mec. Jarosław Szczepaniak wstęp: Gabriela Sławińska Dla posiadaczy działek rolnych i leśnych Zbiór podstawowych zmian prawnych w obrocie ziemią rolną i lasami po 30 kwietnia 2016 r. Łódź 2017 1
Wstęp Mec. Jarosław Szczepaniak, autor niniejszego opracowania o tzw. nowych ustawach rolnych opisał w dostępny sposób najważniejsze zmiany dotyczące obrotu ziemią rolną i leśną, wprowadzone ustawowo 30 kwietnia 2016 roku. Zmiany są daleko idące i niekorzystne zarówno dla rolników, posiadaczy ziemi rolnej i leśnej, jak również potencjalnego jej nabywcy. Do końca kwietnia 2016 r. przez ostatnie 12 lat obowiązywał w Polsce wolny obrót ziemią. Obecnie całkowicie się to zmieniło. Po wprowadzeniu w życie ustaw rolnych zrodził się pomysł organizowania w gminach i sołectwach spotkań, prelekcji dla rolników informujących o zmianach. Pierwszy wykład na ten temat prowadziła mec. Ewa Stompor-Nowicka na terenie jednej z pabianickich gmin i był zorganizowany przez lokalną grupę Komitetu Obrony Demokrakcji w Pabianicach. Następne spotkania już w ramach Latającego Uniwersytetu Demokratycznego (LUD), w tym jeszcze 2 organizowane przez KOD Pabianice, odbywały się i odbywają w wielu miejsowościach regionu łódzkiego już w formie prelekcji połączonej z dyskusją z rolnikami. Prelegentem tych spotkań jest autor niniejszego opracowania mec. Jarosław Szczepaniak. Na każde organizowane przez LUD spotkanie dostarczamy nieodpłatnie do gmin naszego regionu plakaty i ulotki, a wstęp na nie jest bezpłatny. Kilka regionów w Polsce zainteresowało się naszym projektem, wyraziło chęć wspópracy i organizowania podobnych szkoleń na swoich terenach. Z przyjemnością podzielimy się naszymi doświadczeniami i udostępnimy wszystkie materiały informacyjne (ulotki, zaproszenia, plakaty) w formie do wydruku i rozpowszechnienia. Wiedza na temat nowych ustaw rolnych jest rozproszona i trudna do zdobycia dla osoby nie będącej prawnikiem. Stąd pomysł stworzenia kompendium, zbioru podstawowych aktualnych zasad obrotu ziemią. Opracowanie mec. Jarosława Szczepaniaka zawiera najważniejsze informacje dotyczące ustawy rolnej. Nie omawia wszystkich 2
problemów, tym bardzie, że każda sprawa jest inna, wymaga szczegółowej wiedzy i pełnej dokumentacji. Nie ma tu danych statystycznych, ani takich, które przprzewidywałyby następstwa wprowadzonych ustaw. Wiadomo jednak, że po 30 kwietnia 2016 roku drastycznie spadła liczba zawartych transakcji kupna, sprzedaży, darowizn ziemią rolną i lasami. Cena ziemi, która często jest jedynym majątkiem i zabezpieczeniem rolnika, również spadła, w niektórych regionach nawet o połowę. Spadek wartości ziemi, ale też niepewna sytuacja jej właściciela (posiada, ale nie dysponuje dowolnie) przekłada się bezpośrednio na zdolność kredytową rolnika. Banki mogą zażądać dodatkowych zabezpieczeń finansowych na już zaciągnięte kredyty pod zastaw ziemi, a gdy rolnik dopiero stara się o taki kredyt, może mieć problem z jego uzyskaniem. Najbardziej bulwersujący jest fakt, że posiadając ziemię, las i będąc właścicielem nie mamy prawa do dowolnego decydowania o naszej własności. A gdy rolnikowi uda się kupić ziemię, będzie do niej przywiązany, musi ją osobiście uprawiać co najmniej 10 lat od chwili zakupu. Ograniczone są również prawa dziedziczenia nieruchomości rolnych, bo osoby nie będące bliskimi krewnymi, a tym bardziej obce nie mają szans na dziedziczenie po rolniku. Ustawy o obrocie ziemią rolną i lasami wprowadzone w życie w 2016 roku naruszają elementarne prawa obywatela określone w Konstytucji RP. - prawo do własności, - prawo do dziedziczenia, - prawo do wyboru miejsca pracy i zamieszkania. Dziękuję mec. Jarosławowi Szczepaniakowi i wszystkim osobom, które przyczyniły się do wydania tego opracowania oraz tym, którzy pomagali w organizowaniu spotkań dla rolników. Gabriela Sławińska Informacja na temat spotkań z rolnikami oraz udostępnianie ulotek i plakatów związanych z rolnictwem w formie do druku: kontakt tel. +48 795 794 827, e-mail gmslawinsk@gmail.com 3
Zmiany w prawie, ważne dla właścicieli gruntów rolnych i lasów. Rok 2016 to czas, w jakim zmiany prawa, a konkretnie zmiany ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tekst jednolity - Dz. U. z 2016 r., poz. 2052) i ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2100 z późn. zm.) oraz uchwalenie ustawy z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., poz. 585), sprawiły, że sytuacja, w jakiej znalazły się osoby chcące sprzedać lub kupić ziemię rolną lub las, uległa znaczącej zmianie. Obecne przepisy w znacznym stopniu ograniczają prawa właścicieli nieruchomości rolnych i leśnych w obrocie ziemią. Niniejsze opracowanie ma stanowić jedynie kompendium wiedzy dla osób nie mających wiedzy specjalistycznej, które chcą przystępny sposób dowiedzieć się, jak wygląda ich sytuacja jako właścicieli gruntów rolnych i leśnych. Tym samym omówienie niektórych rozwiązań prawnych będzie mocno ogólnikowe. W pierwszej kolejności omówimy zasady wynikające z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, o której dalej mówić będziemy, jako o Ustawie rolnej. Zasadniczym celem, jaki ustawodawca chciał uzyskać wprowadzając wiele przepisów Ustawy rolnej było i jest ograniczenie swobodnego obrotu ziemi rolną i lasami, ograniczenie obszarowości gospodarstw rolnych oraz zapewnienie prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Czy cele te zostały osiągnięte i jakie są konsekwencje wprowadzenia tych zmian, o tym w dalszej części opracowania. 4
Kto podlega przepisom Ustawy rolnej? Podlega im każdy, kto jest właścicielem gruntów na których można uprawiać płody rolne, hodować zwierzęta gospodarskie, zajmować się ogrodnictwem i sadownictwem lub hodować ryby. Są jednak wyjątki. Przepisów Ustawy rolnej nie stosuje się do - nieruchomości rolnych (gruntów rolnych), których powierzchnia jest mniejsza niż 0,3 ha, - gruntów państwowych, - gruntów będących drogami wewnętrznymi. Także jeżeli nabędziemy udziały we współwłasności którejś z nieruchomości, o jakiej napisano w zdaniu poprzedzającym, do tego nabycia Ustawa rolna nie będzie mieć zastosowania. Istotne jest więc, jak nieruchomość określona jest w rejestrze gruntów. Jeżeli jest tam określona jako grunty rolne, wówczas np. niezależnie od klasy gleby grunty te podlegają Ustawie rolnej. Trzeba jednak pamiętać, że w ostateczności, to notariusz może podjąć decyzję, czy dany grunt należy traktować jako nieruchomość rolną czy nie? Kto może nabywać nieruchomości rolne? Co do zasady może je nabyć jedynie rolnik indywidualny. 5
Kto jest rolnikiem indywidualnym? Aby być rolnikiem indywidualnym, trzeba spełniać łącznie kilka cech, mianowicie: - trzeba być osobą fizyczną, - trzeba być właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha (p.1) - trzeba posiadać kwalifikacje rolnicze (p.2) - trzeba od co najmniej 5 lat zamieszkiwać w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego (p.5) - trzeba przez co najmniej 5 lat osobiście prowadzić to gospodarstwo rolne. Warto jednak pamiętać, że nawet nabycie nieruchomości rolnej przez rolnika indywidualnego nie może doprowadzić do tego, że jego gospodarstwo rolne będzie większe niż 300 ha. Jeżeli jednak nabywana nieruchomość rolna albo jej część ma wejść w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, wystarczające jest, gdy rolnikiem indywidualnym jest jedno z małżonków. Są jednak wyjątki. Kto może nabyć nieruchomości rolne bez ograniczeń? Bez ograniczeń nieruchomości rolne mogą nabywać między innymi: 6
- osoby bliskie zbywcy (p.4) - jednostki samorządu terytorialnego, - Skarb Państwa, - Kościół Katolicki, - związki wyznaniowe, - parki narodowe. Także nieograniczone jest nabywanie nieruchomości rolnych w drodze dziedziczenia oraz zapisu windykacyjnego. Zanim przejdziemy do omawiania dalszych kwestii, warto zatrzymać się na chwilę, by poznać definicję gospodarstwa rodzinnego. To pojęcie będzie nam bowiem niezwykle pomocne w dalszej analizie przepisów ustawy rolnej. Co to jest gospodarstwo rodzinne? Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo rolne, które jest prowadzone przez rolnika indywidualnego i którego łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha. Jeżeli użytki rolne wchodzące w skład gospodarstwa rodzinnego stanowią współwłasność, dla obliczenia dopuszczalnej wielkości tego gospodarstwa uwzględnia się powierzchnię nieruchomości rolnych odpowiadających udziałowi we współwłasności. Natomiast przy współwłasności łącznej uwzględnia się łączną powierzchnię nieruchomości rolnych stanowiących przedmiot współwłasności. 3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do ustalania powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem współposia- 7
dania samoistnego oraz współposiadania na podstawie użytkowania wieczystego lub na podstawie umowy dzierżawy. Kto jest osobą bliską zbywcy nieruchomości rolnej? (ad.p. 4) Osobą bliską zbywcy nieruchomości rolnej są: zstępni, np. dzieci, wstępni, np. rodzice, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonek, osoby przysposabiające i przysposobione. Niestety, do osób bliskich nie zalicza się osób pozostających w związku faktycznym (nieformalnym), niezależnie od tego, jak długo związek ten trwa. Kiedy osoba prowadzi osobiście gospodarstwo rolne? (ad.p. 1) Wtedy, gdy pracuje w tym gospodarstwie i podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzenia działalności rolniczej w tym gospodarstwie. Kto posiada kwalifikacje rolnicze? (ad.p. 2) Każdy, kto ma: - wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe, średnie lub wyższe lub - tytuł kwalifikacyjny lub tytuł zawodowy, lub tytuł zawodowy mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub 8
- wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie albo wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem, albo wykształcenie średnie inne niż rolnicze i posiada co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub - wykształcenie podstawowe, gimnazjalne lub zasadnicze zawodowe inne niż rolnicze i posiada co najmniej 5-letni staż pracy w rolnictwie. Dowodem potwierdzającym posiadanie kwalifikacji rolniczych mogą być również odpowiednie dokumenty wydane przez właściwe organy lub instytucje państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Konfederacji Szwajcarskiej. Jak można potwierdzić staż pracy w gospodarstwie? Wystarczy złożyć oświadczenie, że prowadziło się gospodarstwo przez określoną liczbę lat i uzyskać jego poświadczenie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Potwierdzeniem tego, że zamieszkujemy na terenie danej gminy jest natomiast zaświadczenie o zameldowaniu na pobyt stały. (ad.p. 5) Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi, przyznające prawo nabywania takich nieruchomości poza wskazanymi wyżej wyjątkami - tylko rolnikowi indywidualnemu przewidują jeszcze możliwość sprzedaży gruntu rolnego osobie nie będącej rolnikiem indywidualnym. Aby tak się stało, trzeba jednak spełnić kilka warunków. Nabycie nieruchomości rolnej przez osobę nie będącą rolnikiem indywidualnym albo przez podmiot inny niż te, które mogą nabywać grunty rolne bez 9
ograniczeń (np. jednostki samorządu terytorialnego, Kościół Katolicki itp.), może nastąpić za zgodą prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych (dalej zwanej Agencją ). Prezes Agencji wydaje wówczas decyzję administracyjną. Aby tak się jednak stało, zainteresowani zbyciem/nabyciem nieruchomości muszą złożyć odpowiedni wniosek. Jeżeli taki wniosek składa zbywca nieruchomości rolnej, musi w nim wykazać, że nie było możliwości nabycia nieruchomości przez osobę będącą rolnikiem indywidualnym lub taki podmiot, który może nabywać takie nieruchomości bez ograniczeń. We wniosku należy wykazać także, że nabywca gruntu rolnego daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej oraz że w wyniku nabycia nieruchomości rolnej nabywca nie powiększy swojego gospodarstwa ponad 300 ha. Jeżeli wniosek o wyrażenie zgody na nabycie składa nabywca nieruchomości rolnej, wówczas musi we wniosku wykazać, że zamierza utworzyć gospodarstwo rodzinne, posiada kwalifikacje rolnicze lub przyznano mu pomoc w ramach pomocy przyznawanej młodym rolnikom i w odpowiednim terminie uzupełni te kwalifikacje, a termin na ich uzupełnienie jeszcze nie upłynął oraz że daje rękojmię należytego prowadzenia działalności rolniczej. Ponadto nabywca nieruchomości musi zobowiązać się, że będzie zamieszkiwał w okresie 5 lat od dnia jej nabycia na terenie gminy, na której obszarze położona jest jedna z nieruchomości rolnych, która wejdzie w skład tworzonego gospodarstwa rodzinnego. Decyzję o wyrażeniu lub niewyrażeniu zgody wydaje prezes Agencji Nieruchomości Rolnych. Od tej decyzji można się odwołać do ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Jeżeli jednak strony zainteresowane zbyciem nieruchomości nie uzyskają zgody, na pisemne żądanie zbywcy złożone w terminie miesiąca od dnia, w którym decyzja o niewyrażeniu zgody stała się ostateczna, Agencja jest obowiązana do złożenia oświadczenia o nabyciu nieruchomości rolnej za zapłatą równowartości pieniężnej odpowiadającej jej wartości rynkowej określonej 10
przez Agencję. Agencja w terminie miesiąca od otrzymania żądania zbywcy nieruchomości rolnej powiadamia go o przyjętej przez Agencję wartości tej nieruchomości. Jeżeli zbywca nieruchomości nie jest usatysfakcjonowany wskazaną przez Agencję wartością nieruchomości, może w terminie miesiąca, licząc od dnia, w którym Agencja poinformowała go o wartości nieruchomości: - wystąpić do sądu o ustalenie równowartości pieniężnej wartości rynkowej nieruchomości rolnej nabywanej przez Agencję albo - złożyć pisemne oświadczenie o cofnięciu żądania nabycia tej nieruchomości przez Agencję. W tym jednak przypadku Agencja może żądać zwrotu poniesionych przez nią kosztów ustalenia równowartości pieniężnej tej nieruchomości. Jakie obowiązki ciążą na nabywcy nieruchomości rolnej? Nabywca takiej nieruchomości musi prowadzić gospodarstwo rolne, w którego skład weszła nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 10 lat od dnia jej nabycia. Jeżeli nieruchomość nabyła osoba fizyczna, musi prowadzić to gospodarstwo osobiście. W tym czasie, tj. 10 lat, nabyta nieruchomość nie może być zbyta ani oddana w posiadanie (np.dzierżawę) innym podmiotom. Jedynie sąd na wniosek nabywcy nieruchomości rolnej może wyrazić zgodę na jej zbycie przed upływem 10-letniego okresu, jeżeli wynika to z ważnych przyczyn losowych. Ograniczenia te nie dotyczą tych podmiotów, które mogą nabywać nieruchomości rolne bez żadnych ograniczeń, np. jednostki samorządu terytorialnego, Kościół Katolicki itd. Jeżeli sprzedawana nieruchomość rolna jest dzierżawiona, to prawo pierwokupu przysługuje jej dzierżawcy, jeżeli: 11
- umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana co najmniej przez 3 lata, licząc od tej daty, oraz - nabywana nieruchomość rolna wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy. W przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej, która była dzierżawiona, o treści umowy sprzedaży tej nieruchomości trzeba zawiadomić jej dzierżawcę. Jeżeli dzierżawca nie skorzysta z prawa pierwokupu lub nie ma innego uprawnionego do pierwokupu, prawo to przysługuje Agencji. Dzierżawca nie może jednak skorzystać z prawa pierwokupu, jeżeli w wyniku nabycia nieruchomości gospodarstwo rodzinne, w którego skład weszłaby nabywana nieruchomość przekroczy 300 ha. Z kolei Agencji nie przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli nabywca ma miejsce zamieszkania w gminie, w której leży nabywana nieruchomość lub w gminie sąsiadującej, a gospodarstwo rodzinne, w którego skład wejdzie ta nieruchomość nie przekroczy 300 ha. Warto także pamiętać, że Agencji przysługuje prawo pierwokupu udziałów i akcji w spółce prawa handlowego, która jest właścicielem nieruchomości rolnej. Agencja może także złożyć oświadczenie o nabyciu nieruchomości rolnej, jeżeli nabycie tej nieruchomości następuje w wyniku: - zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży lub - jednostronnej czynności prawnej, lub - orzeczenia sądu, organu administracji publicznej albo orzeczenia sądu lub organu egzekucyjnego wydanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, lub innej czynności prawnej lub innego zdarzenia prawnego, w szczególności: 12
- zasiedzenia nieruchomości rolnej, dziedziczenia oraz zapisu windykacyjnego lub - podziału, przekształcenia bądź łączenia spółek handlowych W takim przypadku jeżeli z tej czynności np. umowy nie wynika wartość zbywanej nieruchomości, wartość tę określa Agencja. Także w tym przypadku właściciel zbywanej nieruchomości może żądać zweryfikowania jej wartości przyjętej przez Agencję. Ograniczenia te nie dotyczą jednak m. in. osób bliskich zbywcy, spadkobierców ustawowych itd. Co może się stać, gdy nabycie nieruchomości rolnej nastąpi niezgodnie z przepisami Ustawy rolnej? W takim przypadku nabycie to jest nieważne. Wówczas każdy np. nabywca nieruchomości, ale także Agencja mogą wystąpić z powództwem o stwierdzenie nieważności czynności prawnej. Dla przykładu sąd, na wniosek Agencji, orzeknie o nabyciu własności takiej nieruchomości przez Agencję, za zapłatą równowartości pieniężnej odpowiadającej wartości rynkowej tej nieruchomości, jeżeli jej nabywca np. zaprzestanie prowadzenia gospodarstwa rodzinnego, w którego skład weszła ta nieruchomość przed upływem 10 lat od jej nabycia. 13
Co dzieje się z nieruchomościami nabytymi przez Agencję? Nieruchomości rolne, udziały we współwłasności oraz inne prawa dotyczące nieruchomości rolnych, akcje i udziały spółek prawa handlowego nabyte przez Agencję działającą ą na rzecz Skarbu Państwa wchodzą w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Jeżeli tymi nieruchomościami władają jednak osoby trzecie, np. dzierżawcy, to grunty te pozostają nadal w ich władaniu na dotychczasowych warunkach do chwili zawarcia z Agencją nowych umów. Dopiero po roku umowy te wygasają, jeżeli w tym czasie nie zostaną podpisane z Agencją nowe umowy. Czy Agencja może kontrolować obrót ziemią? Tak. Agencja nie tylko może, ale ma też obowiązek sprawowania nadzoru nad spełnianiem zobowiązań określonych w Ustawie rolnej. W ramach tego nadzoru Agencja może przeprowadzać kontrole. W takim przypadku osoby kontrolujące działają na podstawie stosownych upoważnień. Kontrolujący mają prawo do: - wstępu na teren nieruchomości rolnych kontrolowanych podmiotów; - żądania związanych z przedmiotem kontroli pisemnych lub ustnych informacji oraz okazywania i udostępniania dokumentów. Osoba upoważniona do przeprowadzenia kontroli przed jej rozpoczęciem jest obowiązana okazać imienne upoważnienie. Z przebiegu kontroli sporządza się protokół przedstawiany osobie kontrolowanej, która ma prawo wnieść do niego swoje uwagi. 14
Następna ustawa, którą należy omówić jest Ustawa o lasach Ustawa z dnia 21 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2100 z późn. zm.). Jej przepisy regulują obrót lasami i również one, podobnie jak przepisy Ustawy rolnej, zawierają szereg ograniczeń w sprzedaży i zakupie lasów. Co jest lasem w rozumieniu Ustawy o lasach? Lasem w rozumieniu Ustawy o lasach jest grunt: - o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony: - przeznaczony do produkcji leśnej lub - stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo - wpisany do rejestru zabytków; - związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne. W praktyce jednak, najważniejsze wydaje się, by pamiętać, że każdy grunt o powierzchni co najmniej 1000m 2 pokryty roślinnością leśną lub przeznaczony do produkcji leśnej jest lasem i podlega przepisom Ustawy o lasach. 15
Szczególne uprawnienia w nabywaniu lasów ma Skarb Państwa, reprezentowany przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, zwane dalej Lasami Państwowymi. To właśnie Lasy Państwowe mogą nabywać lasy bez ograniczeń. Jedynym ograniczeniem jest, by było to uzasadnione potrzebami gospodarki leśnej i nie naruszało interesu Skarbu Państwa. Innych ograniczeń Skarb Państwa nie ma. Ponadto taki las lub grunt przeznaczony do zalesienia mogą być nabyte za cenę nie wyższą od wartości określonej przez rzeczoznawcę majątkowego. Jak pamiętamy, problem ten pojawił się już przy omawianiu Ustawy rolnej, gdy mówiliśmy o kryteriach i sposobach wyceny nieruchomości rolnych. Podobne wątpliwości co do ustalenia właściwej ceny gruntów leśnych przez osoby działające na zlecenie Lasów Państwowych pojawiły się już przy tamtych rozważaniach. Czy każdy może sprzedać las? Zasadniczo każdy może sprzedać las, jednak nie zawsze tej osobie, która chciałaby go kupić. Skarbowi Państwa przysługuje bowiem z mocy prawa prawo pierwokupu. Jeżeli jednak nabycie gruntu następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży lub jednostronnej czynności prawnej, Lasy Państwowe mogą złożyć oświadczenie o nabyciu tego gruntu za zapłatą równowartości pieniężnej. Jeżeli jednak sprzedający nie zgadza się na równowartość pieniężną ustaloną przez Lasy Państwowe, może, w terminie 14 dni od dnia doręczenia oświadczenia Lasów Państwowych o skorzystaniu z prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o jej ustalenie. Sąd ustala równowartość pieniężną w oparciu o wartość nieruchomości określoną zgodnie z przepisami o gospodarce nieruchomościami. 16
Czy prawo pierwokupu przysługuje Skarbowi Państwa zawsze? Nie, prawo pierwokupu nie przysługuje wówczas, gdy nabywcą lasu jest: - małżonek zbywcy, - krewni lub powinowaci zbywcy w linii prostej bez ograniczenia stopnia, - krewni lub powinowaci zbywcy w linii bocznej do trzeciego stopnia, - osoba związana ze zbywcą z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, - jednostka samorządu terytorialnego, - w przypadku dziedziczenia oraz - w przypadku zbycia gospodarstwa rolnego. Jeżeli prawo pierwokupu przysługuje kilku podmiotom, pierwszeństwo w wykonaniu prawa pierwokupu przysługuje Lasom Państwowym. Znacząca rola w obrocie gruntami leśnymi przypadła notariuszom. To właśnie notariusz niezwłocznie zawiadamia właściwego nadleśniczego o zamiarze zawarcia przez strony umowy np. sprzedaży lasu. W przypadku, gdy zmiana właściciela lasu ma się odbyć wskutek jednostronnej czynności prawnej, wówczas niezwłocznego zawiadomienia dokonuje zbywca. W takich przypadkach Skarb Państwa ma miesiąc, licząc 17
od dnia otrzymania takiego zawiadomienia, na wykonanie prawa pierwokupu, co czyni przez złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego u notariusza, który miał przygotować umowę lub u innego. W takim przypadku notariusz doręcza oświadczenie sprzedawcy. Jak ustalić cenę nabywanego gruntu leśnego? Nie stanowi problemu sytuacja, w której cena określona w umowie przeniesienia własności gruntu leśnego jest w ocenie Lasów Państwowych właściwa, bo wówczas za taką właśnie cenę następuje jego nabycie na rzecz Skarbu Państwa. Jeżeli jednak cena rażąco odbiega od wartości rynkowej gruntu, w szczególności przekracza jej wartość określoną przez rzeczoznawcę majątkowego, nadleśniczy może w terminie 14 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu wystąpić do sądu o ustalenie ceny tego gruntu. Należy pamiętać, że czynność prawna dokonana niezgodnie z przepisami Ustawy o lasach, w szczególności bez zawiadomienia nadleśniczego, właściwego ze względu na miejsce położenia gruntu, jest nieważna. Na zakończenie wypada jeszcze dodać, że sprzedaż lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwa znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych podlega znaczącym ograniczeniom. Tym samym nie jest łatwo nabyć grunt leśny będący własnością Skarbu Państwa. Lasy, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych, mogą być przy zachowaniu pewnych ograniczeń - za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych wydzierżawione przez nadleśniczego. Może być też ustanowiona służebność drogowa lub służebność przesyłu, nieruchomość leśna może być także oddana w użytkowanie. 18
Omówienie kolejnej krótkiej ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (np.anr). Przepisy tej ustawy przewidują przez okres 5 lat od dnia wejścia jej w życie, tj.od 30 kwietnia 2016 roku, zakaz sprzedaży nieruchomości albo ich części wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, krótko mówiąc nieruchomości rolnych państwowych. Od tej zasady są jednak wyjątki. Zakaz ten nie dotyczy sprzedaży - nieruchomości i ich części przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy lub ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na cele inne niż rolne, lub - nieruchomości położonych w granicach specjalnych stref ekonomicznych, lub - domów, lokali mieszkalnych, budynków gospodarczych i garaży wraz z niezbędnymi gruntami oraz ogródków przydomowych, lub - nieruchomości rolnych o powierzchni do 2 ha. Sprzedaż może nastąpić także za zgodą właściwego ministra, jeżeli jest to uzasadnione względami społeczno-gospodarczymi. Złamanie powyższego zakazu powoduje nieważność czynności przenoszącej własność takiej nieruchomości lub jej części. 19
Niniejsze opracowanie ma służyć, jako kompendium wiedzy na temat obrotu ziemią rolną i leśną. Nie może być jednak ono traktowane, jako komentarz omawianych w nim ustaw. Winno ono służyć jedynie jako poradnik i być źródłem dla oceny wprowadzonych zmian oraz ich skutków dla pozycji rolnika i właściciela gruntów leśnych. 20
Wiadomość z ostatniej chwili Czarne chmury nad Ochotniczymi Strażami Pożarnymi Dzieje Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP) były w Polsce różne. Po odzyskaniu niepodległości w 1921 roku powołany został Główny Związek Straży Pożarnych RP zrzeszający strażaków ochotników z całej Polski. Prezesem Związku został Bolesław Chomicz. Po drugiej wojnie światowej rozpoczęto odbudowywanie samorządu strażackiego, jednak w 1949 roku władze komunistyczne rozwiązały związek. Po 1956 roku umożliwiono ponownie działalność Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, ale ograniczoną i pozbawiono organizację dorobku materialnego. Nadzieję na odbudowę samorządnego i suwerennego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP dała zmiana systemu politycznego. W 1991 roku przyjęto ustawę o ochronie przeciwpożarowej i możliwe było odbudowanie pozycji Związku. OSP to serce lokalnych środowisk. To działalność oparta na pracy społecznej w wielu obszarach. Przede wszystkim to ochrona przeciwpożarowa i działania ratownicze. To także działalność kulturalno-oświatowa, popularyzacja dorobku historycznego ruchu, kultywowanie tradycji rodzinnych, działalność artystyczna i sportowa. Strażacy dysponują pięknymi strażnicami, które dzięki wkładowi ich pracy i wsparciu władz samorządowych są chlubą miejscowości. Znajdujący się w nich sprzęt jest zawsze gotowy do użycia bo strażacy ochotnicy są pierwsi na miejscu zdarzenia. Na równi z zawodowymi strażakami biorą udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych. 21
21 kwietnia 2017 roku odbyło się posiedzenie Sejmu RP w sprawie projektu zmiany ustawy o ochronie przeciwpożarowej. Sejm przewagą głosów posłów PIS przyjął niekorzystną dla środowiska strażackiego ustawę. Zgodnie z nowymi przepisami pieniądze przekazywane OSP przez ubezpieczycieli będą rozdzielane przez Państwową Straż Pożarną (PSP). Do tej pory firmy ubezpieczeniowe przekazywały 10% wpływów z ubezpieczeń od pożarów po połowie dla OSP i PSP. Teraz całość kwoty ma trafiać do PSP. Finansowe decyzje w sprawach OSP będą podejmowali komendanci PSP. Nastąpi centralizacja środków finansowych i strażacy-ochotnicy utracą swoją niezależność. Proponowana zmiana powoduje zagrożenie, że Ochotnicze Straże Pożarne nie będą otrzymywać dofinansowania na takie działania jak: zakup mundurów strażackich (mundury koszarowe, mundury wyjściowe, kurtki, czapki, koszule itp.) szkolenia z zakresu Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy, propagowanie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, a szczególnie praca z młodzieżą, umundurowanie MDP, zawody, turnieje, konkursy. 26 kwietnia 2017 roku Senacka Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej rozpatrywała ustawę o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej, dotyczącej podziału środków firm ubezpieczeniowych na cele ochrony przeciwpożarowej i nie udzieliła poparcia projektowanym zmianom. Ale nadal stnieje zagrożenie przyjęcia ustawy przez Senat i po podpisaniu przez Prezydenta RP niekorzystne zmiany wejdą w życie jeszcze w tym roku. 31 marca 2017 roku przedstawiciele Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw przekazali do marszałka Sejmu karty z podpisami 212 572 obywateli popierających projekt zmian wprowadza- 22
jących dodatek do emerytur dla strażaków Ochotniczych Straży Pożarnych. Wielu druhów ma bardzo niskie świadczenia emerytalne. Wprowadzenie dodatku byłoby odpowiednią formą rekompensaty za poświęcony czas i trud przez lata udziału w działaniach ratowniczych. Wielu druhów łączy działalność w OSP z obowiązkami rodzinnymi, zawodowymi, bierze udział średnio co drugi dzień w działaniach ratowniczych narażając swoje zdrowie i życie. Dodatek byłby formą uznania dla strażaków ochotników, którzy z tytułu pełnionej służby nie mają żadnych dodatkowych przywilejów emerytalnych. Zgodnie zapisami ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, w przypadku pozytywnej weryfikacji pierwsze czytanie projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w terminie 3 miesięcy od daty wniesienia projektu ustawy do marszałka Sejmu. Warto przyglądać się działaniom dobrej zmiany! Dotychczasowy stan regulacji ochrony przeciwpożarowej bardzo dobrze się sprawdził. Czemu służy więc jego zmiana? Obecna władza chce podporządkować Ochotnicze Straże Pożarne administracji centralnej, chce ograniczyć prawo do zrzeszania się w samorządne stowarzyszenia. Zmiana dotychczasowej ustawy w sposób drastyczny i nieuzasadniony narusza suwerenność strażackiego samorządu. Nowa ustawa narusza zasadę pomocniczości (państwo czy samorząd terytorialny nie powinny zastępować inicjatyw jednostek i organizacji społecznych, ale je chronić i wspierać oraz pomagać w samodzielnej realizacji zadań). W kraju jest około 700 tysięcy strażaków, których bez względu na poglądy łączy hasło na sztandarach Bogu na chwałę - ludziom na pożytek. Nie ma mowy o interesach politycznych. 23
Cieniem nad dotychczasową działalnością OSP kładzie się obecna polityka państwa. Historia zatoczyła koło i znów politycy robią zamach na niezależność i samorządność ruchu społecznego, który wyrósł z oddolnej potrzeby społecznej. OSP mogą zniknąć z listy organizacji pozarządowych. Czy tak musi być? Czy strażacy muszą się na to godzić? Jest jeszcze czas do działania! Wystarczy zmobilizować siły i wspólnie wyrazić swoje poglądy, upomnieć się o inne przywileje! dh Beata Zielińska Źródła: Stanowisko ZOSP RP w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej- WARSZAWA 2017-04-10 http://www.zosprp.pl/ stanowisko-zosp-rp-w-sprawie-projektu-ustawy-o-zmianie- -ustawy-o-ochronie-przeciwpozarowej http://www.zosprp.pl/nowelizacja-ustawy-o-ochrnie-przeciwpozarowej-uchwalona-przez-sejm http://www.zosprp.pl komitet-inicjatywy-ustawodawczej-zlozyl-ponad-200-tysiecy-podpisow-w-kancelarii-sejmu Druk nr 1448 SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VIII kadencja ; Warszawa, dnia 4 kwietnia 2017 r. orka.sejm.gov.pl/druki8ka.nsf Artykuł autorstwa druhny Beaty Zielińskiej, czynnej działczki OSP, wnuczki pierwszego prezesa Związku Bolesława Chomicza. SKŁAD I DRUK: Wydawnictwo INTROGRAF Ewa Buss i Jarosław Buss 98-100 Łask, Ul. Południowa 2 tel. 43 675-51-63 e-mail: intrograf@home.pl projekt okładki - Małgorzata Michalska całość opracowała - Gabriela Sławińska 24