Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe na siedliskach antropogenicznych w okolicach Lubska i Żar

ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (6): 534 541, 2011 Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe na siedliskach antropogenicznych w okolicach Lubska i Żar Rare and threatened vascular plants in anthropogenic habitats in the vicinity of Lubsko and Żary (W Poland) PIOTR KOBIERSKI 1, ROMAN RYŚ 2 1 68 300 Lubsko, Górzyn 63 e-mail: kobierski.p@gmail.com 2 68 200 Żary, ul. Męczenników Oświęcimskich 10/12 e-mail: romanrys51@gmail.com Słowa kluczowe: siedliska antropogeniczne, rośliny zagrożone, nowe stanowiska, Wzniesienia Żarskie, Obniżenie Nowosolskie. W latach 2008 2009 w okolicy Lubska i Żar (powiat żarski, woj. lubuskie) przeprowadzono inwentaryzację kilkunastu wybranych obiektów pochodzenia antropogenicznego, między innymi zbiorników pokopalnianych, glinianek, żwirowni, stawów rybnych i rowów melioracyjnych. Na zbadanym obszarze stwierdzono stanowiska 18 chronionych gatunków roślin, 40 gatunków z Czerwonej listy roślin naczyniowych Wielkopolski oraz 16 gatunków wymienianych na Czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce. Najcenniejsze z nich to: gałuszka kulecznica Pilularia globulifera, nadwodnik sześciopręcikowy Elatine hexandra, nadwodnik naprzeciwlistny Elatine hydropiper, nadwodnik trójpręcikowy Elatine triandra, rosiczka pośrednia Drosera intermedia, turzyca Reichenbacha Carex pseudo-brizoides, widłaczek torfowy Lycopodiella inundata i wrzosiec bagienny Erica tetralix. Wstęp Pochodzenie obiektów antropogenicznych w okolicach Lubska i Żar związane jest z notowaną od kilku stuleci aktywnością gospodarczą człowieka i budową geologiczną terenu. Surowce mineralne były tu przedmiotem intensywnej eksploatacji, zwłaszcza w XIX i XX wieku. Pozostałością po działalności wydobywczej są obecnie liczne odkrywki, wyrobiska, zbiorniki pokopalniane i glinianki, nasypy kolejek kopalnianych i ciągi zapadlisk po zawalonych podziemnych chodnikach. Innym elementem przekształceń antropogenicznych są stawy rybne oraz torfianki i doły potorfowe, związane z dawną eksploatacją torfu. Znaczna powierzchnia terenów podmokłych była przedmiotem intensywnych melioracji. Rezultatem wieloletnich prac osuszających jest dzisiaj gęsta sieć kanałów, rowów melioracyjnych i opaskowych oraz grobli. Zbiorniki pokopalniane, stawy i inne sztuczne akweny odgrywają obecnie ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej, stanowiąc w wielu przypadkach refugia zagrożonej flory. Przedmiotem niniejszego opracowania są rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki roślin naczyniowych związane ze wspomnianymi sie- 534

P. Kobierski i R. Ryś Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe w okolicach Lubska i Żar dliskami antropogenicznymi. Watro zaznaczyć, że w tej części powiatu żarskiego siedliska te nie były dotąd przedmiotem kompleksowych badań botanicznych. Nieliczne wzmianki w literaturze podawane były przez Deckera (1911), Jackowiaka i Żukowskiego (1991) stawy w Niwicy, Żukowskiego i Latowskiego (1979) staw w Chełmie Żarskim, Popielę (1996) stawy w Janikowie, a także Rosadzińskiego (2007, 2009) stawy w okolicach Brodów i żwirownia w Brożku. Celem publikacji jest prezentacja stanowisk najcenniejszych rzadkich gatunków roślin naczyniowych, szczególnie zagrożonych wyginięciem oraz zaproponowanie niektórych obiektów pochodzenia antropogenicznego do objęcia prawną ochroną. Teren badań i metody Zgodnie z geobotanicznym podziałem Polski Matuszkiewicza (1993) obszar badań zlokalizowany jest w Krainie Południowowielkopolsko- -Łużyckiej, Okręgu Zielonogórsko-Gubińskim, Podokręgu Lubskim oraz Okręgu Wzgórz Żarsko-Trzebielskich, Podokręgu Żarskim. Według regionalizacji fizycznogeograficznej (Kondracki 1998) teren badań leży w Prowincji Nizin Środkowopolskich w dwóch mezoregionach: Wzniesienia Żarskie i Obniżenie Nowosolskie. W latach 2008 i 2009 przeprowadzono wstępną inwentaryzację wybranych obiektów pochodzenia antropogenicznego, m.in. zbiorników pokopalnianych po eksploatacji iłów ceramicznych (ryc. 1, stanowiska: 3, 5; ryc. 2, stanowiska: 12, 13, 14), węgla brunatnego (ryc. 1, stanowiska: 4, 9), żwirowni (ryc. 1, stanowisko: 1), zbiornika retencyjnego (ryc. 2, stanowisko: 11), stawów rybnych, grobli i rowów opaskowych (ryc. 1, stanowiska: 2, 6, 7, 8, 10) oraz rowów melioracyjnych (ryc. 3, stanowiska: 15, 16, 17, 18). Poszukiwano rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin naczyniowych znajdujących się na regionalnej (Jackowiak i in. 2007) i krajowej (Zarzycki, Szeląg 2006) czerwonej liście oraz roślin podlegających ochronie gatunkowej (Rozporządzenie 2004). Stanowiska podano dla kwadratów siatki ATPOL (Zając, Zając 2001). Nomenklaturę gatunkową przyjęto za Mirkiem i innymi (2002), syntaksonomiczną za Matuszkiewiczem (2007). Wyniki Na zbadanym obszarze stwierdzono stanowiska 40 gatunków roślin z Czerwonej listy roślin naczyniowych Wielkopolski (Jackowiak i in. 2007), w tym 4 gatunki krytycznie zagrożone (CR), 8 wymierających (EN), 23 narażonych (VU) i 5 słabo zagrożonych (LC). Ponadto 16 gatunków figuruje na Czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce (Zarzycki, Szeląg 2006), 13 z nich to gatunki narażone (V). Rosiczka pośrednia Drosera intermedia i gałuszka kulecznica Pilularia globuliferae należą do kategorii wymierających krytycznie zagrożonych (E), a turzyca Reichenbacha Carex pseudo-brizoides do kategorii rzadkich, potencjalnie zagrożonych (R; tab. 1). Spośród grup siedliskowych najliczniej reprezentowane były rośliny wodne i szuwarowe z klas Potametea, Littorelletea uniflorae i Phragmitetea (34,1% wszystkich gatunków), rośliny namuliskowe z klasy Isoëto-Nanojuncetea (18,2%), a także rośliny torfowisk mszysto- -turzycowych i mszarów z klas Scheuchzerio- -Caricetea i Oxycocco-Sphagnetea (15,9%). Mniej licznie reprezentowane były rośliny łąk, psiar i wrzosowisk z klas Molinio-Arrhenatheretea i Nardo-Callunetea (13,6%) oraz rośliny muraw i termofilnych okrajków z klas Koelerio- -Corynephoretea, Festuco-Brometea i Trifolio- Geranietea (11,4%). Najmniej liczna była grupa gatunków zbiorowisk leśnych z klas Querco- -Fagetea i Vaccinio-Piceetea (4,5%; tab. 1). W trakcie prac terenowych na stawach rybnych i zbiornikach pokopalnianych odnotowano 16 gatunków roślin podlegających ochronie ścisłej i 2 ochronie częściowej (Rozporządzenie 2004). Wśród zagrożonych gatunków zbadanych siedlisk najliczniejsza była grupa tak- 535

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk (1 10) rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych w okolicach Żar Fig. 1. Loca on of occurrence sites (1 10) of rare and threatened species of vascular plants in the vicinity of Żary Ryc. 2. Lokalizacja stanowisk (11 14) rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych w okolicach Lubska Fig. 2. Loca on of occurrence sites (11 14) of rare and threatened species of vascular plants in the vicinity of Lubsko Ryc. 3. Lokalizacja stanowisk (15 18) rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych w okolicach Górzyna Fig. 3. Loca on of occurrence sites (15 18) of rare and threatened species of vascular plants in the vicinity of Górzyn 536

P. Kobierski i R. Ryś Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe w okolicach Lubska i Żar Tab.1. Chronione i zagrożone gatunki roślin siedlisk antropogenicznych w okolicach Lubska i Żar Table 1. Protected and threatened species of vascular plants of anthropogenic habitats in the vicinity of Lubsko and Żary Gatunek Species Arnika górska Arnica montana Bagno zwyczajne Ledum palustre Bukwica zwyczajna Betonica officinalis Gałuszka kulecznica Pilularia globulifera Gnidosz rozesłany Pedicularis sylva ca Groszek skrzydlasty Lathyrus montanus Grzybienie białe Nymphaea alba Janowiec ciernisty Genista germanica Kropidło piszczałkowate Oenanthe fistulosa Lenek stoziarn Radiola linoides Nadwodnik naprzeciwlistny Ela ne hydropiper Nadwodnik sześciopręcikowy Ela ne hexandra Nadwodnik trójpręcikowy Ela ne triandra Ożanka nierównoząbkowa Teucrium scorodonia Pływacz zachodni Utricularia australis Pływacz zwyczajny Utricularia vulgaris Ponikło jajowate Eleocharis ovata Przywrotnik prawie nagi Alchemilla glabra Rdestnica alpejska Potamogeton alpinus Rdestnica Berchtolda Potamogeton berchtoldii Rdestnica ostrolistna Potamogeton acu folius Kategoria zagrożenia Category of threat WP PL CH Numer stanowiska na mapie Site number on the map Kwadrat siatki ATPOL ATPOL grid square Nazwa jednostki syntaksonomicznej Syntaxonomic unit name VU 9 AD96 Nardo-Callunetea VU 9 AD95 Oxycocco-Sphagnetea VU 14 AD64 Molinio-Arrhenatheretea CR E 11 AD65 Li orelletea uniflorae EN 5 AD96 Nardo-Callunetea LC 5, 12, 14 AD64, AD65, AD96 Querco-Fagetea 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 12, 14 AD64, AD65, AD85, AD86, AD95 Potametea VU 5 AD96 Nardo-Callunetea VU 16 AD55, AD65 Phragmitetea VU V 1 AD85 Isoëto-Nanojuncetea EN V 6 AD85 Isoëto-Nanojuncetea EN V 6, 7, 8, 10 AD85, AD95 Isoëto-Nanojuncetea EN 6, 7, 8, 10 AD85, AD95 Isoëto-Nanojuncetea LC 2 AD86 Trifolio-Geranietea VU V 4 AD86 Potametea 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 14 AD64, AD65, AD85, AD86, AD95, AD96 Potametea VU V 2, 6, 7 AD85, AD86 Isoëto-Nanojuncetea EN [V] 18 AD65 VU V 8 AD85 Potametea VU 7 AD85 Potametea VU 7, 8, 10 AD85, AD95 Potametea 537

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 Rdestnica stępiona Potamogeton obtusifolius Rdestnica trawiasta Potamogeton gramineus Rdestnica włosowata Potamogeton trichoides Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia Rosiczka pośrednia Drosera intermedia Rukiew wodna Nastur um officinale Rzęśl hakowata Callitriche hamulata Seradela drobna Ornithopus perpusillus Sit alpejski Juncus alpinus Sit główkowaty Juncus capitatus Sit ostrokwiatowy Juncus acu florus Sit sztywny Juncus sqarrosus Sitniczka szczeciniasta Isolepsis setacea Turzyca ciborowata Carex bohemica Turzyca Reichenbacha Carex pseudo-brizoides Turzyca wczesna Carex praecox Widłaczek torfowy Lycopodiella inundata Widłak goździsty Lycopodium clavatum Wilżyna rozłogowa Ononis repens Włosienicznik skąpopręcikowy Batrachium trichophyllum Wrzosiec bagienny Erica tetralix Zamokrzyca ryżowa Leersia oryzoides Żurawina błotna Oxycoccus palustris VU 2, 7, 8, 10 AD85, AD86, AD95 Potametea VU 1, 7 AD85 Potametea VU 7, 13 AD65, AD85 Potametea LC V 3, 6, 7, 12 AD65, AD85, AD86 Oxycocco-Sphagnetea VU E 6 AD85 Scheuchzerio-Caricetea VU 11 AD65 Phragmitetea EN 11 AD65 Potametea VU 1 AD85 Koelerio-Corynephoretea VU 1, 7 AD85 Scheuchzerio-Caricetea LC 1 AD85 Isoëto-Nanojuncetea EN V 5, 6, 7, 10 AD85, AD95, AD96 Molinio-Arrhenatheretea VU 7 AD85 Nardo-Callunetea VU 1, 11 AD65, AD85 Isoëto-Nanojuncetea EN V 2, 6, 7, 10 AD85, AD86, AD95 Isoëto-Nanojuncetea CR R 15 AD65 Koelerio-Corynephoretea V 17 AD65 Festuco-Brometea CR V 3, 7 AD85, AD86 Scheuchzerio-Caricetea LC 3, 12 AD65, AD86 Vaccinio-Piceetea VU 17 AD65 Festuco-Brometea 6, 7 AD85 Potametea CR [V] 3, 6, 7, 9 AD85, AD86, AD95 Oxycocco-Sphagnetea VU 6, 7 AD85 Phragmitetea VU 6, 9 AD85, AD95 Oxycocco-Sphagnetea Objaśnienie symboli: WP Czerwona lista roślin naczyniowych w Wielkopolsce (Jackowiak i in. 2007); PL Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce (Zarzycki, Szeląg 2006); CH gatunki chronione (Rozporządzenie 2004): ochrona ścisła, ochrona częściowa Explana ons of symbols: WP Red list of vascular flora of Wielkopolska (Jackowiak et al. 2007); PL Red list of the vascular plants in Poland (Zarzycki, Szeląg 2006); CH protected species (Order 2004): strict protec on, par- al protec on 538

P. Kobierski i R. Ryś Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe w okolicach Lubska i Żar sonów, których centrum występowania leży w obszarze atlantyckim i subatlantyckim. Reprezentują one podelement subatlantycki i amfiatlantycki oraz elementy łącznikowe subatlantycko-środkowoeuropejski i subatlantycko-śródziemnomorsko-środkowoeuropejski. W tej grupie roślin znalazły się: gałuszka kulecznica, wrzosiec bagienny Erica tetralix, turzyca Reichenbacha, ożanka nierównoząbkowa Teucrium scorodonia, gnidosz rozesłany Pedicularis sylvatica, rosiczka pośrednia, nadwodnik sześciopręcikowy Elatine hexandra, lenek stoziarn Radiola linoides, kropidło piszczałkowate Oenanthe fistulosa, wilżyna rozłogowa Ononis repens, rzęśl hakowata Callitriche hamulata, seradela drobna Ornithopus perpusillus i sit ostrokwiatowy Juncus acutiflorus. Wśród elementów kierunkowych (Zając, Zając 2006) stwierdzono 9 gatunków osiągających w Polsce wschodnią granicę zasięgu, a mianowicie: turzyca ciborowata Carex bohemica, nadwodnik sześciopręcikowy, nadwodnik trójpręcikowy Elatine triandra, wrzosiec bagienny, sit ostrokwiatowy, kropidło piszczałkowate, wilżyna rozłogowa, seradela drobna oraz gałuszka kulecznica. Z innych odnotowanych gatunków, północną granicę zasięgu w Polsce osiąga ponikło jajowate Eleocharis ovata (Popiela 1999) i rdestnica włosowata Potamogeton trichoides (Zalewska-Gałosz 2008), a turzyca Reichenbacha osiąga północno-wschodnią granicę zasięgu (Zając, Zając 2006). Znaleziono również gatunki górskie schodzące na niż (Zając 1996), jak: przywrotnik prawie nagi Alchemilla glabra i arnika górska Arnica montana. Spośród gatunków zasługujących na uwagę, lecz niefigurujących na czerwonych listach i nieobjętych ochroną gatunkową znaleziono brodawnik różnoowockowy Leontodon taraxacoides (ryc. 1, stanowisko 1; ryc. 2, stanowisko 12) oraz rdestnicę połyskującą Potamogeton lucens (ryc. 1, stanowisko 2), gatunek nienotowany obecnie na badanym obszarze (Zalewska-Gałosz 2008). Na zbadanych siedliskach antropogenicznych wykształciło się kilka rzadkich i zanikających w Polsce zbiorowisk roślin wodnych i błotnych, bezpośrednio zagrożonych wymarciem (kategoria E) w Wielkopolsce (Brzeg, Wojterska 2001). W zbiorniku retencyjnym w Lubsku odnotowano zespół Pilularietum globuliferae (ryc. 2, stanowisko 11). Dobrze wykształcony zespół Eleocharetum ovatae stwierdzono na jednym ze stawów w Miłowicach. W tym samym kompleksie stawów obserwowano częsty w tym regionie zespół Ranunculo- -Juncetum bulbosi (ryc. 1, stanowisko 6). Z grupy zespołów należących do związku Potamion odnotowano zespół Potametum graminei wykształcający się w płytkich, nieużytkowanych stawach w Rościcach i w żwirowni w Żarach (ryc. 1, stanowiska: 1, 7). Podsumowanie Zebrany materiał, dotyczący stanowisk rzadkich i zagrożonych gatunków ze zbiorowisk wodnych i bagiennych, pozwala postawić tezę, że rośliny te znalazły sprzyjające warunki do rozwoju na siedliskach antropogenicznych, zwłaszcza w stawach rybnych i w zbiornikach pokopalnianych. Przykładem jest liczna grupa taksonów ze zbiorowisk terofitów z klasy Isoëto-Nanojuncetea oraz makrofitów z klasy Potametea. Opisywane stanowiska rzadkich i ginących roślin z okolic Lubska i Żar nie były dotąd podawane w literaturze przedmiotu, poza stanowiskiem nadwodnika sześciopręcikowego z Janikowa (Popiela 1996). Natomiast stanowisko kropidła piszczałkowatego w okolicach Górzyna (ryc. 3) nie jest ujęte na mapach rozmieszczenia tego gatunku w Polsce (Zając, Zając 2001) i w Wielkopolsce (Żukowski i in. 2001), mimo że okazy zielnikowe zebrane 13 lipca 1865 roku przez H.v. Rabenau znajdują się w herbarium GML w Görlitz. Najcenniejsze jest odkrycie trzeciego obecnie istniejącego stanowiska niezwykle rzadkiej paproci gałuszki kulecznicy, zlokalizowane na okresowo zalewanym, piaszczystym brzegu zbiornika retencyjnego w Lubsku (ryc. 2). Drugie stanowisko w powiecie żarskim znajduje się w wyrobisku nieczynnej żwirowni koło miej- 539

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 scowości Brożek nad Nysą Łużycką (Rosadziński 2009), a kolejne na Dolnym Śląsku, w stawach rybnych w okolicy Chocianowa (Szczęśniak, Szlachetka 2008). Warto nadmienić, że wszystkie znane obecnie w Polsce stanowiska gałuszki kulecznicy znajdują się na siedliskach pochodzenia antropogenicznego. Część obiektów pochodzenia antropogenicznego objęto różnymi formami ochrony przyrody. Do sieci Natura 2000 został włączony kompleks stawów w Rościcach (nazwa obszaru Skroda, kod obszaru PLH 080064). Na terenach dawnej eksploatacji węgla brunatnego, w kompleksie Lasu Żarskiego (Natura 2000), w 2009 roku powołano użytek ekologiczny Katarzyna. Tą formą ochrony przyrody należy objąć również część kompleksu stawów w Miłowicach i Marszowie, a także rejon najstarszych, poniemieckich kopalń węgla brunatnego zlokalizowanych na południe od Mirostowic Górnych (ryc. 1). Siedliska antropogeniczne, dzięki którym część rzadkich i zagrożonych gatunków roślin znalazła miejsce do wegetacji i przetrwania, nie zawsze były przedmiotem troski właścicieli terenu i lokalnych samorządów. Najczęstszym zagrożeniem tych obiektów jest dewastacja, sukcesja wtórna roślinności, a ponadto na stawach hodowlanych niewłaściwa gospodarka rybacka. Niektóre wyrobiska pokopalniane, żwirownie i glinianki stale rozjeżdżane są pojazdami mechanicznymi. Kilka z nich stało się miejscem składowania śmieci. Część stawów rybnych (zwłaszcza starych) warunkujących obecność diaspor rzadkich gatunków roślin, w wyniku zaniedbań w gospodarce rybackiej albo zaniechania hodowli ryb uległa procesowi sukcesji bądź została zalesiona. Podziękowania Autorzy dziękują Pani dr Joannie Zalewskiej- -Gałosz za pomoc w oznaczeniu rdestnic. PIŚMIENNICTWO Brzeg A., Wojterska M. 2001. Zespoły roślinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagrożenie. W: Wojterska M. (red.). Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Południowopomorskiego. Przewodnik sesji terenowych 52 Zjazdu PTB, 24 28 września 2001. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 39 110. Decker P. 1911. Beiträge zur Flora der südlichen Neumark und der östlichen Niederlausitz. Verh. Bot. Ver. Prov. Brandenburg 53: 87 269. Jackowiak B., Celka Z., Chmiel J., Latowski K., Żukowski W. 2007. Red list of vascular flora of Wielkopolska (Poland). Biodiv. Res. Conserv. 5 8: 95 127. Jackowiak B., Żukowski W. 1991. Z badań nad rzadkimi i ginącymi gatunkami roślin naczyniowych na Ziemi Lubuskiej. Lubuski Prz. Przyr. 2 (4): 3 21. Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Matuszkiewicz J.M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geogr. IGiPZ PAN, Wrocław Warszawa Kraków. Matuszkiewicz W. 2007. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. W: Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland. Vol. 1. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN, Kraków. Popiela A. 1996. Zbiorowiska z klasy Isoëto-Nanojuncetea na terenie Polski zachodniej. Fragm. Flor. Geobot. Pol. 3: 289 310. Popiela A. 1999. The distribution of character species of the Isoëto-Nanojuncetea-class in Poland. Part. II. Carex bohemica, Eleocharis ovata and Juncus tenageia. Fragm. Flor. Geobot. 44: 43 48. Rosadziński S. 2007. Szata roślinna. W: Jerzak L., Gabryś G. (red.). Leśny Kompleks Promocyjny Bory Lubuskie. Nadleśnictwo Lubsko, Lubsko. Rosadziński S. 2009. Natura 2000 Standardowy Formularz Danych, Brożek [http://natura2000. gdos.gov.pl/natura2000/pl/media.php?kodostoi=plh080051&nazwaostoi=brożek]; dostęp: 16.01.2010 r. Rozporządzenie 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz. 1764 z dnia 28 lipca 2004 roku. Szczęśniak E., Szlachetka A. 2008. Pillwort Pilularia globulifera L. in Lower Silesia biology and ecology. W: Szczęśniak E., Gola E. (red.). Club mosses, horsetails and ferens in Poland resources and protection. Inst. Biol. Roślin UWr, Wrocław: 161 171. 540

P. Kobierski i R. Ryś Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe w okolicach Lubska i Żar Zając A., Zając M. 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Inst. Bot. UJ, Kraków. Zając M. 1996. Mountain Vascular Plants in the Polish Lowlands. Pol. Bot. Stud. 11: 1 92. Zając M., Zając A. 2006. Western element in the vascular flora of Poland. Biodiv. Res. Conserv. 1 2: 57 63. Zalewska-Gałosz J. 2008. Rodzaj Potamogeton L. w Polsce taksonomia i rozmieszczenie. Inst. Bot. UJ, Kraków. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: 11 20. Żukowski W., Celka Z., Chmiel J., Jackowiak B., Latowski K., Szkudlarz P. 2001. Rozmieszczenie wybranych gatunków roślin ginących w Wielkopolsce. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Żukowski W., Latowski K. 1979. Materiały do flory północno-zachodniej Polski. Cz. I. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., B 31: 163 174. SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 67 (6): 534 541, 2011 Kobierski P., Ryś R. Rare and threatened vascular plants in anthropogenic habitats in the vicinity of Lubsko and Żary (W Poland) In 2008 and 2009, the inventory of several, below-mentioned objects of anthropogenic origin was performed, in the vicinity of Lubsko and Żary (the district of Żary, the Lubuskie province), including former mine reservoirs, clay pits, gravel pits, fish ponds and drainage ditches. In the studied area 18 protected species of plants, 40 species from Red list of the vascular flora of Wielkopolska (Jackowiak et al. 2007) and 16 species from Red list of the vascular plants in Poland (Zarzycki, Szeląg 2006), were found. The most valuable of them are: Pilularia globulifera, Drosera intermedia, Elatine hexandra, Elatine hydropiper, Elatine triandra, Carex pseudo-brizoides, Lycopodiella inundata and Erica tetralix. 541