PRZESŁANKI PROCESOWE. mgr Marta Pratkowiecka

PRZESŁANKI PROCESOWE mgr Marta Pratkowiecka

POJĘCIE PRZESŁANEK PROCESOWYCH Przesłanki procesowe to określone stany prawne i faktyczne, z którymi p r a w o k a r n e p r o c e s o w e ł ą c z y dopuszczalność a l b o niedopuszczalność postępowania. Określone w art. 17 k.p.k. przesłanki procesowe przesądzają, kiedy prowadzenie postępowania karnego jest dopuszczalne, a kiedy taka możliwość jest wyłączona. Przesłanki procesowe badane są na każdym etapie postępowania. Organ procesowy ma obowiązek badania w toku całego postępowania, czy spełnione są wszystkie warunki, od których ustawodawca uzależnia dopuszczalność procesu.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Sformułowany w art. 17 1 k.p.k. katalog przesłanek procesowych ujmuje je od strony negatywnej. Wystąpienie którejkolwiek z nich powoduje prawną niedopuszczalność postępowania, którego w takiej sytuacji nie wszczyna się, stwierdzenie zaś choćby jednej z nich w toczącym się postępowaniu powoduje prawną niedopuszczalność jego kontynuacji i w związku z tym konieczność jego umorzenia.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 k.p.k. wymienia jedynie przesłanki ogólne (warunkujące dopuszczalność procesu w każdym trybie postępowania) obok przesłanek ogólnych wyróżniamy przesłanki szczególne, warunkujące dopuszczalność określonego trybu postępowania

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki pozytywne przesłanki negatywne okoliczności, które muszą wystąpić, by proces mógł się toczyć, a więc aby był dopuszczalny np. zezwolenie na ściganie, oskarżony żyje, nie nastąpiło przedawnienie karalności okoliczności powodujące niedopuszczalność postępowania np. przedawnienie karalności, śmierć oskarżonego

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Warunkiem wszczęcia i prowadzenia postępowania jest wystąpienie wszystkich przesłanek pozytywnych i brak jakiejkolwiek przesłanki negatywnej. Przeszkodą procesową jest istnienie przesłanki negatywnej lub brak przesłanki pozytywnej.

PRZESŁANKI PROCESOWE przesłanki ogólne przesłanki szczególne warunkują proces prowadzony w każdym trybie, są wskazane w art. 17 1 k.p.k. np. podleganie orzecznictwu sądów polskich warunkują jedynie szczególny tryb postępowania dotyczą postępowania nakazowego, przyspieszonego i z oskarżenia prywatnego

PRZESŁANKI PROCESOWE Przesłanki szczególne występują jako dodatkowe, obok przesłanek ogólnych. Warunkiem wszczęcia i prowadzenia każdego postępowania jest wystąpienie przesłanek ogólnych, w przypadku prowadzenia postępowania w jednym z trybów szczególnych, dodatkowo muszą wystąpić przesłanki szczególne.

PRZESŁANKI PROCESOWE Ze względu na to, czy przesłanki dotyczą każdego postępowania (niezależnie od trybu), czy postępowania prowadzonego w trybie szczególnym, dzieli się je na przesłanki ogólne i szczególne. Przesłanki ogólne warunkują proces prowadzony w każdym trybie (np. podleganie orzecznictwu polskich sądów karnych), zaś przesłanki szczególne warunkują jedynie szczególny tryb bądź odmianę procesu (postępowania: nakazowe art. 500 1 k.p.k., przyspieszone art. 517b 1 k.p.k.). Przesłanki szczególne występują jako dodatkowe, obok przesłanek ogólnych. Warunkiem wszczęcia i prowadzenia każdego postępowania jest zatem wystąpienie przesłanek ogólnych. W wypadku prowadzenia postępowania w jednym z trybów szczególnych, dodatkowo muszą wystąpić przesłanki szczególne (np. ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem dla postępowania przyspieszonego art. 517b 1 k.p.k.). Uwzględniając kryteria podziału przesłanek procesowych na pozytywne i negatywne, można wyróżnić przesłanki ogólne pozytywne i negatywne oraz przesłanki szczególne pozytywne i negatywne.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki bezwzględne przesłanki względne warunkują dopuszczalność postępowania przeciwko danej osobie o określony czyn w każdym układzie procesowym warunkują dopuszczalność postępowania tylko w określonym układzie procesowym np. śmierć oskarżonego, przedawnienie karalności, res iudicata np. brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wniosku o ściganie

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Przesłanki bezwzględnie ujemne nie mogą zostać usunięte, a postępowanie nie będzie mogło się toczyć. Przesłanki względnie ujemne są usuwalne, a więc można doprowadzić do ich wyeliminowania, co otwiera drogę do dalszego prowadzenia postępowania.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Przesłanki bezwzględne (absolutne) warunkują dopuszczalność postępowania przeciwko danej osobie o określony czyn w każdym układzie procesowym. Przesłanki względne (relatywne) warunkują dopuszczalność postępowania tylko w określonym układzie procesowym, np. brak wniosku o ściganie bądź zezwolenia na ściganie (art. 17 1 pkt 10) stanowi przeszkodę procesową tak długo, dopóki taki wniosek bądź zezwolenie nie zostaną złożone. Do przesłanek bezwzględnych negatywnych zaliczyć należy: brak przestępności czynu ( 1 pkt 2), znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu ( 1 pkt 3), niekaralność sprawcy ( 1 pkt 4), śmierć oskarżonego ( 1 pkt 5), przedawnienie karalności ( 1 pkt 6), stan rzeczy osądzonej i zawisłość sporu ( 1 pkt 7), abolicję ( 1 pkt 11). Do przesłanek względnych negatywnych zaliczyć należy: niepodleganie orzecznictwu polskich sądów karnych ( 1 pkt 8), brak skargi uprawnionego oskarżyciela ( 1 pkt 9), brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie ( 1 pkt 10).

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki materialne przesłanki formalne przesłanki mieszane decydują nie tylko o dopuszczalności postępowania, ale jednocześnie stanowią warunki odpowiedzialności karnej określone przepisami prawa karnego materialnego warunkują jedynie sam proces, nie przesądzają kwestii odpowiedzialności karnej wywodzą się z prawa materialnego i określają zasady odpowiedzialności karnej, ale nie bezpośrednio w prawie materialnym, a na drodze procesu karnego art. 17 1 pkt 1-4 k.p.k. art. 17 1 pkt 5 oraz 7-10 k.p.k. art. 17 1 pkt 6 i 11 k.p.k.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK)

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Procesowym skutkiem braku pozytywnej przesłanki o charakterze materialnym w postępowaniu przygotowawczym jest zawsze umorzenie tego postępowania. Do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej konsekwencją wystąpienia negatywnej przesłanki procesowej jest umorzenie postępowania (art. 414 1 k.p.k.). W postępowaniu głównym wystąpienie negatywnej przesłanki materialnej określonej w art. 17 1 pkt 1 i 2 k.p.k. powoduje wydanie wyroku uniewinniającego, chyba że w chwili czynu sprawca był niepoczytalny, co stanowi podstawę wyroku umarzającego (art. 414 1 k.p.k.).

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 1 k.p.k. - brak faktycznych podstaw oskarżenia - czynu nie popełniono - brak jest danych dostatecznie uzasadniających jego popełnienie

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Przesłanka braku faktycznych podstaw oskarżenia obejmuje okoliczności wymienione wart. 17 1 pkt 1 k.p.k., a mianowicie czynu nie popełniono oraz brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia. Okoliczność, że czynu nie popełniono oznacza, że brak jest czynu w postaci działania lub zaniechania bądź zdarzenie nie posiada cech czynu w karnoprawnym rozumieniu.

BRAK FAKTYCZNYCH PODSTAW OSKARŻENIA (ART. 17 1 PKT 1 KPK) czynu nie popełniono - do czynu w znaczeniu działania lub zaniechania w ogóle nie doszło i ten fakt nie budzi żadnych racjonalnych wątpliwości względnie zdarzenie nie ma cech czynu w rozumieniu prawa karnego materialnego, a zatem oskarżony np. działał pod wpływem vis absoluta, ataku epileptycznego, szoku urazowego, czyli gdy zniesiona została kontrola nad własnym zachowaniem

BRAK FAKTYCZNYCH PODSTAW OSKARŻENIA (ART. 17 1 PKT 1 KPK) Spośród negatywnych przesłanek procesowych wymienionych w przepisie art. 17 1 k.p.k., ta określona w punkcie pierwszym jest najdalej idąca i wywołuje skutki najbardziej dla oskarżonego korzystne. Brak faktycznych podstaw oskarżenia powoduje niedopuszczalność wszczęcia postępowania przygotowawczego, albowiem stosownie do art. 303 k.p.k., postępowanie to wszczyna się wówczas, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Umorzenie postępowania z powodu braku faktycznych podstaw oskarżenia może nastąpić nie tylko w fazie postępowania przygotowawczego, ale także po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, w wypadku oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia (art. 339 3 pkt 2 k.p.k.). Stwierdzenie braku faktycznej postawy procesu już po rozpoczęciu przewodu sądowego stosownie do art. 414 1 k.p.k. powoduje uniewinnienie oskarżonego!!!

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 2 k.p.k. - brak przestępności czynu - czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego - ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa

BRAK PRZESTĘPNOŚCI CZYNU (ART. 17 1 PKT 2 KPK) Określenie ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa obejmuje dwie grupy okoliczności wyłączających przestępność czynu: 1. kontratypy (np. obrona konieczna) 2. okoliczności wyłączające winę (np. niepoczytalność, błąd co do bezprawności)

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 3 k.p.k. - znikomy stopień społecznej szkodliwości

ZNIKOMY STOPIEŃ SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI (ART. 17 1 PKT 3 KPK) Stosownie do art. 1 2 k.k. czyn, który wprawdzie wyczerpuje wszystkie znamiona przewidziane w ustawie (art. 1 1 k.k.) oraz jest zawiniony (art. 1 3 k.k.), nie stanowi jednak przestępstwa, jeśli stopień jego społecznej szkodliwości nie jest większy niż znikomy. Wynika to z przyjęcia w prawie karnym materialnoformalnej definicji przestępstwa. Ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego następuje przez pryzmat kryteriów określonych w art. 115 2 k.k.

ZNIKOMY STOPIEŃ SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI (ART. 17 1 PKT 3 KPK) W razie ustalenia, że stopień szkodliwości społecznej czynu j e s t z n i k o m y, z a w s z e n a s t ę p u j e u m o r z e n i e postępowania nawet, gdy omawiana przesłanka ustalona zostanie po rozpoczęciu przewodu sądowego.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 4 k.p.k. - niekaralność - ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze

NIEKARALNOŚĆ (ART. 17 1 PKT 4 KPK) Niepodleganie sprawcy karze związane jest ze szczególnymi okolicznościami towarzyszącymi popełnieniu czynu. Wyrazem tego są przepisy dotyczące m.in. dobrowolnego odstąpienia od przygotowania (art. 17 1 k.k.) albo dobrowolnego zapobieżenia popełnieniu czynu przez współsprawcę (art. 23 1 k.k.).

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 5 k.p.k. - śmierć oskarżonego

ŚMIERĆ OSKARŻONEGO (ART. 17 1 PKT 5 KPK) Śmierć oskarżonego uniemożliwia prowadzenie postępowania karnego, jeśli nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok w sprawie.

ŚMIERĆ OSKARŻONEGO (ART. 17 1 PKT 5 KPK) Stosownie do art. 529 k.p.k., śmierć oskarżonego nie stanowi negatywnej przesłanki postępowania kasacyjnego, jeśli kasacja wniesiona lub rozpoznawana jest na korzyść oskarżonego. Śmierć oskarżonego nie stoi także na przeszkodzie wznowieniu postępowania karnego na jego korzyść (art. 529 w zw. z art. 545 1 k.p.k.). W razie śmierci oskarżonego osobom wymienionym w art. 556 1 k.p.k. przysługuje prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 6 k.p.k. - przedawnienie karalności

PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI (ART. 17 1 PKT 6 KPK) przedawnienie karalności > art. 101-105 k.k. Przedawnienie karalności nie stoi na przeszkodzie wniesieniu kasacji na korzyść oskarżonego (art. 529 k.p.k.) ani też wznowieniu postępowania na jego korzyść (art. 545 1 w zw. z art. 529 k.p.k.).

PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI (ART. 17 1 PKT 6 KPK) Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r. I KZP 27/10 W wypadku stwierdzenia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych, określonych w art. 17 1 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz art. 17 1 pkt 6 k.p.k., sąd powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych.

PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI (ART. 17 1 PKT 6 KPK) Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 3 kwietnia 2002 r. V KKN 484/00 W wypadku stwierdzenia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych, określonych w art. 17 1 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz pkt 6 k.p.k., sąd w zasadzie powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych. Doszło bowiem wówczas do zbadania podstaw odpowiedzialności oskarżonego i w takiej sytuacji sąd powinien podjąć decyzję odnoszącą się do braku tych podstaw, a więc wydać wyrok uniewinniający, a nie umarzający postępowanie z powodu przedawnienia.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 7 k.p.k. - res iudicata, lis pendens

RES IUDICATA (ART. 17 1 PKT 7 KPK) Stan rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone, a więc gdy ostatecznie rozstrzygnięto w przedmiocie procesu. Niedopuszczalne jest wówczas wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania prawomocnie już zakończonego (zakaz ne bis in idem). Dotyczy to prawomocnego zakończenia postępowania sądowego oraz postępowania przygotowawczego przeciwko określonej osobie (in personam). Wszczęcie postępowania w sprawie, a następnie umorzenie go po przeprowadzeniu czynności nie wykraczających poza fazę in rem, nie powoduje stanu powagi rzeczy osądzonej. Postępowanie umorzone w tym stadium może zostać podjęte w każdym czasie, co wynika z art. 327 1 k.p.k.

RES IUDICATA (ART. 17 1 PKT 7 KPK) Skazanie za czyn ciągły (art. 12 k.k.) stoi na przeszkodzie ponownemu postępowaniu o później ujawnione elementy tego czynu, niewchodzące w skład przyjętej w wyroku konstrukcji, i to niezależnie od tego, jak się ma społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio osądzonych. Skazanie oskarżonego za czyn ciągły popełniony w określonym czasookresie pochłania wszystkie inne, nawet później ujawnione zachowania, popełnione w tym okresie, stanowiące wykonanie powziętego zamiaru. Podstawą odpowiedzialności za ten czyn ciągły są wszystkie objęte znamieniem ciągłości zachowania, a granicę wyznaczą początek pierwszego i zakończenie ostatniego z zachowań, jeśli wszystkie zostały podjęte z góry powziętym zamiarem. Przyjęcie konstrukcji czynu ciągłego przesądza o konieczności stosowania zasady ne bis in idem procedatur.

RES IUDICATA (ART. 17 1 PKT 7 KPK) Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 21 listopada 2001 r. I KZP 29/01 Prawomocne skazanie za czyn ciągły (art. 12 k.k.) stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 1 pkt 7 k.p.k., ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od tego jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego czynu osądzonych.

LIS PENDENS (ART. 17 1 PKT 7 KPK) Niedopuszczalność prowadzenia dwóch postępowań o ten sam czyn. Zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą skierowania postępowania przeciwko konkretnej osobie (in personam), tj. z chwilą przedstawienia jej zarzutów (art. 308 2, art. 313 1 k.p.k.), a kończy się z chwilą prawomocnego zakończenia postępowania. "Toczącym się postępowaniem wcześniejszym", w rozumieniu art. 17 1 pkt 7 in fine k.p.k., jest więc to postępowanie, w którym najwcześniej nastąpiło przedstawienie zarzutów w postępowaniu przygotowawczym (zob. wyr. SN z 9.11.2005 r., V KK 364/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 2048).

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 8 k.p.k. - niepodleganie orzecznictwu sądów polskich

NIEPODLEGANIE ORZECZNICTWU SĄDÓW POLSKICH (ART. 17 1 PKT 8 KPK) Z uwagi na objęcie immunitetem, orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają: 1) Prezydent RP, który za popełnione przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu; 2) osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego (art. 578 k.p.k.), w tym inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych (art. 578 pkt 5 k.p.k.); 3) osoby korzystające z immunitetu konsularnego w zakresie tego immunitetu (art. 579 1 k.p.k.), w tym osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych (art. 579 1 pkt 2 k.p.k.); 4) posłowie i senatorowie, w takim zakresie, w jakim korzystają z immunitetu materialnego, tzn. w odniesieniu do czynów popełnionych w związku ze sprawowaniem mandatu; 5) posłowie do Parlamentu Europejskiego, tzw. eurodeputowani; 6) prokuratorzy, adwokaci i radcowie prawni oraz rzecznicy patentowi w zakresie chroniącego ich immunitetu materialnego, który dotyczy nadużycia wolności słowa, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie określonych osób;

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 9 k.p.k. - brak skargi uprawnionego oskarżyciela

BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA (ART. 17 1 PKT 9 KPK) przesłanka negatywna o charakterze względnym Co prawda nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania wobec braku skargi, a stwierdzenie jej braku prowadzi do umorzenia postępowania, niemniej wniesienie skargi przez uprawnionego oskarżyciela stanowi legitymacje do kontynuowania wadliwego postępowania. Dla wszczęcia postępowania sądowego wymagane jest wniesienie skargi przez uprawnionego oskarżyciela, a zatem takiego, który posiada określoną przepisami prawa legitymację do złożenia skargi w sprawie o dany czyn.

BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA (ART. 17 1 PKT 9 KPK) W sprawach ściganych z oskarżenia publicznego oskarżycielem uprawnionym jest prokurator (art. 45 1 k.p.k.) lub pokrzywdzony (art. 55 1 w zw. z art. 330 2 k.p.k.). W sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego akt oskarżenia może wnieść pokrzywdzony (art. 59 1 k.p.k.), osoby najbliższe dla pokrzywdzonego w warunkach określonych w art. 52 i 61 1 k.p.k. oraz prokurator na podstawie art. 52 i 60 1 k.p.k. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia, gdy nie został spełniony warunek umorzenia śledztwa przez prokuratora, stanowi podstawę wyłączenia postępowania przed sądem, ze względu na brak skargi uprawnionego oskarżyciela.

BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA (ART. 17 1 PKT 9 KPK) Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 marca 2010 r. II AKz 107/10 Oskarżyciel posiłkowy może wnieść subsydiarny akt oskarżenia, o jakim mowa w art. 55 KK jedynie o czyny, w których był on pokrzywdzonym w rozumieniu przepisu art. 49 1 KPK, a nie takie, co do których dobro chronione prawem wprost ma wymiar ogólnospołeczny i nie dotyka indywidualnie oraz bezpośrednio dóbr konkretnej osoby, co sprawia, że w takim zakresie nie jest on podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi, warunkującej wszczęcie postępowania przed właściwym sądem, co musi skutkować tym samym umorzeniem postępowania wobec wystąpienia negatywnej po temu okoliczności określonej w przepisie art. 17 1 pkt 9 KPK.

BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA (ART. 17 1 PKT 9 KPK) Brak skargi uprawnionego oskarżyciela występuje, gdy: brak jest w ogóle skargi pozwalającej sądowi orzekać w określonym przedmiocie postępowania, skargę wniósł podmiot nieuprawniony do oskarżania w sprawie o przestępstwo, którego ona dotyczy, skargę wniósł podmiot uprawniony, ale nieskutecznie, podmiot, który wniósł skargę, utracił status oskarżyciela uprawnionego do wniesienia skargi lub zmarł, oskarżyciel cofnął oskarżenie lub od niego odstąpił, sąd orzekł poza granicami skargi uprawnionego oskarżyciela.

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 10 k.p.k. - brak zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie

BRAK ZEZWOLENIA NA ŚCIGANIE (ART. 17 1 PKT 10 KPK) Zagadnienie zezwolenia na ściganie wiąże się z immunitetami formalnymi o charakterze względnym, które mogą być uchylone decyzją określonego przez prawo organu. Immunitet formalny (procesowy) nie uchyla karalności określonego czynu, a jedynie zapewnia niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego przeciwko sprawcy bez zezwolenia uprawnionego organu. Z tego rodzaju immunitetów korzystają: 1) posłowie i senatorowie; 2) posłowie do Parlamentu Europejskiego; 3) sędziowie sądów powszechnych ; 4) sędziowie sądów wojskowych; 5) sędziowie Sądu Najwyższego; 6) sędziowie sądów administracyjnych; 7) sędziowie Trybunału Stanu; 8) sędziowie Trybunału Konstytucyjnego; 9) Prokurator Generalny; 10) prokuratorzy (art. 54 ProkU); 11) Rzecznik Praw Obywatelskich; 12) Prezes Najwyższej Izby Kontroli, wiceprezesi i Dyrektor Generalny NIK nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne w odniesieniu do czynów popełnionych przy wykonywaniu czynności służbowych; 13) Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych; 14) Prezes Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

BRAK ZEZWOLENIA NA ŚCIGANIE (ART. 17 1 PKT 10 KPK) Immunitet formalny (procesowy) nie uchyla karalności o k r e ś l o n e g o c z y n u, a j e d y n i e z a p e w n i a n i e d o p u s z c z a l n o ś ć w s z c z ę c i a i p r o w a d z e n i a postępowania karnego przeciwko sprawcy bez zezwolenia uprawnionego organu.

BRAK WNIOSKU O ŚCIGANIE (ART. 17 1 PKT 10 KPK) Wniosek o ściganie uregulowany został w art. 12 k.p.k. Stosownie do art. 17 1 pkt 10 k.p.k., wniosek o ściganie spełniający wymagania procesowe musi pochodzić od osoby uprawnionej. O tym, który podmiot in concreto uprawniony jest do złożenia wniosku, decyduje prawo karne materialne.

BRAK WNIOSKU O ŚCIGANIE (ART. 17 1 PKT 10 KPK) Stosownie do art. 17 2 k.p.k. do chwili otrzymania wniosku, od którego ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe mogą dokonywać czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony. W wypadku ustalenia w toku postępowania sądowego dotyczącego przestępstw względnie wnioskowych, że sprawca przestępstwa stał się dla pokrzywdzonego osobą najbliższą, konieczne jest zwrócenie się do pokrzywdzonego o złożenie oświadczenia, czy składa wniosek o ściganie, a w razie braku wniosku, postępowanie należy umorzyć. Zaniechanie tych działań prowadzi do zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 1 pkt 9 w zw. z art. 17 1 pkt 10 k.p.k. (zob. wyrok SN z 27.8.2008 r., II KK 56/08).

PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 1 pkt 11 k.p.k. - inna okoliczność wyłączająca ściganie

INNA OKOLICZNOŚĆ WYŁĄCZAJĄCA ŚCIGANIE (ART. 17 1 PKT 11 KPK) abolicja - wyłączenie możliwości wszczęcia procesu w określonych sprawach albo nakazanie umorzenia już wszczętych postępowań amnestia - darowanie kar wymierzonych w prawomocnych wyrokach za określone przestępstwa w całości lub w części lub ich zamiana na łagodniejsze kary zastosowanie prawa łaski przez Prezydenta jeszcze przed prawomocnym zakończeniem postępowania karnego

INNA OKOLICZNOŚĆ WYŁĄCZAJĄCA ŚCIGANIE (ART. 17 1 PKT 11 KPK) Istotą abolicji jest nakaz rezygnacji ze ścigania określonych czynów zabronionych oraz ich sprawców, związany z prawnym puszczeniem w niepamięć wcześniejszego ich popełnienia, przez wyraźne lub dorozumiane ich przebaczenie. Natomiast na podstawie amnestii dochodzi do ingerencji w sferę środków reakcji karnej, które zostały już orzeczone lub mogą być orzeczone przez sąd, ale bez przebaczenia samego czynu. Amnestia jedynie darowuje lub łagodzi określoną karę lub inne środki penalne za dany czyn, choćby były nieprawomocne.

SKUTKI ZAISTNIENIA NEGATYWNEJ PRZESŁANKI PROCESOWEJ (!!!) na etapie postępowania przygotowawczego: - odmowa wszczęcia postępowania lub umorzenie postępowania na etapie postępowania sądowego: - przed rozpoczęciem przewodu sądowego: art. 339 3 k.p.k. - umorzenie postępowania postanowieniem na posiedzeniu - po rozpoczęciu przewodu sądowego: art. 414 1 k.p.k. - umorzenie/uniewinnienie wyrokiem w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 1 pkt 1 i 2 k.p.k. sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny

SKUTKI ZAISTNIENIA NEGATYWNEJ PRZESŁANKI PROCESOWEJ (!!!) Przesłanki umorzenia i uniewinnienia podział ten ma znaczenie dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego! do tej chwili jedyną formą stwierdzenia negatywnej przesłanki procesowej jest umorzenie postępowania, chyba że wcześniej zostało wydane postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego przesłanki uniewinnienia: art. 17 1 pkt 1 i 2 k.p.k. przesłanki umorzenia: art. 17 1 pkt 3-11 k.p.k. art. 414 1 k.p.k.

SKUTKI ZAISTNIENIA NEGATYWNEJ PRZESŁANKI PROCESOWEJ (!!!) Przesłanki umorzenia i uniewinnienia Rozpoczęcie przewodu sądowego z punktu widzenia przesłanek procesowych skutkuje dwojakimi, powiązanymi ze sobą, następstwami: 1. każde orzeczenie kończące proces z powodu negatywnej przesłanki procesowej przybiera formę wyroku; 2. w razie stwierdzenia przez sąd tzw. negatywnej przesłanki faktycznej (art. 17 1 pkt 1 i 2 k.p.k.) sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny (art. 414 1 zd. 2 k.p.k.).

ZBIEG NEGATYWNYCH PRZESŁANEK PROCESOWYCH 1) Wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić wspólną podstawę prawną decyzji kończącej postępowanie, jeśli każda z nich pociąga za sobą identyczne następstwa prawne; 2) W razie zbiegu przesłanki uniewinnienia z przesłanką powodującą umorzenie należy umorzyć postępowanie, albowiem o winie oskarżonego wolno rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym. Podkreśla się przy tym, że to zalecenie wiąże od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego (art. 361 1 2 KPK). Sąd powinien jednak wydać wyrok uniewinniający, jeśli w procesie nie została obalona zasada domniemania niewinności oskarżonego. Wydanie wyroku uniewinniającego możliwe jest jednak dopiero po przeprowadzeniu, co najmniej wszystkich dowodów dopuszczonych na wniosek oskarżyciela. Przykładowo, w razie stwierdzenia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych określonych w art. 17 1 pkt 1 i 2 oraz pkt 6 KPK, sąd w zasadzie powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Natomiast, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych, doszło wówczas do zbadania odpowiedzialności oskarżonego i w takiej sytuacji sąd powinien podjąć decyzję odnoszącą się do braku tych podstaw, a więc wydać wyrok uniewinniający, a nie umarzający postępowanie z powodu przedawnienia; 3) Zbieg negatywnych przesłanek względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie na podstawie tych drugich przesłanek, albowiem dotyczą one dopuszczalności procesu w każdym układzie procesowym.

ART. 17 3 KPK Brak możliwości przypisania sprawcy winy, będący rezultatem występowania okoliczności winę tę wyłączających, nie stanowi negatywnej przesłanki procesowej dla wszczęcia postępowania dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających, co wynika z art. 17 3 k.p.k.

PODSUMOWANIE 1. Pojęcie przesłanek procesowych 2. Przesłanki pozytywne i negatywne 3. Przesłanki ogólne i szczególne 4. Przesłanki względne i bezwzględne 5. Przesłanki materialne i formalne 6. Charakterystyka wszystkich przesłanek wskazanych w art. 17 1 k.p.k. 7. Skutki zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej na poszczególnych etapach postępowania karnego (proszę zwrócić uwagę na treść art. 414 1 k.p.k.) 8. Przesłanki umorzenia i uniewinnienia 9. Zbieg negatywnych przesłanek procesowych

NASTĘPNE ZAJĘCIA Mikołaj Grzesik, Funkcjonowanie art. 17 1 punkty 1-4 oraz art. 322 k.p.k. w praktyce prokuratorskiej, Prokuratura i Prawo 3/2016