Występowanie roślin z rodziny storczykowatych Orchidaceae na terenie Nadleśnictwa Augustów

ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (6): 511 518, 2011 Występowanie roślin z rodziny storczykowatych Orchidaceae na terenie Nadleśnictwa Augustów The occurrence of plants from Orchidaceae family in the Augustów Forest District (NE Poland) JOANNA HARMUSZKIEWICZ 16 300 Augustów, ul. Cienista 2 e-mail: jo_har@wp.pl Słowa kluczowe: Orchidaceae, storczykowate, Puszcza Augustowska, rośliny chronione. Nadleśnictwo Augustów obejmuje południową część Puszczy Augustowskiej. W latach 2006 2007 stwierdzono na tym terenie występowanie czternastu gatunków storczykowatych. Dwa spośród nich: obuwik pospolity Cypripedium calceolus i lipiennik Loesela Liparis loeselli znajdują się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (1992), przez co kwalifikują się do kategorii tzw. gatunków o znaczeniu wspólnotowym. Dwa kolejne gatunki: kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata i stoplamek krwisty żółtawy Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca zostały umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin ze statusem zagrożone. Pozostałe gatunki są objęte ochroną ścisłą na terenie Polski. Storczykowate (Orchidaceae) stanowią nieliczną grupę systematyczną we florze Polski, gdzie niemal wszystkie gatunki są w różnym stopniu zagrożone wyginięciem. Podstawową przyczyną wymierania storczykowatych jest przekształcanie siedlisk, na których rośliny te występują. Dotyczy to przede wszystkim odwadniania, nawożenia oraz eksploatacji torfu (Szlachetko 2001). Jedynie trzy gatunki wykazują tendencję do zwiększania liczby stanowisk lub liczebności osobników na stanowiskach; są to: kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, stoplamek szerokolistny Dactylorhiza majalis i stoplamek plamisty Dactylorhiza maculata (Szlachetko 2001). Wszystkie gatunki storczyków podlegają ochronie ścisłej w całym kraju (Rozporządzenie 2004). Nadleśnictwo Augustów (pow. ok. 26 000 ha) obejmuje swoim zasięgiem południową część Puszczy Augustowskiej porastającej Równinę Augustowską (ryc. 1), a od południa graniczy z Kotliną Biebrzańską (Kondracki 2002). Dominują na tym terenie siedliska suche i ubogie, porośnięte borami. Około 35% lasów stanowią lasy liściaste, z czego większość występuje na siedliskach podmokłych (Rogoziński 2009). Brakuje aktualnych opracowań dotyczących rozmieszczenia i liczebności stanowisk storczykowatych na tym terenie. Większość informacji na temat niektórych gatunków pochodzi z lat 80. i 90. XX wieku. Stanowiska kukuczki kapturkowatej Neottianthe cucullata nad Kanałem Augustowskim, nad jeziorami Sajno i Sajenek oraz w uroczysku Obuchowizna były opisywane przez Sokołowskiego (1980) i Kruszelnickiego (2001). Tajęża jednostronna Goodyera repens występowała w rezerwacie Kuriańskie Bagno, a listera jajowata Listera ovata i listera sercowata Listera cordata w rezerwacie Stara Ruda 511

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 Ryc. 1. Rozmieszczenie storczykowatych na terenie Nadleśnictwa Augustów: 1 obuwik pospolity Cypripedium calceolus, 2 stoplamek szerokolistny Dactylorhiza majalis, 3 stoplamek krwisty Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata, 4 stoplamek krwisty żółtawy Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca, 5 stoplamek Fucha Dactylorhiza fuchsii, 6 kukuczka kapturkowata Neo anthe cucullata, 7 podkolan biały Platanthera bifolia, 8 kruszczyk szerokolistny Epipac s helleborine, 9 kruszczyk rdzawoczerwony Epipac s atrorubens, 10 kruszczyk błotny Epipac s palustris, 11 listera sercowata Listera cordata, 12 listera jajowata Listera ovata, 13 gnieźnik leśny Neo a nidus-avis, 14 tajęża jednostronna Goodyera repens, 15 lipiennik Loesela Liparis loeselli, 16 granica Nadleśnictwa Augustów Fig. 1. Distribu on of Orchidaceae in the Augustów Forest District (explana on of symbols as above) (Sokołowski, Kot 1996). Niniejsza praca posiada walor dokumentacyjny i może stanowić punkt odniesienia do przyszłych badań oraz inwentaryzacji. Opracowanie zostało wykonane na podstawie informacji zgromadzonych w trakcie powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory przeprowadzonej w latach 2006 2007 na podstawie Decyzji Dyrektora Generalnego (2006). Stwierdzono czternaście gatunków z rodziny storczykowatych, w tym dwa podgatunki storczyka krwistego Dactylorhiza incarnata. Obuwik pospolity Cypripedium calceolus L. Najpiękniejszy i najbardziej okazały polski storczyk o charakterystycznej, trzewikowatej warżce kwiatowej. Został on umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin ze statusem gatunku narażonego (VU) (Bąba, Kucharczyk 2001) oraz w Załączniku II Dyrektywy (1992) jako wymagający wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony (Rozporządzenie 2005). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra (2004), gatunek ten wymaga ochrony czynnej. Ponadto nie dotyczą go wyłączenia z ochrony ścisłej podane w 7 tego Rozporządzenia. 512

J. Harmuszkiewicz Ochrona czynna powinna polegać na zapobieganiu nadmiernemu zacienieniu (Sokołowski 1997). Obuwik pospolity występuje w rozproszeniu na terenie całego kraju, lecz wszędzie jest rośliną rzadką. Najwięcej stanowisk zanotowano na Lubelszczyźnie, Roztoczu i Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (Bąba, Kucharczyk 2001). Rośnie na glebach suchych lub świeżych, żyznych i zasobnych w węglan wapnia (Zarzycki i in. 2002). Preferuje półcień, toteż spotykany jest przeważnie w prześwietlonych lasach liściastych (Bąba, Kucharczyk 2001; Szlachetko 2001). Na badanym obszarze obuwik został stwierdzony na jednym stanowisku na terenie leśnictwa Czarny Bród (oddz. 80). Kilkanaście osobników tego gatunku rośnie w lesie liściastym. Potencjalnym zagrożeniem dla populacji może być zacienienie (zwłaszcza przez świerk, który pojawia się jako samosiew z sąsiednich drzewostanów), a także penetracja lasu przez ludzi. Lipiennik Loesela Liparis loeselli (L.) L. C. Rich. Niewielki storczyk o niepozornych, żółtawo-zielonawych kwiatach. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin ma status gatunku narażonego na wyginięcie (VU) (Kucharski 2001); jak taksonem o znaczeniu wspólnotowym (Dyrektywa 1992, Rozporządzenie 2005); wymaga ochrony czynnej (Rozporządzenie 2004). Ponadto nie dotyczą go wyłączenia z ochrony ścisłej podane w 7 Rozporządzenia Ministra 2004. W Polsce większość stanowisk lipiennika znajduje się w północnej części kraju w pasie pobrzeża i na pojezierzach: Mazurskim, Dobrzyńskim, Pomorskim oraz Wielkopolskim (Kucharski 2001, Pawlikowski 2004). Lipiennik Loesela jest związany głównie z torfowiskami niskimi i przejściowymi (Kucharski 2001). Rośnie na glebach mokrych, mezotroficznych o odczynie obojętnym lub zasadowym; preferuje tereny otwarte o umiarkowanym świetle (Zarzycki i in. 2002). Na terenie Nadleśnictwa zanotowano jedno stanowisko, na którym występowało kilka osobników (leśnictwo Wilcze Bagno, oddz. 367). Znajduje się ono na torfowisku alkalicznym, na pograniczu Nadleśnictwa Augustów Storczykowate w Nadleśnictwie Augustów z Biebrzańskim Parkiem Narodowym. Potencjalnym zagrożeniem dla populacji może być sukcesja naturalna zarastanie torfowiska przez wierzby. Kukuczka kapturkowata Neo anthe cucullata (L.) Schltr. Niepozorna roślina o drobnych, różowo-fioletowych kwiatach (ryc. 2). Gatunek ten uznawany jest za bardzo rzadki w Polsce (kategoria EN zagrożony) (Kruszelnicki 2001). Rozporządzenie Ministra (2004) nakazuje ustalenie stref ochronnych o promieniu 100 metrów od granic stanowisk tego storczyka. Stanowiska kukuczki stwierdzone były na Ryc. 2. Kukuczka kapturkowata Neo anthe cucullata na badanym terenie (20.07.2006 r., fot. J. Harmuszkiewicz) Fig. 2. Neo anthe cucullata in the study area. (20 July 2006, photo by J. Harmuszkiewicz) 513

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 Mazurach i Podlasiu, w Puszczy Białowieskiej i Augustowskiej, a także na Lubelszczyźnie i w okolicach Bydgoszczy (Kruszelnicki 2001). Kukuczka rośnie na glebach świeżych, ubogich i umiarkowanie kwaśnych, w półcieniu (Zarzycki i in. 2002) głównie w borach mieszanych i sosnowych (Kruszelnicki 2001). Wymaga znacznej wilgotności powietrza, dlatego występuje przeważnie nad brzegami rzek i jezior (Kruszelnicki 2001). Ochrona tego gatunku powinna polegać na zapobieganiu nadmiernemu ocienieniu (Sokołowski 1997). Ryc. 3. Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca na badanym terenie (29.06.2006 r., fot. J. Harmuszkiewicz) Fig. 3. Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca in the study area (29 June 2006, photo by J. Harmuszkiewicz) Kukuczkę stwierdzono na dwóch stanowiskach nad Kanałem Augustowskim (leśnictwo Czarny Bród, oddz. 146 i 148). Na pierwszym występowała pojedyncza roślina, na drugim kilkanaście osobników. Nie potwierdzono natomiast występowania tego gatunku w uroczysku Obuchowizna, a także nad jeziorami: Sajno i Sajenek, gdzie zanotowano kukuczkę w latach 70. XX wieku (Kruszelnicki 2001). Stoplamek krwisty żółtawy Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca (Boll) Hunt. & Summerh. Od podgatunku typowego D. incarnata subsp. incarnata różni się barwą kwiatów, które są kremowobiałe (ryc. 3). W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin ma status gatunku zagrożonego wyginięciem (EN) (Bernacki 2001). Jak wszystkie stoplamki, wymaga ochrony czynnej (Rozporządzenie 2004). Ten podgatunek stoplamka krwistego rośnie jedynie na kilku stanowiskach w kraju, m.in. na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, nad Rospudą, nad Biebrzą, w Poleskim Parku Narodowym oraz w okolicach Chełma i Sanoka (Bernacki 2001). Występuje w miejscach odkrytych, na glebach mezo- i eutroficznych, silnie wilgotnych i mokrych, zasadowych (Zarzycki i in. 2002). Spotyka się go na wilgotnych łąkach i torfowiskach niskich (Bernacki 2001). Na terenie Nadleśnictwa stwierdzono jedno stanowisko stoplamka krwistego żółtawego w leśnictwie Wilcze Bagno (oddz. 367), na pograniczu Nadleśnictwa Augustów i Biebrzańskiego Parku Narodowego, na torfowisku alkalicznym. Rośnie tam kilkanaście kilkadziesiąt osobników. Stoplamek Fuchsa Dactylorhiza fuchsii (Druce) Hyl. Gatunek rzadki. Występuje na terenie całego kraju, w żyznych, wilgotnych lasach liściastych buczynach, łęgach i olsach, a także na żyznych łąkach (Szlachetko 2001). Preferuje gleby eutroficzne o odczynie obojętnym (Zarzycki i in. 2002). Potencjalnym zagrożeniem dla tej rośliny może być obniżenie poziomu wód grun- 514

J. Harmuszkiewicz Storczykowate w Nadleśnictwie Augustów towych (Szlachetko 2001). Wymaga ochrony czynnej (Rozporządzenie 2004). Stoplamek Fuchsa występuje stosunkowo licznie na terenie Nadleśnictwa Augustów, a w szczególności w granicach obrębu Balinka. Do tej pory stwierdzono kilkanaście stanowisk, na których zanotowano od kilku do kilkudziesięciu osobników w leśnictwach: Żyliny (oddz. 7, 52, 105), Brzozowe Grądy (oddz. 110), Kozi Rynek (oddz. 183, 200, 217) i Jastrzębna (oddz. 44 i 147). Stanowiska znajdują się w olsach oraz w lasach łęgowych. Najczęściej są to miejsca prześwietlone uprawy leśne, luki, linie oddziałowe, stare szlaki zrywkowe, jednak storczyki te spotykane są też pod drzewostanem. Stoplamek szerokolistny Dactylorhiza majalis (Rchb.) Jest to najbardziej pospolity przedstawiciel storczykowatych w Polsce, występuje na terenie całego kraju. Rośnie na glebach wilgotnych, mezo- i eutroficznych, o odczynie od umiarkowanie kwaśnego do zasadowego (Zarzycki i in. 2002). Zasiedla podmokłe łąki i torfowiska (Szlachetko 2001). Wymaga ochrony czynnej (Rozporządzenie 2004). Zanotowano jedno stanowisko stoplamka szerokolistnego na pograniczu Nadleśnictwa Augustów z Biebrzańskim Parkiem Narodowym, na terenie leśnictwa Wilcze Bagno (oddz. 367). Na torfowisku alkalicznym występowały pojedyncze osobniki. Stoplamek krwisty Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata (L.) Soó Storczyk o zwykle mocnym pędzie i gęstym, purpurowym kwiatostanie. Gatunek ten występuje dość licznie na terenie całego kraju (Szlachetko 2001). Rośnie na wilgotnych i mokrych, umiarkowanie ubogich i żyznych glebach o odczynie zasadowym (Zarzycki i in. 2002), głównie na podmokłych łąkach i torfowiskach nawapiennych (Szlachetko 2001). Wymaga ochrony czynnej (Rozporządzenie 2004). Stoplamek krwisty został stwierdzony na dwóch stanowiskach na łąkach nad jeziorem Necko (leśnictwo Lipowiec, oddz. 273) oraz na torfowisku alkalicznym na pograniczu Nadleśnictwa Augustów z Biebrzańskim Parkiem Narodowym (leśnictwo Wilcze Bagno, oddz. 367). Na stanowiskach tych występowało od kilku do kilkudziesięciu osobników. Potencjalnym zagrożeniem dla występowania tego gatunku może być zarastanie łąk i torfowisk przez wierzby i brzozę. Podkolan biały Platanthera bifolia (L.) L. C. Rich. Gatunek rozpowszechniony na obszarze całego kraju. Występuje zarówno na glebach mezotroficznych, umiarkowanie kwaśnych (np. w borach mieszanych i jodłowych), jak i na glebach żyznych, bogatych w węglan wapnia, o odczynie zbliżonym do obojętnego (Zarzycki i in. 2002). Nie wymaga specjalnych zabiegów ochronnych (Sokołowski 1997). Zagrożeniem dla występowania tego gatunku może być osuszanie łąk i torfowisk, a także zrywanie kwiatów na bukiety lub wykopywanie całych roślin do ogrodów (Szlachetko 2001). Podkolan biały został stwierdzony na pięciu stanowiskach. Pierwsze z nich znajduje się na zarastającym torfowisku przejściowym (oddz. 353), drugie na torfowisku alkalicznym (oddz. 367) oba w leśnictwie Wilcze Bagno. Pozostałe stanowiska znajdują się nad Kanałem Augustowskim, na siedlisku boru mieszanego (leśnictwo Czarny Bród, oddz. 114, 148, 149). We wszystkich przypadkach, spotyka się rośliny pojedyncze lub w niewielkich grupach liczących kilka okazów. Tajęża jednostronna Goodyera repens (L.) R. Br. Niewielka, niepozorna roślina o drobnych, białych kwiatach. Występuje głównie na Pomorzu, w Sudetach, Karpatach i północno- -wschodniej części kraju. W niektórych regionach kraju jest dość częsta. Występuje w borach iglastych, na glebach świeżych, kwaśnych, oligo- lub mezotroficznych (Zarzycki i in. 2002). Nie wymaga specjalnych zabiegów ochronnych (Sokołowski 1997). Tajęża jednostronna została stwierdzona na kilkunastu stanowiskach. Największe liczące od kilkunastu do kilkudziesięciu osobników 515

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 znajdują się nad Kanałem Augustowskim (leśnictwo Czarny Bród, oddz. 146, 147, 148, 149) oraz w rezerwacie Kuriańskie Bagno (leśnictwo Kozi Rynek, oddz. 207, 208). Poza tym spotykana jest niezbyt często w rozproszeniu, na terenie całego Nadleśnictwa Augustów (leśnictwo Czarny Bród, oddz. 198; leśnictwo Sajenek, oddz. 232; leśnictwo Kozi Rynek, oddz. 231; leśnictwo Białobrzegi, oddz. 3; leśnictwo Klonowo, oddz. 79). Wszystkie stanowiska znajdują się na siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego. Można się spodziewać, że rzeczywista liczba stanowisk na tym terenie jest znacznie wyższa. Kruszczyk błotny Epipac s palustris (L.) Crantz. Występuje powszechnie na terenie całej Polski, lecz stosunkowo nielicznie (Szlachetko 2001). Związany jest z podmokłymi łąkami oraz torfowiskami. Preferuje gleby mokre, mezoi eutroficzne, zasobne w węglan wapnia o odczynie obojętnym lub alkalicznym (Zarzycki i in. 2002). Nie wymaga specjalnych zabiegów ochronnych (Sokołowski 1997). Gatunek został stwierdzony na jednym stanowisku w pobliżu Biebrzańskiego Parku Narodowego, na terenie leśnictwa Wilcze Bagno (oddz. 367), na torfowisku alkalicznym. Stanowisko obejmuje kilkadziesiąt osobników. Kruszczyk szerokolistny Epipac s helleborine (L.) Crantz. Gatunek bardzo zmienny pod względem pokroju roślin oraz wyglądu kwiatów. Jest to gatunek pospolity w całym kraju (Szlachetko 2001). Występuje w szerokim spektrum lasów: od lasów liściastych po bory, w zaroślach, na łąkach i wydmach (Szlachetko 2001). Rośnie na glebach świeżych, zarówno umiarkowanie ubogich, jak i żyznych, o odczynie obojętnym lub zasadowym (Zarzycki i in. 2002). Można go spotkać przy rowach melioracyjnych, na przydrożach, w wyrobiskach (Szlachetko 2001); jako jeden z nielicznych gatunków storczykowatych przystosował się do antropogenicznych zmian środowiska i wykazuje tendencję do zwiększania liczebności (Szlachetko 2001). Na terenie Nadleśnictwa Augustów zanotowano siedem stanowisk, głównie na siedlisku boru mieszanego (leśnictwo Lipowiec, oddz. 61; leśnictwo Czarny Bród, oddz. 114; leśnictwo Brzozowe Grądy, oddz. 58; leśnictwo Kozi Rynek, oddz. 194 i 199; leśnictwo Wilcze Bagno, oddz. 233; leśnictwo Kolnica, oddz. 157). Stanowiska kruszczyka szerokolistnego umiejscowione są przy drogach leśnych, w rowach przydrożnych oraz na liniach oddziałowych. Kruszczyk rdzawoczerwony Epipac s atrorubens (Hoffm.) Besser Występuje w różnych częściach Polski, lecz większość stanowisk zanotowano na północy na pobrzeżu i w pasie pojezierzy oraz na południu kraju: w Karpatach, Sudetach i pasie wyżyn. Rośnie na glebach suchych i świeżych, mezo- i eutroficznych, o odczynie obojętnym do zasadowego (Zarzycki i in. 2002). Najczęściej spotykany w żyznych lasach liściastych, ale także w borach mieszanych i szpilkowych, na skałach nawapiennych lub wydmach (Szlachetko 2001). Nie wymaga specjalnych zabiegów ochronnych (Sokołowski 1997). Zanotowano kilkanaście stanowisk kruszczyka rdzawoczerwonego. Jedno znajduje się w leśnictwie Wilcze Bagno (oddz. 232), na siedlisku boru świeżego, wzdłuż drogi leśnej. Rośnie tu około kilkadziesiąt osobników. Pozostałe stanowiska zlokalizowane są wzdłuż Kanału Augustowskiego (leśnictwo Czarny Bród, oddz.: 114, 129, 146, 147, 148, 149) na siedlisku boru mieszanego i boru świeżego. Na tych stanowiskach występuje od kilku do kilkunastu osobników. Listera sercowata (gnieźnik sercowaty) Listera cordata (L.) R. Br. (syn. Neo a cordata (L.) Rich.) Niewielka roślina o drobnych, zielonych kwiatach i charakterystycznych sercowatych liściach. W Polsce występuje głównie w górach w reglu górnym, wzdłuż brzegów Bałtyku, w pasie pojezierzy i na Podlasiu (Szlachetko 516

J. Harmuszkiewicz Storczykowate w Nadleśnictwie Augustów 2001). W Puszczy Augustowskiej jest uznawana za gatunek bardzo rzadki (Sokołowski 1997). Rośnie na glebach świeżych, oligotroficznych, o odczynie kwaśnym lub obojętnym (Zarzycki i in. 2002), w borach sosnowych i świerkowych (Szlachetko 2001). Stwierdzono dwa stanowiska listery sercowatej złożone z roślin rosnących pojedynczo lub w niewielkich grupach. Pierwsze z nich znajduje się na terenie rezerwatu Stara Ruda (leśnictwo Czarny Bród, oddz. 117), drugie na terenie rezerwatu Kuriańskie Bagno (leśnictwo Kozi Rynek, oddz. 239). Na obu stanowiskach rośliny występują na siedlisku boru mieszanego, w zbiorowisku borealnej świerczyny na torfie. Listera jajowata (gnieźnik jajowaty) Listera ovata (L.) R. Br. (syn. Neo a ovata (L.) Bloff et Fingerh.) Storczyk o niepozornych zielonych kwiatach i charakterystycznych jajowatych liściach. Należy do najbardziej pospolitych storczyków w Polsce (Szlachetko 2001). Występuje na terenie całego kraju. Rośnie na glebach wilgotnych, eutroficznych, o odczynie obojętnym lub zasadowym (Zarzycki i in. 2002). Można ją spotkać w wilgotnych lasach liściastych i na mokrych łąkach (Szlachetko 2001). Zanotowano cztery stanowiska tego gatunku, wszystkie w olsach lub lasach łęgowych. Znajdują się one w leśnictwach: Lipowiec (oddz. 1), Żyliny (oddz. 166), Brzozowe Grądy (oddz. 110), Kolnica (oddz. 124). Rośliny występują pojedynczo lub w grupach liczących po kilka egzemplarzy. Prawdopodobnie liczba stanowisk jest zaniżona. Gnieźnik leśny Neo a nidus-avis (L.) L. C. Rich. Roślina bezzieleniowa o jasnobrązowym zabarwieniu. Jeden z bardziej pospolitych storczyków w Polsce (Szlachetko 2001). Występuje na terenie całego kraju. Rośnie na glebach świeżych, eutroficznych o odczynie obojętnym lub zasadowym (Zarzycki i in. 2002). Najczęściej jest spotykany w lasach liściastych, głównie w buczynach i grądach, rzadko na polanach i terenach otwartych; jest rośliną cieniolubną (Szlachetko 2001, Zarzycki i in. 2002). Gatunek nie wymaga specjalnej ochrony (Sokołowski 1997). Gnieźnik leśny został zanotowany na ośmiu stanowiskach, na których występują pojedyncze rośliny lub grupy liczące kilka kilkanaście osobników. Znajdują się one w leśnictwach: Żyliny (oddz. 55 i 166), Jastrzębna (oddz. 71), Kozi Rynek (oddz. 200 i 222), Bargłów (oddz. 181), Długie (oddz. 141), Kolnica (oddz. 124). Stanowiska znajdują się w lasach mieszanych i świeżych, w zbiorowiskach grądów, a jedno stanowisko nad Kanałem Augustowskim (leśnictwo Czarny Bród, oddz. 129) na siedlisku boru mieszanego. PIŚMIENNICTWO Bąba W., Kucharczyk M. 2001. Cypripedium calceolus L. Obuwik pospolity. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 529 530. Bernacki L. 2001. Dactylorhiza incarnata (L.) Soó subsp. ochroleuca (Boll) P.F. Hunt et Summerh. Kukułka krwista żółtawa. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 551 553. Decyzja 2006. Decyzja nr 63 z 7 sierpnia 2006 roku Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, wprowadza jednolity tekst Decyzji nr 61 z dnia 25 lipca 2006 roku (w sprawie przeprowadzenia w roku 2006 2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny. Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa. Kruszelnicki J. 2001. Neottianthe cucullata (L.) Schlechter. Kukuczka kapturkowata. W: Kaź- 517

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 mierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 545 546. Kucharski L. 2001. Liparis loeselii (L.) Rich. Lipiennik Loesela. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 574 575. Pawlikowski P. 2004. Liparis loeselii (L.) RICH., Lipiennik Loesela. W: Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska. Warszawa: 150 154. Rogoziński R. 2009. Nadleśnictwo Augustów. Leśnictwo Puszczańskich Kniei. Augustów-Studzieniczna. Rozporządzenie 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168 (2004) poz. 1764. Rozporządzenie 2005. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 roku w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Dz. U. Nr 94 (2005), poz. 795. Sokołowski A.W. 1980. Województwo białostockie, łomżyńskie, suwalskie. Nasza Przyroda. Wyd. LOP, Warszawa. Sokołowski A.W. 1997. Rośliny naczyniowe prawnie chronione w Wigierskim Parku Narodowym. Parki Nar. Rez. Przyr. 16 (4): 3 14. Sokołowski A.W., Kot J. 1996. Przyroda województwa suwalskiego. Suwałki. Szlachetko L.D. 2001. Storczyki. Multico, Warszawa. Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland (Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski). Seria: Biodiversity of Poland, Tom 2. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków. SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 67 (6): 511 518, 2011 Harmuszkiewicz J. The occurrence of plants from Orchidaceae family in the Augustów Forest District (NE Poland) The Augustów Forest District comprises the southern part of Augustów Forest. Fourteen species of orchids were found in 2006 2007 in the study area. Two of them: Cypripedium calceolus and Liparis loeselli are in Annex 2 of EU Habitats Directive they are species of the European Community interest. The next two species: Neottianthe cucullata and Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca are in the Polish Red Data Book of Plants and belong to the risk category: endangered. The other orchids are strictly protected in Poland. 518