SKÓRY MEBLOWE NOWEJ GENERACJI BADANIA I OCENA W ASPEKCIE WYMAGAŃ EUROPEJSKICH

SKÓRY MEBLOWE NOWEJ GENERACJI BADANIA I OCENA W ASPEKCIE WYMAGAŃ EUROPEJSKICH NEW GENERATION OF FURNITURE LEATHER RESEARCH AND EVALUATION IN THE CONTEXT OF EUROPEAN REQUIREMENTS Izabela WIERZBICKA, Joanna ALVAREZ, Magdalena PANEK Instytut Przemysłu Skórzanego, Odział w Krakowie (Leather Industry Institute, Cracow Branch), e-mail jalvarez@ips.krakow.pl Streszczenie Producenci mebli tapicerowanych konkurują ze sobą, wprowadzając coraz ciekawsze, różnorodne i wysokojakościowe rozwiązania materiałowe do swojej produkcji. Oprócz wysoko cenionej skóry naturalnej jako materiału tapicerskiego, dużym powodzeniem cieszą się również substytuty skóry naturalnej, zwłaszcza takie, w budowie której wykorzystuje się mieloną skórę naturalną (odpady skórzane). Celem podjętych przez autorki publikacji badań laboratoryjnych nowych na rynku asortymentów skór naturalnych i sztucznych przeznaczonych na tapicerkę meblową, była ocena ich w zakresie wskaźników fizykochemicznych oraz oznaczania wytypowanych substancji szkodliwych dla zdrowia, pod kątem spełnienia wymagań norm międzynarodowych. Przeprowadzone badania nowych asortymentów materiałów tapicerskich pokazały ich przydatność do produkcji wysokojakościowych mebli, odnosząc je tylko do wymagań norm: PN-EN 13336:2013 i PN-EN 1618+A1:2012. Abstract Upholstered furniture manufacturers are competing with each other by introducing more and more interesting, diverse and high quality material solutions to their production. In addition to highly valued leather which is successful and popular upholstery material, other alternative to natural leather materials are also valued, specially these for which production grinding leather waste is used. The aim of the authors publication on laboratory tests of new natural and artificial leather assortments intended for furniture upholstery, was to evaluate them in terms of physiochemical parameters as well as to determine chosen harmful to health substances in order to meet international requirements. The research of new upholstery materials assortment have shown that these are suitable for the production of high quality furniture if they refer only to standard PN-EN 13336: 2013 and BS EN 1618 + A1: 2012 requirements. 170

1. Wstęp Potrzeby i wymagania masowego klienta na rynku krajowym i międzynarodowym skłaniają producentów mebli tapicerowanych do rywalizacji z konkurencją i wprowadzania ciekawych, różnorodnych i wysokojakościowych rozwiązań materiałowych do swojej produkcji. Produkowane obecnie materiały tapicerskie mogą być stosowane do każdego rodzaju mebla miękkiego typu: sofa, fotel, a także na siedziska krzeseł oraz foteli biurowych. Oprócz wysoko cenionej skóry naturalnej jako materiału tapicerskiego, dużym powodzeniem cieszą się również substytuty skóry naturalnej, jakimi są nowoczesne rozwiązania materiałów skóropodobnych skóry sztuczne (skóry syntetyczne), otrzymywane w wyniku pokrywania (głównie żywicami syntetycznymi) najczęściej tekstylnego podłoża [1]. Przykładem nowoczesnych rozwiązań jest sztuczna skóra (o nazwie handlowej CORIUM ), w skład której w podobnych proporcjach wchodzi poliuretan, poliester (bawełna) oraz mielona skóra naturalna, choć prace nad technologiami, w których stosuje się animalizację sztucznych skór poromerycznych wbudowania w ich strukturę pewnej ilości kolagenu głównego składnika skór naturalnych, były podejmowane już w latach siedemdziesiątych [2]. Materiały przeznaczone na tapicerkę meblową, ze względu na specyfikę i długi okres użytkowania, muszą spełniać wysokie wymagania określone w normach międzynarodowych, z tego względu istnieje potrzeba kontroli jakości tych wyrobów, zwłaszcza pod względem parametrów fizykomechanicznych, a także kontrolnie zawartości substancji szkodliwych dla zdrowia. Instytut Przemysłu Skórzanego Oddział w Krakowie, posiadający wieloletnie doświadczenie w zakresie oceny jakości materiałów przemysłu lekkiego, podjął kompleksowe badania laboratoryjne wytypowanych nowych na rynku asortymentów skór naturalnych i sztucznych, oceniając ich jakość pod kątem zastosowania na wyroby meblowe. 2. Badania eksperymentalne ocena parametrów fizykomechanicznych i wybranych chemicznych 2.1. Materiał i metodyka badawcza Ocenie poddano następujące próby materiałów przeznaczonych na tapicerki meblowe, tj.: skóry naturalne: próba nr 1 skóra naturalna bydlęca dwubarwna tłoczona, kolor brązowy próba nr 2 skóra naturalna bydlęca dwubarwna tłoczona, kolor brązowy próba nr 3 skóra naturalna bydlęca dwubarwna tłoczona, kolor brązowy próba nr 4 skóra naturalna bydlęca dwubarwna, kolor musztardowy próba nr skóra naturalna bydlęca dwubarwna, kolor jasny brązowy próba nr 6 skóra naturalna bydlęca deseniowana, kolor jasny brązowy próba nr 7 skóra naturalna bydlęca deseniowana, kolor zielony 171

skóry sztuczne: próba nr 8 skóra sztuczna, kolor ciemny brązowy próba nr 9 skóra sztuczna, kolor czerwony próba nr 10 skóra sztuczna, kolor burgund próba nr 11 skóra sztuczna, kolor ciemny brązowy próba nr 12 skóra sztuczna, kolor beżowy próba nr 13 skóra sztuczna, kolor czarny. Materiały poddano specjalistycznym badaniom laboratoryjnym w zakresie parametrów fizykochemicznych oraz oznaczania wytypowanych substancji szkodliwych dla zdrowia. W zakresie parametrów fizykochemicznych wyznaczono: grubość skór wg normy PN-EN ISO 289:200 [3] parametry wytrzymałościowe: wytrzymałość na rozciąganie (dla materiałów skóropodobnych) zgodnie z PN-EN ISO 1421:2001 [4] oraz siłę rozdzierającą (dla skór naturalnych i materiałów skóropodobnych) zgodne z PN-EN ISO 3377-1:2012 [] oraz zgodnie z PN-EN ISO 4674-1:200 [6] odporność barwy na tarcie suche, mokre i z udziałem potu zgodnie z PN-EN ISO 11640:2013 [7] odporność na wielokrotne zginanie na sucho zgodnie z PN-EN ISO 402-1:2012 [8] odporność barwy na kroplę wody zgodnie z PN-EN ISO 1700:2001 [9] parametr ph wyciągu wodnego wg PN-EN ISO 404:2009 [10] odporność na ścieranie na sucho i na mokro zgodnie z PN-EN ISO 17076-2:2011 [11]. Wybrane próby materiałów poddano również badaniom w zakresie oznaczania zawartości wytypowanych substancji szkodliwych: chromu (VI) wg metodyki podanej w normie PN-EN ISO 1707:2009 [12] formaldehydu zgodnie z PN-EN ISO 17226-2:2009 [13]. 2.2. Wymagania techniczne dla kategorii A, B i C badanych rodzajów materiałów tapicerskich skórzanych i skóropodobnych W tabelach 1 i 2 przedstawiono wymagania techniczne stawiane materiałom tapicerskim skórzanych i sztucznym, zgodne z normami: dla skór naturalnych: PN-EN 13336:2013 [14] dla skór sztucznych: PN-EN 1618+A1:2012 [1] oraz stawiane przez IPS O/Kraków, z którymi porównano wyniki badań własnych. 170

Tabela 1. Wymagania techniczne wg norm PN-EN oraz IPS O/Kraków dla badanych rodzajów materiałów tapicerskich skórzanych skór naturalnych Lp. Rodzaj wskaźnika Jedn. miary Wymagania techniczne wg PN-EN 13336:2013 oraz IPS O/Kraków 1 Grubość mm 2 Siła rozdzierająca N > 20 Odporność barwy na tarcie: suche zabrudzenie filcu zmiana barwy próbek mokre 3 zabrudzenie stopień szarej filcu skali zmiana barwy próbek przy udziale potu zabrudzenie filcu zmiana barwy próbek 4 Odporność na wielokrotne zginanie w temp. pokojowej na sucho: wzdłuż wszerz liczba zgięć min. 4 po 00 cyklach min. 3/4 po 20 cyklach min. 3/4 po 80 cyklach min. 0 000 bez uszkodzeń Odporność barwy na stopień kroplę wody szarej skali 3 6 ph 3,-7,0 7 Liczba dyferencji 0,7 8 9 10 Odporność na ścieranie na aparacie Marindale'a, (przy obciążeniu 12 kpa, ścieracz tkanina wełniana): na sucho na mokro Zawartość chromu (VI) Zawartość formaldehydu liczba cykli mg/kg mg/kg Wymagania techniczne wg PN-EN 1618+A1:2012 wymagania dla kategorii A, B, C A B C 102 400 1 200 38 400 2 000 wg IPS O/Kraków niewykrywalny wg IPS O/Kraków 7,0 wg IPS O/Kraków 173

Tabela 2. Wymagania techniczne wg norm PN-EN oraz IPS O/Kraków dla kategorii A, B i C badanych rodzajów materiałów tapicerskich skóropodobnych skór sztucznych Lp. Rodzaj wskaźnika Jedn. miary Wymagania techniczne wg PN-EN 1618:2012 oraz IPS O/Kraków Kateg. A Kateg. B Kateg. C 1 Grubość mm 2 Wytrzymałość na rozciąganie: wzdłuż wszerz N/cm 380 280 20 180 200 140 3 4 6 Siła rozdzierająca wzdłuż wszerz Odporność barwy na tarcie: suche zabrudzenie filcu zmiana barwy próbek mokre zabrudzenie filcu zmiana barwy próbek przy udziale potu zabrudzenie filcu zmiana barwy próbek Odporność na wielokrotne zginanie w temp. pokojowej na sucho: wzdłuż wszerz Odporność na ścieranie na aparacie Marindale'a, (przy obciążeniu 12 kpa, ścieracz tkanina wełniana): na sucho na mokro N 0 0 stopień szarej skali liczba zgięć liczba cykli 44 44 31 31 min. 4 po 00 cyklach wg PN-EN 13336:2013 min. 3/4 po 20 cyklach wg PN-EN 13336:2013 min. 3/4 po 80 cyklach wg PN-EN 13336:2013 > 100 000 > 0 000 102 400 0 000 38 400 2 000 wg IPS O/Kraków 170

W przypadku parametrów chemicznych substancji szkodliwych: chromu (VI) i formaldehydu badanych w skórach naturalnych, wyniki porównywano do wymagań IPS O/Kraków. Wyniki parametru odporności barwy na tarcie suche, mokre i z udziałem potu, zarówno w przypadku skór naturalnych, jak i skór sztucznych, porównano do wymagań normy PN-EN 13336:2013. Wyniki parametru odporności na ścieranie na aparacie Marindale'a na sucho, zarówno w przypadku skór naturalnych, jak i skór sztucznych, porównano do wymagań normy PN-EN 1618+A1:2012. Norma ta nie zakłada jednak ścierania na mokro, wyniki porównywano więc również do wymagań IPS O/Kraków. 2.3. Wyniki badań własnych 2.3.1. Wyniki badań parametrów fizykomechanicznych i chemicznych Wyniki badań prowadzonych dla próbek skór naturalnych zestawiono w tabelach 3 i 4, a dla próbek skór sztucznych w tabelach 6 i 7 oraz na wykresie 1. Tabela 3. Wyniki badań laboratoryjnych parametrów fizykomechanicznych dla próbek skór naturalnych Nr pr. Gr. [mm] Siła rozdzierająca [N] 1 1.03 229,4 2 1.06 120,2 3 1,24 126,2 4 1,21 107,4 1,02 104,8 Odporność na ścieranie [liczna cykli] na sucho na mokro 102 400/* 000/** wytrzymuje uszkodzenia 102 400 000/** wytrzymuje uszkodzenia 102 400/* 12 000/*** wytrzymuje uszkodzenia 000/* 000/** uszkodzenia uszkodzenia 000/* 000/** uszkodzenia uszkodzenia Odporność barwy na kroplę wody [ szarej skali] 6 1,09 7 0,99 Objaśnienia symboli: /* lekkie starcie barwy zewnętrznej powłoki wykończalniczej; /** całkowite starcie powłoki wykończalniczej; /*** całkowite starcie powłoki lakierniczej 17

Tabela 4. Wyniki badań laboratoryjnych parametrów fizykomechanicznych cd i chemicznych dla próbek skór naturalnych Nr pr. 1 2 3 4 Odporność na zginanie [liczna zgięć] 0 000 bez uszkodzeń 0 000 bez uszkodzeń 2 000 bez uszkodzeń 0 000 uszkodzenia 0 000 bez uszkodzeń 6 7 Odporność barwy na tarcie [ szarej skali] suche mokre pot 4/ 4 /f 3 /f 3 /*p 2 /**p 2 /f 3 /*p 1 /**p ph [ ] 4,64 4,13 4,3 Chrom (VI) [mg/kg] nie wykryto nie wykryto nie wykryto Formaldehyd / z [mg/kg] 2,1/ z 43,/ z 6,2/ z 4,43 4,82 Objaśnienia symboli: /f zabrudzenia powstałe na filcu ocenione wg szarej skali; /p zmiany kolorystyczne powstałe na powierzchni próbek skóry; /* starcie powłoki wykończalniczej; /** rozległe starcie powłoki wykończalniczej; / z wynik podano w przeliczeniu na masę skóry o wilgotności 0 %. Tabela 6. Wyniki badań laboratoryjnych parametrów fizykomechanicznych dla próbek skór sztucznych Nr pr. Gr. [mm] 8 0,92 9 1,3 10 0,93 11 1,2 12 0,26 13 0,7 Wytrzymałość na rozciąganie [N/cm] 866,1 wzdłuż 30,9 wszerz 684,1 wzdłuż 90,0 wszerz 74,9 wzdłuż 30,9 wszerz 873,6 wzdłuż 880,4 wszerz 1027,4 wzdłuż 81,9 wszerz 489,1 wzdłuż 262,3 wszerz Siła rozdzierająca [N] 4,33 wzdłuż 67,06 wszerz 107,02 wzdłuż 134,7 wszerz 41,77 wzdłuż 62,18 wszerz 84,2 wzdłuż 7,81 wszerz 96,24 wzdłuż 16,6 wszerz 89,9 wzdłuż 6,04 wszerz Objaśnienia symboli: /* przetarcia powłoki wykończalniczej; /** intensywne zabrudzenie próbek Odporność na ścieranie [liczna cykli] na sucho na mokro 36 400/* 10 000/* uszkodzenia uszkodzenia 36 400/* 000/* uszkodzenia uszkodzenia 102 400 2 000 wytrzymuje wytrzymuje 102 400 2 000 wytrzymuje wytrzymuje 102 400/** 16 000/* wytrzymuje uszkodzenia 102 400 2 000 wytrzymuje wytrzymuje 170

1200 1000 800 600 400 8 9 10 11 12 13 200 0 Wytrzymałość na rozciąganie [N/cm] wzdłuż Wytrzymałość na rozciąganie [N/cm] wszerz Siła rozdzierająca [N] wzdłuż Siła rozdzierająca [N] wszerz Wykres 1. Graficzne przedstawienie wyników badań laboratoryjnych wybranych parametrów fizykomechanicznych próbek skór sztucznych Tabela 7. Wyniki badań laboratoryjnych parametrów fizykomechanicznych dla próbek skór sztucznych Nr pr. 8 9 10 11 12 13 Odporność na zginanie [liczna zgięć] 100 000/ 2 wzdłuż 100 000/ 1 wszerz 100 000/ 1 wzdłuż 100 000/ 3 wszerz 10 000/ 4 wzdłuż 10 000/ 4 wszerz 100 000/ 1 wzdłuż 100 000/ 1 wszerz 60 000/ 4 wzdłuż 100 000/ 1 wszerz 100 000/ 1 wzdłuż 100 000/ 1 wszerz Odporność barwy na tarcie [ szarej skali] suche mokre pot Objaśnienia symboli: /f zabrudzenia powstałe na filcu ocenione wg szarej skali; /p zmiany kolorystyczne powstałe na powierzchni próbek skóry; / 1 bez uszkodzeń; / 2 pękanie układu od lewej strony (od mizdry); / 3 zapoczątkowanie pękania powłoki tworzywowej na jednej próbce; / 4 uszkodzenia powłoki pękanie; / powierzchnia jednej z sześciu próbek uległa uszkodzeniu pęknięcia powłoki. 177

2.4. Analiza wyników badań parametrów fizykomechanicznych i chemicznych w badanych próbkach skór naturalnych i skór syntetycznych 2.4.1. Analiza wyników badań materiałów tapicerskich skór naturalnych Wszystkie badane skóry naturalne uzyskały bardzo wysokie wyniki sił rozdzierania, znacznie przekraczające wymagania normy PN-EN 13336:2013, tj. wartość > 20 N. W zakresie pozostałych wskaźników fizykomechanicznych, wszystkie badane skóry naturalne charakteryzują się również bardzo wysokim parametrem odporności barwy na kroplę wody, tj. na wymagane 3 szarej skali. Większość skór spełnia też wymagania odporności na zginanie w temperaturze pokojowej, tj. min. 0 000 zgięć bez uszkodzeń, z wyjątkiem skóry nr 3, która wytrzymała połowę wymaganych zgięć (2 000 zgięć bez uszkodzeń). W zakresie opornościami barwy na tarcie zbadano wszystkie siedem prób skór naturalnych. Wszystkie badane skóry spełniły wymagania odporności barwy na tarcie na sucho (min. 4 szarej skali po 00 cyklach). Spełniły one również wymagania odporności barwy na tarcie na mokro (min. 3/4 szarej skali po 20 cyklach), chociaż w przypadku prób: o nr oraz o nr 7, wykazano zmiany kolorystyczne powstałe na powierzchni powłoki skóry, odpowiadające 3 szarej skali. Odporność barwy na tarcie przy udziale potu (wymagane min. 3/4 szarej skali po 80 cyklach) wykazała większość badanych skór, z wyjątkiem prób: nr oraz nr 7, w których wystąpiło rozległe starcie powłoki wykończalniczej. W przypadku odporności na ścieranie na sucho i na mokro parametru badanego dodatkowo poza wymaganiami normy PN-EN 13336:2013, porównywanymi do wymagań normy PN-EN 1618+A1:2012 (ścieranie na sucho) oraz wymagań IPS O/Kraków (ścieranie na mokro) zbadano pięć spośród siedmiu ocenianych skór, tj. próby o nr od 1 do. Najlepszą odporność na ścieranie na sucho wykazała próba o nr 2, tj. 102 400 cykli, dzięki czemu można zakwalifikować materiał do klasy A. Niemal tak samo wysokie wartości odporności na ścieranie na sucho uzyskały skóry: o nr 1 i nr 3, chociaż w przypadku obu tych prób na powierzchni pojawiło się lekkie starcie barwy zewnętrznej powłoki wykończalniczej. Próba o nr nie spełniła wymagań odporności na ścieranie na sucho dla najniższej kategorii C, tj. 38 400 cykli, już przy 000 cykli wystąpiło lekkie starcie barwy zewnętrznej powłoki wykończalniczej. Badanie odporności na ścieranie na mokro wykazało, że żadna z badanych prób skór naturalnych nie spełniła wymagań IPS O/Kraków dla najniższej z kategorii C, tj. w przypadku prób o nr: 1, 2, 4, wystąpiło całkowite starcie powłoki wykończalniczej przy 000 cykli potarć. W przypadku próby o nr 3, wystąpiło całkowite starcie powłoki lakierniczej przy 12 000 cykli potarć. Wartości ph roztworu wodnego dla pięciu spośród siedmiu badanych skór (o nr 1 do ) są właściwe i mieszczą się w granicach wartości wymaganej (3,-7,0). Dodatkowo poza wymaganiami normy PN-EN 13336:2013 zbadano także zawartość substancji szkodliwych dla zdrowia, takich jak: chrom (VI) i formaldehyd, a wyniki porównano z wymaganiami IPS O/Kraków. We wszystkich wytypowanych do badań pod względem zawartość substancji szkodliwych próbach skór naturalnych (o nr 1 do 3), nie wykryto obecności chromu (VI). W każdej z tych prób wykryto pewną 170

zawartość formaldehydu, mieści się ona jednak w zakresie dopuszczalnych wartości 7,0 mg/kg wg wymagań IPS O/Kraków. 2.4.2. Analiza wyników badań materiałów tapicerskich skór sztucznych Wszystkie badane skóry sztuczne uzyskały bardzo dobre wyniki wytrzymałości na rozciąganie wzdłuż i wszerz, przekraczające wymagania normy PN-EN 1618:2012 dla najwyższej z kategorii A, tj. 380 wzdłuż i 280 wszerz, z wyjątkiem materiału o nr 13, w przypadku którego wartość wytrzymałości na rozciąganie wszerz jest nieco zaniżona (262,3 na wymagane 280 N/cm wszerz), jednak wartość spełnia wymagania kategorii B, tj. 180 N/cm wszerz. Wyniki dla siły rozdzierającej wzdłuż i wszerz również są bardzo wysokie, przekraczające wartości wymagane dla kategorii A, tj. 0 N wzdłuż i wszerz, za wyjątkiem próby o nr 10, w przypadku której wartość siły rozdzierającej wzdłuż spełnia wymagania kategorii C, tj. 41,7 N na wymagane 31 N dla kategorii C. Najlepsze wyniki wytrzymałości na rozciąganie wzdłuż i wszerz oraz siły rozdzierającej wzdłuż i wszerz uzyskały próby o nr 9, 11 i 12. Wszystkie badane skóry sztuczne (od nr 8 do 13) charakteryzują się zróżnicowanymi wartościami parametru odporności na zginanie w temperaturze pokojowej na sucho. Materiały o nr: 11 i 13, spełniają wymagania kategorii A (wg PN- EN 1618:2012), tj. 100 000 zgięć bez uszkodzeń. Taką liczbę zgięć, ale jedynie wszerz, wytrzymują również próby nr 8 i nr 12. Natomiast 100 000 zgięć bez uszkodzeń wzdłuż, wytrzymuje próba nr 9. Wszystkie próby, za wyjątkiem nr 10, spełniły wymagania kategorii B wg PN-EN 1618:2012, tj. 0 000 zgięć bez uszkodzeń. W zakresie opornościami barwy na tarcie, wszystkie próby skór sztucznych wykazały wynik równy szarej skali na sucho, na mokro i z udziałem potu, a więc spełniły wymagania normy PN-EN 13336:2013. W przypadku wyników odporności na ścieranie na sucho i na mokro parametru badanego dodatkowo i porównywanego do wymagań normy PN-EN 1618+A1:2012 (ścieranie na sucho) oraz wymagań IPS O/Kraków (ścieranie na mokro) zbadano wszystkie sześć prób skór sztucznych, tj. próby oznaczone nr 8 do 13. Najlepszą odporność na ścieranie wykazały próby o nr 9, 11 i 13, tj. na sucho 102 400 oraz na mokro 2 000 cykli spełniły wartości wymagane dla kategorii A wg normy PN-EN 1618:2012 i IPS O/Kraków. Próba nr 12 również spełnia wymaganie stawiane kategorii A na sucho (choć uległa intensywnemu zabrudzeniu); na mokro próba nie spełnia stawianych wymagań 2 000 cykli bez uszkodzeń. Pozostałe próby nie spełniły wymagań odporności na ścieranie na sucho i na mokro, stawianych którejkolwiek z pozostałych kategorii: B lub C. Wyniki ścierania skór sztucznych również (podobnie, jak w przypadku skór naturalnych) potwierdzają potrzebę zwrócenia uwagi producentom wyrobów, by dokonali oni modyfikacji technologii wykończania powierzchni materiałów, w celu eliminacji zjawiska ich przedwczesnego przecierania się. 179

3. Wnioski końcowe Większość skór naturalnych i sztucznych, poddanych badaniom jakościowym, charakteryzuje się zróżnicowanym poziomem parametrów przetwórczych i właściwościami zapewniającymi komfortowe użytkowanie wyrobów meblowych, tapicerowanych tymi materiałami. Wyniki przeprowadzonych badań laboratoryjnych nowych asortymentów materiałów tapicerskich pokazały ich przydatność do produkcji wysokojakościowych mebli, odnosząc je tylko do wymagań norm PN-EN 13336:2013 i PN-EN 1618+A1:2012. Dodatkowo przeprowadzone badania odporności na ścieranie sugerują potrzebę dokonania modyfikacji wykończenia niektórych z badanych wyrobów, w celu poprawy parametrów wytrzymałościowych, a tym samym poszerzenia spektrum stosowania tych wyrobów. Wyniki badań zawartości substancji szkodliwych, tj. chromu (VI) i formaldehydu w skórach naturalnych pokazały, że nie zawierają one tych substancji w ilości szkodliwej dla zdrowia. 4. Literatura [1] Encyklopedia Techniki Przemysł lekki, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa, 1986, ISBN 83-204-074-2 [2] PL 80169 B1 Sposób wytwarzania sztucznych skór o właściwościach higienicznych zbliżonych do skór naturalnych,1977 [3] PN-EN ISO 289:200 wersja polska. Skóra wyprawiona Badania fizyczne i mechaniczne Wyznaczanie grubości [4] PN-EN ISO 1421:2001 wersja polska. Płaskie wyroby tekstylne powleczone gumą lub tworzywami sztucznymi Wyznaczanie wytrzymałości na rozciąganie i wydłużenia przy zerwaniu [] PN-EN ISO 3377-1:2012 wersja angielska. Skóra wyprawiona Badania fizyczne i mechaniczne Wyznaczanie siły rozdzierającej Część 1: Rozdzieranie jednostronne [6] PN-EN ISO 4674-1:200 wersja polska. Płaskie wyroby tekstylne powleczone gumą lub tworzywami sztucznymi Wyznaczanie odporności na rozdzieranie Część 1: Metody rozdzierania ze stałą prędkością [7] PN-EN ISO 11640:2013 wersja angielska. Skóra wyprawiona Badanie odporności barwy Odporność barwy na cykliczne tarcie ruchem posuwisto-zwrotnym [8] PN-EN ISO 402-1:2012 wersja angielska. Skóra wyprawiona Wyznaczanie odporności na zginanie Część 1: Metoda fleksometryczna [9] PN-EN ISO 1700:2001 wersja polska. Skóra wyprawiona Badanie odporności barwy Odporność barwy na kroplę wody [10] PN-EN ISO 404:2009 wersja polska. Skóra wyprawiona Badania chemiczne Oznaczanie ph [11] PN-EN ISO 17076-2:2011 wersja angielska. Skóra wyprawiona Wyznaczanie odporności na ścieranie Część 2: Metoda Martindale z kulkową płytą 170

[12] PN-EN ISO 1707:2009 wersja polska. Skóra wyprawiona Badania chemiczne Oznaczanie zawartości chromu (VI) [13] PN-EN ISO 17226-2:2009 wersja polska. Skóra wyprawiona Chemiczne oznaczanie zawartości formaldehydu Część 2: Metoda z wykorzystaniem analizy kolorymetrycznej [14] PN-EN 13336:2013 wersja angielska. Skóra wyprawiona Właściwości skór tapicerskich Wytyczne do selekcjonowania skór meblowych [1] PN-EN 1618+A1:2012 wersja angielska. Płaskie wyroby tekstylne powleczone gumą lub tworzywami sztucznymi Wyroby meblowe Klasyfikacja i metody badania 181