w firmie np. poprzez zastosowanie nowego oprogramowania do realizacji zakupów, sprzedaży, księgowości, czy magazynowania. Innowacja organizacyjna Wprowadzenie nowych sposobów zarządzania dostawami i/lub nowe metody podziału zadań wśród pracowników i/lub nowe metody organizacyjne w zakresie relacji z otoczeniem (np. zlecanie na zewnątrz obsługi księgowej lub kadrowej lub informatycznej lub innej). Innowacja marketingowa Wprowadzenie istotnych zmian w strategii marketingowej firmy np. poprzez istotne zmiany w wyglądzie wyrobu, jego opakowaniu, pozycjonowaniu, promocji. Jako wskaźniki poziomu innowacyjności badanych grup przedsiębiorstw przyjęto następujące wskaźniki: Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do wprowadzenia innowacji w firmie; Odsetek przedsiębiorstw, w których realizacja projektu przyczyniła się do wprowadzenia innowacji nowych dla rynku; Odsetek przedsiębiorstw, które podjęły działalność innowacyjną w latach 2008/2009; Odsetek przedsiębiorstw planujących podjęcie działań o charakterze innowacyjnym w ciągu najbliższych 12 miesięcy (w %); Odsetek przedsiębiorstw, które wytworzyły oryginalne know-how; Odsetek przedsiębiorstw które dokonały zgłoszeń w zakresie ochrony praw własności intelektualnej. Przyjęto, że wskaźnikami wewnętrznego potencjału innowacyjnego badanych grup przedsiębiorstw są: Odsetek nakładów na działalność B+R w nakładach inwestycyjnych firmy ogółem; Odsetek przedsiębiorstw prowadzących działalność B+R. Natomiast wskaźnikami zewnętrznego potencjału innowacyjnego w badanych grupach przedsiębiorstw, wynikającego z dostępu do zewnętrznych źródeł innowacji, są: Odsetek przedsiębiorstw współpracujących z jednostkami naukowymi w zakresie działalności innowacyjnej; 21
Odsetek przedsiębiorstw współpracujących z instytucjami otoczenia biznesu w zakresie działalności innowacyjnej. 2.3. Zawartość raportu Raport składa się z następujących części: 1. Charakterystyki aktywnego inwestora w województwie zachodniopomorskim (Rozdział 3), w którym porównano aktywność inwestycyjną badanych grup przedsiębiorstw: ogółu przedsiębiorstw z sektora MSP, przedsiębiorców korzystających z kredytów bankowych poza systemem wsparcia, przedsiębiorców korzystających z dotacji RPO WZ, oraz przedsiębiorców korzystających z pożyczek i poręczeń Inicjatywy Jeremie; 2. Opisu efektów wsparcia finansowego z RPO WZ w zakresie wsparcia dotacyjnego (Rozdział 4), wsparcia instrumentami zwrotnymi finansowanymi z Inicjatywy Jeremie (Rozdział 5). W częściach tych podano wyniki badania efektu netto i brutto interwencji w obszarach konkurencyjności, innowacyjności i zatrudnienia. Porównano skuteczność i efektywność obu typów instrumentów (Rozdział 6). W Rozdziale 7 omówiono efekty wsparcia kapitałowego działającego w województwie zachodniopomorskim funduszu Pomeranus Seed, który udzielał wsparcia w ramach Działania 3.1. PO IG; 3. Opisu efektów wsparcia pośredniego niefinansowego (Rozdział 8) w ramach RPO WZ, obejmujące wsparcie proinnowacyjnych instytucji otoczenia biznesu, infrastruktury B+R, i rozwój terenów inwestycyjnych. 4. Oszacowania luki finansowej w województwie zachodniopomorskim (Rozdział 9); 5. Dyskusji modelu wsparcia przedsiębiorstw instrumentami zwrotnymi i bezzwrotnymi w przyszłej perspektywie finansowej (Rozdział 10); 6. Wniosków i rekomendacji(rozdział 11 i 12) Przyjęto jednolity kod kolorów przedstawiających wyniki poszczególnych grup badanych przedsiębiorstw na wykresach Ogół MSP (próba reprezentatywna) Grupa przedsiębiorców Kolor słupka na wykresach Beneficjenci Działania 1.1. Aplikujący nieskutecznie do Działania 1.1 Odbiorcy ostateczni inicjatywy Jeremie - łącznie Odbiorcy ostateczni inicjatywy Jeremie - pożyczkobiorcy Odbiorcy ostateczni inicjatywy Jeremie odbiorcy poręczeń Przedsiębiorcy, którzy w ostatnich 5 latach ubiegali się o kredyty bankowe 22
3. Charakterystyka aktywnego inwestora Charakterystyki aktywnych inwestorów (Tabela 3.1 i 3.2) przeprowadzono dla czterech grup przedsiębiorców. Przeanalizowano aktywność inwestycyjną przedsiębiorców sektora MŚP województwa zachodniopomorskiego (na podstawie badania CATI na reprezentatywnej próbie podmiotów MŚP województwa), z tej grupy wyodrębniono grupę przedsiębiorców ubiegających się i korzystających z finansowania zwrotnego w okresie 2008-2012 pozyskanego z banków komercyjnych (badanie CATI). Przeanalizowano też grupę beneficjentów dotacji w Działaniu 1.1 (dane monitoringowe i badanie CATI beneficjentów) oraz ostatecznych odbiorców pożyczek i poręczeń inicjatywy Jeremie (badanie CATI). Na profil aktywnego inwestora składają się takie charakterystyki jak: wartość uzyskanego finansowania, lokalizacja, wielkość w zależności od liczby pracowników, branża, obroty roczne, forma prawna, zapotrzebowanie na kapitał w przyszłości. Tabela 3.1. Zestawienie wskaźników dla badanych grup przedsiębiorców. Zatrudnienie Reprezenta tywna MSP N=900 Beneficjenci dotacji N=210 Ostateczni odbiorcy Jeremie N=210 Korzystający z kredytów bankowych w ostatnich 5 latach N=210 0 9 96,43% 56,1% 84,2% 82,2% 10 49 3,01% 27,2% 15,2% 17,2% 50 249 0,56% 17,1% 0,8% 0,5% Okres funkcjonowania na rynku Krócej niż rok 0 0 5,7% 0* 1 rok 4 lata 0 11,2% 26,7% 0* 5 8 lat 20,1% 22,9 16,7% 18,0% Od 9 do 12 lat 14,1% 11,2 14,3% 13,2% > 12 lat 65,8% 54,7 36,7% 69,1% Forma prawna działalności firmy? Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą 60,0% 45,8% 77,62% 49,8% Spółka cywilna 9,8% 9,4% 11,4% 12,1% Spółka jawna 5,87% 7,9% 1,9% 8,0% Spółka z.o.o 14,2% 30,4% 8,1% 20,9% Spółka akcyjna 0,7% 5,1% 0,5% 2,9% Inne 9,5% 1,4% 0,5% 6,3% Przychód firmy w 2011 r Poniżej 2 mln zł 75,8% 45,3 72,4 61,5% Od 2 do 10 mln zł 16,2% 29,0 18,6 27,1% Od 11 do 50 mln zł 2,3% 17,3 3,3 6,3% Powyżej 50 mln zł 0,8% 3,3 0 1,7% Braki danych 4.9% 5,1% 5.7% 3.4% *ponieważ grupę tę zdefiniowano jako aktywną w ubieganiu się o finansowanie zwrotne w ostatnich 5 latach na etapie badania terenowego eliminowano z niej firmy o stażu krótszym niż 5 lat. Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS, wniosków o dotacje i deklaracji respondentów badania CAWI/CATI 23
Tabela 3.2. Zestawienie wskaźników charakteryzujących strukturę branżową badanych grup przedsiębiorców Reprezenta tywna MSP N=900 Beneficjenci dotacji [wnioski] N=699 Ostateczni odbiorcy Jeremie [wnioski] N=1844 Korzystający z kredytów bankowych w ostatnich 5 latach N=210 Sekcja A: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 2,8% 0,15% 1,11% 1,75% Sekcja B: Górnictwo i wydobywanie 0,1% 0,46% 0,08% 0,01% Sekcja C: Przetwórstwo przemysłowe 7,9% 35,46% 10,93% 4,13% Sekcja D: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną 0,2% 0,30% 0,62% 0,74% Sekcja E: Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami 0,3% 1,07% 0,67% 0,01% Sekcja F. Budownictwo 12,8% 7,91% 16,48% 14,07% Sekcja G. Handel hurtowy i detaliczny 25,0% 8,37% 32,07% 29,52% Sekcja H. Transport i gospodarka magazynowa 6,6% 0,76% 10,22% 9,97% Sekcja I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 6,0% 3,96% 6,78% 7,45% Sekcja J Informacja i komunikacja 1,8% 5,48% 2,00% 0,74% Sekcja K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 3,1% 0,15% 1,71% 2,94% Sekcja L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 6,9% 0,76% 1,46% 7,67% Sekcja M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 7,4% 8,52% 5,77% 10,12% Sekcja N. Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 2,8% 0,91% 2,18% 1,75% Sekcja P. Edukacja 0,5% 3,04% 1,32% 0,74% Sekcja Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2,5% 18,72% 3,16% 2,23% Sekcja R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 6,0% 2,28% 1,04% 2,22% Sekcja S. Pozostała działalność usługowa 1,7% 1,67% 2,37% 3,95% Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS, wniosków o dotacje i deklaracji respondentów badania CAWI/CATI 3.1. Charakterystyka aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw sektora MŚP w województwie zachodniopomorskim Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w zachodniopomorskim w latach 2008-2011 oscylowały wokół 4 mld zł rocznie, w tym udział sektora MŚP wahał się od ok. 50-60% tej kwoty. Tabela 3.3. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim Rok 2008 2009 2010 2011 Nakłady przedsiębiorstw w mln zł 4 821,6 3 816,0 4 011,0 4 276,7 Źródło: Bank Danych Regionalnych Przedsiębiorstwa MŚP województwa zachodniopomorskiego, podobnie jak przedsiębiorstwa w całej Polsce, głównie finansują rozwój ze środków własnych (Wykres 3.1). Jednak prawie co 24
trzeci przedsiębiorca finansował działania swojej firmy środkami zewnętrznymi, w tym 31% finansowało się kredytem, 4% pożyczką a 6,4% dotacją. Widać duże zróżnicowanie pomiędzy firmami różnej wielkości. W przypadku finansowania środkami własnymi, firmy mikro korzystają głównie ze środków własnych właścicieli, firmy średnie z wypracowanych przez firmę zasobów finansowych. W przypadku finansowania zewnętrznego odsetek stosujących je przedsiębiorców jest wprost proporcjonalny do wielkości firmy kredytem i dotacją najczęściej finansują się firmy średnie a najrzadziej firmy mikro. Wykres 3.1. Struktura inwestycji MSP w województwie zachodniopomorskim 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Środki własne firmy Środki własne właścicieli pożyczka od rodziny znajomych Kredyt Pożyczka Dotacja Wkład kapitałowy inwestora instytucjonalnego Emisja akcji obligacji nie wiem nie pamiętam Inne 18% 27,67% 41% 40,47% 6% 3,67% 1% 5,90% 30,40% 31,14% 50% 57% 3,80% 6% 12% 3,91% 6,40% 6,93% 0,20% 1,67% 1% 0,25% 0% 0,33% 1% 0,02% 0,20% 0,67% 1% 0,22% 3,60% 6,33% 6% 3,70% 18,33% 37% 79,40% 86% 79,69% 95% mikro małe średnie Ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z reprezentatywną próbą MSP. N=900 Aktywność w poszukiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania w ostatnich 5 latach (w okresie wdrażania RPO WZ) wykazało 38,37% przedsiębiorców MŚP, z czego 13,9% ubiegało się o dotacje a 17,64% o finansowanie zwrotne (głównie kredyty (16,7%), w małym stopniu pożyczki (1,8%) i minimalnym zakresie finansowanie kapitałowe (0,2%). 25
Wykres 3.2. Aktywność zachodniopomorskich MSP w ubieganiu się o zewnętrzne finansowanie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Nie, w ciągu ostatnich 5 lat nie ubiegaliśmy się o żadne finansowanie zewnętrzne 61,25% Tak ubiegaliśmy się raz o finansowanie zwrotne (kredyt lub pożyczkę lub z funduszu inwestycyjnego) 17,64% Dotacje 13,91% inne 10,86% nie wiem 0,38% Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z reprezentatywną próbą MSP. N=900 3.2. Aktywni inwestorzy z sektora MŚP woj. Zachodniopomorskiego korzystający z finansowania zwrotnego w systemie bankowym Prawie wszyscy z 17,64% ubiegających się o kredyty i pożyczki otrzymali je (94,9%). Te podmioty, które ubiegały się o finansowanie zwrotne i je otrzymały wyodrębniliśmy jako grupę inwestorów korzystających z finansowania zwrotnego na warunkach komercyjnych, po to, aby porównać ich charakterystyki z beneficjentami dotacji w Działaniu 1.1 oraz z ostatecznymi odbiorcami pożyczek i poręczeń Jeremie. 26
Wykres 3.3. Skuteczność pozyskiwania finansowania zewnętrznegozachodniopomorskie MSP ubiegające się o finansowanie zewnętrzne 4,4% 0,7% 94,9% Tak, uzyskaliśmy kredyt lub pożyczkę Nie, nie uzyskaliśmy ani kredytu ani pożyczki Nie wiem, nie pamiętam Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiet CATI z reprezentatywną próbą MSP. Ubiegający się o finansowanie zwrotne N=251 Poniżej przedstawiono charakterystyki tej grupy inwestorów (porównanie wskaźników znajduje się na końcu rozdziału w Podsumowaniu): Struktura wielkości przedsiębiorstw aktywnie ubiegających się o finansowanie zwrotne na rynku komercyjnym odbiega od struktury populacji. Nadreprezentowane są firmy małe (17% vs 3%) a niedoreprezentowane są firmy mikro (82% vs. 93%). Potwierdza to poprzednią obserwację, że firmy mikro rzadziej finansują się kredytem. Struktura branżowa finansujących się kredytem bankowym nie odbiega od struktury branżowej całej populacji. Dominują firmy z sektora G. Handel hurtowy i detaliczny oraz F. Budownictwo. Wśród klientów banków przeważają firmy z długim stażem 69% firm działa dłużej niż 12 lat na rynku. Struktura klientów banków nie odbiega pod tym względem od ogółu przedsiębiorstw MŚP województwa. 5 Potencjał firm korzystających z kredytów bankowych mierzony ich rocznymi przychodami jest większy niż przeciętnego przedstawiciela populacji MŚP w województwie zachodniopomorskim. Generalnie nadreprezentowane są firmy o obrotach w przedziałach od 2 do 50 mln zł (33% vs 18%) i powyżej 50 mln zł rocznie (1,7% vs 0,8%) a niedoreprezentowane firmy o obrotach poniżej 2 mln zł (61,5% vs 75,5%) Forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej tej grupy przedsiębiorstw jest zbliżona do struktury obserwowanej w populacji. Nieco mniej jest osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (49,8% vs 59,9%) a więcej spółek z ograniczoną odpowiedzialnością 20,9% vs 14,2%). Uzyskane finansowanie zwrotne przeznaczono najczęściej na zakup nieruchomości i budowę nieruchomości oraz zakup maszyn i urządzeń, w trzeciej kolejności zakup środków transportu. 55 Dane pochodzą z badania terenowego, z którego wyłączono podmioty działające krócej niż 5lat na rynku. 27