ANNALES UNIVERSITATIS VOL. LIX, Nr MARIAE LUBLIN * CURIE- S K Ł O D O W S K A POLONIA SECTIO E 00 Katedra Chemii Rolnej, Akademia Techczno-Rolcza w Bydgoszczy ul. Seminaryjna 5, 85-6 Bydgoszcz, Poland Maria Ralcewicz, Tomasz Knapowski Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu i wartość technologiczną pszecy jarej The effect of diverse trogen fertilization on the height of grain yield and the technological value of spring wheat ABSTRACT. In the years of 001 00 a field experiment was performed at the Research Station TAU in Mikowo. The aim of this experiment was to determine the influence of different levels of trogen fertilization (0, 60, 90, 10 kg ha) on grain yield and technological parameters of three spring wheat cultivars (Ismena, Vinjett, Jasna). It was found out that the Vinjett cultivar was characterized in general by a higher value of qualitative parameters in comparison with Ismena and Jasna cultivars. Average essential height of height of grain yield of spring wheat was obtained under the influence of diverse trogen fertilization to level 90 kg ha. Values of technological coefficients of the studied cultivars of spring wheat showed height tendencies in all ranges of practical doses of trogen. However a sigficant increase of the protein and gluten content was found under the effect of increasing doses of trogen up to the level of 90 kg N ha, while for sedimentation ratio and bread volume it was 10 kg N ha and 60 kg N ha, respectively. KEY WORDS: spring wheat, trogen fertilization, grain yield, technological parameters Walory technologiczne ziarna pszecy wskazują na duże zapotrzebowae na produkty z mąki pszennej, co sprawia, że pszeca koumpcyjna jest najbardziej towarową rośliną zbożową. Wartości wskaźków technologicznych pszecy jarej są wypadkową działaa wielu czynków, wśród których nawożee azotem zajmuje szczególne miejsce [Achremowicz i in. 1995; Klupczyński i in. 000; Ralcewicz i in. 00]. Nawożee azotem wpływa korzyste na zawartość białka ogólnego i mokrego glutenu w ziare pszecy [Peltonen, Virtanen Annales UMCS, Sec. E, 00, 59,, 969 978.
Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... 970 199; Budzyński i in. 1996; Sułek, Mazurek 001]. Oznaczee zawartości jedye tych związków e jest jednoznaczne z oceną wartości technologicznej ziarna, poeważ wysoka zawartość białka ogólnego i mokrego glutenu e zawsze koresponduje z dobrą wartością wypiekową [Achremowicz i in. 1995, Bichoński 1995]. Ważna bowiem jest e tylko ich zawartość, ale szczególe tworzących go podjednostek gliadynowych i gluteinowych skocząsteczkowych i wysokocząsteczkowych, związanych z jakością wypiekową [El Hadal i in. 1995]. Należy przypuszczać, że wraz z wejściem naszego kraju do Ui Europejskiej uprawa pszec jakościowych w Polsce będzie wymagała zwiększea stosowanego obece nawożea azotem, co e zawsze jest równoznaczne ze wzrostem jego jakości. Celem ejszej pracy było określee dawki azotu, która pozwoliłaby na osiągęcie wysokiego plonu ziarna uprawianych odmian pszecy jarej o wymaganych parametrach jakościowych. METODY Doświadczee polowe przeprowadzono w latach 001 00 w RZD w Mikowie na glebie płowej. Gleba ta zaliczana do kompleksu żytego bardzo dobrego, cechowałą się obojętnym odczynem, a zawartości fosforu, potasu i magnezu kształtowały się w zakresie: 69 10 mg P kg, 11-17 mg K kg i 65 mg Mg kg gleby. Doświadczee założono metodą losowanych podbloków w czterech powtórzeach. Wielkość poletek doświadczalnych do siewu i nawożea wynosiła 5 m, natomiast zbioru dokonano z powierzch 15 m. Przedmiotem badań były trzy odmiany pszecy jarej: Ismena, Vinjett i Jasna (1 czynk). Nawożee azotem ( czynk) zastosowano w formie saletry amonowej, uwzględając poziomy nawożea: 1. 60 kg N ha (N60) stosowano jednorazowo przed sie wem.. 90 kg N ha (N90 ) podzielono / przed siewem i 1/ w peł strzelaa w źdźbło w fazie wg skali Zadoksa.. 10 kg N ha (N10 ) podzielono 1/ przed siewem, 1/ w peł strzelaa w źdźbło (faza wg skali Zadoksa) i 1/ na początku kłoszea w fazie 5 wg skali Zadoksa.. Obiekt kontrolny bez azotu (N0 ). Stosowano jednolity poziom nawożea fosforem i potasem, odpowiedo: 6 kg P ha i 100 kg K ha. Przedplonem dla pszecy jarej był owies zbierany na zieloną masę. Zabiegi agrotechczne przeprowadzono zgode z wymagaami właściwymi dla tego gatunku. W doświadczeu określono wysokość plonu ziarna oraz oznaczono następujące wskaźki wartości wypiekowej: 1. W śrucie ziarna: zawartość białka
Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... 971 ogólnego (%N 5,7 wg Kjeldahla, PN-75A-0018), liczbę opadaa (wg Hagberga, PN-ISO-09).. W mące pszennej: zawartość i rozpływalność glutenu (PN-A-7-0), wskaźk sedymentacji (test wg Zeleny'ego, PN-ISO-559) oraz objętość pieczywa uzyskaną ze 100 g mąki (PN-A-7108). Uzyskane wyki badań opracowano statystycze, wykorzystując analizę wariancji, a różce graczne oszacowano według testu Tukeya przy poziomie istotności p=0,05. W celu poznaa związków i zależności między nawożeem azotowym a otrzymanymi wartościami badanych cech jakościowych pszecy jarej uzyskane wyki poddano analizie korelacji prostych i regresji liowej. WYNIKI W przeprowadzonym doświadczeu plonowae poszczególnych odmian było zbliżone i uzyskane różce e przekroczyły średo 0,17 t ha (tab. 1). O wysokości plonu ziarna pszecy decydują czynki agrotechczne, a zwłaszcza nawożee azotem. Fakt ten znajduje potwierdzee w rozległym piśmienctwie, przy czym zalecane dawki nawozów są znacze zróżcowane. W badaach Borkowskiej i in. [1999] zwiększee dawek azotu w zakresie 5050 kg ha powodowało spadek plonów ziarna pszecy jarej. Klupczyński i in. [000] stwierdzili istotny wzrost plonu ziarna po zastosowau dawki 60 kg N ha, natomiast Mazurek, Kuś [1991] pod wpływem nawożea azotem na poziomie 80 kg ha. W przeprowadzonych badaach średo istotny plon ziarna pszecy jarej uzyskano w wyku zastosowaa dawek azotu do poziomu 90 kg ha i w porównau z wartościami na obiektach N0 i N60 był on wyższy odpowiedo o 65,% i 16,% (tab. 1). Podobe w badaach Budzyńskiego i in. [1996] najkorzystej na wysokość plonu ziarna oddziaływał azot na po ziomie dawki 90 kg ha, natomiast w badaach Wróbla [1999] po zastosowau dawki 10 kg ha. Wysokość plonu ziarna pszecy jarej była istote dodato skorelowana z dawką azotu (tab. ). Zależność plonu ziarna od zróżcowanego nawożea azotem opisuje równae regresji liowej, na którego podstawie można obliczyć, że wraz ze wzrostem dawki azotu, np. o 0 kg ha, wysokość plonu ziarna badanej pszecy jarej może ulec zwiększeu o 10 kg ha (tab. ). Wśród badanych odmian pszecy jarej istote wyższą wartością liczby opadaa wykazywało się ziarno odmiany Jasna i była ona średo wyższa od wartości uzyskanych dla odmian Vinjett i Ismena odpowiedo o 1,% i 1,6% (tab. ). Podobe jak w badaach Subdy i in. [1997] otrzymane wartości świadczą o skiej aktywności alfa-amylazy i e dyskwalifikują badanego ziarna z punktu jego przydatności do wypieku. Zdaem Budzyńskiego i in.
97 Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... [1996] wysokie dawki azotu mogły powodować wzrost aktywności alfa-amylazy, natomiast Mazurek i in. [1987] stwierdzili spadek aktywności amylolitycznej. W przeprowadzonym doświadczeu zwiększee dawki azotu do poziomu 90 kg ha powodowało istotny wzrost wartości liczby opadaa, ale tylko w porównau z wartością uzyskaną na obiekcie kontrolnym (tab. ). Tabela 1. Plon ziarna pszecy jarej, t ha Table 1. Spring wheat grain yield, t ha Odmiana Cultivar Ismena Vinjett Jasna Średo Mean NIRp=0,05 dla LSDp=0.05 for N0 1,0 1,09 1,08 1,07 Nawożee Fertilization kg ha N 60 N 90 1, 1,71 1,6 1,96 1,8 1,66 1,5 1,77 I II 0,11 Średo Mean N 10 1,7 1,9 1,71 1,79 I II 1,8 1,65 1,8 1,5 II I Tabela. Istotne współczynki korelacji prostej między badanymi cechami pszecy jarej Table. Values of sigficant correlation coefficients between the features of spring wheat Parametr Parameter 1. Nawożee N Fertilisation N. Plon ziarna Grain yield. Liczba opadaa Falling number. Zawartość białka Protein content 5. Zawartość glutenu Gluten content 6. Rozpływalność glutenu Gluten weakeng 7. Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio 8. Objętość pieczywa Bread volume 1 0,81 0, 0,76 0,58 0,5 0,78 0,76 5 6 7 0,8 0,76 0,5 0,79 0,7-0,9 0,7 0,78 0,6 0,78 0,8 0,51 0,67 0,58 0,6 Tabela. Współczynki regresji i determinacji (d) dla zależności między nawożeem azotem (x) a badanymi parametrami (y) Table. The regression and determination coefficients (d) for the relatiohips between trogen fertilization (x) and parameters (y) Parametr Parameter Plon ziarna Grain yield Liczba opadaa Falling number Zawartość białka Protein content Zawartość glutenu Gluten content Rozpływalność glutenu Gluten weakeng Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio Objętość pieczywa Bread volume a 0,007 0,611 0,6 0,10 0,0 0,19 0,570 y = ax + b b 1,10 9,9 10,89 1,55 1,66 7,69 95,5 d (%) 65,61 17,6 57,76,6 9,16 60,8,90
97 Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... Tabela. Wpływ nawożea azotem na wybrane parametry wartości technologicznej odmian pszecy jarej Table. The effect of trogen fertilization on more important technological parameters of cultivars spring wheat Parametr Parameter Liczba opadaa Falling number s Średo Mean Zawartość białka Protein content g kg Średo Mean Zawartość glutenu Gluten content [%] Średo Mean Rozpływalność glutenu Gluten weakeng mm Średo Mean Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio cm Średo Mean Objętość pieczywa Bread volume cm Średo Mean Nawożee N NIRp=0,05 Odmiana Fertilization N, kg ha Średo LSDp=0.05 Cultivar Mean N 0 N 60 N 90 N 10 I II I II Ismena 7 0 1 8 Vinjett 75 01 58 8,0 8,6 Jasna 97 6 56 8 51 81 1 1 91 Ismena 99 11 10 1 117 Vinjett 106 10 18 1 1 5,9 Jasna 10 116 1 19 118 10 116 17 11 119 Ismena 19,6 6, 1,5,0 7,9 Vinjett,0 7,8 1,5 6,0 9,8 1,77,7 Jasna, 6,6 9,7,9 7,8 1,9 6,9 0,9, 8,5 Ismena 1 Vinjett 1,5 Jasna Ismena 9 8 50 56 Vinjett 1 7 5 1,5 6,9 Jasna 8 1 9 8 9 6 5 5 1 Ismena 68 1 51 17 Vinjett 50 65 79 5 16,0 1, Jasna 99 1 6 68 1 97 8 5 66 II I W przeprowadzonym doświadczeu zawartość białka ogólnego w ziare pszecy wynosiła średo 119 g kg (tab. ). W ziare pszecy jarej odmiany Vinjett zawartość białka była większa w porównau z pozostałymi odmianami, lecz różce te były na tyle małe, że e osiągnęły poziomu statystycznej istotności. Stwierdzono istotny wzrost zawartości białka ogólnego do dawki azotu na poziomie 90 kg ha, zarówno w porównau z obiektem kontrolnym, jak i z obiektem, na którym zastosowano 60 kg N ha, wzrost ten wynosił odpowiedo,% i 9,5%. Natomiast Fatyga i in. [199] oraz Klupczyński i in. [000] uzyskali istotny wzrost zawartości białka ogólnego w ziare pszecy jarej także po zastosowau 10 kg N ha. Zależność oddziaływaa nawożea azotem i zawartości białka ogólnego w ziare pszecy potwierdzają obliczone współczynki korelacji prostej (tab. ). Jest to zgodne z badaami innych autorów [Mazurek, Kuś 1991; Achremowicz i in. 199; Budzyński i in. 1996; Bor-
97 Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... kowska i in. 1999; Rudcki i in. 1999; Wróbel 1999; Klupczyński i in. 000; Sułek, Mazurek 001], którzy stwierdzili dodat wpływ wzrastających dawek azotu na zawartość białka ogółem w ziare pszecy jarej. Na podstawie równaa regresji można obliczyć, że wraz ze wzrostem nawożea azotem, np. o 0 kg ha, zawartość białka ogólnego w ziare badanych odmian pszecy jarej może ulec zwiększeu o 7, g kg (tab. ). Stwierdzono istotną dodatą korelację pomiędzy zawartością białka ogólnego w ziare pszecy a zawartością glutenu i wskaźkiem sedymentacji (tab. ). Na podstawie obliczonych równań regresji liowej można obliczyć, że wraz ze zwiększeem zawartości białka w ziare pszecy jarej, np. 10 g kg, nastąpi wzrost zawartości mokrego glutenu o 5,1% i zwiększee wartości testu sedymentacji o 6,7 cm (ryc. 1). Dodatą istotną korelację pomiędzy zawartością białka a liczbą sedymentacji potwierdzili w swoich badaach Moonen i in. [198] i Subda i in. [1997]. Natomiast Cygankiewicz [1997], podobe jak Baker, Compbell [1971] i Bichoński [1995], e wykazał istotnej zależności pomiędzy tymi cechami jakościowymi. 70 0 Wska sedymentacji Sedimentation ratio cm źk y = 0,505 x - 1,81 r = 0,9 y = 0,665 x - 8,87 r = 0,87 60 5 50 0 0 5 0 ść Zawarto glutenu Gluten content % 5 0 15 90 100 110 10 10 10 Zawartość białka Protein content g kg 0 90 100 110 10 10 10 Zawartość białka Protein content g kg Rycina 1. Zależności między zawartością białka a zawartością glutenu i wskaźkiem sedymentacji odmian pszecy jarej Figure 1. The relation between protein content and gluten content and sedimentation ratio of the spring wheat cultivars Średo istote wyższą zawartością mokrego glutenu cechowała się odmiana Vinjett i była ona wyższa w porównau z odmianami Jasna i Ismena odpowiedo 7,% i 6,8% (tab. ). Podobe jak we wcześej przeprowadzonych badaach innych autorów z pszecą jarą [Achremowicz i in 1995; Budzyński i in. 1996; Mazurek i in. 1999; Mazurek, Sułek 1999; Rudcki i in. 1999; Ralcewicz i in. 00], zastosowane wzrastające dawki azotu wpływały korzyste na zawartość glutenu. Średo istotny wzrost zawartości mokrego glutenu uzyskano w wyku zastosowaa dawek azotu do poziomu 90 kg N ha i w porównau
975 Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... z wartościami na obiektach N0 i N60 był on wyższy odpowiedo o 1% i 1,9% (tab. ). Zależność zawartości mokrego glutenu od zróżcowanego nawożea azotem opisuje równae regresji liowej, na którego podstawie można obli czyć, że wraz ze wzrostem dawki azotu, np. o 0 kg ha, zawartość glutenu może wzrosnąć o,1% (tab. ). Stwierdzono, że zawartość mokrego glutenu była istote dodato skorelowana m.in. z zawartością białka ogólnego w ziare (tab. ), potwierdzają to wyki badań Achremowicza i in. [1995], Cygankiewicza [1995] oraz Dziamby i in. [1997]. W przeprowadzonym doświadczeu badane odmiany pszecy jarej wykazywały średo taką samą rozpływalność glutenu, która wynosiła mm (tab. ). Niezależe od lat badań i odmian zwiększee dawki azotu do poziomu 90 kg ha, powodowało istotny wzrost rozpływalności glutenu, ale tylko w porównau z wartościami na obiekcie kontrolnym. W doświadczeu Rakowskiego [00] jakość glutenu, wyrażona jego rozpływalnością, jest odwrote proporcjonalna do zawartości glutenu. Zależność tę potwierdza obliczony dla tych cech istotny dodat współczynk korelacji prostej (tab. ). Na podstawie równaa regresji liowej można obliczyć, że wraz ze zwiększeem zawartości glutenu, np. o 5%, może nastąpić wzrost jego rozpływalności o 0,9 mm (ryc. ), co spowoduje obżee jego jakości. 70 5 Wska sedymentacji Sedimentation ratio cm źk Rozp glutenu Gluten weakeng mm ływalność 6 y = 0,177 x - 1,915 r = 0,78 60 y = 1,68 x + 7,50 r = 0,8 50 0 0 1 15 0 5 0 5 0 Zawartość glutenu Gluten content % 5 0 15 0 5 0 5 0 5 Zawartość glutenu Gluten content % Rycina. Zależności między zawartością glutenu a rozpływalnościa glutenu i wskaźkiem sedymentacji odmian pszecy jarej Figure. The relation between gluten content and gluten weakeng and sedimentation ratio of spring wheat cultivars W przeprowadzonym doświadczeu pszeca jara odmiany Ismena cechowała się średo najwyższą wartością testu sedymentacji, istote wyższą w porównau z odmianą Jasna o 1,% (tab. ). Wzrastające dawki nawożea azotem spowodowały wzrost wskaźka sedymentacji, podobe jak w doświadcze-
976 Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... 00 50 50 00 y = 1,5 x + 160,56 r = 0,6 50 00 Obj chleba Bread ętość volume cm Obj pieczywa Bread ętość volume cm 00 90 100 110 10 10 10 Zawartość białka Protein content g kg 00 y = 1,896 x + 56,990 r = 0,6 50 00 0 0 0 50 60 70 Wskaźk sedymentacji Sedimentation ratio cm Rycina. Zależności między objętością pieczywa a zawartością białka i wskaźkiem sedymentacji odmian pszecy jarej Figure. The relation between the bread volume and protein content and sedimentation ratio of the spring wheat cultivars ach z pszecą jarą przeprowadzonych przez innych autorów [Mazurek, Kuś 1991; Budzyński i in. 1996; Mazurek i in. 1999; Ralcewicz i in. 00]. Klupczyński i in. [000] stwierdzili istotny wzrost wartości testu sedymentacji po zastosowau dawek do poziomu 90 kg N ha. Natomiast w przeprowadzonym doświadczeu średo istotny wzrost wskaźka sedymentacji powodowało zasto sowae wszystkich badanych dawek azotu do poziomu 10 kg ha i był on wyższy w porównau z obiektami N90, N60 i N0 odpowiedo 15,5%,,% i 79,% (tab. ). Można obliczyć, że zwiększee nawożea azotem, np. o 0 kg ha, może powodować wzrost wartości testu sedymentacji o 5,8 cm (tab. ). Wartość wskaźka sedymentacji mąki była istote skorelowana m.in. z zawartością mokrego glutenu w ziare (tab. ). Na podstawie równaa regresji liowej można obliczyć, że wraz ze wzrostem zawartości glutenu, np. o 5%, nastąpi wzrost war tości testu sedymentacji o 8, cm (ryc. ). Istotną dodatą korelację pomiędzy liczbą sedymentacji a zawartością glutenu wykazali także Baker, Campbell [1971], Subda i in. [1997], natomiast Cygankiewicz [1997] istote ujemną. Objętość chleba z próbnego wypieku jest końcowym, bezpośredm wskaźkiem jakościowym, który świadczy o wartości wypiekowej ziarna pszecy. W przeprowadzonym doświadczeu istote wyższą objętość pieczywa uzyskał chleb z mąki odmiany Vinjett i była ona średo wyższa w porównau z odmianami Ismena i Jasna odpowiedo o: 11,7% i 6,9% (tab. ). Wyki te potwierdziły tendencję do zwiększaa objętości chleba uzyskanego z mąki badanych odmian pszecy pod wpływem wzrastającego nawożea azotem, podobe jak we wcześej przeprowadzonych badaach innych autorów z pszecą jarą [Achremowicz i in. 199; Ralcewicz i in. 00]. Klupczyński i in. [000] stwierdzili istotny wzrost objętości pieczywa po zastosowau dawek do po-
Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... 977 ziomu 90 kg N ha, natomiast w przeprowadzonym doświadczeu jedye w wyku zastosowaa dawki azotu na poziomie 60 kg ha i w porównau z obiektem kontrolnym był on wyższy średo o 10,% (tab. ). Stwierdzono, że objętość pieczywa była istote dodato skorelowana m.in. z zawartością białka, glutenu oraz z wartością testu sedymentacji (tab. ). Istote dodate współzależności pomiędzy tymi cechami wykazali róweż w swoim doświadczeu Subda i in. [1997]. Cygankiewicz [1995] róweż potwierdził dodatą korelację pomiędzy objętością pieczywa a wskaźkiem sedymentacji, natomiast dla zależności pomiędzy omawianą cechą a zawartością białka i zawartością glutenu odnotował korelację ujemną. Na podstawie obliczonych równań regresji liowej można obliczyć, że wraz ze zwiększeem zawartości białka, np. o 10 g kg i wartości testu sedymentacji, np. o 5 cm, może nastąpić wzrost objętości pieczywa pszecy jarej odpowiedo o: 1,5 cm i 9,5 cm (ryc. ). WNIOSKI 1. W przeprowadzonych badaach stwierdzono, że pszeca jara odmiany Vinjett cechowała się na ogół wyższą wartością parametrów jakościowych w porównau z odmianami Ismena i Jasna.. Średo istotny wzrost wysokości plonu ziarna pszecy jarej uzyskano pod wpływem zróżcowanego nawożea azotem do poziomu 90 kg ha.. Nawożee azotem w całym zakresie stosowanych dawek powodowało wzrost wartości badanych wskaźków technologicznych. Jednak istotny wzrost zawartości białka ogólnego i mokrego glutenu stwierdzono pod wpływem wzra stających dawek azotu do poziomu 90 kg N ha, natomiast wskaźka sedy mentacji i objętości pieczywa odpowiedo do 10 kg ha i 60 kg N ha. PIŚMIENNICTWO Achremowicz B., Zając J., Styk B. 199. Wpływ podwyższonego nawożea azotem na wartość technologiczną ektórych odmian pszecy jarej i ozimej. Rocz. Nauk Rol. 110, A, 1/, 19 157. Achremowicz B., Borkowska H., Styk B., Grundas S. 1995. Wpływ nawożea azotowego na jakość glutenu pszecy jarej. Biul. IHAR 19, 9. Baker R.J., Campbell A.B. 1971. Evaluation of screeng tests for quality of bread wheat. Canadian J. Plant Sci. 51, 6, 9. Bichoński A. 1995. Wartość ważejszych cech technologicznych z kolekcji pszecy jarej. Biul. IHAR 19, 1 19. Borkowska H., Grundas S., Styk B. 1999. Plonowae kilku odmian pszecy jarej w zależności od poziomu nawożea azotem. Annales UMCS, Sec. E, 55, 1 9.
Wpływ zróżcowanego nawożea azotem na wysokość plonu... 978 Budzyński W., Szempliński W., Dubis B., Majewska K. 1996. Rolcza, jakościowa i energetyczna ocena różnych sposobów odchwaszczaa i nawożea azotem jarej pszecy chlebowej. Cz. 1. Plon i jakość technologiczna ziarna. Rocz. Nauk Rol. 11, A, 1/, 81 9. Cygankiewicz A. 1995. Ocena ektórych jakościowych nowych rodów hodowlanych pszecy ozimej i jarej. Biul. IHAR 19, 19 17. Cygankiewicz A. 1997. Skuteczność wstępnej oceny ziarna rodów i odmian wzorcowych pszecy w oparciu o wartość liczby sedymentacji i procentowej zawartości białka w porównau do wartości wskaźków pełnej oceny. Biul. IHAR 0, 7. Dziamba Sz., Rachoń L., Cebula M. 1997. Następczy wpływ warunków uprawy odmian pszecy jarej na wartość kilku cech jakościowych ziarna pokolea potomnego. Biul. IHAR 01, 117 1. El Hadal I., Aussenac T., Fabre J.L., Sarrafi H. 1995. Relatiohip between polymeric gluten and the characteristic for common wheats (Triticum aestivum ) grown in the field and greenhouse. Cereal Chem. 7, 598 601. Fatyga J., Chrzanowska-Drożdż B., Liszewski M. 199. Wysokość i jakość plonu pszecy jarej pod wpływem różnych dawek azotu. Zesz. Nauk. AR Wrocław, Rol. 6, 5, 11 119. Klupczyński Z., Ralcewicz M., Knapowski T., Murawska B. 000. Próba określea optymalnego poziomu nawożea azotem na wartość wypiekową chlebowych odmian pszecy jarej. Mat. Konf. Konkurencyjność rolctwa z uwzględeem uwarunkowań regionalnych w aspekcie integracji z Uą Europejską. AR w Krakowie, 55 558. Mazurek J., Biskupski A., Maj L. 1987. Wpływ nawożea azotowego i ilości wysiewu na plonowae i wartość technologiczną odmian pszecy jarej. Biul. IHAR 16, 15 6. Mazurek J., Jaśkiewicz B., Klupczyński Z. 1999. Plonowae i jakość ziarna pszecy jarej w zależności od techki nawożea azotem. Pam. Puł. 118, 57 61. Mazurek J., Kuś J. 1991. Wpływ nawożea azotem, terminu i ilości wysiewu na plonowae i jakość ziarna odmian pszecy jarej uprawianej po różnych przedplonach. Cz. 1. Biul. IHAR 177, 1 15. Mazurek J., Sułek A. 1999. Wpływ różnych dawek i techk nawożea azotem na plon i cechy jakościowe ziarna pszecy jarej. Pam. Puł. 118, 71 7. Moonen I.E., Scheepstra A., Graveland A. 198. Use of the SDS-sedimentation test and SDSpolyacrylamide gel electrophoresis for screeng breeder s samples of wheat for bread-making quality. Euphytica 1, 677 690. Peltonen J., Virtanen A. 199. Effect of trogen fertilizers differing in release characteristics on the quality of storage protei in wheat. Cereal Chem. 71, 1 5. Rakowski D. 00. Wpływ deszczowaa i nawożea mineralnego na plonowae wybranych odmian pszecy jarej i pszenżyta jarego uprawianych na glebie lekkiej. Cz.. Biologiczna wartość białka i technologiczna wartość ziarna. Acta Sci. Pol. Agron., 50. Ralcewicz M., Knapowski T., Klupczyński Z. 00. The baking value of the spring wheat studiem as function of diversified trogen fertilization. Makro and Trace Elements, Mengen- und Spurenelemente 1, 8 89. Rudcki F., Jaskulski D., Dębowski G. 1999. Reakcje pszecy jarej na termin siewu i nawożee azotem w warunkach posusznych. Rocz. Nauk Rol. 11, A, /, 97 107. Subda H., Prorok D., Gębura E., Zeler J. 1997. Skład chemiczny i wartość wypiekowa mąki pszennej. Cz.. Wartość wypiekowa. Biul. IHAR 01, 101 107. Sułek A., Mazurek J. 001. Wpływ podstawowych czynków agrotechcznych na plon cechy plonotwórcze nowych odmian pszecy jarej. Biul. IHAR 0, 59 67. Wróbel E. 1999. Reakcja pszecy jarej na dawkę i termin stosowaa azotu. Pam. Puł. 118, 7 5.