Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w V klasie szkoły podstawowej (I wariant)

Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w V klasie szkoły podstawowej (I wariant) Temat z podręcznika Nr lekcji Temat lekcji Zakres treści podręcznikowych Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe ŚcieŜka edukacyjna Treści ze ścieŝki 1 O czym będziemy się uczyć na lekcjach przyrody w klasie 5? analiza wstępu analiza spisu treści budowa podręcznika moŝliwości poszerzania wiedzy zalety płyty CD wymienia zagadnienia, z którymi zapozna się w kl. 5 poznaje wymagania na poszczególne stopnie zapoznaje się ze sposobem pracy na lekcjach przyrody poznaje strukturę płyty CD (R) Prezentuje sposób korzystania z płyty (D) czytelnicza i medialna literatura popularnonaukowa rodzaje mediów i przekazów medialnych Dział. Podstawowe właściwości i budowa materii Ruch jako zjawisko przyrodnicze. 2 Zasada działania i zastosowanie dźwigni. Przykłady ruchu w przyrodzie ruch jako zjawisko fizyczne dźwignia dwustronna dźwignia jednostronna Podaje przykłady ruchu ciał nazywa urządzenia, w których budowie wykorzystano zasadę działania dźwigni podaje 1-2 przykłady wykorzystania dźwigni w Ŝyciu codziennym rysuje schematycznie dźwignię dwustronną (R) rysuje schematycznie dźwignię jednostronną (R) porównuje budowę dźwigni dwustronnej i jednostronnej (D) omawia zasadę działania dźwigni dwustronnej i jednostronnej (D) 1

3 Poznajemy inne maszyny proste. 4/5 Jakie siły działają w przyrodzie? blok kołowrót równia pochyła siła przyciągania ziemskiego siła tarcia przykłady oddziaływań spręŝystych, magnetycznych i elektrostatycznych podaje 1-2 przykłady zastosowania poznanych maszyn prostych rozpoznaje na rysunkach, zdjęciach poznane maszyny proste zjawisk związanych z działaniem siły przyciągania ziemskiego wskazuje w Ŝyciu codziennym przykłady oddziaływań spręŝystych, magnetycznych i elektrostatycznych objaśnia zasadę działania bloku (R) opisuje budowę kołowrotu (R) zastosowania poznanych maszyn prostych we współczesnych urządzeniach technicznych (D) zjawisk świadczących o współdziałaniu siły grawitacji z siłą tarcia (R) omawia wpływ poznanych sił na ruch ciał (R/D) 2

Budowa i właściwości ciał stałych, cieczy i gazów 6 Budowa i właściwości ciał stałych. 7 Budowa i właściwości cieczy. właściwości fizyczne ciał budowa cząsteczkowa ciał stałych właściwości mechaniczne ciał stałych ciała bezpostaciowe i kryształy przewodnictwo cieplne ciał stałych budowa cząsteczkowa cieczy siły spójności napięcie powierzchniowe siły przylegania przewodnictwo cieplne cieczy określa właściwości fizyczne wskazanych przez nauczyciela substancji określa właściwości mechaniczne 2-3 ciał substancji dobrze i źle przewodzących ciepło wskazuje moŝliwości praktycznego wykorzystania właściwości przewodnictwa cieplnego omawia podstawowe właściwości cieczy porównuje właściwości fizyczne cieczy i ciał stałych substancji, których właściwości fizyczne zmieniają się wraz ze zmianą stanu skupienia (R/D) wymienia, od czego zaleŝą właściwości substancji (R/D) porównuje ułoŝenie cząsteczek w ciałach bezpostaciowych i kryształach (D) wyjaśnia, od czego zaleŝy przewodnictwo cieplne substancji (D) wyjaśnia, jakie siły powodują powstawanie kropli deszczu (R) nazywa siły, dzięki którym powstaje napięcie powierzchniowe (R) wyjaśnia, kiedy powstaje menisk wklęsły, a kiedy wypukły (D) porównuje przewodnictwo cieplne cieczy i ciał stałych (D) prozdrowotna właściwe zachowanie się w wypadku kontaktu z nieznanymi substancjami prozdrowotna właściwe zachowanie się w wypadku kontaktu z nieznanymi substancjami 3

Jak zmiana temperatury wpływa na ciała stałe, ciecze i gazy? Substancje proste i złoŝone. 8 Budowa i właściwości gazów. 9/10 Rozszerzalność temperaturowa ciał. 11 Pierwiastki substancje proste. budowa gazów ściśliwość i rozpręŝliwość gazów przewodnictwo cieplne gazów rozszerzalność temperaturowa ciał występowanie zjawiska rozszerzalności ciał w Ŝyciu codziennym gęstość i masa ciał rozszerzalność cieczy przypomnienie pojęć: atom, cząsteczka pierwiastki, związki chemiczne omawia właściwości gazów praktycznego wykorzystania ściśliwości i rozpręŝliwości gazów z Ŝycia codziennego potwierdzające zjawisko rozszerzalności temperaturowej ciał wyjaśnia, dlaczego latem na jezdniach powstają koleiny wykorzystania w praktyce rozszerzalności temperaturowej cieczy rysuje modele pierwiastków odróŝnia na rysunkach (modelach) pierwiastki świadczące o tym, Ŝe gazy są złymi przewodnikami ciepła (R) uzasadnia związek budowy cząsteczkowej gazów z ich właściwościami (D) porównuje oddziaływania międzycząsteczkowe w ciałach stałych, cieczach i gazach (D) objaśnia związek rozszerzalności temperaturowej ciał z ich budową cząsteczkową (D) wyjaśnia, czym jest gęstość substancji (R) wyjaśnia, dlaczego woda ma anomalną rozszerzalność temperaturową (D) porównuje zjawiska parowania i wrzenia (R) z Ŝycia świadczące o rozszerzalności temperaturowej gazów (R) wyjaśnia, dlaczego balony moŝna wypełniać podgrzewanym powietrzem (D) wyjaśnia, dlaczego pierwiastki nazywamy substancjami prostymi (R) związków prozdrowotna właściwe zachowanie się w wypadku kontaktu z nieznanymi substancjami 4

Podsumujmy. Poznajemy mieszaniny 12 Właściwości metali i niemetali. 13 Związki chemiczne substancje złoŝone. 14/15 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. 16 Co to są mieszaniny? właściwości metali przykłady zastosowań wybranych metali przykłady niemetali powstawanie związków chemicznych przykłady związków chemicznych przykłady wykorzystania związków chemicznych przez człowieka mieszanina jednorodna od związków chemicznych pierwiastków wymienia właściwości metali zastosowań wybranych metali określa właściwości wskazanych przez nauczyciela metali niemetali będących ciałami stałymi i gazami rysuje model cząsteczki wody podaje dwa zastosowania dwutlenku węgla wymienia 3-4 związki chemiczne występujące w przyrodzie wykonuje doświadczenie zgodnie chemicznych (R) rysuje modele podanych przez nauczyciela pierwiastków i związków chemicznych (R/D) wymienia zastosowania metali o największej ciągliwości i kowalności (R) metali o róŝnej twardości (D) porównuje wybrane właściwości pierwiastków i związku chemicznego, który z nich powstał (D/W) wyjaśnia, dlaczego dwutlenek węgla jest uŝywany do wypełniania gaśnic (R) wyjaśnia, dlaczego związki chemiczne to substancje złoŝone (R) podaje inne niŝ w doświadczeniu przykłady prozdrowotna właściwe zachowanie się w wypadku kontaktu z nieznanymi substancjami 5

róŝnych substancji. Powietrze przykład mieszaniny jednorodnej. 17 Sposoby rozdzielania mieszanin. 18 Powietrze przykład mieszaniny jednorodnej. mieszanina niejednorodna gleba jako przykład mieszaniny stopy metali sposoby rozdzielania mieszanin niejednorodnych sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych skład powietrza rola powietrza w przyrodzie z instrukcją zapisuje obserwacje wyjaśnia, dlaczego gleba jest mieszaniną niejednorodną wymienia 2-3 przedmioty wykonane z mosiądzu, brązu odróŝnia mieszaninę jednorodną od niejednorodnej (na podstawie obserwacji) rozdziela składniki 2-3 mieszanin niejednorodnych (groch-piasek, spinacze-siarka, trociny-piasek) omawia, jak moŝna rozdzielić mieszaninę soli z wodą wyjaśnia, dlaczego powietrze jest przykładem mieszaniny jednorodnej omawia właściwości fizyczne powietrza mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (R) wyjaśnia, popierając przykładami, Ŝe woda moŝe być przykładem mieszaniny jednorodnej i niejednorodnej (R) projektuje doświadczenie potwierdzające, Ŝe woda rzeczna jest mieszaniną niejednorodną (D/W) wyjaśnia, dlaczego w praktyce częściej uŝywa się stopów niŝ czystych metali (D) uwzględniając róŝne właściwości ciał tworzących mieszaninę jednorodną, proponuje sposób rozdzielenia jej składników (R/D) wyjaśnia, wykorzystując informacje o właściwościach substancji, na czym polega odparowanie (D) wskazuje inne sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych (D/W) wymienia, do czego niezbędne jest powietrze (R) za pomocą rysunku schematycznego przedstawia ruch powietrza w pomieszczeniu (D) 6

Udział tlenu w niektórych przemianach chemicznych. Jak powstaje wodny roztwór? 19 Na czym polega utlenianie i spalanie? 20 Procesy utleniania w przyrodzie. 21 Poznajemy roztwory wodne. utlenianie spalanie korozja sposoby zapobiegania korozji utlenianie biologiczne gnicie rola roślin w regulacji ilości dwutlenku węgla w powietrzu rozpuszczalnik i substancja rozpuszczona czynniki przyspieszające rozpuszczanie świadczące o istnieniu powietrza wyjaśnia, dlaczego powietrze jest niezbędne do oddychania i spalania spalania określa cechy spalania wymienia sposoby zapobiegania korozji wymienia procesy Ŝyciowe, do których organizm wykorzystuje energię pokarmów wysokoenergetycznych wyjaśnia, jaką rolę pełnią rośliny w regulacji ilości dwutlenku węgla w powietrzu sporządza roztwór według instrukcji nazywa czynniki przyspieszające proces rozpuszczania hoduje kryształy soli wyjaśnia róŝnice między utlenianiem a spalaniem (R) wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty pokrywają się rdzą (R) wymienia przykłady skutków korozji (R/D) wyjaśnia, na czym polega utlenianie w komórkach (R/D) uzasadnia, Ŝe gnicie jest przykładem utleniania (D) pozytywnego znaczenia procesów gnicia (R/D) poprawnie operuje pojęciami: rozpuszczalnik, substancja rozpuszczona (R) wyjaśnia, na czym polega krystalizacja (D) wyjaśnia, dlaczego 7

Podsumujmy. PołoŜenie Polski, jej sąsiedzi i podział administracyjny. Ukształtowanie powierzchni i główne krainy Polski. 22 Znaczenie roztworów wodnych w przyrodzie. 23/24 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. 25/26 PołoŜenie Polski, jej sąsiedzi i podział administracyjny. 27 W jaki sposób lądolód rzeźbił powierzchnię Polski? sposoby oddzielania rozpuszczalnika od substancji rozpuszczonej krystalizacja woda jako rozpuszczalnik ciał stałych, cieczy i gazów przykłady roztworów wodnych w przyrodzie wyjaśnia, jakie znaczenie dla istot Ŝywych ma fakt, Ŝe w wodzie rozpuszczony jest tlen Dział. Krainy Polski i ich roślinność. Polska nasza Ojczyzna połoŝenie Polski sąsiedzi podział administracyjny władze samorządowe przykłady działania sił zewnętrznych i wewnętrznych na terenie Polski epoka lodowcowa elementy krajobrazu polodowcowego wskazuje Polskę na mapie Europy wymienia państwa graniczące z Polską nazywa województwo, powiat, gminę, w której mieszka nazywa siłę zewnętrzną, która wywarła największy wpływ na rzeźbę terenu Polski pokazuje na schemacie elementy krajobrazu polodowcowego podwyŝszona temperatura przyspiesza rozpuszczanie (D) wskazuje pozytywne i negatywne aspekty faktu, Ŝe woda jest rozpuszczalnikiem (R) dowodzi, Ŝe nie wszystkie roztwory wodne są przyjazne dla środowiska (D) wyjaśnia, co to jest podział administracyjny (R) województwa, powiaty (R) wyjaśnia sposób zarządzania w województwach, powiatach, gminach (D) charakteryzuje epokę lodowcową (R) opisuje poszczególne elementy krajobrazu polodowcowego (R/D) jeziora rynnowe (D) Wychowanie patriotyczne i obywatelskie: znajomość instytucji państwa demokratycznego 8

Gleby i lasy Polski. 28 Charakterystyczne cechy rzeźby terenu Polski. 29 Na jakich glebach rosną bory iglaste?. 30 Na jakich glebach rosną lasy liściaste? 31 Rozmieszczenie lasów w Polsce. pasowy układ krain geograficznych czytanie mapy Ŝyzność gleb charakterystyka borów sosnowych, świerkowych i jodłowych charakterystyka grądów czarnoziemy i mady rzeczne łęgi lasy bukowe wykorzystanie drewna ubytki w zalesieniu rozmieszczenie lasów zanieczyszczenie i ochrona lasów główne pasy ukształtowania powierzchni Polski odczytuje z mapy nazwy głównych krain geograficznych Polski wyjaśnia, od czego zaleŝy Ŝyzność gleb rozpoznaje typy lasów iglastych rozpoznaje drzewa iglaste rozpoznaje drzewa liściaste tworzące grądy obszary występowania Ŝyznych gleb opisuje las w najbliŝszej okolicy odczytuje z mapy nazwy kilku obszarów leśnych wyjaśnia, dlaczego korzystniejsze jest sadzenie lasów mieszanych wyjaśnia, dlaczego rzeźba powierzchni Polski ma charakter pasowy (R) charakteryzuje poszczególne pasy krajobrazowe (R/D) odczytuje na mapie nazwy i wysokości największych wzniesień (R) charakteryzuje poszczególne rodzaje gleb (R/D) charakteryzuje bór sosnowy (R) porównuje runo borów sosnowych i świerkowych (D) wskazuje związek między rodzajem gleby a typem lasu (D) charakteryzuje grądy (R/D) opisuje czarnoziemy i mady (R/D) charakteryzuje lasy łęgowe (R/D) charakteryzuje lasy bukowe (R/D) wymienia czynniki, które wpłynęły na zmniejszenie się obszarów leśnych (R) wyjaśnia, dlaczego na obszarach uprzemysłowionych giną lasy (R) wyjaśnia, dlaczego drzewa ekologiczna degradacja środowiska przyczyny, wpływ na zdrowie 9

Wody powierzchniowe Polski. Podsumujmy. 32 Charakteryzujemy las w najbliŝszej okolicy. 33 Poznajemy rzeki Polski. 34 Jeziora i bagna w Polsce. 35/36 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. rzeki główne dopływy dział wód Wisła i Odra typy jezior rozmieszczenie jezior bagna (wielogatunkowych) rozpozna 3-4 szkodniki leśne określa typ lasu w najbliŝszej okolicy rozpoznaje drzewa iglaste i liściaste występujące w lesie rzekę główną i dopływy odczytuje nazwy głównych rzek pokazuje na mapie rzekę, nad którą połoŝona jest miejscowość, w której mieszka pokazuje na mapie największe jeziora odróŝnia jeziora od stawów obszary bagienne iglaste są mniej odporne na zanieczyszczenia (D) określa, w jaki sposób człowiek oddziałuje na las w najbliŝszej okolicy (R/D) na podstawie roślinności określa typ gleby (D) dorzecze, dział wodny (R) pokazuje na mapie kanały (R) wyjaśnia, w jakim celu powstały kanały (D) opisuje bieg Wisły i Odry od źródeł do ujścia, posługując się poznaną terminologią (D) wymienia typy jezior w Polsce (R) charakteryzuje poszczególne typy jezior (R/D) wyjaśnia, dlaczego na obszarach wcześniejszych zlodowaceń występuje mniej jezior (D) człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi regionalna ogólna charakterystyka geograficzna regionu 10

Wędrujemy po Pojezierzu Mazurskim. Poznajemy warunki Ŝycia w jeziorze. 37/38 Wędrujemy po Pojezierzu Mazurskim. 39 Jakie czynniki umoŝliwiają Ŝycie w jeziorze? 40 Dlaczego szybkość czynności Ŝyciowych zaleŝy od temperatury? Dział. Pojezierze Mazurskie słodkowodne środowisko Ŝycia szlak jezior mazurskich osobliwości przyrody światło sole mineralne dwutlenek węgla tlen rozkład temperatur w jeziorze w róŝnych porach roku mieszanie się wody w jeziorze Pojezierze Mazurskie odczytuje nazwy jezior odszukuje na mapie szlak opisany w podręczniku wymienia czynniki niezbędne do Ŝycia roślin wodnych wskazuje źródła pochodzenia dwutlenku węgla zawartego w wodzie wskazuje róŝnice między środowiskiem lądowym a wodnym wyjaśnia, dlaczego w wodzie występują mniejsze wahania temperatury niŝ w powietrzu odczytuje ze schematu temperaturę wody w jeziorze w poszczególnych porach roku charakteryzuje osobliwości przyrodnicze, które moŝna spotkać podczas wędrówki po Pojezierzu Mazurskim (R) wyjaśnia zasadność utworzenia obszarów chronionych na Pojezierzu Mazurskim (R/D) wyjaśnia związek przenikania światła z występowaniem roślin w jeziorze (D) wyjaśnia, od czego zaleŝy ilość światła i głębokość, na jaką ono dociera (R) określa źródła pochodzenia soli mineralnych, tlenu i dwutlenku węgla zawartych w wodzie (R/D) analizuje rozkład temperatur w wodzie w poszczególnych porach roku (R) wyjaśnia, dlaczego woda w jeziorze nigdy nie zamarza (D) wyjaśnia, dlaczego wiosną następuje mieszanie się wody w zbiorniku (D) wyjaśnia związek między tworzeniem się lodu na powierzchni jeziora a trwaniem w nim Ŝycia (D) ekologiczna obszary chronione i ich znaczenie w zachowaniu róŝnorodności biologicznej 11

Jak rośliny przystosowały się do Ŝycia w wodzie? Roślinność naszych jezior. Wodne rośliny jednokomórkowe. 41/42 Jak rośliny przystosowały się do Ŝycia w wodzie? 43/44 Poznajemy roślinność naszych jezior. 45/46 Poznajemy wodne rośliny jednokomórkowe. cechy budowy zewnętrznej korzeni, łodyg, liści będące wynikiem przystosowania rodzaje liści cechy budowy wewnętrznej będące wynikiem przystosowania sposoby rozmnaŝania roślin wodnych strefy roślinności wodnej charakterystyka strefy przybrzeŝnej charakterystyka otwartej toni wodnej budowa komórki roślinnej przedstawiciele glonów jednokomórkowych wyjaśnia, dlaczego łodygi roślin wodnych są elastyczne i wytrzymałe na rozerwanie wymienia 2-3 cechy budowy rośliny będące wynikiem przystosowania do Ŝycia w wodzie nazywa strefy roślinności wodnej w jeziorze wymienia po 2-3 gatunki roślin występujące w kaŝdej ze stref rysuje komórkę roślinną nazywa elementy komórki wymienia substancje niezbędne do wytwarzania pokarmu przez rośliny charakteryzuje rodzaje liści występujących u roślin wodnych (R) wyjaśnia rolę komór powietrznych znajdujących się w liściach i łodygach (D) charakteryzuje sposoby rozmnaŝania roślin wodnych (R) dowodzi, Ŝe sposób rozmnaŝania jest jedną z cech będących przystosowaniem do środowiska (D) charakteryzuje warunki panujące w strefie przybrzeŝnej (R) rozpoznaje rośliny strefy przybrzeŝnej (R) klasyfikuje rośliny na: wynurzone, o liściach pływających, o liściach zanurzonych (D) ww. roślin (D) charakteryzuje rolę poszczególnych organelli komórkowych (R/D) opisuje przebieg fotosyntezy (R) opisuje budowę okrzemki (R) porównuje budowę glonu z budową komórki roślinnej 12

Podsumujmy. 47/48 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. wyjaśnia termin: rośliny jednokomórkowe obserwuje pod mikroskopem glon jednokomórkowy (D) dowodzi, Ŝe glony są roślinami (D) Dział. Morze Bałtyckie słonowodne środowisko Ŝycia Rzeźbiarze wybrzeŝa morskiego. Warunki Ŝycia w Morzu Bałtyckim. 49 W jaki sposób fale i prądy morskie rzeźbią krajobraz wybrzeŝa? 50 Pogoda nad morzem. 51/52 Jakie warunki panują w Morzu Bałtyckim? wybrzeŝe niskie wybrzeŝe wysokie powstawanie mierzei, zalewów i jezior przybrzeŝnych działalność Wisły bryza morska i lądowa powstawanie bryzy rzeki uchodzące do Morza Bałtyckiego linia brzegowa zasolenie rośliny słonowodne i słodkowodne opisuje wybrzeŝe niskie i wysokie pokazuje na mapie mierzeję, jezioro przybrzeŝne pokazuje na mapie ujście Odry i Wisły wymienia charakterystyczne cechy klimatu panującego nad morzem pokazuje na mapie Morze Bałtyckie odczytuje nazwy państw leŝących nad Morzem Bałtyckim charakteryzuje działalność fal na wybrzeŝach niskim i wysokim (R) wyjaśnia, dlaczego wybrzeŝe wysokie się cofa (D) opisuje rolę prądów morskich w powstawaniu mierzei i jezior przybrzeŝnych (R/D) omawia rolę Wisły w powstawaniu śuław (R) wyjaśnia, jak powstaje bryza (R) wyjaśnia, dlaczego bryza w nocy wieje od lądu ku morzu, a w dzień odwrotnie (D) wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie nazywane jest morzem śródziemnym (R) porównuje północne i południowe wybrzeŝa Morza Bałtyckiego (R) regionalna ogólna charakterystyka geograficzna regionu 13

Wielokomór kowe glony morskie zielenice, brunatnice, krasnorosty. Rozmna- Ŝanie się glonów. Znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka. 53/54 Poznajemy wielokomórkowe glony morskie. 55 W jaki sposób rozmnaŝają się glony? 56 Znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka. cechy plechowców związek rozmieszczenia glonów z przenikaniem światła elementy budowy morszczyna pęcherzykowatego sposoby bezpłciowego rozmnaŝania glonów czynniki sprzyjające rozmnaŝaniu się glonów przez fragmentację plech rola glonów w przyrodzie, medycynie i gospodarce człowieka rzeki wpadające do Morza Bałtyckiego odczytuje nazwy 3-4 największych rzek wyjaśnia, dlaczego najwięcej organizmów Ŝywych występuje w wodach przybrzeŝnych wyjaśnia, co nazywamy plechą na podstawie ilustracji omawia rozmieszczenie glonów morskich rozpoznaje morszczyn pęcherzykowaty opisuje plechę morszczynu wymienia sposoby bezpłciowego rozmnaŝania glonów rysuje schemat podziału komórki wymienia po 2 przykłady roli glonów w przyrodzie, medycynie, gospodarce człowieka wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest bardzo słabo zasolone (D) opisuje związek zasolenia wód z występowaniem roślinności (D/W) opisuje rozmieszczenie glonów w morzu (R) wyjaśnia związek między rozmieszczeniem glonów morskich a przenikaniem światła (D) porównuje warunki Ŝycia w jeziorze i w morzu (R/D) opisuje sposób rozmnaŝania poznanych glonów (R) wymienia czynniki sprzyjające rozprzestrzenianiu się glonów (R/D) charakteryzuje sposoby rozmnaŝania bezpłciowego glonów (D) charakteryzuje rolę glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka (R/D) wyjaśnia, jaką rolę mogą odegrać glony w likwidacji problemu głodu (D) 14

Podsumujmy. 57/58 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. Dział. Rośliny lądowe Rośliny zdobywają ląd. Mchy jedne z pierwszych roślin lądowych. Rośliny nasienne nowa jakość w świecie roślin. 59 W jaki sposób rośliny przystosowały się do Ŝycia na lądzie? 60 Poznajemy budowę i środowisko mchu płonnika. 61 Jaką rolę odgrywają mchy w przyrodzie i w gospodarce człowieka? 62 Jak rośliny nasienne przystosowały się do Ŝycia na lądzie? cechy budowy roślin będące przystosowaniem do Ŝycia na lądzie występowanie mchów budowa morfologiczna mchów znaczenie mchów w przyrodzie i w gospodarce człowieka rola nasion cechy suchorośli rośliny gruboszowate roślin lądowych wymienia 3-4 przystosowania roślin do Ŝycia na lądzie wymienia obszary występowania mchów rysuje mech płonnik wskazuje chwytniki, łodyŝkę, zarodnię rozpoznaje mech torfowiec określa rolę mchów w zbiorowiskach leśnych wykorzystania torfu rozpoznaje nasiona wybranych roślin charakteryzuje rolę nasion uzasadnia konieczność wykształcenia przez rośliny poszczególnych przystosowań (R/D) wyjaśnia, dlaczego środowisko wodne jest bardziej przyjazne dla Ŝyjących w nim roślin (R/D) opisuje budowę mchu (R) uzasadnia, Ŝe mchy są najprostszymi roślinami lądowymi (D) opisuje budowę liści mchu torfowca (R) wyjaśnia związek budowy liści z magazynowaniem wody przez mech torfowiec (D) odróŝnia rośliny nasienne od zarodnikowych (R) charakteryzuje suchorośla (R) charakteryzuje gruboszowate (R) wskazuje związek budowy wybranych grup roślin 15

63 Poznajemy rośliny nagonasienne i okrytonasienne. 64 Budowa i rola korzenia roślin nasiennych. 65 Poznajemy budowę łodygi. cechy roślin nagonasiennych przykłady tych roślin cechy roślin okrytonasiennych morfologia rośliny nasiennej rola korzenia systemy korzeniowe strefy korzenia pędy nadziemne i podziemne rola łodygi typy łodyg wymienia rośliny naleŝące do nagonasiennych rozpoznaje 3-4 rośliny szpilkowe wymienia 3-4 rośliny naleŝące do okrytonasiennych nazywa części rośliny nasiennej określa rolę korzenia rozpoznaje typy systemów korzeniowych wymienia przykłady roślin mających korzenie spichrzowe określa rolę łodygi rozpoznaje typy łodyg z przystosowaniem do środowiska (D) wyjaśnia termin: nagonasienne (R) rozróŝnia szyszki drzew iglastych (R) wyjaśnia, dlaczego pod jodłą nie znajdujemy szyszek (D) charakteryzuje rośliny nagonasienne (D) wyjaśnia termin: okrytonasienne (R) porównuje system palowy i wiązkowy (R) opisuje budowę zewnętrzną korzenia (R) modyfikacji korzeni (D) wymienia rodzaje pędów podziemnych (R) rozpoznaje kształty łodyg (R) charakteryzuje modyfikacje łodyg (D) 16

Jak zbudowana jest roślina nasienna? 66 Budowa i rola liści. 67 Jak zbudowany jest kwiat rośliny nasiennej? 68 Rodzaje owoców. morfologia liścia liście pojedyncze i złoŝone kształty blaszek liściowych rozmieszczenie liści na łodydze elementy budowy kwiatu przykłady kwiatów kwiatostany budowa pręcika i słupka klasyfikacja owoców przykłady owoców przystosowania owoców do rozsiewania opisuje budowę zewnętrzną liścia wymienia funkcje liścia roślin o liściach prostych i złoŝonych nazywa części kwiatu wskazuje poszczególne elementy kwiatu (na modelu, planszy itp.) odróŝnia kwiat od kwiatostanu klasyfikuje owoce na suche i mięsiste ww. owoców wymienia przystosowania owoców do rozsiewania wyjaśnia, dlaczego nie naleŝy spoŝywać określa rolę aparatów szparkowych (R) uzasadnia, dlaczego u roślin wodnych aparaty szparkowe znajdują się na górnej stronie liścia (D) rozpoznaje kształty blaszek liściowych (R/D) rozpoznaje typy ulistnienia (R/D) charakteryzuje rolę poszczególnych elementów kwiatu (R) rozpoznaje typy kwiatostanów (D) wskazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania roślin (D) opisuje budowę pręcika i słupka (R) wyjaśnia pojęcia: zapylenie i zapłodnienie (R) wyjaśnia, w jaki sposób powstaje owoc (R) nazywa poszczególne typy owoców (R/D) przyporządkowuje typ owocu do konkretnej rośliny (R/D) charakteryzuje przystosowania owoców do róŝnych sposobów rozsiewania (R) 17

Podsumujmy. 69 Budowa i rola nasion. 70/71 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. budowa nasienia warunki kiełkowania nieznanych sobie owoców poprawnie stosuje określenia: owoc, nasienie określa warunki niezbędne do kiełkowania nasion opisuje budowę nasienia (R) zaplanuje doświadczenie, które pozwoli określić warunki kiełkowania nasion (D) wyjaśnia, na czym polega proces kiełkowania (D) Dział. Krajobrazy nizin PobrzeŜa. Niziny środkowopolskie. 72/73 Poznajemy krajobraz pobrzeŝy. 74 Poznajemy Nizinę Śląską. połoŝenie pobrzeŝy główne miasta zajęcia ludności działalność lądolodu skandynawskiego charakterystyka Niziny Śląskiej (miasta, rzeki, klimat, gleby) pas pobrzeŝy wymienia główne miasta pobrzeŝy jeziora: Gardno, Łebsko wymienia parki narodowe połoŝone na pobrzeŝach pokazuje pas nizin na mapie Polski nazywa najwaŝniejsze niziny wskazuje najwaŝniejsze miasta Niziny Śląskiej opisuje klimat Niziny Śląskiej wymienia główne miasta na pobrzeŝach (R) charakteryzuje Woliński Park Narodowy (D) opisuje atrakcje turystyczne pobrzeŝy (R/D) wyjaśnia, jak powstały wydmy (R) opisuje krajobraz nizin (R) kotliny i wysoczyzny (R) wskazuje miejsca występowania rud miedzi i srebra na Nizinie Śląskiej (D) opisuje warunki rozwoju rolnictwa na Nizinie Śląskiej (D) regionalna ogólna charakterystyka geograficzna regionu ekologiczna obszary chronione 18

Puszcza Białowieska pierwotny obszar leśny. 75 Charakterystyka nizin Wielkopolskiej i Mazowieckiej. 76 Charakterystyczne cechy Polesia i Niziny Podlaskiej. 77 Poznajemy Puszczę Białowieską. połoŝenie nizin Wielkopolskiej i Mazowieckiej główne miasta formy terenu charakterystyczne cechy krajobrazu Polesia klimat Niziny Podlaskiej działalność człowieka na Polesiu i Nizinie Podlaskiej połoŝenie Puszczy Białowieskiej powstanie Białowieskiego Parku Narodowego walory Białowieskiego Parku Narodowego pokazuje na mapie Niziny: Wielkopolską i Mazowiecką nazywa najwaŝniejsze miasta tych nizin Polesie i Nizinę Podlaską opisuje klimat Niziny Podlaskiej wskazuje główne miasta Polesia i Niziny Podlaskiej Białowieski Park Narodowy wymienia nazwy organizmów chronionych w Białowieskim Parku Narodowym omawia zasady zachowania na terenie parku narodowego wyjaśnia, dlaczego Nizina Wielkopolska jest obszarem bardzo słabo zalesionym (R) charakteryzuje ukształtowanie terenu (formy rzeźby) Niziny Mazowieckiej (D) wyjaśnia pochodzenie jezior na Polesiu Lubelskim (D) wyjaśnia, dlaczego Polesie jest krainą słabo przekształconą przez człowieka (R) wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu Niziny Podlaskiej (R/D) wyjaśnia, dlaczego Puszcza Białowieska przetrwała do naszych czasów (R) opisuje charakterystyczne cechy krajobrazu Puszczy Białowieskiej (R/D) ekologiczna degradacja środowiska jej związek z formami działalności ludzi ekologiczna obszary chronione i ich znaczenie w zachowaniu róŝnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych 78 Jakie współzaleŝności warstwowa budowa lasu nazywa warstwy lasu charakteryzuje oddziaływania pomiędzy poszczególnymi 19

Budowa i róŝnorodność grzybów. Bliscy krewni olbrzymów sprzed milionów lat. występują w lesie? 79/80 Poznajemy budowę grzybów. 81 Poznajemy grzyby jadalne i trujące. 82 Poznajemy paprocie. oddziaływania w lesie organizmów występujących w poszczególnych warstwach wskazuje przykłady konkurencji między roślinami charakterystyczne cechy budowy grzybów budowa grzybów kapeluszowych gatunki grzybów trujących gatunki grzybów jadalnych zasady grzybobrania objawy zatruć części ciała paproci połoŝenie zarodni paprocie chronione rysuje grzyb kapeluszowy nazywa części grzyba wyjaśnia, dlaczego nie naleŝy spoŝywać pokarmów, na których pojawiła się pleśń wyjaśnia, dlaczego naleŝy zbierać tylko te grzyby, które dobrze znamy rozpoznaje gatunki jadalne odróŝnia gatunki jadalne od trujących nazywa części ciała paproci odszukuje zarodnie na liściu paproci wymienia nazwy paproci chronionych warstwami w lesie (R) wyjaśnia, jaką rolę w lesie pełnią mikroorganizmy (D) wyjaśnia, dlaczego las Ŝywi się sam (D) wyjaśnia, dlaczego grzyby stanowią odrębną grupę organizmów (R) charakteryzuje kształty owocników (D) omawia sposób odŝywiania się grzybów (R) omawia sposoby rozmnaŝania się grzybów (D) omawia pozytywną i negatywną rolę grzybów (R) wymienia cechy budowy morfologicznej ułatwiające rozpoznawanie grzybów (R) wymienia objawy świadczące o zatruciu grzybami (R) opisuje kształty blaszek liściowych u paproci (R) określa połoŝenie zarodni (R) prozdrowotna ochrona przed zagroŝeniami naturalnymi 20

Podsumujmy. 83 Skrzypy i widłaki. 84/85 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. środowisko skrzypów morfologia skrzypu pędy wiosenne i letnie rola w tworzeniu węgla odróŝnia skrzyp od innych roślin odróŝnia widłak od innych roślin wyjaśnia, jaką rolę odegrały paprotniki w tworzeniu pokładów węgla wymienia miejsca występowania skrzypów (R) rozpoznaje pędy wiosenne skrzypu (R) charakteryzuje rolę pędów wiosennych i letnich (D) uzasadnia nazwę rośliny zarodnikowe (D) Dział. Krajobrazy wyŝyn WyŜyna Śląska. WyŜyna Krakowsko- -Częstochowska kraina białych skał. 86 WyŜyna Śląska. 87/88 Dlaczego WyŜyna Krakowsko- -Częstochowska jest krainą białych skał? połoŝenie WyŜyny Śląskiej działalność człowieka skutki działalności człowieka połoŝenie WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej zjawiska krasowe zróŝnicowanie roślinności na WyŜynie Krakowsko- połoŝenie WyŜyny Śląskiej opisuje działania człowieka na WyŜynie Śląskiej wskazuje główne miasta WyŜyny Śląskiej WyŜynę Krakowsko- -Częstochowską osobliwości znajdujących się na WyŜynie Krakowsko- wyjaśnia, dlaczego wycięto lasy porastające WyŜynę Śląską (R) zniszczenia środowiska na WyŜynie Śląskiej (R) omawia wpływ zniszczonego środowiska na zdrowie mieszkańców (D) wymienia zastosowania węgla kamiennego (D) wyjaśnia, w jaki sposób powstał krajobraz krasowy (R) wymienia elementy krajobrazu krasowego (D) opisuje występowanie i znaczenie wapnia (D) ekologiczna degradacja środowiska przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi 21

WyŜyna Lubelska. Podsumujmy. 89 Rolniczy krajobraz WyŜyny Lubelskiej. 90 Powtórzenie wiadomości. -Częstochowskiej -Częstochowskiej opisuje roślinność WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej (R/D) połoŝenie WyŜyny Lubelskiej krajobraz WyŜyny Lubelskiej warunki rozwoju rolnictwa WyŜynę Lubelską omawia najbardziej charakterystyczne cechy krajobrazu WyŜyny Lubelskiej wskazuje główne miasta WyŜyny Lubelskiej charakteryzuje krajobraz WyŜyny Lubelskiej (R) charakteryzuje gleby WyŜyny Lubelskiej (D) wymienia uprawy występujące na WyŜynie Lubelskiej (R) Dział. Krajobrazy gór Góry Świętokrzyskie kraina gołoborzy. Sudety góry o osobliwych formach 91 Góry Świętokrzyskie kraina gołoborzy. 92 Poznajemy Sudety. charakterystyczne cechy krajobrazu Gór Świętokrzyskich złoŝa mineralne lasy przyczyny wymierania jodeł połoŝenie Kotliny Jeleniogórskiej uzdrowiska Karkonosze Góry Świętokrzyskie opisuje zajęcia mieszkańców Gór Świętokrzyskich wyjaśnia przyczyny zniszczenia lasów Sudety wyjaśnia pojęcie: kotlina wyjaśnia, dlaczego Góry Świętokrzyskie są pasmami niewysokich wzniesień (R) wyjaśnia, w jaki sposób powstały gołoborza (R) zjawisk krasowych w Górach Świętokrzyskich (D) pokazuje na mapie pasma górskie otaczające Kotlinę Jeleniogórską (R) pokazuje na mapie miasta ekologiczna degradacja środowiska przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi ekologiczna degradacja środowiska 22

skalnych. Tatry kraina lasów reglowych, kosodrzewiny, hal i turni. Pogoda i roślinność Tatr. 93/94 Tatry najwyŝszy masyw górski w Polsce. 95/96 Pogoda i roślinność Tatr. Porosty. 97 Poznajemy porosty. przyczyny obumierania lasów Tatry Wysokie krajobraz wysokogórski Tatry Zachodnie charakterystyczne cechy pogody tatrzańskiej piętra roślinne związek rozmieszczenia roślinności z połoŝeniem stoku budowa porostu organizmy symbiotyczne znaczenie porostów pokazuje na mapie Kotlinę Jeleniogórską nazywa najwyŝszy szczyt Karkonoszy pokazuje na mapie Tatry pokazuje na mapie Rysy wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu wysokogórskiego wymienia najwaŝniejsze cechy pogody tatrzańskiej nazywa piętra roślinne w Tatrach nazywa sosnę chronioną w Tatrach wymienia miejsca występowania porostów nazywa organizmy tworzące porost omawia znaczenie uzdrowiskowe (R) opisuje krajobraz Karkonoszy (R/D) wyjaśnia, dlaczego w Sudetach obumierają lasy (R/D) omawia budowę Tatr (R) opisuje krajobraz Tatr Wysokich (R/D) poprawnie operuje terminami: turnie, granie, Ŝleby, stoŝki piargowe (D) porównuje Tatry Wysokie z Tatrami Zachodnimi (R/D) nazywa kotliny tatrzańskie (D) oblicza wartość temperatury na podanych wysokościach (R) charakteryzuje piętra roślinne w Tatrach (R/D) opisuje przystosowania roślin ułatwiające im Ŝycie w surowym klimacie (D) wyjaśnia, jakie korzyści czerpią grzyb i glon ze współŝycia w plesze porostu (R/D) klasyfikuje porosty (R) charakteryzuje porosty przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi 23

Podsumujmy. Klasyfikacja świata roślin i jej znaczenie. 98/99 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości. 100 Klasyfikacja świata roślin i jej znaczenie. Karol Linneusz nazwy gatunkowe i rodzajowe klasyfikacja jądrowych porostów omawia zasługi Karola Linneusza poprawnie zapisuje podane nazwy gatunkowe wymienia charakterystyczne cechy roślin występujące w najbliŝszej okolicy (R/D) określa czystość środowiska na podstawie skali porostowej (D) wyjaśnia, dlaczego system opracowany przez K. Linneusza nazywamy sztucznym (D) charakteryzuje grzyby, rośliny (R) organizmów naleŝących do poszczególnych podkrólestw (R) klasyfikuje poznane organizmy (D) czytelnicza i medialna literatura popularnonaukowa Pozostałe 10 godzin pozostawiamy do dyspozycji nauczyciela. MoŜna je wykorzystać na zorganizowanie wycieczki po najbliŝszej okolicy (przy okazji omawiania krainy geograficznej, w której znajduje się szkoła). Autor: Jolanta Golanko 24