Polscy, Czesi, Łotysze i Bułgarzy o integracji europejskiej Aleksander Fuksiewicz, 12.12.2014 Na tle innych społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej Polacy pozytywnie oceniają skutki integracji Polski z Unią Europejską i dobrze oceniają to, jak rząd i posłowie do Parlamentu Europejskiego promują ich interesy w Europie. Jednak nadal niewiele ponad połowa badanych zdaje sobie sprawę z tego, że to posłowie do PE wybierani są w wyborach powszechnych. Inicjatywa nominowania w ostatnich wyborach europejskich kandydatów na przewodniczących Komisji Europejskiej już na etapie kampanii wyborczej w niewielkim stopniu wpłynęła na decyzje o głosowaniu. Badanie zrealizowano w ramach wspólnego projektu badawczego instytutów z Polski, Czech, Łotwy i Bułgarii. Instytut Spraw Publicznych odpowiadał za jego polską część. Pierwszą wersję badania przeprowadzono we wrześniu 2013 r. Obecne badanie daje zatem możliwość porównania wyników z ubiegłorocznymi, a zatem tych sprzed i po kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego w maju 2014 r. 1 OCENA SKUTKÓW INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Spośród badanych społeczeństw polskie pozostaje najbardziej pozytywnie nastawione do integracji europejskiej. Oceny pozytywne (43%) zdecydowanie przeważają nad negatywnymi (1), chociaż prawie połowa Polaków ocenia ją neutralnie (43%). Nieco mniej euroentuzjastyczni są Bułgarzy, wśród których również więcej jest odpowiedzi pozytywnych niż negatywnych, ale ta różnica jest wyraźnie mniejsza. Zdecydowanie gorzej do UE nastawieni są Czesi i Łotysze. W obu tych krajach liczba ocen negatywnych wyraźnie przewyższa ilość pozytywnych 1 Porównawczy opis wyników z 2013 r., zob. Iveta Kažoka, Baseline study on EU New Member States Level of Integration and Engagement in EU Decision-Making, Policy Association for an Open Society, 15 October 2013, http://pasos.org/wp-content/uploads/2013/10/eu-nms-study-iveta-kazoka-oct-2013.pdf. Szczegółowe wyniki polskiego badania, zob. M. Dudkiewicz, A. Fuksiewicz, J. Kucharczyk, A. Łada, Parlament Europejski. Społeczne zaufanie i (nie)wiedza, Warszawa 2013, Instytut Spraw Publicznych.
10 8 4 7,6 8,7 10 12 43 43 Czy, Pana(i) zdaniem, integracja z UE przyniosła Polsce/Czechom/Łotwie/Bułgarii: 33,3 32,5 21 35,2 40,8 23,9 18 37 30 Więcej strat niż korzyści Tyle samo korzyści co strat Więcej korzyści niż strat W przypadku Polski widać ponadto wzrost liczby pozytywnych ocen w stosunku do badania zeszłorocznego (z 37%) i niewielki spadek neutralnych (z 47%) i negatywnych (z 12%). Do tego i kolejnych porównań, w przypadku Polski, trzeba jednak podchodzić ostrożnie. Badania terenowe przeprowadzono między 5 a 10 września, a więc tuż po tym, jak niespodziewanie ogłoszono, że premier Donald Tusk obejmie stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej (ogłoszono to 30 sierpnia). Taka informacja i jej analizowanie przez media w kolejnych dniach nie mogło pozostać bez wpływu na wyniki badań dotyczących oceny efektów integracji europejskiej. Bardziej pozytywne nastawienie Polaków do integracji niż pozostałych badanych społeczeństw widać również w przypadku bardziej szczegółowych pytań o wpływ integracji europejskiej na demokrację, jakość życia, jakość usług publicznych i międzynarodową pozycję państwa. W przypadku Polski, dominują odpowiedzi pozytywne i neutralne, a negatywne to w każdym przypadku tylko ok. 1, przy czym w największym stopniu doceniany jest pozytywny wpływ integracji europejskiej na pozycję Polski na świecie i jakość usług publicznych. Również na Łotwie to właśnie w tych dwóch kategoriach wpływ integracji jest oceniany najlepiej (oprócz Bułgarii). W przypadku Bułgarii, mimo stosunkowo dobrych ocen efektów integracji europejskiej, zwraca uwagę niska ocenia jej wpływu na jakość życia i jej znaczne pogorszenie się w stosunku do badania ubiegłorocznego. 10 8 Jak Pana(i) zdaniem integracja z Unią Europejską wpłynęła na demokrację w Polsce? 5 11 9 14 16 28 45 30 20 43 35 33 38 21 21 32 Przyniosła więcej strat niż korzyści Przyniosła tyle samo korzyści co strat
10 8 Jak Pana(i) zdaniem integracja z Unią Europejską wpłynęła na jakość życia w Polsce? 3 11 8 9 11 29 34 34 44 42 43 35 34 20 21 20 Przyniosła więcej strat niż korzyści Przyniosła tyle samo korzyści co strat 10 8 Jak Pana(i) zdaniem integracja z Unią Europejską wpłynęła na jakość usług publicznych w Polsce? 5 11 11 15 24 23 22 39 20 45 44 35 30 22 28 26 Przyniosła więcej strat niż korzyści Przyniosła tyle samo korzyści co strat 10 8 Jak Pana(i) zdaniem integracja z Unią Europejską wpłynęła na pozycję Polski na świecie? 5 8 9 13 19 37 28 20 19 37 29 31 50 26 38 31 Przyniosła więcej strat niż korzyści Przyniosła tyle samo korzyści co strat OCENA INSTYTUCJI UNII EUROPEJSKIEJ Podobnie jak w przypadku oceny skutków integracji europejskiej w Polsce wyraźnie najlepiej spośród badanych państw oceniana jest działalność unijnych instytucji Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. W sondażu ISP dobrze lub bardzo dobrze ich działalność oceniła ponad połowa badanych (Parlament 56%, Komisja 55%), a źle lub bardzo źle jedna czwarta (Parlament 25%, Komisja 24%). Oceny są nie tylko lepsze niż w innych badanych państwach, ale również lepsze niż przed rokiem, kiedy pozytywnie działania Parlamentu oceniło 48% badanych, a Komisji 47%.
W Bułgarii mniej było zarówno ocen pozytywnych jak i negatywnych (znacznie więcej badanych, bo ponad jedna trzecia, miała problem z odpowiedzią). Innymi słowy spośród badanych państw w Polsce najwięcej jest ocen pozytywnych, a w Bułgarii najmniej negatywnych. Ogólnie w obu krajach obie instytucje są stosunkowo dobrze. Znacznie gorzej jest za to w Czechach i na Łotwie, gdzie oceny negatywne wyraźnie dominują nad pozytywnymi. Szczególnie złe oceny wystawiają unijnym instytucjom Łotysze, z których prawie połowa ocena ich pracę źle lub bardzo źle. 10 8 Jak ogólnie rzecz biorąc oceniłby/oceniłaby Pan(i) działalność Parlamentu Europejskiego? 20 24 25 56 44 32 33 35 42 25 16 49 Raczej dobrze i bardzo dobrze 10 8 Jak ogólnie rzecz biorąc oceniłby/oceniłaby Pan(i) działalność Komisji Europejskiej? 22 24 55 29 40 31 38 37 42 23 17 47 Raczej dobrze i bardzo dobrze Polacy pozytywnie oceniają także uwzględnianie przez UE interesów polskich obywateli oraz skuteczność promowania interesów Polaków przez polskich posłów do PE i rząd. Mniej więcej połowa respondentów uważa, że Unia Europejska bierze pod uwagę ich interesy, a posłowie do Parlamentu Europejskiego i polski rząd dobrze je promują. Przeciwnego zdanie jest 36- badanych. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja w innych badanych państwach. W 2013 r. były one bardziej ambiwalentne. To, na ile UE bierze pod uwagę polskie interesy, dobrze oceniało wówczas 43% Polaków, a źle 42%. Promowanie polskich interesów przez polskich europosłów dobrze oceniało 42%, a źle. Największa zmiana widoczna jest w przypadku ostatniego z opisywanych pytań. Poprawa ocen tego, jak interesy badanych promuje polski rząd jest
bardzo wyraźna, bo w 2013 r. oceny negatywne (47%) wyraźnie przewyższały pozytywne (39%). W obecnym badaniu wyniki uległy odwróceniu, co z pewnością wiąże się z wyborem polskiego premiera na przewodniczącego Rady Europejskiej. Na tle regionu Polscy oceniają promowanie swoich interesów w UE bardzo wręcz entuzjastycznie. W przypadku Łotwy ocena we wszystkich trzech kategoriach jest fatalna. Oceny raczej źle i bardzo źle to w każdym przypadku ponad 65%. Oceny pozytywne wahają się pomiędzy 14-17%. Łotysze zatem nie wierzą, aby Unia brała pod uwagę ich interesy, ani aby ich posłowie czy rząd skutecznie ich reprezentowali. Nieco lepiej jest w Czechach, ale i tam oceny negatywne zdecydowanie dominują nad pozytywnymi, które wybiera w każdym przypadku tylko ok. jednej trzeciej badanych. Podobnie jest w Bułgarii, gdzie nieco lepiej oceniane jest to, czy interesy Bułgarii uwzględnia UE, za to gorzej posłowie do PE i rząd. We wszystkich tych trzech krajach w każdym przypadku ponad połowa badanych źle ocenia to, na ile brane są pod uwagę ich interesy na szczeblu Unii Europejskiej (tylko w Bułgarii mniej niż połowa 47%), i to czy są one dobrze reprezentowane przez posłów i rząd. 10 8 Jak ogólnie rzecz biorąc oceniłby\oceniłaby Pan(i) to, na ile Unia Europejska bierze pod uwagę interesy obywateli Polski i narodowe priorytety? 14 12 17 23 36 50 61 27 68 16 47 30 Raczej dobrze i bardzo dobrze 10 8 Jak ogólnie rzecz biorąc oceniłby\oceniłaby Pan(i) to, na ile posłowie do Parlamentu Europejskiego z Polski skutecznie promują Pana(i) potrzeby jako obywatela(ki) na poziomie Unii Europejskiej? 16 15 17 23 38 47 55 28 65 54 18 22 Raczej dobrze i bardzo dobrze
10 8 Jak ogólnie rzecz biorąc oceniłby\oceniłaby Pan(i) to, na ile polski rząd promuje Pana(i) potrzeby jako obywatela(ki) na poziomie Unii Europejskiej? 14 12 18 24 40 47 56 31 69 57 15 19 Raczej dobrze i bardzo dobrze WIEDZA O SPOSOBIE WYBORU EUROPOSŁÓW Wiedza o tym, że posłów do Parlamentu Europejskiego wybiera się w wyborach powszechnych nadal nie jest w Polsce powszechna. Cztery miesiące po tegorocznych wyborach tylko 56% badanych udzieliło poprawnej odpowiedzi na pytanie o sposób wyboru europosłów. 23% wybrało odpowiedź, że deputowanych wybierają ze swojego grona posłowie i senatorowie, a 8 % że wyznacza ich rząd. 12% respondentów nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi. W porównaniu z wynikami sondażu, który ISP zrealizował rok temu widoczny jest wyraźny wzrost liczby poprawnych odpowiedzi (z ) i spadek niepoprawnych (wybór przez posłów i senatorów z 27%, wyznaczanie przez rząd z 14 %, wyznaczanie przez prezydenta z 1 do ). Wynika to najprawdopodobniej z niewielkiego odstępu między badaniem i wyborami, które respondenci mieli jeszcze w pamięci. Mniejsza liczba poprawnych odpowiedzi we wrześniu 2013 r., a więc w pewnym oddaleniu czasowym i od wcześniejszych, i nadchodzących wyborów, pokazuje, że wiedza Polaków o tym, że Parlament Europejski jest instytucją wybieraną przez obywateli, nie jest w polskim społeczeństwie dobrze ugruntowana. 5 3 1 27% W jaki sposób Pan(i) zdaniem są wybierani w Polsce posłowie do Parlamentu Europejskiego? (2003-2014) 57% 56% Wybierają ich wszyscy 52% Polacy w wyborach 48% Wybierają ich ze swego grona posłowie i senatorowie Wyznacza ich rząd Wyznacza ich prezydent Źródło: ISP 2003-2014
Co ważne, wyniki badania są zbliżone do tych, które ISP przeprowadził po wyborach w 2009 r. (wybory odbywały się w czerwcu, badanie zrealizowano we wrześniu). Taki rezultat wskazuje, że przez ostatnią kadencję poziom świadomości Polaków o powszechności wyborów do Parlamentu Europejskiego nie zmienił się, co można chyba uznać za klęskę polityki informacyjnej w tej dziedzinie. Polska nie jest tu jednak wyjątkiem. Spośród innych państwa, w których przeprowadzono badanie, jeszcze mniej poprawnych odpowiedzi udzielili Łotysze (5; wzrost w stosunku do badania z 2013 r. o 15 p.p.) i Czesi (51%; wzrost o 19 p. p.), a tylko nieco więcej Bułgarzy (61%; wzrost o 4 p.p.). 10 9 8 7 5 3 1 W jaki sposób, Pan(i) zdaniem, wybierani są posłowie do Parlamentu Europejskiego? 12 12,8 13,3 0 20 8 3,6 1,4 11,6 15,3 3 1 23 16 17,7 23,8 56 50,7 49,9 61 Wyznacza ich prezydent Wyznacza ich rząd Wybierają ich ze swego grona posłowie i senatorowie Wybierają ich wszyscy Polacy w wyborach NISKA ROZPOZNAWALNOŚĆ KANDYDATÓW NA PRZEWODNICZĄCYCH KOMISJI EUROPEJSKIEJ Na zainteresowanie Polaków wyborami nie wpłynęło wyznaczenie już w okresie kampanii wyborczej przez europejskie partie polityczne kandydatów na przewodniczącego Komisji Europejskiej. Zabieg ten miał być krokiem ku większej polityzacji i personalizacji tych wyborów, która w konsekwencji miała zwiększyć zainteresowanie obywateli głosowaniem. Na podstawie opisywanego badania można ocenić, że skuteczność tej inicjatywy, przynajmniej w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, nie przyniosła oczekiwanych efektów i nie spełniła swojej roli. W Polsce zaledwie co dziesiąty respondent (9%) stwierdził, że ta inicjatywa zachęciła go do wzięcia udziału w wyborach. 44% odpowiedziało, że nie zachęciło ich to do głosowania, a - że nie słyszało o tej inicjatywie. 8% nie potrafiło udzielić odpowiedzi. Podobne wyniki odnotowano w pozostałych krajach. W każdym pozytywny efekt nominacji odnotowuje około co dziesiąty badany, a dla około dziewięciu na dziesięciu nominacje nie miały znaczenia.
10 9 8 7 5 3 1 Przed wyborami do PE w maju tego roku europejskie partie polityczne po raz pierwszy przedstawiły swoich kandydatów na stanowiska przewodniczącego Komisji Europejskiej. Czy ta inicjatywa wpłynęła na Pana/Pani decyzję o wzięciu udziału w tych wyborach? 8 9 40 34 44 15,5 30,7 46 40,7 9 11 13,1 Polska Czechy Łotwa Nie wiem / Nie, nie słyszałem wcześniej o tej inicjatywnie Nie, nie zachęciło mnie to do wzięcia udziału w wyborach Tak, zachęciło mnie to do wzięcia udziału w wyborach W przyszłości ciekawe byłoby przeprowadzenie badań porównawczych w państwach Europy Zachodniej, których społeczeństwa są bardziej zaangażowane w wybory do PE, a szczególnie w państwach, z których pochodzą nominowani. Niewielkie zainteresowanie nominacjami kandydatów na przewodniczących Komisji Europejskiej w czterech badanych krajach niekoniecznie świadczy o nieskuteczności tego rodzaju personalizacji wyborów dla we wszystkich społeczeństwach UE. Świadczyć może natomiast o niewielkim zainteresowaniu Polaków, Czechów, Łotyszy i Bułgarów sprawami europejskimi, co łączy się z brakiem wiedzy o podstawowych mechanizmach działania Unii, jak wybory do Parlamentu Europejskiego, oraz niską frekwencją wyborczą.
Badania zostały przeprowadzone w ramach projektu Enlargement and Citizenship: Looking to the Future kierowanego przez Policy Association for an Open Society (Czechy) we współpracy z Instytutem Spraw Publicznych (Polska), Centre for Public Policy PROVIDUS (Łotwa) i European Institute (Bułgaria). PASOS, Policy Association for an Open Society, (Stowarzyszenie na Rzecz Społeczeństwa Otwartego), to sieć 56 niezależnych think-tanków z 27 państw Europy i Azji Centralnej, do której należy również Instytut Spraw Publicznych. PASOS wspiera organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które indywidualnie i wspólnie wspierają partycypację społeczną w kwestiach polityk publicznych na szczeblu UE, w pozostałych europejskich i międzynarodowych strukturach oraz w szerszym sąsiedztwie Europy i Azji Centralnej. Projekt współfinansowany przez Komisję Europejską. Publikacja odzwierciedla opinie autora, za które Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności. Copyright by Instytut Spraw Publicznych, Warsaw 2014