Ziemniak Polski 2015 nr 1 11 Ochrona OCHRONA PLANTACJI ZIEMNIAKA PRZED ZACHWASZCZENIEM mgr inż. Piotr Barbaś IHAR PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie e-mail: p.barbas@ihar.edu.pl Streszczenie W ochronie chemicznej zjawisko znoszenia cieczy opryskowej można zniwelować poprzez zastosowanie rozpylaczy antyznoszeniowych. Coraz częściej używa się rozpylaczy eżektorowych, które pracują przy wyższych ciśnieniach cieczy, zapewniając większą energię kropli, w wyniku czego mają większy zasięg i są mniej podatne na wiatr. Dzięki specjalnej konstrukcji rozpylacza z wkładką eżektorową następuje zassanie z zewnątrz powietrza i napowietrzenie kropel. Powstają duże krople o zredukowanej masie, gdyż są wypełnione pęcherzykami powietrza. W momencie zderzenia z opryskiwaną powierzchnią pęcherzyki pękają, zwiększając stopień rozpylenia cieczy. Krople wytwarzane przez rozpylacz eżektorowy nieco gorzej pokrywają powierzchnię roślin, ale doskonale penetrują łan, dzięki czemu idealnie nadają się do zabiegów herbicydami doglebowymi przed- i powschodowymi oraz do stosowania herbicydów systemicznych. Słowa kluczowe: herbicydy, ziemniak, zwalczanie chwastów Z agrożenie plantacji ziemniaka przez agrofagi, a szczególnie chwasty, jest duże i ciągle wzrasta. Ziemniak odznacza się bowiem niską zdolnością konkurencyjną wobec chwastów, która wynika z jego powolnego początkowego rozwoju (Gruczek 2001). Ponadto zachwaszczeniu upraw ziemniaka sprzyjają: wzrastający udział zbóż w strukturze zasiewów, co prowadzi do uproszczenia zmianowań, nawożenie organiczne oraz uprawy bezorkowe i niestarannie prowadzone zabiegi pielęgnacyjne (Kraska, Pałys 2002; Szymankiewicz i in. 2002). Skład gatunkowy zbiorowiska chwastów zależy w głównej mierze od czynników przyrodniczych warunków glebowych i klimatycznych (Skrzyczyńska 1999; Trąba, Ziemińska 1999) oraz agrotechnicznych (Kraska, Pałys 2002). Podstawę regulacji zachwaszczenia ziemniaków powinien stanowić ekonomiczny próg szkodliwości chwastów, który wynika z bilansu strat plonów, spowodowanych określonym stopniem zachwaszczenia, i kosztów użycia herbicydów (Pomykalska 1991). Regulację taką należy uznać za ekonomicznie celową, jeżeli różnica między wielkością plonów a kosztami zastosowania herbicydów będzie dodatnia i większa od nakładów na te zabiegi. Okres od posadzenia do wschodów niesie dla ziemniaka największe zagrożenie ze strony chwastów, ale jednocześnie jest najbardziej sprzyjający, jeśli chodzi o skuteczne ich zniszczenie za pomocą zabiegów mechanicznych. W tym czasie bowiem narzędzia mechaniczne mogą być używane bardzo intensywnie, bez obawy zniszczenia czy uszkodzenia roślin ziemniaka. Po wschodach ziemniaków stosowanie narzędzi jest już znacznie ograniczone, mało skuteczne, a często ma skutki negatywne, gdyż niszczy system korzeniowy roślin i rozwijających się stolonów oraz przesusza redliny, szczególnie na glebach lekkich.
12 Ziemniak Polski 2015 nr 1 Dotychczasowa praktyka, a także liczne badania pozwalają na wyodrębnienie trzech zasadniczych metod pielęgnacji ziemniaków: mechaniczna (tradycyjna) od posadzenia do zwarcia rzędów zabiegi wyłącznie mechaniczne za pomocą dostępnych narzędzi (obsypnik, opielacz, brona lekka itp.) (Barbaś, Sawicka 2010; Boydston 2010); mechaniczno-chemiczna od posadzenia do wschodów zabiegi mechaniczne, tuż przed wschodami herbicyd na chwasty dwuliścienne, a w razie potrzeby herbicyd uzupełniający na chwasty jednoliścienne w optymalnej fazie rozwoju chwastów (Barbaś 2008; Ciesielska, Wysmułek 2012); chemiczna polega na zastosowaniu bezpośrednio po sadzeniu herbicydów doglebowych (Jovović i in. 2011; Zarzecka, Gugała 2006). Cały system zwalczania chwastów zabiegami uprawowymi polega m.in. na stworzeniu warunków sprzyjających ich szybkiemu i możliwie najliczniejszemu skiełkowaniu, a następnie niszczeniu wschodów powtarzanymi w miarę potrzeby zabiegami uprawowymi. Mechaniczna walka z chwastami w bardzo dużym stopniu jest uzależniona od warunków pogodowych i glebowych. W przypadku silnego zachwaszczenia pola, np. perzem, zabiegi mechaniczne stają się nieskuteczne wręcz przeciwnie: powodują pobudzenie pociętych rozłogów perzu do wzrostu. Dlatego w gospodarstwach wielkotowarowych ten sposób ograniczania zachwaszczenia raczej nie jest spotykany. W systemie mieszanym (mechaniczno- -chemicznym) ziemniaki odchwaszcza się poprzez 2-3-krotne obsypywanie rzędów (w zależności od stanu plantacji) do momentu pojawienia się pierwszych wschodów ziemniaka, a następnie wykonuje zabieg odpowiednim herbicydem. Zastosowanie herbicydów w badaniach własnych (tab. 1), w integrowanym systemie uprawy, przyczyniło się do znacznej redukcji zarówno świeżej, jak i suchej masy chwastów oraz ich liczby w porównaniu z systemem ekologicznym, gdzie zachwaszczenie regulowano metodą mechaniczną. Świeża i sucha masa chwastów oraz ich liczba w zależności od systemu uprawy, odmiany i roku Tabela 1 Masa chwastów (g/m 2 ) Liczba chwastów (szt./m 2 ) Czynnik eksperymentu świeża masa sucha masa jednoliściennych dwuliściennych ekologiczny 503,1 111,4 8,1 26,9 System integrowany 262,5 49,8 3,1 8,6 uprawy NIR 0.05 22,1 4,4 0,3 0,9 Odmiana Berber Owacja Agnes Ursus 443,8 275,0 407,5 405,0 91,0 56,6 93,3 81,6 7,5 4,0 4,0 7,0 28,3 13,6 14,7 9,0 NIR 0.05 44,2 8,9 0,6 1,8 Rok 2008 2009 373,8 391,9 98,3 63,3 4,9 5,6 12,6 21,6 NIR 0.05 n* 4,4 0,3 1,0 Średnia 382,8 80,8 5,6 17,7 *nieistotne przy poziomie α = 0,05; źródło badania własne Cechy morfologiczno-fizjologiczne badanych odmian różnicowały również świeżą i suchą masę chwastów, a także ich liczbę. Najlepsze warunki dla rozwoju chwastów zarówno jedno-, jak i dwuliściennych oraz ich świeżej masy występowały w łanie bardzo wczesnej, słabo ulistnionej odmiany Berber, zaś najgorsze dla świeżej i suchej masy chwastów w łanie wczesnej odmiany Owacja. Należy dodać, że odmiany Agnes, Ursus i Berber okazały się homologiczne pod względem tej cechy. Najwięcej chwastów jedno- i dwuliściennych stwierdzono w łanie odmiany Berber, o łodygowym pokroju krza-
Ziemniak Polski 2015 nr 1 13 ka i bardzo podatnej na Phytophthora infestans, zaś najmniej chwastów dwuliściennych odnotowano w łanie późnej odmiany Ursus, o pokroju łodygowo-liściowym i wysokiej odporności na ten patogen. Badania przeprowadzone przez Zarzecką i innych (2013) dowiodły także, że pielęgnacja mechaniczno-chemiczna z zastosowaniem herbicydu Sencor 70 WG najbardziej ograniczała zachwaszczenie na plantacji ziemniaka. Liczba chwastów była ok. 2-krotnie mniejsza niż na obiekcie kontrolnym pielęgnowanym tylko mechanicznie. Większość herbicydów zalecanych do zwalczania chwastów w ziemniakach niszczy głównie chwasty dwuliścienne. W warunkach znacznego zagrożenia jednoliściennymi należy dodatkowo zastosować preparat niszczący te chwasty w formie mieszanek lub oddzielnie (Barbaś 2008; Ciesielska, Wysmułek 2012; Zarzecka, Gugała 2006). Użycie obu rodzajów preparatów zapewnia: większe spektrum działania środka chemicznego; możliwość stosowania mniejszych dawek preparatów, co ogranicza skażenie środowiska; większą skuteczność niszczenia chwastów; lepszą opłacalność zabiegów mechanicznych. Główną zaletą chemicznego zwalczania chwastów jest wysoka skuteczność oraz niższe koszty w porównaniu z innymi sposobami odchwaszczania. Umiejętne zastosowanie herbicydów umożliwia wyeliminowanie konkurencyjnego oddziaływania chwastów na rośliny uprawne już od początku istnienia plantacji, a także ograniczenie późniejszych wschodów chwastów, czyli tzw. zachwaszczenia wtórnego. Ważną zaletą metody chemicznej jest możliwość wykonania zabiegu na dużej powierzchni w krótkim czasie. Chemiczne zwalczanie chwastów umożliwia ograniczenie zabiegów uprawowych, co ma szczególne znaczenie w rejonach z deficytem wody i zagrożonych erozją gleby. Chemiczną walkę z chwastami można stosować w trzech terminach: po posadzeniu ziemniaków (do 10 dni), kilka dni przed przewidywanymi wschodami ziemniaków oraz po wschodach, gdy rośliny wytworzą 2- -4 liście i osiągną wysokość 10-15 cm. Tabela 2 przedstawia wybrane herbicydy i ich mieszaniny zalecane do niszczenia chwastów na plantacjach ziemniaka. Herbicydy i ich mieszaniny stosowane w uprawie ziemniaka Nazwa handlowa Dawka herbicydu na 1 ha Po posadzeniu ziemniaków Afalon Dyspersyjny 450 SC + Command 480 SC Racer 250 SC 1,0 + 0,2 l 2,0-3,0 l Zwalczane gatunki chwastów chwastnica jednostronna, gorczyca iglica pospolita, jasnoty, komosa biała, kurzyślad plony, pokrzywa żegawka, poziewnik szorstki, przytulia czepna, rdest plamisty, rdest powojowy, rzodkiew świrzepa, sporek polny, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, tobołki polne dymnica pospolita, gwiazdnica pospolita, jasnoty, komosa biała, kurzyślad polny, mak polny, maruna bezwonna, psianka czarna, przetacznik bluszczykowy, przetacznik perski, rumianek pospolity, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa Uwagi Tabela 2 oprysk do 10 dni po posadzeniu ziemniaków, a w wypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych do 3 dni po posadzeniu
14 Ziemniak Polski 2015 nr 1 Nazwa handlowa Dawka herbicydu na 1 ha Przed wschodami ziemniaków Afalon Dyspersyjny 450 SC Linurex 500 SC Chwastox 300 SL Sencor 70 WG Stomp 330 EC Reactor 360 CS 2,0 l 4,0 l 0,5-1,0 kg 3,5-5,0 l 0,2-0,25 l Po wschodach ziemniaków Sencor 70 WG 0,5 kg Zwalczane gatunki chwastów gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, iglica pospolita, komosa biała, kurzyślad polny, mak polny, mięta polna, pokrzywa żegawka, poziewnik szorstki, rdest plamisty, rdest powojowy, rzodkiew świrzepa, sporek polny, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa dymnica pospolita, gorczyca polna, jaskier polny, komosa biała, kurzyślad polny, mak polny, mięta polna, poziewnik szorstki, rzodkiew świrzepa, sporek polny, tasznik pospolity, tobołki polne, wilczomlecz obrotny chaber bławatek, dymnica pospolita, fiolek polny, gorczyca jasnota purpurowa, pokrzywa żegawka, poziewnik szorstki, rdest plamisty, rdest powojowy, przetaczniki, sporek polny, starzec zwyczajny, szarłaty, tasznik pospolity, tobołki polne, wiechlina roczna, włośnica sina, włośnica zielona, życice chwastnica jednostronna, chaber bławatek, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, jasnoty, komosa biała, miotła zbożowa, przytulia czepna, rumiany, rzodkiew świrzepa, sporek polny, wiechlina roczna, włośnica sina, włośnica zielona, wyki chwastnica jednostronna, dymnica pospolita, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, jasnota różowa, komosa biała, przetacznik polny, przytulia czepna, rumian polny, rumianek pospolity, tasznik pospolity, tobołki polne, wiechlina roczna chaber bławatek, dymnica pospolita, fiolek polny, gorczyca Uwagi oprysk najpóźniej na kilka (3-5) dni przed przewidywanymi wschodami ziemniaków, po wcześniejszym obredleniu rzędów; wymienione herbicydy niszczą tylko gatunki dwuliścienne oprysk po obredleniu i ostatecznym ukształtowaniu redlin; herbicyd niszczy gatunki dwuliścienne i niektóre jednoliścienne oprysk po obredleniu i ostatecznym ukształtowaniu redlin; herbicyd niszczy gatunki dwuliścienne i niektóre jednoliścienne oprysk po obredleniu i ostatecznym ukształtowaniu redlin; herbicyd niszczy gatunki dwuliścienne i niektóre jednoliścienne oprysk kiedy ziemniaki mają wysokość 10- -15 cm, a chwasty nie
Ziemniak Polski 2015 nr 1 15 Nazwa handlowa herbicydu Apyros 75 WG Miecz 25 WG + Sencor 70 WG + Trend 90 EC Titus 25 WG + Trend 90 EC Fusilade Forte 150 EC Pantera 040 EC Targa Super 05 EC Dawka na 1 ha 26,5 g 60 g + 0,3 kg + 0,1% 60 g + 0,1% 0,5-1,0 l 2,0-2,5 l* 0,8-1,5 l 1,7-2,0 l* 0,7-1,5 l 2,0-3,0 l* Zwalczane gatunki chwastów jasnota purpurowa, pokrzywa żegawka, poziewnik szorstki, rdest plamisty, rdest powojowy, przetaczniki, sporek polny, starzec zwyczajny, szarłaty, tasznik pospolity, tobołki polne, wiechlina roczna, włośnica sina, włośnica zielona, życice bodziszek drobny, dymnica pospolita, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, iglica pospolita, miotła zbożowa, perz właściwy, przytulia czepna, rdest plamisty, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, stulicha psia, tasznik pospolity, tobołki polne, stokłosy chwastnica jednostronna, dymnica pospolita, fiołki, gorczyca iglica pospolita, jasnota purpurowa, jasnota różowa, komosa biała, maruna bezwonna, miotła zbożowa, ostrożeń polny, palusznik krwawy, perz właściwy, przytulia czepna, rumian polny, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, samosiewy rzepaku, samosiewy zbóż, szarłaty, szczawie, tasznik pospolity, tobołki polne, wilczomlecz obrotny, włośnice chwastnica jednostronna, dymnica pospolita, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, mak polny, maruna bezwonna, ostrożeń polny, perz właściwy, przytulia czepna, rumian polny, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, szarłat szorstki, wyczyniec polny, szczawie, włośnice chwastnica jednostronna, miotła zbożowa, owies głuchy, włośnice, życice, perz właściwy*, wiechliny* * wyższe dawki graminicydów stosowane do niszczenia perzu i wiechliny Źródło: opracowanie na podstawie etykiet stosowania środków ochrony roślin Uwagi są wyższe niż 3-4 cm; herbicyd niszczy gatunki dwuliścienne i niektóre jednoliścienne oprysk kiedy ziemniaki mają wysokość 10-15 cm, perz wykształcił 3-4 liście, a chwasty dwuliścienne 3-5 liści oprysk kiedy chwasty jednoliścienne są w fazie 2-3 liści, chwasty dwuliścienne w fazie 4-6 liści, a rośliny ziemniaka mają wysokość 15 cm oprysk kiedy ziemniaki są w fazie 2-4 liści i mają wysokość 10-15 cm; podczas zabiegu chwasty dwuliścienne powinny być w fazie 2-6 liści, a perz 5-6 liści graminicydy zwalczają skutecznie gatunki jednoliścienne jednoroczne w fazie 2-4 liści, a jednoliścienne wieloletnie, jak perz właściwy czy wiechliny, w fazie 4-6 liści
16 Ziemniak Polski 2015 nr 1 O skuteczności działania herbicydu, obok odpowiedniego doboru środka i terminu zabiegu, decydują również mają czynniki środowiskowe: glebowe, klimatyczne, topograficzne. Częstym błędem popełnianym przez rolników jest wykonywanie zabiegów w południe, przy wysokiej temperaturze i nasłonecznieniu, co sprzyja uszkodzeniom roślin oraz przyspiesza rozkład i utlenianie się substancji aktywnych preparatów. Dużym zagrożeniem jest tzw. inwersja temperatury, kiedy temperatura powietrza tuż przy gruncie jest wyższa niż ta na większej wysokości, co sprzyja odparowywaniu i znoszeniu preparatów. Niska wilgotność powietrza przyspiesza rozwój systemu korzeniowego oraz starzenie się chwastów, a to niekorzystnie wpływa na skuteczność herbicydów. Wysoka wilgotność powietrza przedłuża czas odparowywania kropel oraz retencję (zatrzymywanie) związków rozpuszczonych w wodzie na powierzchni roślin. Nie należy opryskiwać roślin mokrych ani tuż przed spodziewanym deszczem, chociaż umiarkowany opad sprzyja działaniu herbicydów doglebowych. Umiarkowana wilgotność gleby ułatwia kiełkowanie chwastów i zapewnia dostępność herbicydów dla korzeni roślin, zbyt wysoka jest przyczyną nadmiernego ich wymywania i parowania. Dobre efekty w regulacji zachwaszczenia można uzyskać przy połączeniu herbicydów z adiuwantami. Ich głównym zadaniem jest poprawa skuteczności herbicydu poprzez wzrost retencji i absorpcji środka. Jest to możliwe dzięki temu, że adiuwanty powodują zmniejszenie napięcia powierzchniowego kropel cieczy użytkowej oraz dokładniejsze pokrycie nimi opryskiwanej powierzchni. Ponadto adiuwanty zapobiegają krystalizacji cieczy użytkowej na roślinach i opóźniają jej wysychanie, powodują wzrost przyczepności i rozpuszczalności herbicydu oraz lepsze uwodnienie kutykuli. Stosowanie herbicydów łącznie z adiuwantami pozwala zatem na zniwelowanie ryzyka spadku skuteczności środka stosowanego w niekorzystnych warunkach środowiska, takich jak niska wilgotność powietrza lub opady deszczu występujące po aplikacji środka. Z tego względu należy brać pod uwagę ten sposób aplikacji, gdy prognoza albo aktualny stan pogody jest niekorzystny dla działania konkretnego herbicydu. Duże znaczenie w odniesieniu do jakości i wydajności zabiegów ma prędkość robocza opryskiwacza. Im wyższa prędkość, tym większa wydajność i tym samym krótszy czas zabiegu, co ma niebagatelne znaczenie w zwalczaniu agrofagów. Prędkość roboczą należy jednak dostosować do warunków panujących na polu; przy zbyt dużej (ponad 8 km/godz.) wzrasta również niebezpieczeństwo znoszenia wywołane miejscowym zawirowaniem powietrza i skierowaniem strumienia cieczy ku tyłowi. Gdy prędkość wiatru w trakcie opryskiwania wzrasta, to prędkość roboczą należy odpowiednio zmniejszyć. Doświadczenia prowadzone przez Van de Zande i innych (2005) pokazały, że redukcja prędkości oprysku z 12 do 6 km/godz. powoduje nawet kilkakrotne ograniczenie znoszenia. Hołownicki (2004) natomiast zaznacza, że przy prędkości wiatru ponad 2 m/s prędkość robocza nie powinna przekraczać 4-5 km/godz., z kolei zwiększenie prędkości do 6-7 km/godz. jest możliwe przy prędkości wiatru nieprzekraczającej 2 m/s. Zjawisko znoszenia cieczy opryskowej można zniwelować poprzez zastosowanie odpowiednich rozpylaczy antyznoszeniowych. Coraz częściej używane są rozpylacze eżektorowe, które pracują przy wyższych ciśnieniach cieczy roboczej, zapewniając większą energię kropli, w wyniku czego mają większy zasięg i są mniej podatne na wiatr (Szewczyk i in. 2012). Dzięki specjalnej konstrukcji rozpylacza wyposażonego we wkładkę eżektorową następuje zassanie z zewnątrz powietrza i napowietrzenie kropel, przez co powstają duże krople o zredukowanej masie, gdyż wytwarzane przez rozpylacz są wypełnione pęcherzykami powietrza. W momencie zderzenia z opryskiwaną powierzchnią pęcherzyki powietrza pękają, zwiększając stopień rozpylenia cieczy. Krople wytwarzane przez rozpylacz eżektorowy charakteryzują się nieco gorszym pokryciem powierzchni roślin, ale doskonałą penetracją łanu, dzięki czemu idealnie nadają się do zabiegów herbicydami doglebowymi przed- i powschodowymi oraz do stosowania herbicydów systemicznych.
Ziemniak Polski 2015 nr 1 17 Poszukiwanie nowych rozwiązań konstrukcyjnych w zakresie ograniczenia znoszenia cieczy użytkowej zostało zwieńczone wdrożeniem do produkcji seryjnej osłon strumienia rozpylanej cieczy. Osłanianie strumienia rozpylonej cieczy w połączeniu z wykorzystaniem siły wiatru do wytworzenia strumienia powietrza zapewnia precyzyjny oprysk (Kamiński, Kruk 2011). Ciecz jest kierowana w głąb łanu roślin, co umożliwia lepsze pokrycie spodnich części liści i dolnych części łodyg. Literatura 1. Barbaś P. 2008. Zmiany w morfologii Chenopodium album w warunkach stosowania metrybuzyny i mieszanki metrybuzyny z sulfosulfuronem, rimsulfuronem i fluazyfopem w uprawie ziemniaka. Ann. UMCS, Sec. E-63(1): 71-80; 2. Barbaś P., Sawicka B. 2010. Zmiany zachwaszczenia łanu ziemniaka w warunkach ekologicznego i integrowanego systemu produkcji. Prog. Plant Prot. 50(3): 1161-1165; 3. Boydston R. A. 2010. Managing Weeds in Potato Rotations Without Herbicides. Am. J. Potato Res. 87: 420-427; 4. Ciesielska A., Wysmułek A. 2012. The efficacy of tank mixture herbicides Sencor 600 SC + Titus 25 WG in potatoes. Prog. Plant Prot.52(4): 885-888; 5. Gruczek T. 2001. Efektywne sposoby walki z chwastami i ich wpływ na cechy jakościowe bulw ziemniaka. Biul. IHAR 217: 221-231; 6. Hołownicki R. 2004. Perspektywy zastosowania koncepcji rolnictwa precyzyjnego w ochronie roślin. Prog. Plant Prot. 44(1): 104-113; 7. Jovović Z., Latinović N., Stešević D. 2011. Efficiency of metribuzin in weed control in potato crop depending on dose and time of application. Herbologia 12(2): 9-14; 8. Kamiński E., Kruk I. 2011. Sposoby zapobiegania znoszeniu cieczy roboczej podczas zabiegów ochrony roślin. Tech. Rol. Ogrod. Leśna 4: 25-26; 9. Kraska P., Pałys E. 2002. Wpływ systemu uprawy roli oraz nawożenia i ochrony roślin na zachwaszczenia ziemniaka uprawianego na glebie lekkiej. Ann. UMCS. Sec. E-57: 27-39; 10. Pomykalska A. 1991. Badania nad określeniem progów szkodliwości chwastów w łanie ziemniaków. Rocz. Nauk Rol. A-109(2): 21-35; 11. Skrzyczyńska J. 1999. Zachwaszczenie upraw Wysoczyzny Siedleckiej na tle warunków glebowych. Cz. I. Zachwaszczenie zbóż i okopowych. Rocz. Nauk Rol. A-114(1): 137-151; 12. Szewczyk A., Łuczycka D., Cieniawska B., Rojek G. 2012. Porównanie stopnia pokrycia obiektów opryskiwanych wybranymi rozpylaczami eżektorowymi jedno- i dwustrumieniowym. Inż. Rol. 2(136): 325-334; 13. Szymankiewicz K., Jankowska D., Deryło S., Gawęda D. 2002. Kształtowanie się zachwaszczenia ziemniaka w płodozmianie i monokulturze w warunkach zróżnicowanej uprawy roli. Pam. Puł. 130: 719-729; 14. Trąba C., Ziemińska M. 1999. Zachwaszczenie zbóż i ziemniaków na bielicowych i brunatnych glebach wytworzonych z piasków w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Prog. Plant Prot. 39(1): 238-244; 15. Van de Zande J. C., Achten V. T. J. M. 2005. Precision Agriculture in Plant Protection Technique. Ann. Rev. Agrc. Eng. 4(1): 218-228; 16. Zarzecka K., Gugała M. 2006. Porównanie różnych sposobów odchwaszczania plantacji ziemniaka. Pam. Puł. 142: 607-615; 17. Zarzecka K., Gugała M., Dołęga H. 2013. Regulacja stopnia zachwaszczenia ziemniaka z zastosowaniem herbicydów. Biul. IHAR 267: 113-120