Halina K o m o s iń s k a

P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T FRAGMENTA Z O O L O G I C Z N Y FAUNISTICA Tom XV Warszawa, 25 XI 1969 Nr 16 Halina K o m o s iń s k a Badania nad tarcznikami {H om optera, Coccoidea, D iaspididae) Polski, I UccjieAOsaHHii no uihtobkam (H om optera, Coccoidea, D iaspididae) nojibum, I Studies of scale insects (H om optera, Coccoidea, D iaspididae) of Poland, I Spośród gatunków należących do plemienia Lepidosaphidini, podplemienia LepidosapMdina B o r c h s e n i u s, 1965, wykazane z Polski były dotąd tylko dwa gatunki: Lepidosaphes ulmi (L.) oraz Insulaspis newsteadi (S t jl c ) (S z u l - c z e w s k i, 1921). W n in i e js z e j p r a c y p o d a n e s ą n a s t ę p n e d w a g a t u n k i z t e j g r u p y : Mytilaspis conchiformis (G m e l i n ) f o r m a conchiformis i Insulaspis juniperi ( L i n - d i n g e r ). M ytila sp is conch iform is ( G m e l i n ) f. conch iform is U samic tego tarcznika występuje wyraźny dymorfizm, a wyróżniane dwie ormy uważane były pierwotnie za oddzielne gatunki: orma conchiformis G m e l i n ; B a l a c h o w s k y, 1954 s y n o n im y : M ytilaspis ficus S i g n o b e t, 1870 Lepidosaphes rubri T h ie m, 1931 M ytilaspis saliceti L i n d i n g e k, 1936 forma minima N e w s t e a d ; B a l a c h o w s k y, 1954 s y n o n im y : M ytilaspis m inim a N e w s t e a d, 1897 M ytilaspis ficifoliae B e b l e s e, 19 0 3 W Kalifornii gatunek ten jest szkodnikiem fig (Ficus sp.). Występują tam obie formy. Eksperymentalne prace S t a f f o r d a i B a r n e s a (1948) wykazały,

268 H. Komosińska 2 że należą one do jednego gatunku. Forma conchiformis rozwija się na gałęziach i przezimowuje, a forma minima osadza się na liściach i owocach; występuje ona w porze letniej. W krajach Europy środkowej gatunek ten występuje w formie conchif or mis. Miejsca znalezienia w Polsce: Warszawa, lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos S c o p.), lipa drobnolistna (Tilia cordata M i l l.), lipa krymska (Tilia euchlora K. K o c h.), lilak zwyczajny (Syringa vulgaris L.); Głogów, żywiciele jak wyżej; Zielona Góra, żywiciele jak wyżej i grab zwyczajny (Carpinus betulus L.). Na pniach i gałęziach. Tarczka samicy i samca tego gatunku podobna jest do tarczki pospolicie występującego u nas skorupika jabłoniowego, Lepidosaphes nimi (L.). Prócz różnic w morfologii ciała i biologii, gatunki te różnią się też barwą. Mytilaspis conchiformis (G m e l in ) jest różowoczerwony z fioletowym odcieniem zwłaszcza samice i jaja, podczas gdy te stadia u skorupika jabłoniowego są białożółte. Nad gatunkiem tym przeprowadziłam pewne obserwacje biologiczne, z których uzyskałam wyniki inne, niż podane w literaturze; dotyczą one płodności i okresu składania jaj. Obserwacje te przeprowadziłam w 1968 roku w Warszawie, na populacji występującej na pniu (o obwodzie 43 cm) jednego drzewa lipy szerokolistnej (Tilia platyphyllos S c o p.), rosnącej jako drzewo alejowe. Zagęszczenie populacji było tak wielkie, że tworzyła ona skorupę na pniu. Na ścinkach kory branych do badań znajdowało się w przybliżeniu 140 tarczek (samic i samców) na 1 cm2. Dane liczbowe uzyskano ze zbadania 20 samic. Odnośnie płodności różni autorzy podają różne liczby jaj składanych przez jedną samicę. Zestawione są one w tabeli 1. T ab ela 1. Zestawienie w yników b adań n ad płodnością M ytilaspis conchiformis ( G m e l i n ) f. conchiformis A utor Żywiciel K raj Liczba jaj Średnia T h i e m (1931) _ Niemcy 5-19 SCH M U TTERER (1952) N iem cy 7-48 26 S t a f f o r d i Ficus carica L. USA (Kalifornia) 0-51 30 B a r n e s (1948) B adania własne T ilia platyphyllos S c o p. P olska 26-72 47 Dane z własnych obserwacji (tabela 1) zawierają liczbę jaj już złożonych, łącznie z liczbą zarodków, które obliczałam na preparatach prześwietlających ciała samic. Liczba jaj już złożonych wynosiła 23-58, średnio 39, a liczba zarodków 3-13, średnio 8. Obserwacje odnośnie płodności przeprowado-z

3 Badania nad tarcznikami Polski 269 no 24 maja. Wyląg larw rozpoczął się na samym początku trzeciej dekady maja. 18 lipca stwierdzono, że u 65 /0 samic znajdują się jeszcze jaja pod tarczkami w liczbie 1-18, średnio 6. U 50 /0 samic, u których pod tarczką były jaja, stwierdziłam w ciele zarodki w liczbie 1-6, średnio 3. Zaobserwowano jeszcze składanie jaj, podczas gdy S c h m u t t e r e b (1952) podaje, że proces ten trwa do końca maja. Bównocześnie zaobserwowano larwy wędrówce, I stadia larwalne z wytworzoną tarczką, II stadia larwalne męskie i żeńskie, pronimfy, nimfy i I I stadia larwalne żeńskie przechodzące linienie. Brak jest wystarczających informacji aby wytłumaczyć różnice w płodności formy concmformis tego gatunku. Być może, że między innymi zależy ona od gatunku rośliny żywicielskiej. Z badań przeprowadzonych dotąd w Warszawie, Zielonej Górze i Głogowie wynika, że lipy są drzewami, na których gatunek ten najczęściej występuje i na nich stwierdziłam uszkodzenia spowodowane jego żerowaniem. Obserwowane uszkodzenia objawiały się w spękaniach kory na pniu w miejscach szczególnie silnie porażonych. Być może, iż lipa jest jedną z jego preferencyjnych roślin żywicielskich w danym obszarze geograficznym, z czym może mieć związek większa płodność. Poza lipami stwierdziłam częste jego występowanie na lilakach. Niektóre zestawienia ilościowe, odnośnie występowania tego gatunku, przedstawia tabela 2. T abela 2. Zestawienie danych odnośnie frekwencji, ty p u zagęszczenia i szkodliwości M ytilaspis concmformis (G m elin) f. concmformis, zebranych w dniach 25-28 VI 1968 r. M iejsce zn alezien ia Ż yw iciel L iczb a z b a d a n y c h drzew ln b krzew ów % porażo n y ch drzew lub krzew ów % drzew lu b krzew ów, n a k tó ry c h w y stąpiło zagęszczenie ty p u skorupy % drzew lub krzew ów z w idocznym uszkodzeniem Zielona Góra i Głogów T ilia sp. 129 64 25 4 Syringa sp. 54 59 5 0 Rozprzestrzenienie: Francja, Anglia, ZSRR, Niemcy, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Węgry, Jugosławia, Grecja, Turcja, Irak, Iran, Izrael, Egipt, Japonia, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej i Argentyna B a l a c h o w s k y (1954), B o r c h s e n iu s (1966). Rośliny żywicielskie: Ficus carica L., Betula sp., Carpinus sp., Corylus sp., Celtis sp., TJlmus sp., Pistaeia sp., Acer sp., Tilia sp., Fraxinus sp., Syringa sp., Juglans sp., i Pyrus communis L. S c h m u t t e r e r (1959), B o r c h s e n iu s (1966). I n s u la s p is ju n ip e r i ( L i n d i n g e r ) ; B o r c h s e n i u s, 1963 Synonim : Lepidosaphes juniperi L i n d i n g e r, 1912 Zielona Góra (podmiejski las), 27 V I 1968, 2?$, pod tarczkami osłony jajowe; sosna zwyczajna (Pinus silvestris L.), wewnętrzna strona igieł.

2 7 0 H. Komosińska 4 L i n d i n g e r (1912) opisał ten gatunek z Juniperus excelsa B i e b. z Turcji. Znaleziony został potem w Iranie, Iraku, ZSRR, Grecji, Hiszpanii, na Korsyce i w Szwajcarii; prócz Juniperus sp. wykazany z Biota sp., Cupressus sp., Pinus sp. i Thuja sp. ( B o r c h s e n i t j s, 1966). Występuje na igłach, znaleziony został też na owocach Juniperus ohlonga B i e b. ( T e r -G r i g o r i a n, 1962). B a l a c h o w s k y (1954) podaje, że gatunek ten jest znacznie rzadszy niż Insulaspis newsteadi (S u l c ). PIŚM IEN N IC TW O B a l a c h o w s k y A. S. 1954. Les cochonilles Palearctiques de la trib u des D iaspidini. P aris, 450 pp. B o r c h s e n i t j s N. S. 1963. O revizii ro d a Lepidosaphes S h i m e r (Ooccoidea, Homoptera, Inseota). Zool. Ź., M oskva, 42: 1161-1174. B o r c h s e n i t j s N. S. 1965. Osnovy klassifikacii scitovok (Homoptera, Cooooidea, D iaspididae). E n t. Obozr., L eningrad-m oskva, 44: 362-376. B o r c h s e n i t j s N. S. 1966. K atalog Scitovok (Diaspidoidea) m irovoj fauny. M oskva-leningrad, 449 pp. L i n d i n g e r L. 1912. D ie Schildlause (Ooccoidea). S tu ttg a rt, 388 p p. S c h m u t t e r e r H. 1 9 5 2. Die Ókologie der Cocciden (Homoptera, Ooccoidea) Frankens. Z. angew. E n t., B erlin-h am burg, 33: 5 4 4-5 8 4. S c h m u t t e r e r H. 1959. Schildlause oder Ooccoidea I. D eckelschildlause oder Diaspididae. Die Tierw elt D eutschlands und der angrenzenden Meeresteile, 45. Jen a, 260 pp. S t a f f o r d E. N., B a r n e s D. F. 1948. Biology of the fig scale in California. H ilgardia, B erkeley, Ca., 18: 567-598. S z u l c z e w s k i J. W. 1921. Przyczynek do fauny czerwców (Ooccoidea) wielkopolskich. P r. K om. m at. p rzyr. Pozn. T PN, Poznań, 1: 78-84. T e r - G r i g o r i a n M. A. 1962. K okcidy lesov A rm enii. Zool. Shorn., E revan, 12: 125-161. T h i e m H. 1931. E ine rote K om m aschildlaus der deutschen Coccidenfauna (Lepidosaphes rubri n. sp.). Die G artenbauw issenschaft, Berlin, 5: 557-567. PE3IOME A b t o p o6h apy> K H Jia n s a B u n a H O B bix jxim (j)ayh bi n o j i b i m i : Mytilaspis conchiformis ( G m e l i n ) f. conchiformis h Insulaspis juniperi ( L i n d i n g e r ). U jm Mytilaspis conchiformis ( G m e l i n ) n p H B e n e H b i H e ic o T o p b ie H O B bie n a m b i e o Gh o j io t h h s t o k i u h t o b k h : cam K a ck J ia n b ib a et b c p e n H e M 47 (26-72) h h u, c K O T o p b ix b n a a a j i e T p e T e ił n e K a n w M a n H a n a - H aio T BblXORHTb J1HHHHKH. C K JiaR blb ah H e ZHI1 npoaojizcaetcz n o KOHpa B T O p o ił n e z a n b l h k j j m. R a m e B c e r o s t o t B H n B C T p en a et c a H a J ia n a x ( Tilia sp.), H a K O T o p b ix o 6 n a p y - aceh O n a z c e n o B p e a c n e H H a K o p b i.

5 Badania nad tarcznikami Polski 2 71 SUMMARY The author records two new species to the fauna of Poland: Mytilaspis conchiformis (G m e l i n ) f. conchiformis and Insulaspis juniperi (L in d i n g e r ). She also gives some biological data on Mytilaspis conchiformis (G m e l i n ). One female of the said species lays on the average 47 (26-72) eggs, the larvae hatch in the beginning of the third decade of May, and the oviposition was still observed at the end of the second decade of July. The species in question was most frequently found on Tilia sp., and the damages of bark of this tree were also observed.

Redaktor pracy doc. dr A. Riedel Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1969 Nakład 1 2 1 0 + 9 0 egz. Ark. Wyd. 0,5; druk. 3/8. Papier druk. sat. kł. I I I 80 g. B I. Cena zł 6. Nr zam. 93/69 Wrocławska Drukarnia Naukowa