PAŃSTWOWY INSTYTUT NAUKOWY INSTYTUT ŚLĄSKI W OPOLU W 2013 ROKU. Sprawozdanie z działalności i plan pracy na rok 2014

PAŃSTWOWY INSTYTUT NAUKOWY INSTYTUT ŚLĄSKI W OPOLU PAŃSTWOWY INSTYTUT NAUKOWY INSTYTUT ŚLĄSKI W OPOLU W 2013 ROKU Sprawozdanie z działalności i plan pracy na rok 2014 Opole 2014

Redakcja: Opracowanie redakcyjne i korekta: Skład: Bernard Linek Ewa Dawidejt-Drobek Piotr Solga ISBN 978-83-7126-304-0 PAŃSTWOWY INSTYTUT NAUKOWY INSTYTUT ŚLĄSKI W OPOLU www.instytutslaski.com ul. Piastowska 17, 45-081 Opole tel. 77 454 30 81 sekretariat@instytutslaski.com Nakład: 100 egz. 3,00 ark. wyd.; 3,50 ark. druk.

Spis treści 1. SKŁAD RADY NAUKOWEJ I ZATRUDNIENIE W 2013 ROKU (Katarzyna Widera)... 5 2. SPRAWOZDANIE Z POSIEDZEŃ RADY NAUKOWEJ W 2013 ROKU (Piotr Pałys)... 8 3. SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ W 2013 ROKU I ZADANIA BADAWCZE NA ROK 2014 (Bernard Linek)... 10 4. SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADU BADAŃ HISTORYCZNYCH, NIEMCOZNAWCZYCH I BOHEMISTYCZNYCH W 2013 ROKU (Michał Lis)... 27 5. SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADU BADAŃ REGIONALNYCH ORAZ PRACOWNI BADAŃ SPOŁECZNYCH W ROKU 2013 (Brygida Solga)... 33 6. SPRAWOZDANIE Z PRACY BIBLIOTEKI W ROKU 2013 (Ewa Golec)... 37 7. DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA W ROKU 2013 (Robert Wieczorek)... 41 9. BIBLIOGRAFIA PUBLIKACJI PRACOWNIKÓW PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU W ROKU 2013 (ORAZ UZUPEŁNIENIA Z LAT POPRZEDNICH) (Ewa Golec)... 42 3

1. SKŁAD RADY NAUKOWEJ I ZATRUDNIENIE W 2013 ROKU 1.1. Rada Naukowa Kadencja 2012 2016 Przewodniczący: prof. dr hab. Krystian Heffner Zastępcy przewodniczącego: prof. dr hab. Michał Lis, dr hab. Teresa Smolińska, prof. UO Członkowie: dr Monika Choroś, prof. dr hab. Krzysztof Frysztacki, dr hab. Andrzej Hanich, prof. PIN-IŚ, mgr Łucja Jarczak, prof. dr hab. Wiesława Korzeniowska, prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz, prof. dr hab. Wojciech Kunicki, dr Bernard Linek, mgr Paweł Sadło / mgr Leokadia Drożdż, dr hab. Jerzy Sierociuk, prof. UAM, dr Brygida Solga, dr Józef Szymeczek. 1.2. Dyrekcja Dyrektor dr inż. Katarzyna Widera Zastępca dyrektora ds. naukowych (p.o.) dr Bernard Linek Pełnomocnicy dyrektora: ds. organizacji działalności naukowej dr Piotr Pałys (od 1.10.2013 r.) ds. wydawniczych mgr Robert Wieczorek (od 1.07.2013 r.) ds. promocji i obsługi medialnej mgr Piotr Solga (od 16.09.2013 r.) 1.3. Pracownicy jednostek naukowych i innych jednostek organizacyjnych ZAKŁAD BADAŃ HISTORYCZNYCH, NIEMCOZNAWCZYCH I BOHEMISTYCZNYCH Kierownik zakładu prof. dr hab. Michał Lis Samodzielni pracownicy naukowi: dr hab. Andrzej Hanich, prof. PIN IŚ, dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN IŚ, dr hab. Aleksandra Trzcielińska-Polus, prof. PIN IŚ (do 31.07.2013 r.), prof. dr hab. Bogusław Wyderka. Pozostali pracownicy naukowi: dr Maciej Borkowski, dr Monika Choroś, dr Bernard Linek, dr Marzena Muszyńska (od 14.07.2013 r. urlop macierzyński), dr Piotr Pałys (od 1.05.2013 r.), mgr Leokadia Drożdż, 5

mgr Agata Haas (od 16.08.2013 r.), mgr Anna Jedynak, mgr Piotr Solga (od 1.05.2013). Pracownicy badawczo-techniczni: mgr Ewa Dawidejt-Drobek (do 20.04.2013 r. jako Ewa Dawidejt- -Jastrzębska), mgr Łucja Jarczak. ZAKŁAD BADAŃ REGIONALNYCH I LOKALNYCH Kierownik zakładu dr Brygida Solga Samodzielni pracownicy naukowi: dr hab. Wiesław Drobek, prof. PIN IŚ (do 30.04.2013 r.), prof. dr hab. Krystian Heffner, prof. dr hab. Robert Rauziński, dr hab. Kazimierz Szczygielski, prof. wizyt. Pozostali pracownicy naukowi: dr Joanna Dybowska (od 1.08.2013 r.), dr inż. Katarzyna Widera, mgr Anna Bereś (do 31.05.2013 r.), mgr Olaf Gwiżdż, mgr Paweł Sadło (do 31.10.2013 r.), mgr Robert Wieczorek. BIBLIOTEKA Kierownik mgr Ewa Golec. Pracownik mgr Ewa Wróbel. DZIAŁ KSIĘGOWOŚCI Główna księgowa mgr inż. Iwona Pawlonka (do 31.10.2103 r.), mgr Krystyna Ogórkis (od 1.11.2013 r.). Pracownik Krystyna Klimek. DZIAŁ ADMINISTRACJI I OBSŁUGI Pracownicy: mgr Katarzyna Koryzma prowadzenie sekretariatu (do 30.09.2013 r.), Aldona Czyżewska prowadzenie sekretariatu (od 1.10.2013 r.), Barbara Tomaszek pracownik kadrowo-administracyjny, Czesław Bartkowiak pracownik gospodarczo-administracyjny. DZIAŁ PRAWNY dr Małgorzata Magdziarczyk radca prawny. SPRAWY BHP mgr Roman Raba. 6

ARCHIWUM ZAKŁADOWE mgr Barbara Tomaszek. 1.4. Stan i struktura zatrudnienia T a b e l a 1 Stan zatrudnienia w PIN Instytucie Śląskim w latach 2010 2013 Kategoria Lata pracowników 2013 2012 2011 2010 Naukowi 21 21 29 30 Badawczo- -techniczni 2 3 2 2 Biblioteka 2 2 2 2 Księgowość 2 2 2 2 Administracja i obsługa 3 3 3 4 Razem 30 31 38 40 Stan na 31 grudnia. Źródło: Opracowanie na podstawie sprawozdań z lat poprzednich i danych kadrowych. T a b e l a 2 Pracownicy naukowi w PIN Instytucie Śląskim w latach 2010 2013 Stanowisko 2013 2012 2011 2010 Profesorowie: 7 10 15 14 z tytułem naukowym profesora 4 4 6 6 doktorzy habilitowani 3 6 9 8 Adiunkci: 8 6 9 11 doktorzy habilitowani - - - - doktorzy 8 6 9 11 Asystenci: 6 5 5 5 doktorzy - - - - magistrzy 6 5 5 5 Razem 21 21 29 30 Źródło: Opracowanie na podstawie sprawozdań z lat poprzednich i danych kadrowych, wg stanu na dzień 31.12.2013 r. W wykazie uwzględniono osoby przebywające na urlopach bezpłatnych w 2012 r. Katarzyna Widera 7

2. SPRAWOZDANIE Z POSIEDZEŃ RADY NAUKOWEJ W 2013 ROKU W roku 2013 Rada Naukowa PIN Instytutu Śląskiego w Opolu zbierała się sześciokrotnie. Pięć posiedzeń odbyło się przy frekwencji umożliwiającej podejmowanie prawomocnych decyzji. Frekwencja przedstawiała się następująco: 30 stycznia obecnych było 13, 24 kwietnia 11, 26 czerwca 11, 11 września 6,9 października 10 oraz 18 grudnia 11 członków Rady. W trakcie prowadzonego przez prof. dr. hab. Krystiana Heffnera posiedzenia w dniu 30 stycznia 2013 r. Rada przyjęła do wiadomości decyzje o odwołaniach ze stanowisk dyrekcyjnych oraz pozytywnie zaopiniowała powołanie dr. Bernarda Linka na stanowisko p.o. zastępcy dyrektora ds. naukowych. Przyjęto również rekomendację przewodniczącego Komisji ds. Oceny Pracowników Samodzielnych w PIN Instytucie Śląskim, prof. dr. hab. Krzysztofa Frysztackiego, w sprawie pozytywnego zaopiniowania wszystkich pracowników tej grupy. Wysłuchano także informacji dyrektor PIN Instytutu Śląskiego na temat planowanego audytu oraz pozytywnie zaopiniowano zmiany w strukturze organizacyjnej. Głównym punktem obrad Rady Naukowej w dniu 24 kwietnia, którym przewodniczył prof. dr hab. K. Heffner, było zatwierdzenie planu rzeczowo- -finansowego PIN Instytutu Śląskiego w Opolu. Rada Naukowa jednogłośnie poparła sformułowany w środowisku Uniwersytetu Warszawskiego List otwarty do Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie traktowania nauk humanistycznych i społecznych w ramach parametryzacji jednostek naukowych. Członkowie Rady zapoznali się także ze szczegółami dotyczącymi mającej miejsce parametryzacji jednostki. Ponadto dokonano wyboru członków komisji mającej opracować nowy regulamin Rady Naukowej oraz elektora do Rady Głównej Instytutów Badawczych w osobie ks. dr. hab. Andrzeja Hanicha, prof. PIN-IŚ. Rada pozytywnie zaopiniowała także wnioski o zatrudnienie w Zakładzie Badań Historycznych, Niemcoznawczych i Bohemistycznych dr. Piotra Pałysa na stanowisku adiunkta oraz mgr. Piotra Solgi na stanowisku asystenta. Kolejne posiedzenie Rady odbyło się 26 czerwca. Przewodniczył mu prof. dr hab. K. Heffner. W pierwszej części miało miejsce ogłoszenie wyników Konkursu o Nagrodę im. Jana i Wojciecha Wawrzynków. Dyrektor PIN Instytutu Śląskiego w Opolu dr inż. Katarzyna Widera poinformowała o wyborze ks. dr. hab. Andrzeja Hanicha, prof. PIN-IŚ, do Rady Głównej Instytutów Badawczych. Przyjęto zmiany w planie działalności statutowej PIN Instytutu Śląskiego oraz dyskutowano nad projektami regulaminu wyborów do Rady Naukowej i jej regulaminu. W zakresie 8

spraw kadrowych Rada poparła wnioski o zatrudnienie w Zakładzie Badań Regionalnych i Lokalnych dr Joanny Dybowskiej na stanowisku adiunkta i mgr. Roberta Wieczorka na stanowisku asystenta. Równie pozytywnie ustosunkowano się do wniosku o zatrudnienie mgr Agaty Haas na stanowisku asystenta w Zakładzie Badań Historycznych, Niemcoznawczych i Bohemistycznych. Program posiedzenia odbytego 11 września, prowadzonego przez prof. dr. hab. K. Heffnera, z powodu braku quorum ograniczony został do pożegnania wieloletniego pracownika Instytutu, dr hab. Aleksandry Trzcielińskiej-Polus, informacji o postępach trwającego właśnie remontu siedziby Instytutu przedłożonej zebranym przez dr inż. K. Widerę oraz komunikatu p.o. zastępcy dyrektora do spraw naukowych dr. B. Linka dotyczącego bieżącej działalności naukowej Instytutu. Posiedzenie Rady 9 października prowadził zastępca przewodniczącego Rady prof. dr hab. Michał Lis. Przyjęto Regulamin Rady Naukowej oraz Regulamin Wyborów do Rady Naukowej. Dyrektor PIN Instytutu Śląskiego przedstawiła aktualną sytuację placówki. Mówiła o trwającej wówczas kontroli prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przebiegu procesu ewaluacji, w wyniku którego PIN Instytut Śląski w Opolu utrzymał kategorię B, oraz remoncie budynku. Rada przyjęła również sprawozdanie finansowe za rok 2012 oraz zatwierdziła korektę planu pracy na rok 2013. Krótkie sprawozdanie z posiedzenia Rady Głównej Instytutów Badawczych w Warszawie przedstawił ks. dr hab. A. Hanich, prof. PIN-IŚ. Po raz ostatni w 2013 r. Rada Naukowa obradowała 18 grudnia, pod przewodnictwem prof. dr. hab. K. Heffnera. Powołano w PIN Instytucie Śląskim w Opolu Komisję Dyscyplinarną, na czele której stanął prof. dr hab. Bogusław Wyderka. W skład tego organu weszli ponadto: mgr Leokadia Drożdż i dr Piotr Pałys. Wybrano także członków Komisji ds. Oceny Niesamodzielnych Pracowników Naukowych, w składzie prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz, dr hab. Teresa Smolińska, prof. UO, oraz ks. dr hab. Andrzej Hanich, prof. PIN-IŚ. Omówiony został projekt wystąpienia pokontrolnego oraz przyjęto kolejną korektę planu pracy PIN Instytutu Śląskiego na 2013 r. Rada Naukowa pozytywnie zaopiniowała również kandydaturę dr. Marka Mazurkiewicza na stanowisko adiunkta w Zakładzie Badań Historycznych, Niemcoznawczych i Bohemistycznych. Wysłuchano także informacji ks. dr. hab. A. Hanicha, prof. PIN-IŚ, na temat III Posiedzenia Rady Głównej Instytutów Badawczych oraz p.o. zastępcy dyrektora ds. naukowych dr. B. Linka o przebiegu Konferencji Rektorów Uniwersytetów Śląskich w Ostrawie. Piotr Pałys 9

3. SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ W 2013 ROKU I ZADANIA BADAWCZE NA ROK 2014 3.1. Ogólna charakterystyka działalności jednostki Instytut Śląski jest placówką funkcjonującą już blisko osiemdziesiąt lat w przestrzeni naukowej Śląska, Polski i Europy. W Opolu funkcjonuje od 1957 r. Od 1991 r. posiada status Państwowego Instytutu Naukowego i jest dzisiaj jedynym spadkobiercą powstałego w 1934 r. w Katowicach Instytutu Śląskiego. Misja i strategiczne cele Instytutu na lata 2010 2020 zostały sformułowane przez Radę Naukową kadencji 2009 2012. Ta pierwsza zawiera się w haśle: Uczmy się Śląska, które jest deklaracją pozytywnego stosunku wspólnoty pracowników do spuścizny regionu i wartości europejskich z zachowaniem odpowiedzialności wobec społeczeństwa polskiego, w obrębie którego placówka funkcjonuje; jednocześnie z poszanowaniem zasad etyki zawodowej. Instytut prowadzi przez wszystkie dekady funkcjonowania ożywioną działalność badawczą, wydawniczą i edukacyjną. Aktywność badawcza ma charakter interdyscyplinarny i koncentruje się w obrębie takich dyscyplin naukowych, jak: historia, politologia, geografia, demografia, socjologia, ekonomia i polityka społeczna. Jej celem strategicznym jest poszerzenie wiedzy w obszarach: kultury duchowej i materialnej Śląska, przeszłości, teraźniejszości i przyszłości społeczeństwa śląskiego, wkładu Śląska w dziedzictwo kulturowe Polski i Europy, miejsca i roli Śląska w systemie gospodarki europejskiej, procesów społeczno-ekonomicznych na Śląsku w ujęciu przestrzennym. Profil badawczy i zainteresowania naukowe zespołu Instytutu związane są przede wszystkim ze Śląskiem, ale w swych badaniach podejmuje on również kwestie polsko-czeskie, polsko-niemieckie oraz problematykę miejsca regionu w strukturach europejskich. Instytut wnosi wkład w rozwój nauki polskiej, podejmując zagadnienia nieobecne lub marginalizowane w badaniach ośrodków ogólnopolskich. Głównym odbiorcą efektów tej pracy jest społeczeństwo regionu oraz przedstawiciele władz regionu. Dzięki prowadzonym badaniom i przygotowywanym ekspertyzom placówka odgrywa ważną rolę w kształtowaniu świadomości regionalnej oraz spełnia rolę zaplecza eksperckiego dla władz różnego szczebla. Instytut prowadzi także aktywną politykę naukową, zapraszając do współpracy środowiska naukowe z całej Polski oraz z obszaru historycznego Śląska, czyli także z Republiki Czeskiej i Niemiec. 10

Aktywność pracowników przejawia się również przez organizowane konferencje, realizowane projekty naukowe oraz publikacje naukowe w Polsce i za granicą. Istotnym jej elementem jest popularyzacja wiedzy o Śląsku, nie tylko za pomocą środków stricte naukowych, ale też poprzez ożywioną działalność odczytową i kontakty z różnymi mediami. Instytut funkcjonuje na podstawie ustawy o instytutach badawczych z 30.04.2010 r. Nadzór merytoryczny nad jego funkcjonowaniem sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Natomiast ocena jego poziomu naukowego, jakości prowadzonych badań oraz przyznawanie środków finansowych na działalność należy do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zgodnie z założeniami reformy nauki z 2010 r. również w 2013 r. doszło do obniżenia dotacji podmiotowej dla Instytutu, co pogorszyło już wcześniej trudną sytuację finansową i spowodowało, po głębokiej restrukturyzacji w 2012 r., kolejne zwolnienia i odejścia pracowników naukowych i obsługi technicznej. Mimo to, dla stabilizacji i rozwoju strategicznych kierunków badawczych, przyjęto drogą konkursów młodych pracowników nauki, których w tym czasie finansowano ze środków własnych. W związku z tym poziom zatrudnienia nie zmienił się istotnie w porównaniu z końcem 2012 r., zwiększyła się za to liczba osób, dla których Instytut Śląski jest podstawowym miejscem pracy. W Instytucie kontynuowano również program stażowy dla absolwentów uczelni wyższych, finansowany ze środków Powiatowego Urzędu Pracy w Opolu. Tą drogą w pracach Zakładu Badań Regionalnych i Lokalnych uczestniczyła jedna osoba. W pracach Zakładu Badań Historycznych, Niemcoznawczych i Bohemistycznych (w Pracowni Badań nad Stosunkami Językowymi na Śląsku) uczestniczyły dwie osoby w formie wolontariatu. Doktor inż. Katarzyna Widera, dyrektor jednostki, reprezentowała w 2013 r. Instytut Śląski na kilku spotkaniach: 18 19 lutego wraz z p.o. zastępcy dyrektora ds. naukowych dr. Bernardem Linkiem wzięła udział w konferencji i seminarium organizowanych przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie oraz Stowarzyszenie Edukacja dla Przedsiębiorczości RESEARCH 2013 -Wyzwania profesjonalizacji zarządzania projektami badawczo-rozwojowymi w jednostkach naukowych; 16 kwietnia uczestniczyła w posiedzeniu Rady Głównej Instytutów Badawczych, które odbyło się w Światowym Centrum Słuchu Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Kajetanach. W posiedzeniu wzięli udział przedstawiciele 31 polskich instytutów wchodzący w skład Rady Głównej. Rada Główna, której przewodniczy prof. Leszek Rafalski, jest organem przedstawicielskim instytutów badaw- 11

czych reprezentującym ich interesy w kraju i za granicą oraz uczestniczącym w kreowaniu polityki naukowej, gospodarczej i społecznej; 8 maja uczestniczyła w Katowicach w spotkaniu przedstawicieli władz uczelni, dyrektorów instytutów PAN i dyrektorów instytutów badawczych w Dniach Narodowego Centrum Nauki; 17 18 maja wzięła udział w posiedzeniu Konferencji Rektorów Uniwersytetów Śląskich w Bibliotece Śląskiej w Katowicach, któremu towarzyszyło seminarium Współpraca polskich i czeskich bibliotek uniwersyteckich oraz samorządowych regionu ; 19 czerwca otworzyła w Urzędzie Marszałkowskim w Opolu współorganizowaną przez Instytut Śląski konferencję Rozwój obszarów wiejskich w Polsce a polityka spójności Unii Europejskiej: stare problemy i nowe wyzwania, ze szczególnym uwzględnieniem województwa opolskiego ; 20 czerwca uczestniczyła w uroczystej konferencji z okazji 20-lecia Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu, która odbyła się w Filharmonii Opolskiej. Wśród 400 gości obecni byli m.in.: Tomasz Chruszczow z Ministerstwa Środowiska, marszałek województwa opolskiego Józef Sebesta, wicewojewoda opolski Antoni Jastrzembski, przewodniczący Sejmiku Województwa Opolskiego Bogusław Wierdak, wicemarszałek województwa opolskiego Tomasz Kostuś, rektor Uniwersytetu Opolskiego Stanisław S. Nicieja, wiceprezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Krystian Szczepański. Ponadto na zaproszenie władz uczelni brała udział w inauguracjach roku akademickiego 2013/2014 : Uniwersytet Opolski (2.10.2013 r.); Politechnika Opolska (7.10.2013 r.); Państwowa Wyższa Szkoła w Raciborzu (10.10.2013 r.). Doktor Bernard Linek, p.o. zastępcy dyrektora ds. naukowych, uczestniczył w imieniu Dyrekcji Instytutu w następujących spotkaniach: 8 9.11.2013 r. wziął udział w kolejnej Konferencji Rektorów Uniwersytetów Śląskich w Ostrawie. Tematem przewodnim spotkania była kondycja uniwersytetów regionu w kontekście procesu bolońskiego; 12.11.2013 r. otworzył w Sali Orła Białego Urzędu Marszałkowskiego konferencję W 90. rocznicę założenia I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech, którą Instytut współorganizował. Doktor Bernard Linek wspólnie z dr. Piotrem Pałysem odwiedzili w dniach 16 17.10.2013 r. Instytut Serbołużycki w Budziszynie. W trakcie wizyty podpisano 12

umowę o współpracy naukowej pomiędzy PIN Instytutem Śląskim w Opolu a Instytutem Serbołużyckim (Serbski instytut) w Budziszynie. W imieniu dyrektor PIN Instytutu Śląskiego dr inż. Katarzyny Widery umowę podpisał p.o. zastępcy dyrektora ds. naukowych, dr Bernard Linek. Stronę serbołużycką reprezentował dyrektor Instytutu Serbołużyckiego prof. dr. sc. Dietrich Scholze-Šołta. Umowa ta zawarta została na okres 5 lat i stanowi kontynuację zawartego pomiędzy obu placówkami w 2001 r. Porozumienia ramowego o współpracy naukowej. Podczas obrad XXII Forum Sprawozdawczo-Wyborczego Rady Głównej Instytutów Badawczych, które odbyło się w dniach 27 28.05.2013 r. w Warszawie, ks. dr hab. Andrzej Hanich, prof. PIN-IŚ, został wybrany w skład tego gremium. Przez trzyletnią kadencję reprezentować będzie w nim dziewięć instytutów humanistycznych działających w Polsce. Od tego czasu kilkakrotnie uczestniczył w spotkaniach Rady Głównej. Bieżące informacje o działalności naukowo-organizacyjnej Instytutu Śląskiego zamieszczano na zmodernizowanej stronie placówki (www.instytutslaski.com). Nowym elementem polityki informacyjnej jednostki stały się newslettery, wydawane jako półrocznik. Do tej pory przygotowano dwa takie wydawnictwa, które zostały rozesłane instytucjom i osobom współpracującym z Instytutem. Archiwalne numery periodyku są również dostępne na stronie placówki. W roku 2013 najważniejszym wydarzeniem naukowo-organizacyjnym była przeprowadzona kolejna kompleksowa ocena jakości naukowej wszystkich jednostek naukowych w Polsce. Dokonana została ona na nowych zasadach, wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 13.07.2012 r. i dotyczyła okresu 2009 2012. W wyniku drobiazgowej i skomplikowanej procedury Instytut Śląski utrzymał posiadaną kategorię B. Koordynatorem parametryzacji Instytutu był p.o. zastępcy dyrektora ds. naukowych dr Bernard Linek, ale zaangażowaniem wykazali się prawie wszyscy naukowi i badawczo-techniczni pracownicy naszego Instytutu. Przynajmniej równie poważnym wyzwaniem była prowadzona w drugiej połowie 2013 r. rewitalizacja siedziby Instytutu. Obejmowała ona zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w ramach inwestycji Rewitalizacja budynku PIN Instytutu Śląskiego w Opolu i jego otoczenia w celu poprawy jakości bazy edukacyjnej, kulturalnej i społecznej. Projekt współfinansowany był przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007 2013. Remont obejmował m.in.: wymianę stolarki okiennej na plastikową, termomodernizację ścian zewnętrznych, odnowienie elewacji, modernizację wentylacji, dostoso- 13

wanie budynku do wymogów przeciwpożarowych, dostosowanie obiektu dla osób niepełnosprawnych i poprawę estetyki (niestety tylko) trzeciego piętra. Koordynatorem projektu rewitalizacji była dyrektor Instytutu dr inż. Katarzyna Widera przy pomocy głównej księgowej Krystyny Ogórkis. 3.2. Struktura organizacyjna Pracownicy naukowi oraz badawczo-techniczni skupieni byli w dwóch interdyscyplinarnych zespołach: Zakładzie Badań Historycznych, Niemcoznawczych i Bohemistycznych oraz w Zakładzie Badań Regionalnych i Lokalnych. W ramach tego pierwszego funkcjonują dwie pracownie: Pracownia Badań nad Stosunkami Językowymi na Śląsku oraz Pracownia Badań Onomastycznych. W strukturę ZBRiL, decyzją Rady Naukowej PIN-IŚ z 24.04.2013 r., została włączona Pracownia Badań Społecznych, która funkcjonuje w nim obok Centrum Badań nad Migracjami Zagranicznymi. Decyzją Rady Naukowej jednostki z 30.01.2013 r., w związku z przeprowadzoną rok wcześniej restrukturyzacją i odejściem pracownika, został zlikwidowany Gabinet Książki i Prasy Polskiej w Niemczech. W strukturze organizacyjnej Instytutu Śląskiego funkcjonują również na zasadach odrębnych: biblioteka, archiwum zakładowe, dział księgowości, dział administracji i obsługi oraz dział prawny. 3.3. Działalność naukowa Tematyczny plan pracy naukowej na 2013 r. został pozytywnie zaopiniowany na posiedzeniu Rady Naukowej PIN-IŚ 4.07.2012 r. W związku z licznymi zmianami w zatrudnieniu kilkakrotnie dokonywano jego korekty. Ostatecznie realizowano 19 tematów w sześciu blokach tematycznych. Osiem z nich było finansowanych ze środków własnych. Siedem spośród tych tematów, przede wszystkim rozprawy doktorskie i prace mające się stać podstawą przewodu habilitacyjnego, zostały przedstawione i omówione na wewnętrznych zebraniach pracowników jednostki. Po przeprowadzeniu procedury konkursowej dodatkowe środki na prowadzenie w 2013 r. badań naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich, zostały przyznane mgr. Robertowi Wieczorkowi na realizację tematu Europejskie umiejętności. Czego uczą się i jakie wartości nabywają mieszkańcy Opolszczyzny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 14

Poza tym Instytut realizował trzy projekty finansowane z innych środków państwowych (Narodowe Centrum Nauki, Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego) oraz projekt finansowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego pt. Regionalna platforma informacyjna dla mieszkańców i samorządów Dolnego Śląska e-dolny Śląsk współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W roku 2013 wydano dziewięć publikacji książkowych. Poza tym materiały z dwóch konferencji (referaty, tezy wystąpień i omówienia dyskusji) dostępne są na stronie internetowej Instytutu. Pracownicy placówki zorganizowali osiem konferencji. Opracowano również cztery ekspertyzy na potrzeby Sejmu RP i samorządu województwa opolskiego. Profesor dr hab. Robert Rauziński był recenzentem pracy habilitacyjnej, a dr Bernard Linek przygotował recenzję wydawniczą. Dnia 26.06.2013 r. na posiedzeniu Rady Naukowej PIN-IŚ wręczono nagrody i wyróżnienia XXII edycji Nagrody im. Jana i Wojciecha Wawrzynków za najlepszą pracę magisterską o problematyce śląskiej. Nagrodę główną otrzymała mgr Patrycja Bień (Uniwersytet Opolski) za pracę Realizacja praw mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim w świetle zapisów polsko-niemieckiego traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, napisaną pod kierunkiem dr hab. Aleksandry Trzcielińskiej-Polus, prof. UO. Wyróżnienia otrzymali: mgr Piotr Bujak (Uniwersytet Opolski) za pracę Obchody rocznic powstań śląskich jako element polityki historycznej III RP, napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Danuty Kisielewicz, oraz mgr Katarzyna Szyszka (Uniwersytet Wrocławski) za pracę Tradycyjna kultura muzyczna Trójwsi Beskidzkiej próby jej podtrzymania, odnowienia i rozwoju, napisaną pod kierunkiem dr. hab. Zbigniewa Jerzego Przerembskiego, prof. UWr. Do konkursu zgłoszono dziewięć prac magisterskich. Państwowy Instytut Naukowy Instytut Śląski wydaje czasopismo naukowe Studia Śląskie, które w 2013 r. powróciło do formuły półrocznika. Pismo znajduje się na Liście Czasopism Punktowanych MNiSW. W roku 2013 uzyskało 6 punktów. Ponadto w 2013 r. ukazały się kolejne dwa tomy angielskojęzycznej serii wydawniczej Region and Regionalism. W zakresie działalności wydawniczej PIN Instytut Śląski współpracował ze Stowarzyszeniem Instytut Śląski i Uniwersytetem Łódzkim. Wydanie publikacji wsparło finansowo Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polsko- -Niemiecka Fundacja na Rzecz Nauki. Wzorem poprzednich lat kontynuowano cykl otwartych, comiesięcznych zebrań naukowych pod nazwą Środy w Instytucie Śląskim. W ich trakcie prezentowano przede wszystkim książki pracowników i współpracowników Instytutu. Wy- 15

jątkiem było wystąpienie prof. Goro Christopha Kimury z Tokio Sophia University, który 19.06.2013 r. wygłosił wykład Dwujęzyczność na pograniczu polsko- -niemieckim. Doktor Bernard Linek kolejny rok sprawował opiekę naukową nad projektem Archiwum Historii Mówionej realizowanym przez Dom Współpracy Polsko- -Niemieckiej. Doktor hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN-IŚ, otrzymała 22.10.2013 r. w Bibliotece Śląskiej w Katowicach Nagrodę im. Karola Miarki, przyznawaną przez marszałków województw opolskiego i śląskiego. Podkreślono twórczy wkład Laureatki w rozwój wiedzy o polskiej kulturze i języku polskim na Śląsku. 3.3.1. LICZBOWE EFEKTY PRACY NAUKOWEJ Informacje przedstawione przez pracowników Instytutu Śląskiego w indywidualnych kwestionariuszach sprawozdawczych za 2013 r. wykazały zróżnicowany i wielostronny dorobek naukowy poszczególnych zakładów oraz duże zaangażowanie pracowników jednostki w działania popularyzujące naukę. T a b e l a 3 Wyniki aktywności naukowej pracowników PIN Instytutu Śląskiego w Opolu w 2013 r. Formy aktywności Rok 2013 Prace opublikowane akredytowane w PIN Instytucie Śląskim 58 Prace złożone do druku akredytowane w PIN Instytucie Śląskim 39 Niepublikowane ekspertyzy, opinie, raporty, recenzje wydawnicze, 5 recenzje prac na stopień Czynny udział w międzynarodowych konferencjach naukowych 29 Czynny udział w krajowych konferencjach naukowych 24 Czynny udział w innych konferencjach i spotkaniach naukowych 15 Projekty finansowane lub dofinansowane ze środków: MNiSW, NCN, 4 PNFN Uczestnictwo w międzynarodowych programach naukowych 2 Uczestnictwo w programach finansowanych z Unii Europejskiej 1 Inne projekty, prace zlecone 15 Projekty konferencyjne i wydawnicze sformułowane w 2013 r. 12 Objaśnienia skrótów: MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, NCN Narodowe Centrum Nauki, PNFN Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki. Źródło: Obliczenia własne na podstawie indywidualnych kwestionariuszy sprawozdawczych pracowników. 16

3.3.2. PROJEKTY BADAWCZE, PROGRAMY NAUKOWE, PROJEKTY KON- FERENCYJNE, PROJEKTY WYDAWNICZE, EKSPERTYZY, PRACE ZLECONE Uczestnictwo w projektach finansowanych lub dofinansowanych ze środków MNiSW, NCN, PNFN 1. Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX w. (dr Bernard Linek, dr Monika Choroś, mgr Leokadia Drożdż, mgr Piotr Solga); 2. Leksykon Polaków w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej (mgr Leokadia Drożdż); 3. Słownik gwar śląskich (prof. dr hab. Bogusław Wyderka, dr Marzena Muszyńska, mgr Agata Haas, mgr Anna Jedynak); 4. Digitalizacja czasopisma Studia Śląskie t. 1 70 wydawanego przez Instytut Śląski w Opolu w latach 1958 2011 (mgr Ewa Golec, mgr Ewa Wróbel, mgr Piotr Solga); 5. Colloquium Opole 2012. Miasta w przestrzeni środkowoeuropejskiej: Opole Görlitz/Zgorzelec Opawa po 1989 roku, pod red. Markusa Bauera, Moniki Choroś, Bernarda Linka, Michała Lisa, Opole 2013. Uczestnictwo w programach badawczych Unii Europejskiej Cuius regio. Analiza sił spajających i destrukcyjnych w obrębie regionu określających przynależność osób (grup społecznych) oraz spójność społeczną jako zjawisko historyczne / Cuius Regio. An analysis of the cohesive and disruptive forces destining the attachment of (groups of) persons to and the cohesion within regions as a historical phenomenon badania prowadzone w ramach programu realizowanego przez European Science Fundation (dr Bernard Linek). Uczestnictwo w międzynarodowych programach naukowych 1. Nationalisierungsprozesse in Oberschlesien w ramach projektu Phantomgrenzen in Ostmitteleuropa, realizowanego przez Martin-Luther Universität Halle-Wittenberg (dr Bernard Linek); 2. Škola bez hranic: Česko-polské pohraničí očima studentù architektury z Ostravy a Opole (dr Monika Choroś). Inne projekty złożone, prace zlecone 1. Mnemo Syne projekt realizowany przez Universität des Saarlandes w Saarbrücken (koordynatorzy projektu: prof. dr Wolfgang Kraus, prof. dr Roland Marti, mgr Anna Grill). Projekt dotyczy dokumentacji historyczno- -inwentaryzacyjnej gmin żydowskich znajdujących się na terytorium Rzeszy 17

Niemieckiej i na terenach pod jej jurysdykcją w dniu 9.11.1938 r. Zadanie merytoryczne: dokumentacja historyczno-inwentaryzacyjna 19 gmin żydowskich funkcjonujących 8.11.1938 r. na terenie obecnego województwa opolskiego (dr Maciej Borkowski); 2. Powołanie samodzielnego oddziału judaistycznego w muzeum w Gliwicach (posiedzenie inauguracyjne 22.11.2013 r.). Zakres prac: konsultacja merytoryczna planowanej ekspozycji, kwerendy archiwalne i biblioteczne, kontrola przebiegu prac przygotowawczych (dr Maciej Borkowski); 3. Regionalna platforma informacyjna dla mieszkańców i samorządów Dolnego Śląska e-dolny Śląsk projekt realizowany na podstawie zamówienia publicznego udzielonego przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego nr DU-Z.272.1.2013, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN-IŚ, dr Monika Choroś, mgr Łucja Jarczak); 4. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. XVII (Suplement) projekt złożony do Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, Moduł 1.1 (dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN-IŚ, dr Monika Choroś, mgr Łucja Jarczak); 5. Historia lokalna odczyt o nazwach miejscowych w gminie Reńska Wieś (dr Monika Choroś); 6. Warsztaty dla młodzieży szkolnej na temat mikrotoponimii: Co to są nazwy terenowe? Jak je zbierać? organizowane w ramach projektu pt. Poznaj i podaj dalej przez Gminny Ośrodek Kultury w Tarnowie Opolskim (dr Monika Choroś); 7. Opracowanie sposobu doboru próby i rekrutacja uczestników pilotażowej debaty deliberatywnej pt.: Dobry klimat dla rodziny organizowanej w województwie opolskim. Zadanie zrealizowane na zlecenie Centrum Deliberacji Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego i Kancelarii Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego (mgr Olaf Gwiżdż); 8. Władze komunistyczne wobec Kościoła katolickiego na Śląsku Opolskim (1945-1989). Historia i dokumenty źródłowe. Projekt złożony do Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, Moduł 1.1 (ks. dr hab. Andrzej Hanich, prof. PIN-IŚ); 9. Koniec starego świata początek nowego. Społeczeństwo Górnego Śląska wobec pierwszej wojny światowej (1914 1918). Międzynarodowy projekt naukowy złożony do Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, Moduł 1.2 (dr Bernard Linek); 18

10. Udział w projekcie Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu i Uniwersytetu Opolskiego pt. Transformacja miast: rządzenie demokratyczne w Kraju Ołomunieckim oraz Województwie Opolskim / Promeny mest: demokraticke vladnuti v Olomouckem kraji a Opolskem vojvodstvi (prof. dr hab. Michał Lis); 11. Polska a Łużyce na przestrzeni XIX i XX wieku. Wybór źródeł projekt złożony w ramach III edycji konkursów do Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w module badawczym 1.1 (dr Piotr Pałys); 12. Prowadzenie na Uniwersytecie Opolskim zajęć Emerging Technologies and Society oraz Życie to nie film? Kreacja światów społecznych w kinie (mgr Piotr Solga); 13. Prowadzenie na Uniwersytecie Wrocławskim zajęć Przemiany cywilizacji współczesnej (mgr Piotr Solga); 14. Przygotowanie opracowania i wystąpienie jako speaker i członek delegacji na Open Days 2013 Bruksela (8.10.2013 r.): Workshop: 08C09 Debate on the future demographic landscape How to neutralise the negative effects of demographic crises in Europe? (prof. dr hab. Krystian Heffner); 15. Projekt i wstępna realizacji programu Specjalnej Strefy Demograficznej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2014 2020. W tym także prezentacja uwarunkowań projektu na konferencji z udziałem Premiera i w Senacie RP (dr hab. Kazimierz Szczygielski, prof. wizyt.). Ekspertyzy, opinie, recenzje wydawnicze, recenzje prac na stopień i niepublikowane raporty z badań opracowane w 2013 r. 1. S. Rosenbaum, D. Węgrzyn (red.), Wywózka. Deportacje mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w ZSRS. Faktografia-kontekstypamięć, recenzja wydawnicza dla Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach (dr B. Linek); 2. Ekspertyza dla Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP dotycząca statusu języka śląskiego (prof. dr hab. B. Wyderka); 3. Recenzja pracy habilitacyjnej J. Krupowicz pt. Cykliczność procesu urodzeń, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu (prof. dr hab. R. Rauziński). Projekty konferencyjne sformułowane w 2013 r. 1. Colloquium Opole 2013. Totalitaryzm i pamiętanie (prof. dr hab. M. Lis, dr M. Borkowski, mgr L. Drożdż, dr B. Linek); 2. Górny Śląsk w Polsce Ludowej. Przełomy (dr B. Linek, mgr A. Haas); 19

3. XI Opolski Festiwal Nauki (mgr O. Gwiżdż); 4. Kształcenie i zatrudnienie kadr z wyższym wykształceniem na Śląsku do 2035 r. (prof. dr hab. R. Rauziński); 5. Rola i miejsce instytutów humanistycznych w systemie nauki polskiej i europejskiej (dr hab. A. Hanich, prof. PIN-IŚ, mgr L. Drożdż, dr B. Linek, dr P. Pałys); 6. Rozwój obszarów wiejskich w Polsce a polityka spójności UE: stare problemy i nowe wyzwania, ze szczególnym uwzględnieniem województwa opolskiego (prof. dr hab. K. Heffner, dr B. Solga); 7. W 90. rocznicę założenia Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech. Mniejszości narodowe w Niemczech w okresie międzywojennym (dr P. Pałys); 8. Wieś śląska zderzenie kultur (prof. dr hab. M. Lis, mgr A. Jedynak). Projekty wydawnicze sformułowane w 2013 r. 1. Colloquium Opole 2012: Miasta w przestrzeni środkowoeuropejskiej: Opole Görlitz/Zgorzelec Opawa po 1989 roku (dr M. Choroś, dr B. Linek, prof. dr hab. M. Lis); 2. Państwa słowiańskie wobec Łużyc (dr P. Pałys); 3. Polityka państw narodowych wobec języka na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku (prof. dr hab. M. Lis, mgr Ł. Jarczak, mgr L. Drożdż); 4. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 16: Wrzesień Żyznów (dr M. Choroś, mgr Ł. Jarczak, dr hab. S. Sochacka, prof. PIN-IŚ); 5. Studia Śląskie, t. 72 i t. 73 (dr B. Linek, mgr R. Wieczorek); 6. Śląsk Opolski w warunkach transformacji ustrojowej państwa od 1989 roku (prof. dr hab. M. Lis); 7. The Eastern Dimension of the United Europe. Political and Economical Aspects of the Eastern Politics of the European Union (prof. dr hab. K. Heffner); 8. Współczesne problem demograficzne Śląska Opolskiego (prof. dr hab. R. Rauziński, dr hab. K. Szczygielski, prof. wizyt.). 3.3.3. DZIAŁALNOŚĆ W KOMISJACH RZĄDOWYCH, KOMITETACH NA- UKOWYCH ORAZ RADACH NAUKOWYCH Pracownicy PIN Instytutu Śląskiego w Opolu wchodzili w 2013 r. w skład wielu komisji, komitetów naukowych, rad naukowych oraz rad redakcyjnych czasopism krajowych i zagranicznych. 20

Działalność pracowników w gremiach rządowych i naukowych T a b e l a 4 Formy działalności Rok 2013 Działalność w komisjach rządowych 1 Działalność w międzynarodowych komitetach naukowych 1 Działalność w radach naukowych (z wyjątkiem PIN Instytutu 2 Śląskiego) Działalność w zespołach, komitetach, radach, kolegiach programowych 17 i redakcyjnych czasopism i serii naukowych polskich i zagranicznych Członkostwo z wyboru w międzynarodowych towarzystwach 5 (stowarzyszeniach) naukowych Członkostwo z wyboru w polskich towarzystwach (stowarzyszeniach) 11 naukowych Honorowe tytuły, odznaczenia, nagrody i wyróżnienia 2 Źródło: Obliczenia własne na podstawie indywidualnych kwestionariuszy sprawozdawczych pracowników. 3.3.4. ORGANIZACJA NAUKOWYCH KONFERENCJI, WYKŁADÓW I PRO- MOCJI W roku 2013 Instytut Śląski był organizatorem bądź współorganizatorem następujących konferencji: 1. Rozwój obszarów wiejskich w Polsce a polityka spójności UE: stare problemy i nowe wyzwania ze szczególnym uwzględnieniem województwa opolskiego, Opole 19.06.2013 r., organizatorzy: Politechnika Opolska, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, PIN Instytut Śląski, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego; 2. Koniec starego świata początek nowego. Społeczeństwo Górnego Śląska wobec pierwszej wojny światowej (1914 1918), Gliwice 20 22.06.2013 r., organizatorzy: Muzeum w Gliwicach, PIN Instytut Śląski, Stowarzyszenie Instytut Śląski, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach, Martin- -Luther Universität Halle-Wittenberg. Projekt wsparty finansowo przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki; 3. Górny Śląsk w Polsce Ludowej. Przełomy, Opole 2.10.2013 r.; organizatorzy: PIN Instytut Śląski w Opolu, Stowarzyszenie Instytut Śląski, Instytut 21

Pamięci Narodowej, Oddział w Katowicach; spotkanie dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego; 4. W 90. rocznicę założenia Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech. Mniejszości narodowe w Niemczech w okresie międzywojennym, Opole 12.11.2013 r., organizatorzy: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego, PIN Instytut Śląski w Opolu, Stowarzyszenie Polsko-Serbołużyckie Pro Lusatia; 5. Colloquium Opole 2013. Totalitaryzm i pamiętanie. Śląskie doświadczenia i ślady nazizmu oraz komunizmu, Opole 12 14.11.2013 r., organizatorzy: PIN Instytut Śląski, Stowarzyszenie Instytut Śląski, Muzeum Śląskie w Görlitz, Uniwersytet Śląski w Opawie; konferencja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Fundację Współpracy Polsko- Niemieckiej; 6. Wieś śląska zderzenie kultur, Opole 4.12.2013 r., organizatorzy: PIN Instytut Śląski, Stowarzyszenie Instytut Śląski; spotkanie wsparte przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego; 7. Kształcenie i zatrudnienie kadr z wyższym wykształceniem na Śląsku, Opole 9.12.2013 r., organizator PIN Instytut Śląski w Opolu. W roku 2013 w ramach otwartych zebrań naukowych Środy w Instytucie Śląskim odbyły się następujące wykłady: 1. dr hab. Stanisław Senft, prof. PO: Moja dekada w»studiach Śląskich«, 16.01.2013 r. 2. dr hab. Jolanta Kwiatek, prof. UO: Szkoła pruska (na Śląsku w XIX i XX w.), 20.02.2013 r. 3. dr hab. Edmund Nowak, prof. UO: Powojenne obozy obrachunki z historią, 20.03.2013 r. 4. prof. dr hab. Michał Lis: Czesi w dowcipach polskich po II wojnie światowej, 17.04.2013 r. 5. ks. dr hab. Andrzej Hanich, prof. PIN IŚ: Ksiądz infułat Bolesław Kominek, pierwszy administrator apostolski Śląska Opolskiego (1945 1951), 15.05.2013 r. 6. prof. Goro Christoph Kimura, Sophia University: Dwujęzyczność na pograniczu polsko-niemieckim, 19.06.2013 r. 7. dr hab. Aleksandra Trzcielińska-Polus, prof. UO: Niemcy po wyborach polityka kontynuacji czy zmian?, 16.10.2013 r. 22

8. dr Brygida Solga: Wyjechali... Czy powrócą? Refleksje na temat (o)polskiej zagranicznej emigracji i reemigracji, 20.11.2013 r. 9. prof. dr hab. Robert Rauziński, dr hab. Kazimierz Szczygielski, prof. wizyt.: Obraz demograficzny Śląska Opolskiego jakie perspektywy?, 18.12. 2013 r. Na zebraniach pracowników PIN Instytutu Śląskiego zostały wygłoszone następujące referaty: 1. mgr Ewa Dawidejt-Jastrzębska: Kształtowanie obrazu przeszłości w krajobrazie kulturowym Nysy po drugiej wojnie światowej (przekazy symboliczne w sferze publicznej) prezentacja koncepcji rozprawy doktorskiej, 13.03.2013 r. 2. mgr Paweł Sadło: Rozwój turystyki na Śląsku Opolskim w kontekście aktywności obywatelskiej. Perspektywa socjologiczna, 17.04.2013 r. 3. mgr Leokadia Drożdż: Rola ruchu wydawniczego w funkcjonowaniu Polaków na Zaolziu (1945 1992) przedstawienie koncepcji rozprawy doktorskiej, 22.05.2013 r. 4. dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN IŚ: Perspektywy rozwoju Pracowni Onomastycznej wobec wyzwań XXI wieku, 19.06.2013 r. 5. mgr Olaf Gwiżdż: Obywatele w działaniu. Formowanie się ruchu społecznego a współczesne problemy śląskich miast, 18.09.2013 r. 6. dr Piotr Pałys: Problem żytawski 1945 1948. Na skrzyżowaniu interesów czeskich, niemieckich, serbołużyckich, polskich i rosyjskich, 23.10.2013 r. 7. dr Joanna Dybowska: Depopulacja w przekroju terytorialnym woj. opolskiego w latach 1978 2011 założenia i koncepcja badań, 27.11.2013 r. 8. dr Maciej Borkowski: Życie codzienne w miastach górnośląskich w latach 1816 1918 tezy monografii, 16.12.2013 r. Ponadto pracownicy wzięli czynny udział w następujących konferencjach i spotkaniach naukowych: 1. Referat Żydzi w Opolu w latach 1918 1938: od bycia elitą do początków zagłady w ramach konferencji: Mniejszości narodowe na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym, Opole 7.05.2013 r. (dr Maciej Borkowski). 2. Referat Nierejestrowana migracja a stan ludności Polski podczas konferencji Społeczne, ekonomiczne i przestrzenne wyzwania i cele polityki rozwoju społeczno-gospodarczego w warunkach światowego kryzysu, Opole 18 20.09.2013 r. (dr Joanna Dybowska). 23

3. Wystąpienie Opolskie Region as an example of strategic intervention podczas Open Days 2013 Bruksela (8.10.2013 r.): Workshop: 08C09 Debate on the future demographic landscape How to neutralise the negative effects of demographic crises in Europe? (prof. dr hab. Krystian Heffner). 4. Referat The changing role of international migration in the development of Polish regions na IX Międzynarodowej Konferencji z serii Man City Nature pt. Integred development of cities and regions, Toruń 14 15.10.2013 r. (prof. dr hab. K. Heffner, dr B. Solga). 5. Referat Historiografia polska wobec udziału Żydów w wojnie w ramach konferencji Żydzi żołnierze polscy w niewoli niemieckiej, Opole 2.12.2013 r. (dr Maciej Borkowski). 3.4. Współpraca zagraniczna PIN Instytut Śląski w Opolu w 2013 r. współpracował z partnerami z Republiki Czeskiej: Instytut Śląski w Opawie, Uniwersytet Śląski w Opawie, Uniwersytet w Ostrawie, oraz z Niemiec: Muzeum Śląskie w Görlitz, Uniwersytet Marcina Lutra w Halle-Wittenberdze, Uniwersytet Ruhry w Bochum. 3.5. Współpraca krajowa Współpracę z krajowymi placówkami naukowymi realizowano przez wspólne organizowanie konferencji naukowych, wspólną realizację projektów naukowo- -badawczych, wymianę tekstów do publikacji we własnych organach publikacyjnych, wydawanie wspólnych materiałów, udział przedstawicieli w gremiach naukowych i wydawnictwach partnera (rady naukowe, rady redakcyjne), wzajemne recenzowanie tekstów do druku i publikacji, udział recenzencki lub promotorski w przewodach awansowych, konsultacje i przygotowywanie pisemnych ekspertyz, prowadzenie zamówionych badań naukowych, organizowanie wykładów gościnnych i odczytów itp. Współpraca z poszczególnymi partnerami obejmowała jedną z wyżej wspomnianych form, niektóre z nich lub wszystkie. 3.6. Inne formy aktywności naukowej, popularyzacja wyników badań Podobnie jak w latach ubiegłych najbardziej popularnymi formami dodatkowej aktywności naukowej i popularyzatorskiej pracowników PIN Instytutu Śląskiego były w 2013 r.: wykłady, odczyty, spotkania naukowe oraz publikacje arty- 24

kułów i felietonów historycznych w prasie; ponadto pracownicy Instytutu gościli w radiu, prezentując wypowiedzi, wywiady i komentarze. Pracownicy Instytutu przygotowywali recenzje wydawnicze, recenzje projektów badawczych, byli powoływani jako recenzenci w pracach awansowych doktorskich, habilitacyjnych i profesorskich. Konsultowali projekty badawcze przygotowywane w regionie. Ponadto uczestniczyli w promocji wydawnictw naukowych. W ramach współpracy z administracją rządową i samorządową pracownicy Instytutu uczestniczyli w następujących gremiach: Rządowej Radzie Ludnościowej przy Premierze RP, Wojewódzkiej Radzie Zatrudnienia w Opolu, Komisji ds. Polityki Regionalnej przy Zarządzie Województwa Opolskiego, zespole Spójność terytorialna, powołanym do prac nad Strategią Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r.; w zespołach ekspertów: przy Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji do opracowania ekspertyzy dotyczącej metodologii Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 r. w zakresie pytań etnicznych, oraz przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego: do opracowania Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, ds. Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego, ds. opracowania specjalnej strefy demograficznej. Ekspertem w dziedzinie Dziedzictwo kulinarne Zespołu ds. Produktu Tradycyjnego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego oraz członkiem Komisji ds. Produktów Tradycyjnych była dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN- IŚ. W ramach XI Opolskiego Festiwalu Nauki PIN Instytut Śląski w Opolu przygotował kilka propozycji, dzięki którym uczestnicy imprezy mieli możliwość zapoznania się z efektami badań naukowych oraz możliwościami ich wykorzystywania w wielu dziedzinach życia. Złożyła się na to prezentacja najnowszych publikacji Instytutu o tematyce historycznej, językoznawczej i społecznej w trakcie pikniku naukowego. W trakcie dnia drzwi otwartych w Instytucie można było obejrzeć wystawę pt. Silesiaca w zbiorach biblioteki PIN Instytutu Śląskiego w Opolu ; poznać tajniki i warsztat pracy socjologa a przy okazji zastanowić się nad problemem społecznym, jakim jest uzależnienie od nikotyny, i podyskutować na ten temat, uczestnicząc w prowadzonym przez mgr. Pawła Sadło zogniskowanym wywiadzie grupowym pt. Społeczne konteksty palenia papierosów. W tym dniu można było także wysłuchać wykładu Procesy i problemy demograficzne w województwie opolskim a Specjalna Strefa Demograficzna oraz porozmawiać z prelegentami dr. hab. Kazimierzem Szczygielskim, prof. wizyt., i dr Brygidą Solgą, którzy w przygotowanym wystąpieniu dokonali charakterystyki i oceny współczesnych przemian demograficznych na Śląsku Opolskim (z uwzględnieniem mi- 25

gracji zagranicznych i ich wpływu na rozwój społeczno-ekonomiczny) w kontekście koncepcji Specjalnej Strefy Demograficznej. 3.7. Plan pracy w zakresie działalności statutowej oraz zamierzenia badawcze na 2014 r. Tematyczny plan pracy naukowej PIN Instytutu Śląskiego w Opolu na 2014 r. został pozytywnie zaopiniowany na posiedzeniu Rady Naukowej 9.10.2013 r. Obejmuje on 19 tematów badawczych, zgrupowanych w sześciu głównych blokach problemowych: I. Dzieje Górnego Śląska od XVIII w. jako obszaru styku kultur, II. Studia nad językiem mieszkańców Górnego Śląska jako elementem dziedzictwa narodowego Polski, III. Kulturowe i narodowo-etniczne konteksty pogranicza, IV. Współczesne stosunki polsko-niemieckie i polsko-czeskie ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, V. Śląskie regiony w tworzeniu europejskiej gospodarki i społeczeństwa, VI. Procesy przekształceń struktur administracyjnych, ludnościowych i gospodarczych Śląska oraz innych ziem Nadodrza w aspekcie procesów integracyjnych z Unią Europejską. Ponadto na 2014 r. zaplanowano kontynuację realizacji wieloletnich projektów badawczych: Słownik gwar śląskich (kier. prof. dr hab. Bogusław Wyderka) i Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska (kier. dr hab. Stanisława Sochacka, prof. PIN IŚ), Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX w. (kier. dr Bernard Linek, projekt finansowany z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki), a także projektu Digitalizacja czasopisma»studia Śląskie«t. 1 70 wydawanego przez Instytut Śląski w Opolu w latach 1958 2011 (kier. mgr Ewa Golec, projekt finansowany z MNiSW w ramach projektu Index Plus ). Planowany na 2014 r. rozwój prac badawczych oraz rozwój kadry naukowej uzależniony jest od sytuacji finansowej placówki. Bernard Linek 26

4. SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADU BADAŃ HISTORYCZNYCH, NIEMCOZNAWCZYCH I BOHEMISTYCZNYCH W 2013 ROKU Plan pracy realizowany był przez zespół liczący 16 pracowników pięciu samodzielnych (w tym dwóch profesorów tytularnych i trzech doktorów habilitowanych na stanowisku profesora), pięciu doktorów na stanowisku adiunktów oraz sześciu magistrów na stanowiskach asystenta lub pracownika badawczo-technicznego. Prace badawcze obejmowały cztery bloki tematyczne: I. Dzieje Śląska Opolskiego od XVIII w. jako obszaru styku kultur trzy tematy, z których jeden zakończono prof. Michał Lis ukończył pracę nad monografią pt. Plebiscyt i powstania śląskie z perspektywy 90-lecia ; II. Studia nad językiem mieszkańców Górnego Śląska jako elementem dziedzictwa narodowego Polski pięć tematów, z których dwa zakończono kierowany przez dr hab. Stanisławę Sochacką, prof. PIN-IŚ, zespół w składzie dr Monika Choroś i mgr Łucja Jarczak ukończył kolejny etap tematu pt. Nazwy geograficzne Śląska, a mgr Anna Jedynak przygotowała roboczą wersję rozprawy doktorskiej pt. Nazwy własne w polskich komediach ; III. Kulturowe i narodowo-etniczne konteksty pogranicza dwa tematy, z których nie zakończono w terminie tematu realizowanego przez dr. Macieja Borkowskiego pt. Życie codzienne w miastach górnośląskich w latach 1816 1918. Trwało redagowanie tekstu rozprawy; IV. Współczesne stosunki polsko-niemieckie i polsko-czeskie ze szczególnym uwzględnieniem Śląska dwa tematy, z których zakończony został temat realizowany przez mgr Leokadię Drożdż pt. Rola ruchu wydawniczego w funkcjonowaniu Polaków na Zaolziu (1945 1992). Pracownicy Zakładu kontynuowali wieloletnie granty: Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX w., pod kierunkiem dr. Bernarda Linka, i kierowany przez prof. dr. hab. Bogusława Wyderkę (z zespołem dr Marzena Muszyńska, mgr Anna Jedynak, mgr Agata Haas) Polszczyzna śląska. Słownik gwar śląskich K Ł. Rozpoczęto badania do czterech nowych tematów: mgr Ewa Dawidejt-Drobek Nazwy ulic w Nysie w kontekście pamięci kulturowej, dr Piotr Pałys Problem żytawski (1945 1948). Na skrzyżowaniu interesów czeskich, niemieckich, polskich, serbołużyckich i rosyjskich, mgr Agata Haas Zabytki piśmiennictwa 27