ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (6): 543 549, 2013 Pierwsze stwierdzenie rozrodu i zimowania mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii na Pomorzu Gdańskim The first record of breeding and wintering of the Northern Bat Eptesicus nilssonii in the region of Gdańsk Pomerania (N Poland) MATEUSZ CIECHANOWSKI Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytet Gdański 80 308 Gdańsk, ul. Wita Stwosza 59 e-mail: matciech@kki.net.pl Słowa kluczowe: nietoperze, Chiroptera, rozmieszczenie, Polska, pobrzeże, pojezierza. Mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii (Keyserling et Blasius, 1839) jest gatunkiem nietoperza o borealno-górskim typie rozmieszczenia, uwzględnionym w Polskiej czerwonej księdze zwierząt ze statusem NT (gatunek niższego ryzyka, bliski zagrożeniu). Regularnie i licznie stwierdzany w okresie rozrodu i/lub zimowania we wschodniej Polsce, Sudetach, Karpatach i na Wyżynie Śląskiej. W północno-zachodniej części Polski spotykany był dotąd jedynie sporadycznie. W pracy opisano pierwsze stwierdzenie rozrodu mroczka pozłocistego w polskiej części Pobrzeży Południowobałtyckich oraz pierwsze stwierdzenie hibernacji tego gatunku na pojezierzach pomorskich. W lipcu 2011 roku młodą samicę złowiono w rezerwacie przyrody Kadyński Las w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej, a w lutym 2012 roku wykazano obecność 2 osobników zimujących w XIX- -wiecznej kamiennej piwnicy w otulinie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Rozmieszczenie i ochrona Mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii (Keyserling et Blasius, 1839) jest gatunkiem nietoperza z rodziny mroczkowatych Vespertilionidae, o centrum zasięgu w strefie tajgi. Zasiedla Europę, północny Iran, Syberię i daleki wschód Azji, aż po Japonię (Horaček i in. 2000). Mroczek pozłocisty dociera najdalej na północ ze wszystkich nietoperzy na świecie. W Norwegii rozmnaża się nawet za kręgiem polarnym, do 69 szerokości geograficznej północnej (Rydell i in. 1994). Jego zwarty zasięg obejmuje niemal całą Skandynawię, północną i środkową Rosję, Białoruś oraz kraje nadbałtyckie, natomiast nie ma go prawie zupełnie na nizinach zachodniej Europy (Rydell 1993). W południowej i zachodniej części kontynentu jego wyspowe populacje występują tylko w masywach górskich o relatywnie chłodnym klimacie (Hanák, Horáček 1986; Spitzenberger 1986; Rydell 1993; Skiba 1999; Pavlinić, Tvrtković 2003). Znajdowane z dala od tych obszarów pojedyncze osobniki, m.in. w południowej Anglii (Greenaway, Hill 1988), to prawdopodobnie przypadkowi imigranci. Taki wzorzec rozmieszczenia sugeruje, że mroczek pozłocisty jest gatunkiem borealno-górskim (Rydell 1993). Mroczka pozłocistego stwierdzono w większości makroregionów geograficznych Polski, 543
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013 choć jest on bardzo nierównomiernie rozmieszczony (Sachanowicz i in. 2006). Jednak jego rozród jest prawdopodobnie ograniczony do wschodniej Polski i terenów górskich. Stwierdzenia kolonii rozrodczych lub złowienia karmiących samic znane są z Pojezierza Litewskiego (Sachanowicz i in. 2001; Kmiecik i in. 2010), Niziny Północnopodlaskiej (Kowalski i in. 1994), Kotliny Sandomierskiej (Piskorski 2007), Roztocza Wschodniego (Piskorski, Urban 2003), Polesia Zachodniego (Piskorski 2008), Niziny Południowopodlaskiej (Sachanowicz, Krasnodębski 2003), Niziny Północnomazowieckiej (Kowalski i in. 1994) i Karpat (Grzywiński 2003, Lesiński 2004). Rozrodczą populację mroczka pozłocistego stwierdzono również w miastach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (Sachanowicz, Wower 2005). Duże zagęszczenie osobników zimujących i/ lub obserwacji detektorowych notowane jest na Pojezierzu Mazurskim i Litewskim (Sachanowicz i in. 2001; Fuszara i in. 2002; Marzec i in. 2008), Nizinie Północnopodlaskiej (Lesiński i in. 2006), w Karpatach (Postawa, Wołoszyn 2000; Piksa, Nowak 2000; Szkudlarek i in. 2008) i Sudetach (Szkudlarek i in. 2002). Mroczek pozłocisty jest również najliczniejszym gatunkiem wśród nietoperzy żerujących w lasach gospodarczych Puszczy Białowieskiej (Rachwald, Labocha 1996), licznie też odławiany jest przy otworach jaskiń karpackich w okresie jesiennego rojenia (Piksa i in. 2011). W pozostałych regionach Polski jest bardzo rzadki i jedyne obserwacje dotyczą jednorazowych stwierdzeń osobników hibernujących bądź niebiorących udziału w rozrodzie (Godawa 1995; Kowalski i in. 1996; Blohm i in. 2000; Postawa, Zygmunt 2000; Hebda 2001; Lesiński i in. 2001; Kasprzyk i in. 2002; Hejduk i in. 2005; Lesiński i in. 2008). Najrzadziej występuje w północno-zachodniej Polsce. Na Pobrzeżach Południowobałtyckich znany jest tylko z dwóch stanowisk w sierpniu 1999 roku obserwowano żerującego osobnika w Szczecinie, a dorosłą niekarmiącą samicę znaleziono w sierpniu 2002 roku we Władysławowie (Ciechanowski, Szkudlarek 2003). Na pojezierzach pomorskich nie był nigdy notowany, jeśli pominąć marginalną obserwację żerującego osobnika na Pojezierzu Iławskim (Ciechanowski i in. 2002). Mroczek pozłocisty objęty jest w Polsce ochroną ścisłą, umieszczono go w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej (Dyrektywa 1992), a w Polskiej czerwonej księdze zwierząt zaklasyfikowano go do kategorii NT bliski zagrożenia (Wołoszyn 2001). Nowe stanowiska W latach 2011 2012 odnaleziono dwa nowe stanowiska mroczka pozłocistego na Pomorzu Gdańskim (sensu Markowski, Buliński 2004). 1. Rezerwat przyrody Kadyński Las, województwo warmińsko-mazurskie, powiat elbląski, gmina Tolkmicko, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej (54 17 36,83 N, 19 29 26,42 E). Stanowisko znajduje się w podprowincji Pobrzeży Południowobałtyckich, makroregionie Pobrzeża Gdańskiego i mezoregionie Wysoczyzny Elbląskiej (Kondracki 2009). W nocy z 17 na 18 lilpca 2011 roku złowiono młodą samicę mroczka pozłocistego (ryc. 1) w sieć chiropterologiczną, rozpiętą w poprzek drogi biegnącej przez dojrzały, obfitujący w martwe drewno, drzewostan bukowy z pojedynczymi starymi dębami. Wiek osobnika ustalono w oparciu o obecność nieskostniałych, przezroczystych chrząstek epifizalnych między kośćmi śródręcza a członami palców (Dietz i in. 2009). Długość przedramienia złowionego osobnika wynosiła 41 mm, a masa ciała 12 g. W odległości stu kilkudziesięciu metrów od miejsca złowienia znajdują się murowane zabudowania zabytkowego klasztoru franciszkanów, a w odległości około 400 m zabudowania wsi Kadyny. 2. Koleczkowski Młyn, województwo pomorskie, powiat wejherowski, gmina Szemud, otulina Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego (54 29 43,17 N, 18 20 58,88 E). Stanowisko znajduje się w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, makroregionie Pojezierza Wschodniopomorskiego i mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego (Kondracki 2009). Dnia 10 lutego 2012 roku dwa hibernujące osobniki mroczka pozłocistego znaleziono między kamieniami tworzą- 544
M. Ciechanowski Mroczek pozłocisty na Pobrzeżu i Pomorzu cymi sklepienie obszernej, nieużytkowanej i pozbawionej drzwi, zabytkowej piwnicy. Obiekt ten, znajdujący się w prawym orograficznie zboczu Doliny Zagórskiej Strugi, został zbudowany ponad 100 lat temu (data 1875 rok wykuta na zworniku nad wejściem) z kamieni polnych (strop i ściany bez użycia zaprawy ryc. 2). Otwór wejściowy piwnicy skierowany jest na północny zachód i otoczony drzewami liściastymi; na wprost od niego znajdują się łąki, dalej zaś granica kompleksu leśnego. Podczas kontroli, temperatura powietrza w sąsiedztwie hibernujących osobników wynosiła 2,1 C, a wilgotność względna 66,6%; w tym samym czasie temperatura na zewnątrz piwnicy wynosiła 3,4 C, a wilgotność 62,5%. Obserwacji dokonano po trwającym około 3 tygodnie okresie silnych mrozów, gdy temperatura powietrza spadała poniżej 10 C. W tej samej piwnicy znaleziono również jednego hibernującego nocka rudego Myotis daubentonii (Kuhl, 1817). Zimujące nietoperze są liczone w tym obiekcie co roku, począwszy od 2007 roku, nigdy jednak nie obserwowano w nim mroczków pozłocistych. We wcześniejszych latach odnotowano natomiast znacznie większą liczebność pozostałych gatunków 8 16 osobników, w tym 3 9 nocków Natterera Myotis nattereri (Kuhl, 1817), 1 5 nocków rudych i 3 9 gacków brunatnych Plecotus auritus (Linnaeus, 1758). Dyskusja Obie obserwacje znacząco zwiększają naszą wiedzę na temat rozmieszczenia mroczka pozłocistego w północnej Polsce. Złowiona w połowie lipca w Kadynach samica urodzona w tym samym roku jest jednoznacznym dowodem na rozród tego gatunku na Wysoczyźnie Elbląskiej. W Europie Środkowej młode mroczki pozłociste rodzą się od połowy czerwca, a dopiero 3 tygodnie później rozpoczynają pierwsze loty treningowe (Rydell 1993), można więc wnioskować, że samica została odłowiona w sąsiedztwie kryjówki kolonii rozrodczej. Mroczki pozłociste w tym okresie żerują zwykle nie dalej niż 10 km od takiej kryjówki (Dietz i in. 2009). Kolonie roz- Ryc. 1. Młoda samica mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii złowiona w sieć w rezerwacie przyrody Kadyński Las na Wysoczyźnie Elbląskiej (17/ 18.07.2011 r., fot. M. Ciechanowski) Fig. 1. A juvenile female of Northern Bat Eptesicus nilssonii captured in a mist net in the nature reserve Kadyński Las in Elbląg Upland (17/18 July, 2011; photo by M. Ciechanowski) Ryc. 2. Zabytkowa XIX-wieczna piwnica kamienna w miejscowości Koleczkowski Młyn na Pojezierzu Kaszubskim miejsce zimowego stwierdzenia mroczka pozłocistego (10.02.2012 r., fot. M. Ciechanowski) Fig. 2. The 19-century stone cellar in the village of Koleczkowski Młyn in the Kashubian Lakeland the site of the Northern Bat s winter record (10 February, 2012; photo by M. Ciechanowski) 545
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013 rodcze tego gatunku spotyka się zwykle w budynkach (Rydell 1993; Kowalski i in. 1994; Lesiński 2004; Sachanowicz, Wower 2005); również w Kadynach schronienie dzienne najprawdopodobniej znajdowało się poza granicami rezerwatu. Z kolei, przynajmniej sporadycznie, letnie schronienia mroczka pozłocistego znajdują się również w dziuplach drzew (Skuratowicz 1948; Postawa, Gas 2003). Zaskakuje ponadto wysoka aktywność łowiecka mroczka pozłocistego z dala od terenów zabudowanych, w lasach naturalnych Białowieskiego Parku Narodowego, tj. na obszarze, gdzie nigdy nie zarejestrowano ściśle synantropijnego mroczka późnego Eptesicus serotinus (Schreber, 1774) (Rachwald, Labocha 1996). Nie można więc wykluczyć, że kryjówka kolonii rozrodczej mroczka pozłocistego w okolicach Kadyn znajduje się na terenie samego rezerwatu przyrody Kadyński Las. Obserwacja ta stanowi pierwsze stwierdzenie rozrodu w całej polskiej części Pobrzeży Południowobałtyckich. Omawiane stanowisko znajduje się jednak w jej skrajnie wschodniej części, co może nawiązywać do obszaru znacznie liczniejszego i częstszego występowania tego gatunku na pobliskich pojezierzach Mazurskim i Litewskim (Sachanowicz i in. 2001; Fuszara i in. 2002; Postawa i Gas 2003; Marzec i in. 2008; Kmiecik i in. 2010). Na uwagę zasługują również zimujące mroczki pozłociste w Koleczkowskim Młynie na Pojezierzu Kaszubskim. Jest to pierwsze stwierdzenie tego gatunku w całej polskiej części Pojezierzy Południowobałtyckich (tzw. pojezierza pomorskie sensu Kondracki 2009). W tym przypadku, mamy prawdopodobnie do czynienia z pojawieniem się pojedynczych osobników w wyniku dyspersji z położonych dalej na wschód terenów rozrodu. Mroczek pozłocisty, choć uważany za gatunek osiadły (a więc nieodbywający regularnych, długodystansowych wędrówek sezonowych), jest zdolny niekiedy do pokonywania znacznych odległości. Kilka zaobrączkowanych osobników przeleciało dystans 450 km (Dietz i in. 2009). Z jednej strony, przemieszczenia takie mogą być wyjaśnieniem przypadku pojawienia się jednego osobnika w południowej Anglii, gdzie gatunek ten nie występuje (Greenaway, Hill 1988), stwierdzeń mroczków pozłocistych na platformach wiertniczych na Morzu Północnym (Boshamer, Bekker 2008), a nawet jedynego wcześniejszego stwierdzenia tego gatunku w województwie pomorskim (Ciechanowski, Szkudlarek 2003). Z drugiej strony, w nizinnej części Niemiec (w tym na obszarze Pojezierzy Południowobałtyckich) znaleziono niewielkie, wyspowe populacje mroczka pozłocistego (Skiba 1999), co nie pozwala wykluczyć również istnienia stanowisk rozrodu tego gatunku w północno-zachodniej Polsce. Brak wcześniejszych stwierdzeń tego gatunku w piwnicy w Koleczkowskim Młynie można wytłumaczyć znacznie wyższymi temperaturami powietrza w okresach objętych liczeniami (temperatury w lutym 2012 r. w Polsce były najniższe od ćwierćwiecza). Mroczek pozłocisty podczas hibernacji preferuje bardzo chłodne kryjówki i często może zimować w miejscach, gdzie temperatura regularnie spada poniżej 0 C (okazjonalnie do 5 C) (Rydell 1993), a więc w warunkach unikanych przez pozostałe krajowe gatunki nietoperzy. Podczas łagodniejszych zim prawdopodobnie hibernuje on w słabo izolowanych kryjówkach, takich jak sągi drewna (Dietz i in. 2009), przez co może pozostać niewykryty podczas liczeń nietoperzy w obiektach podziemnych. Silne mrozy w lutym 2012 roku mogły więc doprowadzić do pojawienia się w omawianej piwnicy mroczków pozłocistych, a zarazem do opuszczenia jej przez większość nietoperzy należących do bardziej ciepłolubnych gatunków. Podziękowania Autor dziękuje wszystkim członkom i sympatykom Akademickiego Koła Chiropterologicznego Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra, którzy uczestniczyli w badaniach nietoperzy w okolicach Kadyn i Koleczkowskiego Młyna: Konradowi Bidzińskiemu, Piotrowi Chybowskiemu, 546
M. Ciechanowski Mroczek pozłocisty na Pobrzeżu i Pomorzu Karolinie Iwińskiej, Martynie Jankowskiej-Jarek, Adamowi Koziurze, Annie Nalewaja, Piotrowi Piliczewskiemu, Grażynie Sadowskiej, Jakubowi Typiakowi, Marlenie Typiak, Marcie Więckowskiej i Anecie Zapart. Badania przeprowadzono w oparciu o zezwolenie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nr DOP- OZGIZ.6401.09.19.2011.km PIŚMIENNICTWO Blohm T., Hermanns U., Matthes H., Paszkiewicz R., Pommeranz H., Szkudlarek R. 2000. Winterfunde der Nordfledermaus, Eptesicus nilssonii (Keyserling u. Blasius, 1839), im Gebiet des Oder-Warthe-Bogens (Norwest-Polen). Nyctalus (N.F.) 7: 328. Boshamer J.P.C., Bekker J.P. 2008. Nathusius pipistrelles (Pipistrellus nathusii) and other species of bats on offshore platforms in the Dutch sector of the North Sea. Lutra 51: 17 36. Ciechanowski M., Koziróg L., Duriasz J., Przesmycka A., Świątkowska A., Kisicka I., Kasprzyk K. 2002. Bat fauna of the Iława Lakeland Landscape Park (northern Poland). Myotis 40: 33 45. Ciechanowski M., Szkudlarek R. 2003. Pierwsze stwierdzenie mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii (Keyserling & Blasius, 1839) na Pomorzu. Nietoperze 4: 105 107. Dietz C., Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki północno-zachodniej. Biologia, rozpoznawanie, zagrożenia. Multico Oficyna Wyd., Warszawa. Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Fuszara E., Fuszara M., Wojciechowski M. 2002. Monitoring liczebności nietoperzy w zimowiskach na Pojezierzu Mazurskim w latach 1992 1999. Nietoperze 3: 65 75. Godawa J. 1995. Zmiany w faunie nietoperzy Ojcowskiego Parku Narodowego w latach 1950 2000. Seria badań kontrolnych w latach 1988 1989. Prądnik 9: 251 256. Greenaway F.R., Hill J.E. 1988. First British record of the northern bat (Eptesicus nilsonii). J. Zool. 215: 357 358. Grzywiński W. 2003. Chiropterofauna Magurskiego Parku Narodowego. Nietoperze 4: 155 162. Hanák V., Horáček I. 1986. Zur Südgrenze des Areals von Eptesicus nilssonii (Chiroptera: Vespertilionidae). Ann. Naturhist. Mus. Wien B 88/89: 377 388. Hebda G. 2001. Nietoperze Parku Krajobrazowgo Góra Św. Anny wyniki wstępne. Nietoperze 2: 103 107. Hejduk J., Pawenta W., Janiszewska M. 2005. Fenologia i skład gatunkowy krajowych nietoperzy trafiających do Ogrodu Zoologicznego w Łodzi i Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1998 2005. Nietoperze 6: 59 63. Horaček I., Hanák V., Gaisler J. 2000. Bats of the Palearctic Region: A Taxonomic and Biogeographic Review. W: Wołoszyn B.W. (red.). Proceedings of the VIII th EBRS. I: Approaches to Biogeography and Ecology of Bats. CIC ISEZ PAN, Kraków: 11 157. Kasprzyk K., Ruczyński I., Wojciechowski M. 2002. Zimowy spis nietoperzy na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1996 1999. Nietoperze 3: 39 52. Kmiecik A., Kmiecik P., Grzywiński W. 2010. Chiropterofauna Wigierskiego Parku Narodowego. Nietoperze 10: 11 29. Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kowalski M., Krasnodębski I., Lesiński G. 1994. Występowanie mroczka pozłocistego (Eptesicus nilssoni Keyserling et Blasius, 1839) na Nizinie Mazowieckiej i Podlaskiej. Przegl. Przyr. 5: 83 86. Kowalski M., Krasnodębski I., Sachanowicz K., Dróżdż R., Wojtowicz B. 1996. Skład gatunkowy, wybiórczość kryjówek i miejsc żerowania nietoperzy w Puszczy Kozienickiej. Kulon 1: 25 41. Lesiński G. 2004. Największa w Polsce kolonia rozrodcza mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii. Nietoperze 4: 117 118. Lesiński G., Fuszara E., Fuszara M., Popczyk B., Ruprecht A.L. 2008. The occurrence of the northern bat, Eptesicus nilssonii (Keyserling & Blasius, 1839), in Warsaw and its vicinity, Central Poland Nyctalus (N. F.) 13: 137 141. Lesiński G., Fuszara E., Kowalski M. 2001. Charakterystyka miejskiego zgrupowania nietoperzy Warszawy. Nietoperze 2: 3 17. 547
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 6, 2013 Lesiński G., Kowalski M., Wojtowicz B., Gulatowska J., Szarlik A., Nitkiewicz T. 2006. Zimowanie mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii w rejonie Kotliny Biebrzańskiej. Nietoperze 7: 11 18. Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Acta Bot. Cassub., Monograph. 1: 1 75. Marzec M., Siwak P., Siwak K., Świerubska T. 2008. Ochrona miejsc zimowania nietoperzy w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej i Suwalskim Parku Krajobrazowym. Nietoperze 9: 65 75. Pavlinić I., Tvrtković N. 2003. The presence of Eptesicus nilssonii and Vespertilio murinus in the Croatian bat fauna confirmed. Nat. Croat. 12: 55 62. Piksa K., Bogdanowicz W., Tereba A. 2011. Swarming of bats at different elevations in the Carpathian Mountains. Acta Chiropterol. 13: 113 122. Piksa K., Nowak J. 2000. The bat fauna of the Polish Tatra caves. W: Wołoszyn B.W. (red.). Proceedings of the VIII th European Bat Research Symposium. Vol. I. Approaches to biogeography and ecology of bats. CIC ISEZ PAN, Kraków: 181 190. Piksa K., Nowak J. 2002. Noteworthy records of northern bat Eptesicus nilssonii (Chiroptera: Vespertilionidae) in the Tatra Mountains. Acta Zool. Cracov. 45: 321 324. Piskorski M. 2007. Fauna nietoperzy Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Nietoperze 8: 3 11. Piskorski M. 2008. Fauna nietoperzy Lasów Sobiborskich. Nietoperze 9: 3 17. Piskorski M., Urban M. 2003. Nietoperze Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego. Nietoperze 4: 21 25. Postawa T., Gas A. 2003. Fauna nietoperzy Wigierskiego Parku Narodowego (północno-wschodnia Polska). Studia Chiropterol. 3 4: 31 42. Postawa T., Wołoszyn B.W. 2000. Fauna nietoperzy Bieszczadów Zachodnich. Monogr. Bieszcz. 9: 91 101. Postawa T., Zygmunt J. 2000. Zmiany liczebności nietoperzy (Chiroptera) w jaskiniach Wyżyny Częstochowskiej w latach 1975 1999. Studia Chiropterol. 1: 83 114. Rachwald A., Labocha M. 1996. Różnice w występowaniu nietoperzy w drzewostanach naturalnych i zagospodarowanych w Puszczy Białowieskiej (Wschodnia Polska). W: Wołoszyn B.W. (red.). Aktualne problemy ochrony nietoperzy w Polsce. CIC ISEZ PAN, Kraków: 111 122. Rydell J. 1993. Eptesicus nilssonii. Mamm. Species 430: 1 7. Rydell J., Strann K.-B., Speakman J.R. 1994. First record of breeding bats above the Arctic Circle: northern bats at 68 70 N in Norway. J. Zool. 233: 335 339. Sachanowicz K., Ciechanowski M., Piksa K. 2006. Distribution patterns, species richness and status of bats in Poland. Vespertilio 9 10: 151 173. Sachanowicz K., Marzec M., Ciechanowski M., Rachwald A. 2001. Nietoperze Puszczy Rominckiej. Nietoperze 2: 109 115. Sachanowicz K., Krasnodębski I. 2003. Skład gatunkowy i antropogeniczne kryjówki nietoperzy w Lasach Łukowskich. Nietoperze 4: 27 38. Sachanowicz K., Wower A. 2005. Zaskakujące odkrycie przyrodnicze. Mroczek pozłocisty w miastach aglomeracji górnośląskiej. Przyr. Górn. Śl. 39: 8 9. Skiba R. 1999. Die Erfassung der Vorkommen der Nordfledermaus, Eptesicus nilssonii, in der Bundesrepublik Deutschland mit Hilfe von Ultraschall. Methodisches Vorgehen, Ergebnisse, Probleme. Trav. sci. Mus. nat. hist. nat. Lux. 31: 35 50. Skuratowicz W. 1948. Badania nad fauną ssaków Zamojszczyzny. Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol. 5: 233 292. Spitzenberger F. 1986. Die Nordfledermaus (Eptesicus nilssoni Keyserling & Blasius, 1839) in Österreich. Mammalia austriaca 10 (Mammalia, Chiroptera). Ann. Naturhist. Mus. Wien B 87: 117 130. Szkudlarek R., Paszkiewicz R., Hebda G., Gotfried T., Cieślak M., Mika A., Ruszlewicz A. 2002. Atlas rozmieszczenia nietoperzy w południowo- -zachodniej Polsce stanowiska zimowe z lat 1982 2002. Nietoperze 3: 197 235. Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Paszkiewicz R., Mleczek T., Szatkowski B. 2008. Nietoperze Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Nietoperze 9: 29 58. Wołoszyn B.W. 2001. Eptesicus nilssonii (Keyserling et Blasius, 1839). W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 56 58. 548
M. Ciechanowski Mroczek pozłocisty na Pobrzeżu i Pomorzu SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (6): 543 549, 2013 Ciechanowski M. The first record of breeding and wintering of the Northern Bat Eptesicus nilssonii in the region of Gdańsk Pomerania (N Poland) The Northern Bat Eptesicus nilssonii (Keyserling et Blasius, 1839) is a boreal-alpine bat species, associated mostly with the taiga zone and mountains, but avoids the lowlands in Western Europe (Rydell 1993). The species was recorded in all geographical regions of Poland but is characterized by very uneven distribution. Its breeding populations and/or high density of winter records are restricted to northeastern and eastern Poland, but also the Carpathians and the Sudetes, and cities of the Upper Silesian Industrial Region. In the other regions, the Northern Bat is a very rare species, known almost exclusively from single observations of hibernating or nonbreeding individuals (Sachanowicz et al. 2006). E. nilssonii, although considered sedentary, may migrate over distances up to 450 km (Dietz et al. 2009) the phenomenon presumably responsible for several extralimital records in Western Europe (e.g. Greenaway, Hill 1988; Boshamer, Bekker 2008). The Northern Bat is considered as a near threatened (NT) species in Poland (Wołoszyn 2001). Recently, it was recorded at two sites around the Gulf of Gdańsk: 1. Kadyński Las nature reserve near Kadyny (54 17 36.83 N, 19 29 26.42 E). At night of 17/18 July 2011, a juvenile female of E. nilssonii (Fig. 1) was captured in a mist net set across a road in old beech-oak forest near the buildings of the medieval monastery and the village. This is the first record of the Northern Bat breeding in the Polish part of the Baltic Sea Coast, although located close to the Masurian and Lithuanian Lakelands, where the species both breeds and hibernates in relatively large numbers (Sachanowicz et al. 2006). 2. Koleczkowski Młyn village (54 29 43.17 N, 18 20 58.88 E). Two hibernating individuals of E. nilssonii were found on 10 February 2012 among stones at the ceiling of the old cellar (Fig. 2) located in the forested valley (the air temperature inside 2.1 C, relative humidity 66.6%). This is the first case of Northern Bat s hibernation recorded in the Pomerania Lakelands. 549