Kryminologiczna i prawna problematyka środków odurzających Temat XV Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, część 1
Ustawa o zapobieganiu narkomanii z dnia 31 stycznia 1985 r. Dz. U. z dnia 12 lutego 1985 r., nr 4, poz. 15. 2
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r. Dz. U. z dnia 14 lipca 1997 r., nr 75, poz. 468. 3
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. Dz. U. z dnia 19 września 2005 r., nr 179, poz. 1485 z pózn. zmianami. 4
Struktura ustawy Rozdział 1: Przepisy ogólne Rozdział 2: Podmioty realizujące zadania w zakresie przeciwdziałania narkomanii Rozdział 3: Działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i zapobiegawcza Rozdział 4: Postępowanie z osobami uzależnionymi Rozdział 5: Prekursory, środki odurzające i substancje psychotropowe Rozdział 6: Uprawa maku i konopi Rozdział 6a: Kara pieniężna Rozdział 7: Przepisy karne Rozdział 8: Zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe 5
Przeciwdziałanie narkomanii Art. 2. 1. Przeciwdziałanie narkomanii realizuje się przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowo-wychowawczej i zdrowotnej, a w szczególności: 1) działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i zapobiegawczą; 2) leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych; 3) ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych; 4) nadzór nad substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii; 5) zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii; 6) nadzór nad uprawami roślin zawierających substancje, których używanie może prowadzić do narkomanii. 6
Przeciwdziałanie narkomanii Art. 6. 1. Działalność w zakresie przeciwdziałania narkomanii prowadzi Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, zwane dalej "Biurem". 2. Biuro jest jednostką budżetową podległą ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. 3. ( ) 7
Przeciwdziałanie narkomanii www.kbpn.gov.pl 8
Przeciwdziałanie narkomanii Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii www.cinn.gov.pl 9
Słowniczek pojęć ustawowych Art. 4. ustawy: definiuje 38 pojęć używanych w ustawie; 10
Pojęcia środka odurzającego i substancji psychotropowej Art. 4. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 26) środek odurzający każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy; 25) substancja psychotropowa każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie substancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy; 11
Pojęcia środka odurzającego i substancji psychotropowej na gruncie k.k. Art. 178a k.k. Kto znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym Art.95 k.k. Stosowanie zakłady leczniczego: także mowa o przestępstwie popełnionym w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. 12
Pojęcia środka odurzającego i substancji psychotropowej na gruncie k.k. Uchwała SN dnia 27 lutego 2007 r. I KZP 36/06 Pojęcie środka odurzającego w rozumieniu art.178a k.k. obejmuje nie tylko środki odurzające wskazane w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii Dz.U. Nr 179, poz.1485), lecz również inne substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działające na ośrodkowy układ nerwowy, których użycie powoduje obniżenie sprawności w zakresie kierowania pojazdem 13
Pojęcia środka odurzającego i substancji psychotropowej na gruncie k.k. Art.87 k.w. Kto znajdując się w stanie po użyciu alkoholu, lub podobnie działającego środka (...). 14
Pojęcia środka odurzającego i substancji psychotropowej na gruncie k.k. Postulowane poprawne rozwiązanie de lege ferenda: Art.178a k.k. Kto [ ] w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego, substancji psychotropowej, lub innego podobnie działającego środka ( ). trudne jednak niestety do przyjęcia ze względów na konsekwencje jakie wynikną z zasad prawa intertemporalnego. 15
Pojęcie prekursora Art. 4. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 16) prekursor prekursor narkotykowy będący substancją sklasyfikowaną, o której mowa w art. 2 pkt a rozporządzenia 273/2004, którego kategorię określa załącznik nr 1 do tego rozporządzenia; 16
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 20 marca 2009 (DZ.U. nr 63, poz.520) wciągnięcie na listę środków odurzających i substancji psychotropowych 17 środków i roślin; dokonana bez jakiejkolwiek oceny eksperckiej, niejako przy okazji rządowej nowelizacji ustawy w związku z wciągnięciem na listę substancji kontrolowanych BZP; nowelizacja była wynikiem inicjatywy poselskiej, co umożliwiło obejście wymogu konsultacji międzyresortowych, opinii eksperckich itp.; kontrolą objęto rośliny, a nie substancje co jest ewenementem; 17
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 8 października 2010 (Dz.U. nr 213 poz.1396) wprowadzenie niezbyt precyzyjnej definicji środka zastępczego: Art.3 pkt 27 środek zastępczy substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierające taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych; do środków zastępczych nie stosuje się przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów; 18
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 8 października 2010 (Dz.U. nr 213 poz.1396) wprowadzenie procedury czasowego zawieszania obrotu substancją : Art. 44b. Zakazuje się wytwarzania i wprowadzania do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środków zastępczych. Art. 44c. 1. W przypadku stwierdzenia wytwarzania lub wprowadzania do obrotu środka zastępczego lub produktu, co do którego zachodzi podejrzenie, że jest on środkiem zastępczym, właściwy państwowy inspektor sanitarny stosuje odpowiednio przepisy art. 27c ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.); 19
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 8 października 2010 (Dz.U. nr 213 poz.1396) procedura czasowego zawieszania obrotu substancją wprowadzona do ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej: Art. 27c. 1. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że produkt stwarza zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, właściwy państwowy inspektor sanitarny wstrzymuje, w drodze decyzji, jego wytwarzanie lub wprowadzanie do obrotu lub nakazuje wycofanie produktu z obrotu na czas niezbędny do przeprowadzenia oceny i badań jego bezpieczeństwa, nie dłuższy jednak niż 18 miesięcy. ( ) 6. W przypadku stwierdzenia, że produkt stwarza zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, właściwy państwowy inspektor sanitarny zakazuje, w drodze decyzji, wytwarzania produktu lub wprowadzania produktu do obrotu, a także nakazuje wycofanie produktu z obrotu oraz jego zniszczenie na koszt strony postępowania. 20
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 8 października 2010 (Dz.U. nr 213 poz.1396) kara pieniężna: Art. 52a. 1. Kto wytwarza lub wprowadza do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środek zastępczy, podlega karze pieniężnej w wysokości od 20.000 zł do 1.000.000 zł. 2. Karę pieniężną, o której mowa w ust. 1, wymierza, w drodze decyzji, właściwy państwowy inspektor sanitarny. Decyzji nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności. 3. Ustalając wysokość kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1, właściwy państwowy inspektor sanitarny uwzględnia w szczególności ilość wytworzonego lub wprowadzonego do obrotu środka zastępczego. 21
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 8 października 2010 (Dz.U. nr 213 poz.1396) kara pieniężna: Art. 52a. ( ) 4. Do kary pieniężnej, o której mowa w ust. 1, w zakresie nieuregulowanym w ustawie, stosuje się odpowiednio przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z późn. zm. 7) ), z tym że organowi, o którym mowa w ust. 2, przysługują uprawnienia organu podatkowego. 5. Kara pieniężna, o której mowa w ust. 1, stanowi dochód budżetu państwa. 22
Problem kontroli dopalaczy Nowelizacja ustawy z 8 października 2010 (Dz.U. nr 213 poz.1396) poniechanie stworzenia systemu oceny ryzyka na wzór rozwiązań unijnych; poniechanie próby rozwiązania problemu sieci sprzedających dopalacze przy użyciu prawa ochrony konsumentów itp.; co jest problemem: dopalacze czy handlujące nimi sieci? 23
Problem kontroli dopalaczy Dotychczasowe uzupełnienia listy substancji kontrolowanych Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. nr 63, poz.520) Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. nr 143, poz.962) Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. nr 105, poz.614) 24
Problem kontroli nowych substancji psychoaktywnych Trzy systemy definiowania substancji kontrolowanych indywidualne listy; definicja rodzajowa (generic definition); definicja analogowa (analogue definition); 25
Problem kontroli dopalaczy Przykład definicji rodzajowej Misuse of Drugs Act 1971 (UK) Schedule 2, Part I, Class A Drugs Section 1 The following substances and products: (a) ( ) (b) any compound (not being a compound for the time being specified in sub-paragraph (a) above) structurally derived from tryptamine or from a ring-hydroxy tryptamine by substitution at the nitrogen atom of the side chain with one or more alkyl substituents but no other substituent; (c) (e) 26
Problem kontroli dopalaczy Przykład definicji analogowej United States Analogue Act (1986) każda substancja będąca pochodną substancji umieszczonych w wykazie I lub II, jeśli: jej struktura chemiczna jest istotnie (substantially) podobna do struktury chemicznej substancji kontrolowanej (umieszczonej w wykazie I lub II), oraz poprzez którą konkretna osoba zakłada, że osiągnie, lub ma zamiar osiągnąć efekt istotnie podobny lub silniejszy, niż efekt wywierany przez substancje kontrolowaną umieszczoną w wykazie I lub II. 27
Leczenie Na leczenie sensu largo składa się: leczenie; rehabilitacja; reintegracja; 28
Leczenie Art.4 6) leczenie leczenie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem środków odurzających lub substancji psychotropowych; 22) rehabilitacja proces, w którym osoba z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi przez przyjmowanie środków odurzających lub substancji psychotropowych osiąga optymalny stan zdrowia, funkcjonowania psychicznego i społecznego; 23) reintegracja efekt działań określonych w art. 14-16 i art. 18 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143, z pózn. zm.4)); 29
Dobrowolność leczenia Art. 25. Podjęcie leczenia, rehabilitacji lub reintegracji osób uzależnionych jest dobrowolne, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. 30
Dopuszczalność leczenia przymusowego Niezależnie od faktu popełnienia przestępstwa Art. 30. 1. Na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub faktycznego opiekuna albo z urzędu sąd rodzinny może skierować niepełnoletnią osobę uzależnioną na przymusowe leczenie i rehabilitację. 2. Czasu przymusowego leczenia i rehabilitacji nie określa się z góry, nie może on być jednak dłuższy niż 2 lata. 3. Jeżeli osoba uzależniona ukończy 18 lat, przed zakończeniem przymusowego leczenia lub rehabilitacji, sąd rodzinny może je przedłużyć na czas niezbędny do osiągnięcia celu leczenia lub rehabilitacji, łącznie nie dłuższy jednak niż określony w ust. 2. 4. ( ) 31
Dopuszczalność leczenia przymusowego Sprawców przestępstw oraz czynów karalnych Art. 29. 1. W zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej prowadzi się leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych umieszczonych w tych zakładach. 2. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i tryb postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i reintegracyjnego w stosunku do osób uzależnionych, umieszczonych w: 1) zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, 2) jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej ( ). 32
Leczenie przymusowe W związku z popełnieniem czynu karalnego sprawcy nieletni Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i readaptacyjnego w stosunku do osób uzależnionych umieszczonych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Dz. U. z 2007 r. Nr 93, poz. 627 33
Leczenie przymusowe W związku z popełnieniem czynu karalnego sprawcy nieletni oddzielne zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne; pobyt w takim zakładzie może wynikać z decyzji sądu rodzinnego w orzeczeniu pierwotnym, lub być wynikiem przeniesienia ze zwykłego zakładu na podstawie decyzji administracji, która w pewnych wypadkach wymaga zgody sędziego rodzinnego; leczenie, rehabilitację i readaptację w zakładach prowadzi się metodami i środkami ogólnie stosowanymi w tego rodzaju postępowaniu; leczenie w takich zakładach nie obejmuje detoksykacji, leczenia substytucyjnego oraz postępowania wymagającego leczenia w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej; w tym ostatnim wypadku stosuje się art.90 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich; 34
Dopuszczalność leczenia przymusowego W związku z popełnieniem czynu karalnego sprawcy nieletni Art.90 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich: 1 Dyrektor zakładu poprawczego może umieścić nieletniego na czas określony poza zakładem, jeśli przemawiają za tym: ( ) 3) potrzeba specjalistycznego leczenia; ( ) 3 O decyzji w sprawie umieszczenia nieletniego poza zakładem poprawczym dyrektor zakładu zawiadamia sąd rodzinny, który wykonuje orzeczenie. Do wykonania decyzji, o której mowa w 1, dyrektor zakładu może przystąpić po zaakceptowaniu jej przez sąd. 35
Dopuszczalność leczenia przymusowego W związku z popełnieniem czynu karalnego sprawcy nieletni Art.12 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich: W razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzania się w stan odurzenia, sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. 36
Leczenie przymusowe W związku z popełnieniem przestępstwa sprawcy dorośli Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i readaptacyjnego w stosunku do osób uzależnionych umieszczonych w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej. Dz. U. z 2007 r. Nr 5, poz. 40 37
Dopuszczalność leczenia przymusowego W związku z popełnieniem przestępstwa sprawcy dorośli Leczenie i rehabilitacja obejmuje: osoby zobowiązane przez sąd orzekający w sprawie lub sąd penitencjarny do poddania się takim oddziaływaniom w toku odbywania kary pozbawienia wolności; osoby, które wyraziły zgodę na poddanie się takim oddziaływaniom w toku odbywania kary pozbawienia wolności; 38
Dopuszczalność leczenia przymusowego W związku z popełnieniem przestępstwa - sprawcy dorośli Art.117 kodeksu karnego wykonawczego: Skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholu albo środków odurzających lub psychotropowych ( ) obejmuje się, za jego zgodą, odpowiednim leczeniem i rehabilitacją; w razie jej braku o stosowaniu leczenia lub rehabilitacji orzeka sąd penitencjarny. 39
Leczenie substytucyjne Art. 28. 1. Osoba uzależniona może być leczona przy zastosowaniu leczenia substytucyjnego. 40
Leczenie substytucyjne Art.4 7) leczenie substytucyjne stosowanie, w ramach programu leczenia uzależnienia, produktów leczniczych lub środków odurzających o działaniu agonistycznym na receptor opioidowy; 41
Leczenie substytucyjne Art. 28 ( ) 2. Leczenie substytucyjne może prowadzić zakład opieki zdrowotnej po uzyskaniu zezwolenia wojewody, wydanego po uzyskaniu pozytywnej opinii dyrektora Biura odnośnie do spełniania wymagań określonych w przepisach wydanych na podstawie ust. 7. 3. Zezwolenie na leczenie substytucyjne w zakładach opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolności wydaje Dyrektor Generalny Służby Więziennej po zasięgnięciu opinii dyrektora Biura. 4. - 6. ( ) 42
Leczenie substytucyjne Art. 28. 7. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb postępowania przy leczeniu substytucyjnym oraz szczegółowe warunki, które powinien spełniać zakład opieki zdrowotnej prowadzący leczenie substytucyjne, mając na względzie dobro osób uzależnionych. Szczegóły leczenia substytucyjnego reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 października 2007 r. w sprawie leczenia substytucyjnego (Dz. U. nr 205/2007, poz.1493) 43
Leczenie substytucyjne Warunki dopuszczalności stosowania: 2 ust.1 rozporządzenia: 1) uzależnienie od opioidów, 2) ukończenie 18 lat, 3) wyrażenie zgody na leczenie i przestrzeganie jego wymogów, 4) dopuszczalność wyjątkowej kwalifikacji do leczenia substytucyjnego pacjentów, którzy nie spełniają warunku określonego w pkt.2, 44
Leczenie substytucyjne Wysokoprogowy charakter programów leczenia substytucyjnego; 6. Pacjent przyjmujący środek substytucyjny jest badany co najmniej raz w miesiącu na występowanie w moczu lub innych płynach ustrojowych środków odurzających i substancji psychotropowych innych niż stosowane w ramach programu. 45
Leczenie substytucyjne Wysokoprogowy charakter programów leczenia substytucyjnego: 2. 3. Kierownik programu lub upoważniony przez niego lekarz wykonujący zadania w programie może wyłączyć z programu pacjenta, w szczególności gdy: 1) trzykrotne kolejne lub pięciokrotne w ciągu 6 miesięcy wykonane w odstępach minimum 4-dniowych badanie płynów ustrojowych, w szczególności moczu, potwierdza przyjmowanie, innych niż stosowane w leczeniu, środków odurzających lub substancji psychotropowych; 2) pacjent odmawia poddania się badaniu, o którym mowa w 6; 3) pacjent stosuje przemoc psychiczną lub fizyczną wobec innych pacjentów lub personelu; 4) pacjent udziela innym osobom środek substytucyjny. 46
Leczenie substytucyjne Zasady wydawania i przyjmowania środka substytucyjnego: 5. 1. Środek substytucyjny jest podawany pacjentowi przez lekarza, pielęgniarkę lub wydawany przez farmaceutę w jednorazowych dawkach dziennych i przyjmowany przez pacjenta w ich obecności. Rozporządzenie określa jednak wyjątki od tej reguły ( 2 4 c) dopuszczając w pewnych okolicznościach wydawanie pacjentom dawek metadonu na dłuższe okresy wynoszące 7 do 14 dniu. 47