ROK 2013 ROKIEM POWSTANIA STYCZNIOWEGO Powstanie styczniowe w literaturze i malarstwie polskim W sierpniu 2012 r. Senat ustanowił rok 2013 Rokiem Powstania Styczniowego. Honorując patriotyczne oddanie i szlachetne poświęcenie powstańców styczniowych, spłacamy dług wobec wielu pokoleń Polaków, którzy nie wahali się stanąć do walki w obronie wolności - głosi uchwała. Przypomniano w niej, że powstanie styczniowe skierowane było przeciwko zaborcy rosyjskiemu, a jego celem była restytucja Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1864 r. i trwało do połowy 1864 r. Swoim zasięgiem objęło Królestwo Polskie, Litwę i Białoruś, w mniejszym stopniu także Ukrainę. Bezpośrednim powodem wybuchu powstania styczniowego był przymusowy pobór do carskiego wojska, tzw. branka. Powołany do życia Tymczasowy Rząd Narodowy 22 stycznia wydał manifest, w którym wzywał do walki z caratem. Symbolem powstańców były godła Orła, Pogoni i Archanioła herby Polski, Litwy i Ukrainy. [ ] Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi, do broni!, bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty. Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego wzywający naród polski do powstania. 22 stycznia 1863 r., [w:] Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, oprac. I. Rusinowa, Warszawa 1986, s. 248-249.

Początek powstania styczniowego był sukcesem Polaków, którzy zaskoczyli Rosjan. Duże sukcesy odnosił na ziemi kieleckiej Marian Langiewicz. Niestety, ze względu na nierówne siły, wojna miała charakter partyzancki, walki prowadzone były w sposób podjazdowy. Pomimo dużego wkładu powstańców w walce z zaborcą powstanie zostało stłumione, a Rosjanie rozpoczęli represje. Zniesiono autonomię Królestwa, a Polacy masowo wysyłani byli na Syberię. Przybrał na sile również proces rusyfikacji. Pomimo, że powstanie styczniowe zakończyło się klęską, zaborcom nie udało się złamać w narodzie ducha oporu, co zaowocowało odzyskaniem niepodległości po I wojnie światowej. Powstanie styczniowe odbiło się szerokim echem w literaturze i malarstwie polskim i europejskim. Na płótnie zostały odzwierciedlone obrazy zwycięskich bitew powstańców, ale i też pełne niepokoju i trwogi walki powstańcze, na kartach ksiąg zapisane dzieje, o których historia przypomina nam do dzisiaj. Francuski poeta August Barbiel napisał wiersz Atak pod Węgrowem, kiedy wieść o zwycięstwie Polaków w bitwie pod Węgrowem obiegła Europę. Atak polskich kosynierów na rosyjskie armaty porównał do heroicznych walk starożytnych Spartan, bitwę tę nazwał Polskimi Termopilami. Podobnie Cyprian Kamil Norwid upatrywał podobieństwo nierównej walki kosynierów do bitwy pod Termopilami. Grek ma więcej świetnych w dziejach kart Niż łez... w mogile - U Polaka tyle Węgrów wart, Tyle!... co Termopile... Cyprian Kamil Norwid: Vanitas Maria Konopnicka bitwę pod Węgrowem opisała w wierszu zatytułowanym Bój pod Węgrowem. Na Podlasiu pod Węgrowem Wody Liwca płyną, Tam się bije dzielny "Sokół" Ze swoją drużyną. I jak burza tak wpadają Na armaty wroga, Poszły w popłoch kanoniery, Krzyczą "Radi Boga!"

Tam się bije dzielny "Sokół" Lecz go Moskwa dusi, Jeśli partię ma ocalić, To uchodzić musi. Musi z jawnej wywieść zguby I broń i żołnierzy" Lecz kto odwrót ten zakryje, Gdy Moskwa uderzy? Dwustu zuchów się zebrało Z partii na ochotę, Idźcie bracia. Już my Moskwie damy tu robotę! Myśli Moskwa, że to "Sokół" Wziął ich w te obroty, Już się walą czarną rzeką Te piechotne roty. Stoją mężnie młode zuchy, Bój się wszczął zajadły. Do jednego bohatery W owej walce padły. Do jednego padły w walce Męczeńską drużyną, Ale "Sokół" uszedł z swymi, Tak tu u nas giną. Obcy piewca cześć oddając Takiej męstwa sile, Nazwał bitwę pod Węgrowem Polskie Termopile. Bitwa pod Węgrowem, 3 lutego 1863 Polskie Termopile Obrazy z powstania styczniowego pojawiają się w literaturze Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem, Marii Dąbrowskiej Noce i Dnie, Stefana Żeromskiego Wierna rzeka, Rozdziobią nas kruki, wrony...,

a także w literaturze Władysława Reymonta Chłopi i Bolesława Prusa - Lalka i Omyłka. Dziedzictwo powstania styczniowego zapisało się w sztuce architekturze, rzeźbie i malarstwie. Dzieje powstańcze - bitwy, potyczki, sceny obozowe, sceny męczeństwa i mordy oglądamy na obrazach Juliusza Kossaka Bitwa pod Ignacewem, Tadeusza Ajdukiewicza Scena z powstania styczniowego i Obóz powstańców w lesie, Jana Rosena Powstańcy z roku 1863, Michała Elwiro Andriolli Walka powstańcza, wreszcie Aleksandra Gierymskiego, który sam brał udział w powstaniu i namalował obraz Patrol powstańczy pikieta. Jan Matejko: Polonia 1863 r. Mistrz Jan Matejko upamiętnił powstanie styczniowe w Polonii - 1863 r. (Zakuwana Polska). Obraz powstał pod wpływem przeżyć i wspomnień artysty w 1864 r. Polska to zakuwana w kajdany młoda kobieta ubrana w czarną suknię, za nią w jaśniejszej tonacji stoi także zakuwana w kajdany Litwa. W głębi widzimy Manifest Rządu Narodowego 1863. Artur Grottger poświęcił powstaniu styczniowemu szczególną uwagę. Cykl grafik zatytułowanych Polonia i Lithuania nawiązuje do działań partyzanckich w okresie powstania. Oba cykle kończą grafiki

zatytułowane Wojna, w których malarz wystawia powstaniu etyczną ocenę. Cykle Grottgerowskie świadczą o zniszczeniu jakie niesie wojna. Na uwagę u Grottgera zasługuje również obraz Pożegnanie powstańca, który niesie nadzieję i druga jego część - Powitanie powstańca niosąca rozczarowanie. Artur Grottger: Powitanie powstańca Źródła: historia.org.pl pl.wikipedia.org zdjęcia Wikimedia Commons pl.wikipedia.org Dorota Pająk