Wojciech Kozłowski * Udział środków unijnych w kształtowaniu struktury finansowania sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa pomorskiego Wstęp Unia Europejska identyfikuje niedostateczny dostęp do źródeł finansowania jako jedną z najważniejszych barier rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. W związku z tym do sektora MSP kierowanych jest wiele programów mających uzupełnić niedobór finansowania. Polskojęzyczne opracowania w głównej mierze dotyczą stopnia wykorzystania dostępnych funduszy unijnych. Zazwyczaj nie jest podejmowany problem wpływu pozyskanych przez mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa środków unijnych na ich strukturę finansowania. Podobnie w literaturze przedmiotu w nieznacznym stopniu omawia się problematykę struktury finansowania mikro przedsiębiorstw, co najprawdopodobniej jest efektem braku gromadzenia stosownych danych przez Główny Urząd Statystyczny. W artykule zanalizowano wpływ bezpośrednich funduszy unijnych na strukturę finansowania sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa pomorskiego w latach 2004 2011 bazując na krytycznej analizie dokumentów źródłowych, literaturze przedmiotu oraz badaniach ankietowych. 1. Główne programy bezpośrednio wspierające sektor MSP województwa pomorskiego w latach 2004-2011 1.1. Programy wspierające sektor MSP w latach 2004-2006 1.1.1. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Działanie to skierowane było wyłącznie do mikro przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność gospodarczą (dzień uzyskania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub wpisu do rejestru przedsiębiorców), wykluczając mikro przedsiębiorstwa oparte na wykorzystaniu zaawansowanych technologii o znaczącym potencjale rynkowym, nie * Dr, Katedra Rachunkowości, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański, rachunkowosc@wzr.ug.edu.pl, ul. Armii Krajowej 101, 81-824 Sopot
76 Wojciech Kozłowski wcześniej niż 36 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o udzielenie pomocy [Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, 2004]. Cele postawione przed działaniem realizowano poprzez wspieranie: specjalistycznych usług doradczych dla mikro przedsiębiorstw - doradztwo wprowadzające innowacyjność w przedsiębiorstwie, zwiększające jego konkurencyjność (maksymalna kwota dofinansowania w przypadku tego typu projektu to 5.000 euro w przeliczeniu na PLN); dotacji inwestycyjnych dla mikro przedsiębiorstw - wspieranie projektów inwestycyjnych poprawiających innowacyjność przedsiębiorstwa, związanych z unowocześnieniem zarówno jego sposobu działania jak i oferty handlowej (dofinansowanie dla projektu inwestycyjnego może wynieść maksymalnie 50.000 euro). Zakres finansowanych projektów inwestycyjnych był zbliżony do Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw i zawierał się w następujących punktach: nabycie gruntów ściśle związanych z realizacją projektu (do kwoty równej 10% kosztów kwalifikowanych projektu); nabycie albo wytworzenie środków trwałych ściśle związanych z realizacją projektu, takich jak budowle i budynki oraz ich wyposażenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym w szczególności maszyny i urządzenia, narzędzia, przyrządy i aparaturę, wyposażenie biurowe, infrastrukturę techniczną; koszty środków transportu drogowego, pod warunkiem, że projektodawca nie należy do sektora transportowego i zagwarantuje, że zakupiony środek transportu będzie służył wyłącznie celom związanym z realizacją projektu, celem projektu nie może być działalność transportowa; nabycie wartości niematerialnych i prawnych polegających na uzyskanie patentu, nabycie licencji lub nieopatentowanego know-how, w tym koszt wdrożenia systemu zarządzania jakością. Wielkość dofinansowania realizacji projektu doradczego nie mogła przekroczyć 50% wydatków kwalifikowanych, natomiast w przypadku realizacji projektu inwestycyjnego refundacja kosztów: nie może przekroczyć 45% wydatków kwalifikowalnych dla projektów, które realizowane są w Warszawie i Poznaniu;
Udział środków unijnych w kształtowaniu struktury finansowania 77 nie może przekroczyć 55% wydatków kwalifikowalnych dla projektów, które realizowane są we Wrocławiu, Krakowie, Gdańsku, Gdyni i Sopocie; nie może przekroczyć 65% wydatków kwalifikowalnych dla projektów, które realizowane są na pozostałym obszarze kraju. 1.1.2. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP) W ramach SPO WKP dotowane były inwestycje w środki trwałe, związane z utworzeniem nowego przedsiębiorstwa, rozbudową istniejącego przedsiębiorstwa lub realizacją w istniejącym przedsiębiorstwie działań polegających na dokonywaniu zasadniczych zmian produktów lub procesu produkcyjnego, w szczególności poprzez racjonalizację, dywersyfikację lub modernizację; oraz inwestycje w wartości niematerialne i prawne, związane z transferem technologii drogą nabycia praw patentowych, licencji, know-how, w tym nie opatentowanej wiedzy technicznej [Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, 2004]. Dotacja musiała zawierać się w przedziale od 10.000 do 1.250.000 złotych i nie mogła przekroczyć: 30% wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt jest realizowany w powiecie miasta Warszawa lub miasta Poznań, 40% wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt jest realizowany w powiecie miasta Wrocław, miasta Kraków, miasta Gdańsk, miasta Gdynia lub miasta Sopot, 50% wydatków kwalifikowanych, jeżeli projekt jest realizowany w innym powiecie. Środki w ramach tego działania mogły otrzymać wszystkie MSP z tym wyjątkiem, że mikro przedsiębiorstwa musiały spełnić jeden z dwóch warunków: prowadzenie działalności gospodarczej od co najmniej 3 lat; prowadzenie działalności gospodarczej opartej o wykorzystanie zaawansowanych technologii o znaczącym potencjale rynkowym. 1.2. Programy wspierające sektor MSP w latach 2007 2011 Wsparcie kapitałowe MSP w okresie programowania 2007 2013 odbywa się przede wszystkim przez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) oraz przez Regionalne Programy Operacyjne (RPO). Działania wykonywane w ramach obydwu tych programów skierowane bezpośrednio do sektora MSP a nastawione na zwiększanie kapitałów przedsiębiorstw zaprezentowano w tablicy 1.
78 Wojciech Kozłowski Tablica 1. Działania i poddziałania PO IG oraz RPO ukierunkowane na sektor MSP Działanie/Poddziałanie Grupa docelowa Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 1.4 i 4.1 Wsparcie na prace badawcze i rozwojowe oraz wdrożenie wyników tych prac Przedsiębiorcy 3.1 Inicjowanie działalności innowacyjnej Nowo powstali przedsiębiorcy oraz Instytucje wspierające powstawanie nowych firm innowacyjnych 3.3.2 Wsparcie dla MSP MSP 4.2 Wsparcie inwestycji B+R w przedsiębiorstwach Przedsiębiorcy 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale Przedsiębiorcy innowacyjnym 5.1 Wspieranie powiązań kooperacyjnych o Grupy przedsiębiorców, instytucje otoczenia biznesu znaczeniu ponadregionalnym 5.4.1 Wsparcie na uzyskanie/realizację ochrony własności przemysłowej MSP 6.1 Paszport do eksportu MSP 8.1 Wspieranie działalności gospodarczej w MSP dziedzinie gospodarki elektronicznej 8.2 Wspieranie wdrażania elektronicznego MSP biznesu typu B2B Regionalne Programy Operacyjne 1.1.1 Mikroprzedsiebiorstwa Mikro przedsiębiorstwa 1.1.2 Małe i średnie przedsiębiorstwa Małe i średnie przedsiębiorstwa Program Operacyjny Kapitał Ludzki 1.1.1 Mikroprzedsiebiorstwa Mikro przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne W ramach wszystkich działań i poddziałań wymienionych w tablicy 1 wspierano przede wszystkim różnorodną działalność innowacyjną nastawioną na zwiększenie konkurencyjności MSP zarówno w otoczeniu lokalnym jak i umożliwienie temu sektorowi szerszej ekspansji rynkowej, także międzynarodowej. Jedynym wyjątkiem jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w ramach którego wspierano nowopowstałe przedsiębiorstwa zakładane przez kobiety poniżej 25 lub powyżej 45 roku życia na terenach wiejskich. 2. Wpływ funduszy unijnych na strukturę finansowania sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa pomorskiego W latach 2004-2011 sektor MSP województwa pomorskiego został bezpośrednio wsparty kwotą około 856 mln zł. Większa część wsparcia
Udział środków unijnych w kształtowaniu struktury finansowania 79 (80,7%) pozyskanego z funduszy unijnych została rozdysponowana po roku 2006, co zaprezentowano na rysunku 1. Głównymi programami, które wpływały na strukturę finansowania sektora MSP województwa pomorskiego w badanym okresie były Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (46,1% ogółu wsparcia unijnego w latach 2004-2011) oraz Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego (32,0% wsparcia) oba realizowane w latach 2006 2013. Rysunek 1. Wysokość bezpośredniego wsparcia MSP województwa pomorskiego ze środków unijnych w latach 2004-2011 w milionach zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARP SA i PARP SA. Rysunek 2. Kapitały pozostające w dyspozycji sektora MSP w województwie pomorskim w latach 2003-2010 w miliardach złotych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz badań ankietowych. Jednocześnie w latach 2004 2010 wartość finansowania pozostającego w dyspozycji sektora MSP województwa pomorskiego wzrosła z poziomu około 28,8mld zł do około 54,2mld zł (+88,2%), co zaprezento-
80 Wojciech Kozłowski wano na rysunku 2. Główną częścią kapitałów sektora MSP województwa pomorskiego w każdym z lat dysponowały przedsiębiorstwa średnie (od 47,1% ogółu kapitałów sektora w roku 2010 do 54,4% w roku 2007). Oznacza to, że w okresie, w którym kapitały sektora MSP województwa pomorskiego wzrosły o około 25,4mld zł bezpośrednie wsparcie unijne tego sektora wyniosło zaledwie 0,9mld zł, co stanowi 1,7% ogółu kapitałów pozostających do dyspozycji tego sektora na koniec roku 2010 oraz 3,5% zmiany poziomu kapitałów sektora zaobserwowanej w latach 2004 2010. Zakończenie W latach 2004 2011 mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa województwa pomorskiego dynamicznie pozyskiwały nowe źródła finansowania. Jednakże wpływ bezpośrednich środków unijnych na ten proces był nieznaczny. W efekcie programów unijnych wartość i struktura finansowania sektora MSP województwa pomorskiego zmieniła się w nieznacznym stopniu. Literatura 1. Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych (2003-2009), GUS, Warszawa. 2. Ramowe wytyczne dla beneficjentów i Instytucji Wdrażających ubiegających się o wsparcie w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 Priorytet 3: Rozwój lokalny Działanie 4: Mikroprzedsiębiorstwa (2005), Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa. 3. Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 - załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Dz. U. Nr 200, poz. 2051. Streszczenie W rozdziale pierwszym wskazano główne programy, za pomocą których Unia Europejska bezpośrednio korygowała strukturę finansowania sektora MSP województwa pomorskiego. W drugim rozdziale wykazano niewielki wpływ środków unijnych na strukturę finansowania tego sektora.
Udział środków unijnych w kształtowaniu struktury finansowania 81 Słowa kluczowe finansowanie, fundusze, unijne. Impact of European Union funds on financial structure of micro, medium and small enterprises of Pomeranian Voivodship (Summary) In first chapter there are described main European Union s programs that were to change financial structure of Pomeranian SME s. Second chapter describes inconsiderable impact of this programs on financial structure of Pomeranian SME s. Keywords financing, funds, european, union.