PODSTAWY PROCESU KARNEGO

Transkrypt

1 PODSTAWY PROCESU KARNEGO

2 PODSTAWY PROCESU KARNEGO mgr Marta Pratkowiecka konsultacje dla studentów dziennych: wtorek, godz. 13:15-15:15, pokój 516 A konsultacje dla studentów zaocznych (pokój 516 A): 28 lutego, godz. 11:25-12:25 5 marca, godz. 11:25-12:25 20 marca, godz. 10:25-11:25 pozostałe terminy konsultacji zostaną wyznaczone w późniejszym czasie z uwzględnieniem potrzeb studentów

3 PODRĘCZNIKI I MATERIAŁY K. Boratyńska, Ł. Chojniak, W. Jasiński, Postępowanie karne, C.H. Beck 2015 S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, Lexis Nexis 2015 J. Skorupka (red.), Postępowanie karne. Część ogólna, Wolters Kluwer 2012 J. Skorupka (red.), Postępowanie karne. Część szczególna, Wolters Kluwer 2013 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Lexis Nexis 2014 J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, C.H. Beck 2015 (komentarz dostępny również w bazie Legalis)

4 PODRĘCZNIKI I MATERIAŁY System Prawa Karnego Procesowego (wydanie wielotomowe, różni autorzy i redaktorzy) prezentacje udostępniane na stronie wydziałowej w materiałach dydaktycznych artykuły i fragmenty książek (do przeczytania na kolejne zajęcia, dostępne w punkcie ksero w piwnicy budynku A - ksero u Jacka w teczce przedmiotu) kazusy, orzecznictwo podane na zajęciach

5 KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO uchwalony w dniu 6 czerwca 1997 r., wszedł w życie w dniu 1 września 1998 r. UWAGA!!! 27 września 2013 r. i 20 lutego 2015 r. > uchwalono ustawy nowelizujące Kodeks postępowania karnego ( wielka nowelizacja k.p.k.), które weszły w życie w dniu 1 lipca 2015 r. ale! ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw wejdzie w życie w dniu 15 kwietnia 2016 r. i w znacznej mierze jest to powrót do rozwiązań prawnych istniejących przed 1 lipca 2015 r. (swoiste cofnięcie wielkiej nowelizacji)

6 PROCES KARNY zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających (prof. Stanisław Waltoś) prawnie uregulowana działalność zmierzająca do realizacji prawa karnego materialnego (prof. Tomasz Grzegorczyk, prof. Janusz Tylman)

7 PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO przedmiotem procesu jest kwestia odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo odpowiedzialnością karną jest tutaj powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym za konkretne przestępstwo

8 CELE PROCESU KARNEGO - ART. 2 1 KPK 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby: 1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba, której nie udowodniono winy, nie poniosła tej odpowiedzialności, 2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, 3) zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności, 4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. WAŻNE!!! Proszę zwrócić uwagę na brzmienie art. 2 1 pkt 1 k.p.k. przed nowelizacją (przed 1 lipca 2015 r.) oraz na treść tego przepisu po kolejnej nowelizacji, która wejdzie w życie w dniu 15 kwietnia 2016 r.

9 CELE PROCESU KARNEGO - ART. 2 1 KPK art. 2 1 pkt 1 i 2 k.p.k. - dyrektywa trafnej represji karnej art. 2 1 pkt 2 k.p.k. - prewencja ogólna i szczególna art. 2 1 pkt 3 k.p.k. - dyrektywa ochrony interesu i godności pokrzywdzonego art. 2 1 pkt 4 k.p.k. - dyrektywa rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie

10 CELE PROCESU KARNEGO - S. WALTOŚ 1. Osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej, czyli doprowadzenie do słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego. 2. Osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej. Sprawiedliwość w tym znaczeniu to sytuacja, w której osoba, przeciwko której lub na rzecz której proces się toczy, nabiera przekonania, że organy procesowe zrobiły wszystko, aby prawu stało się zadość, postępując w stosunku do niej zgodnie z prawem, sumiennie i z najlepszą wolą. Proces musi więc być uczciwy.

11 STADIA PROCESU 1. postępowanie przygotowawcze - śledztwo - dochodzenie 2. postępowanie główne (przed sądem I instancji) 3. postępowanie odwoławcze 4. postępowanie wykonawcze (uregulowane w Kodeksie karnym wykonawczym) postępowanie główne + postępowanie odwoławcze = postępowanie jurysdykcyjne

12 POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE śledztwo dochodzenie - sprawy o większym ciężarze gatunkowym - sprawy o mniejszym ciężarze gatunkowym - zwiększony formalizm - mniejszy formalizm - prowadzone co do zasady przez prokuratora - prowadzone co do zasady przez Policję pod nadzorem prokuratora

13 POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE prowadzone przez Policję (lub inne organy ścigania) lub prokuratora strony: podejrzany i pokrzywdzony prokurator - dominus litis postępowania przygotowawczego

14 POSTĘPOWANIE JURYSDYKCYJNE prowadzone przez sąd strony: oskarżyciel (publiczny, posiłkowy, subsydiarny, prywatny) i oskarżony

15 TRYBY ŚCIGANIA przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego - przestępstwa ścigane z urzędu - przestępstwa ścigane na wniosek przestępstwa bezwzględnie wnioskowe przestępstwa względnie wnioskowe przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

16 PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO Przestępstwa ścigane z urzędu - znakomita większość spraw karnych jest inicjowana w tym trybie - prawo nakazuje odpowiednim organom państwowym, aby niezależnie od źródła informacji dającej podstawę do podejrzenia, że mogło mieć miejsce zachowanie przestępne, i bez oczekiwania na reakcję podmiotu dotkniętego takim zachowaniem, podjęły czynności zmierzające do realizacji ścigania karnego - przestępstwa ścigane niezależnie od woli pokrzywdzonego (interes społeczny w ich ściganiu)

17 PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO Przestępstwa ścigane na wniosek (art. 12 k.p.k.) - w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu, czyli jest publicznoskargowe - przestępstwa bezwzględnie wnioskowe - ścigane dopiero po złożeniu wniosku przez pokrzywdzonego, niezależnie od relacji łączącej pokrzywdzonego z podejrzanym (np. art. 190 k.k. - groźba karalna, art. 192 k.k. - zabieg leczniczy bez zgody pacjenta) - przestępstwa względnie wnioskowe - wniosek jest wymagany z powodu osobistego stosunku łączącego sprawcę z pokrzywdzonym (np. art k.k. - kradzież na szkodę osoby najbliższej, art k.k. - kradzież z włamaniem na szkodę osoby najbliższej)

18 WNIOSEK O ŚCIGANIE (ART. 12 KPK) Wniosek o ściganie przestępstwa stanowi wyraz woli uprawnionego podmiotu i wywiera skutki prawne niezwłocznie po jego złożeniu (wyrok SA w Krakowie z r., II AKA 140/05). Wniosek powinien stanowić jednoznaczny wyraz woli ścigania (wyrok SA w Katowicach z r., II AKA 406/09). Wniosek nie musi zawierać imiennego wskazania sprawców. Ustawa karnoprocesowa nie określa formy w jakiej pokrzywdzony ma wyrazić wolę ścigania, to jest złożyć wniosek, o którym mowa w art k.p.k. W związku z tym należy przyjąć, że znajduje zastosowanie art. 116 k.p.k., według którego wnioski i inne oświadczenia mogą być składane na piśmie albo ustnie do protokołu. Istotne jest, aby z takiego dokumentu procesowego w sposób wyraźny wynikało żądanie pokrzywdzonego przestępstwem ścigania sprawcy (postanowienie SN z r., IV KK 426/10).

19 WNIOSEK O ŚCIGANIE (ART. 12 KPK) ZASADA NIEPODZIELNOŚCI WNIOSKU Zasada niepodzielności wniosku wyrażona została w 2 art. 12 k.p.k. Zgodnie z tą zasadą, wniosek o ściganie wywołuje skutki nie tylko w odniesieniu do osoby, której dotyczy, ale także w odniesieniu do osób, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku. Należy przyjąć, że ścisły związek pomiędzy przestępstwem osoby wskazanej we wniosku i przestępstwem innych osób zachodzi wówczas, gdy są oni współsprawcami, podżegaczami, pomocnikami, a także wówczas, gdy przestępstwa ich są w taki sposób powiązane, że niezbędne jest łączne wyrokowanie w stosunku do tych osób. Stosownie do art zdanie 2 k.p.k., zasada niepodzielności wniosku nie dotyczy osoby najbliższej. Jeśli zaś po złożeniu wniosku co do jednej osoby okaże się, że pomiędzy czynem tej osoby, a czynem osoby najbliższej dla składającego wniosek zachodzi ścisły związek w rozumieniu 2 art. 12 k.p.k., osoba najbliższa nie może być objęta postępowaniem, chyba że zostanie w stosunku do niej złożony odrębny wniosek o ściganie.

20 WNIOSEK O ŚCIGANIE (ART. 12 KPK) art k.p.k.: Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne. Cofnięcie wniosku jest definitywne i wymaga: - zgody prokuratora lub sądu - zachowania terminu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej

21 PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego jest wszczynane i popierane przez samego pokrzywdzonego będącego kreatorem tego postępowania. W konkretnych przypadkach wstępna ocena danego czynu zależy i musi zależeć od tej osoby [pokrzywdzonego], zdecydowanie niewskazane byłoby uszczęśliwianie na siłę w sytuacjach, gdy pokrzywdzony nie jest zainteresowany ściganiem albo zgoła nie dopatruje się jakiegokolwiek przestępstwa i własnego pokrzywdzenia. (dr hab. Andrzej Światłowski, prof. UJ)

22 PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO Przedmiotem postępowania prywatnoskargowego są czyny zabronione, które godzą bezpośrednio w interes indywidualny, a tylko pośrednio w interes publiczny. Kodeks karny zalicza do nich następujące przestępstwa: - umyślne albo nieumyślne spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia innej osoby trwającego nie dłużej niż 7 dni (art i 3 k.k.) - zniesławienie (art. 212 k.k.) - znieważenie (art. 216 k.k.) - naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.) Głównym impulsem postępowania z oskarżenia prywatnego jest wniesiony przez pokrzywdzonego prywatny akt oskarżenia (nie mylić z subsydiarnym aktem oskarżenia!). Odrębna procedura - art. 485 do 499 k.p.k.!

23 TRYBY POSTĘPOWANIA postępowanie zwyczajne - przebieg procesu zmierzający do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie procesu postępowania szczególne - modyfikacja postępowania zwyczajnego w zakresie formalizmu procesowego; postępowania szczególne różnią się od postępowania zwyczajnego w sposób określony przez ustawodawcę postępowanie nakazowe (art k.p.k.) postępowanie przyspieszone (art. 517a - 517j k.p.k.) postępowanie prywatnoskargowe (art k.p.k.)

24 USTAWA - PRAWO O USTROJÓW SĄDÓW POWSZECHNYCH Art Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz sądy apelacyjne. 2. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego. 3. Sądy powszechne wykonują również inne zadania z zakresu ochrony prawnej, powierzone w drodze ustaw. 4. Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sądach bez bliższego ich określenia, rozumie się przez to sądy powszechne.

25 USTAWA - PRAWO O USTROJU SĄDÓW POWSZECHNYCH art sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne - dla jakich obszarów są tworzone? art. 12, art. 16, art jakie wydziały są tworzone obligatoryjnie w poszczególnych sądach? art kto i w jakiej formie tworzy i znosi wydziały?

26 PODSUMOWANIE 1. Kodeks postępowania karnego - krótka historia (oś czasu przedstawiona na zajęciach) 2. Pojęcie procesu karnego 3. Przedmiot procesu karnego 4. Cele procesu karnego (art. 2 1 k.p.k., stan sprawiedliwości prawnomaterialnej i stan sprawiedliwości proceduralnej, ewolucja celu wskazanego w art. 2 1 pkt 1 k.p.k.) 5. Stadia procesu karnego (krótka charakterystyka + trzy osie czasu przedstawione na zajęciach) 6. Tryby ścigania (charakterystyka każdego trybu, wniosek o ściganie - art. 12 k.p.k.) 7. Tryby postępowania 8. Ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych (wybrane zagadnienia)

27 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK)

28 POJĘCIE PRZESŁANEK PROCESOWYCH Przesłanki procesowe to określone stany prawne i faktyczne, z którymi prawo karne procesowe łączy dopuszczalność albo niedopuszczalność postępowania. Określone w art. 17 k.p.k. przesłanki procesowe przesądzają, kiedy prowadzenie postępowania karnego jest dopuszczalne, a kiedy taka możliwość jest wyłączona. Przesłanki procesowe badane są na każdym etapie postępowania.

29 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Sformułowany w art k.p.k. katalog przesłanek procesowych ujmuje je od strony negatywnej. Wystąpienie którejkolwiek z nich powoduje prawną niedopuszczalność postępowania, którego w takiej sytuacji nie wszczyna się, stwierdzenie zaś choćby jednej z nich w toczącym się postępowaniu powoduje prawną niedopuszczalność jego kontynuacji i w związku z tym konieczność jego umorzenia.

30 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art. 17 k.p.k. wymienia jedynie przesłanki ogólne (warunkujące dopuszczalność procesu w każdym trybie postępowania) obok przesłanek ogólnych wyróżniamy przesłanki szczególne, warunkujące dopuszczalność określonego trybu postępowania

31 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki pozytywne przesłanki negatywne okoliczności, które muszą wystąpić, by proces mógł się toczyć okoliczności powodujące niedopuszczalność postępowania np. zezwolenie na ściganie, oskarżony żyje, nie nastąpiło przedawnienie karalności np. przedawnienie karalności, śmierć oskarżonego

32 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Warunkiem wszczęcia i prowadzenia postępowania jest wystąpienie wszystkich przesłanek pozytywnych i brak jakiejkolwiek przesłanki negatywnej.

33 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki ogólne przesłanki szczególne warunkują proces prowadzony w każdym trybie, są wskazane w art k.p.k. warunkują jedynie szczególny tryb postępowania np. podleganie orzecznictwu sądów polskich dotyczą postępowania nakazowego, przyspieszonego i z oskarżenia prywatnego

34 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Przesłanki szczególne występują jako dodatkowe, obok przesłanek ogólnych. Warunkiem wszczęcia i prowadzenia każdego postępowania jest wystąpienie przesłanek ogólnych, w przypadku prowadzenia postępowania w jednym z trybów szczególnych, dodatkowo muszą wystąpić przesłanki szczególne.

35 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki bezwzględne przesłanki względne warunkują dopuszczalność postępowania przeciwko danej osobie o określony czyn w każdym układzie procesowym warunkują dopuszczalność postępowania tylko w określonym układzie procesowym np. śmierć oskarżonego, przedawnienie karalności, res iudicata np. brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wniosku o ściganie

36 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) Przesłanki bezwzględnie ujemne nie mogą zostać usunięte, a postępowanie nie będzie mogło się toczyć. Przesłanki względnie ujemne są usuwalne, a więc można doprowadzić do ich wyeliminowania, co otwiera drogę do dalszego prowadzenia postępowania.

37 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) przesłanki materialne przesłanki formalne decydują nie tylko o dopuszczalności postępowania, ale jednocześnie stanowią warunki odpowiedzialności karnej określone przepisami prawa karnego materialnego warunkują jedynie sam proces, nie przesądzają kwestii odpowiedzialności karnej art pkt 1-4 i 6 k.p.k. np. podleganie orzecznictwu sądów polskich, res iudicata

38 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 1 k.p.k. - brak faktycznych podstaw oskarżenia - czynu nie popełniono - brak jest danych dostatecznie uzasadniających jego popełnienie

39 BRAK FAKTYCZNYCH PODSTAW OSKARŻENIA (ART PKT 1 KPK) Spośród negatywnych przesłanek procesowych wymienionych w przepisie art k.p.k., ta określona w punkcie pierwszym jest najdalej idąca i wywołuje skutki najbardziej dla oskarżonego korzystne. Brak faktycznych podstaw oskarżenia powoduje niedopuszczalność wszczęcia postępowania przygotowawczego, albowiem stosownie do art. 303 k.p.k., postępowanie to wszczyna się wówczas, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Umorzenie postępowania z powodu braku faktycznych podstaw oskarżenia może nastąpić nie tylko w fazie postępowania przygotowawczego, ale także po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, w wypadku oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia (art pkt 2 k.p.k.). Stwierdzenie braku faktycznej postawy procesu już po rozpoczęciu przewodu sądowego stosownie do art k.p.k. powoduje uniewinnienie oskarżonego!!!

40 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 2 k.p.k. - brak przestępności czynu - czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego - ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa

41 BRAK PRZESTĘPNOŚCI CZYNU (ART PKT 2 K.P.K.) Określenie ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa obejmuje dwie grupy okoliczności wyłączających przestępność czynu: 1. kontratypy (np. obrona konieczna) 2. okoliczności wyłączające winę (np. niepoczytalność, błąd co do bezprawności)

42 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 3 k.p.k. - znikomy stopień społecznej szkodliwości

43 ZNIKOMY STOPIEŃ SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI (ART PKT 3 KPK) Stosownie do art. 1 2 k.k. czyn, który wprawdzie wyczerpuje wszystkie znamiona przewidziane w ustawie (art. 1 1 k.k.) oraz jest zawiniony (art. 1 3 k.k.), nie stanowi jednak przestępstwa, jeśli stopień jego społecznej szkodliwości nie jest większy niż znikomy. Wynika to z przyjęcia w prawie karnym materialno-formalnej definicji przestępstwa. Ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego następuje przez pryzmat kryteriów określonych w art k.k.

44 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 4 k.p.k. - niekaralność - ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze

45 NIEKARALNOŚĆ (ART PKT 4 KPK) Niepodleganie sprawcy karze związane jest ze szczególnymi okolicznościami towarzyszącymi popełnieniu czynu. Wyrazem tego są przepisy dotyczące m.in. dobrowolnego odstąpienia od przygotowania (art k.k.) albo dobrowolnego zapobieżenia popełnieniu czynu przez współsprawcę (art k.k.).

46 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 5 k.p.k. - śmierć oskarżonego

47 ŚMIERĆ OSKARŻONEGO (ART PKT 5 KPK) Stosownie do art. 529 k.p.k., śmierć oskarżonego nie stanowi negatywnej przesłanki postępowania kasacyjnego, jeśli kasacja wniesiona lub rozpoznawana jest na korzyść oskarżonego. Śmierć oskarżonego nie stoi także na przeszkodzie wznowieniu postępowania karnego na jego korzyść (art. 529 w zw. z art k.p.k.). W razie śmierci oskarżonego osobom wymienionym w art k.p.k. przysługuje prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu.

48 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 6 k.p.k. - przedawnienie karalności

49 PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI (ART PKT 6 KPK) przedawnienie karalności > art k.k. Przedawnienie karalności nie stoi na przeszkodzie wniesieniu kasacji na korzyść oskarżonego (art. 529 k.p.k.) ani też wznowieniu postępowania na jego korzyść (art w zw. z art. 529 k.p.k.).

50 PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI (ART PKT 6 KPK) Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r. I KZP 27/10 Teza W wypadku stwierdzenia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych, określonych w art pkt 1 i 2 k.p.k. oraz art pkt 6 k.p.k., sąd powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych.

51 PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI (ART PKT 6 KPK) Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 3 kwietnia 2002 r. V KKN 484/00 Teza W wypadku stwierdzenia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych, określonych w art pkt 1 i 2 k.p.k. oraz pkt 6 k.p.k., sąd w zasadzie powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych. Doszło bowiem wówczas do zbadania podstaw odpowiedzialności oskarżonego i w takiej sytuacji sąd powinien podjąć decyzję odnoszącą się do braku tych podstaw, a więc wydać wyrok uniewinniający, a nie umarzający postępowanie z powodu przedawnienia.

52 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 7 k.p.k. - res iudicata, lis pendens

53 RES IUDICATA (ART PKT 7 KPK) Stan rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone, a więc gdy ostatecznie rozstrzygnięto w przedmiocie procesu. Niedopuszczalne jest wówczas wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania prawomocnie już zakończonego (zakaz ne bis in idem). Dotyczy to prawomocnego zakończenia postępowania sądowego oraz postępowania przygotowawczego przeciwko określonej osobie (in personam). Wszczęcie postępowania w sprawie, a następnie umorzenie go po przeprowadzeniu czynności nie wykraczających poza fazę in rem, nie powoduje stanu powagi rzeczy osądzonej. Postępowanie umorzone w tym stadium może zostać podjęte w każdym czasie, co wynika z art k.p.k.

54 LIS PENDENS (ART PKT 7 KPK) Niedopuszczalność prowadzenia dwóch postępowań o ten sam czyn. Zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą skierowania postępowania przeciwko konkretnej osobie (in personam), tj. z chwilą przedstawienia jej zarzutów (art , art k.p.k.), a kończy się z chwilą prawomocnego zakończenia postępowania. "Toczącym się postępowaniem wcześniejszym", w rozumieniu art pkt 7 in fine k.p.k., jest więc to postępowanie, w którym najwcześniej nastąpiło przedstawienie zarzutów w postępowaniu przygotowawczym (zob. wyr. SN z r., V KK 364/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 2048).

55 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 8 k.p.k. - niepodleganie orzecznictwu sądów polskich

56 NIEPODLEGANIE ORZECZNICTWU SĄDÓW POLSKICH (ART PKT 8 KPK) Z uwagi na objęcie immunitetem, orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają: 1) Prezydent RP, który za popełnione przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu; 2) osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego (art. 578 k.p.k.), w tym inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych (art. 578 pkt 5 k.p.k.); 3) osoby korzystające z immunitetu konsularnego w zakresie tego immunitetu (art k.p.k.), w tym osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych (art pkt 2 k.p.k.); 4) posłowie i senatorowie, w takim zakresie, w jakim korzystają z immunitetu materialnego, tzn. w odniesieniu do czynów popełnionych w związku ze sprawowaniem mandatu; 5) posłowie do Parlamentu Europejskiego, tzw. eurodeputowani; 6) prokuratorzy, adwokaci i radcowie prawni oraz rzecznicy patentowi w zakresie chroniącego ich immunitetu materialnego, który dotyczy nadużycia wolności słowa, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie określonych osób; 7) sędziowie i prokuratorzy w zakresie wykroczeń.

57 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 9 k.p.k. - brak skargi uprawnionego oskarżyciela

58 BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA (ART PKT 9 KPK) przesłanka o charakterze względnym Co prawda nie jest dopuszczalne wszczęcie postępowania wobec braku skargi, a stwierdzenie jej braku prowadzi do umorzenia postępowania, niemniej wniesienie skargi przez uprawnionego oskarżyciela stanowi legitymacje do kontynuowania wadliwego postępowania Dla wszczęcia postępowania sądowego wymagane jest wniesienie skargi przez uprawnionego oskarżyciela, a zatem takiego, który posiada określoną przepisami prawa legitymację do złożenia skargi w sprawie o dany czyn.

59 BRAK SKARGI UPRAWNIONEGO OSKARŻYCIELA (ART PKT 9 KPK) W sprawach ściganych z oskarżenia publicznego oskarżycielem uprawnionym jest prokurator (art k.p.k.) lub pokrzywdzony (art w zw. z art k.p.k.). W sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego akt oskarżenia może wnieść pokrzywdzony (art k.p.k.), osoby najbliższe dla pokrzywdzonego w warunkach określonych w art. 52 i 61 1 k.p.k. oraz prokurator na podstawie art. 52 i 60 1 k.p.k. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia, gdy nie został spełniony warunek umorzenia śledztwa przez prokuratora, stanowi podstawę wyłączenia postępowania przed sądem, ze względu na brak skargi uprawnionego oskarżyciela.

60 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 10 k.p.k. - brak zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie

61 BRAK ZEZWOLENIA NA ŚCIGANIE (ART PKT 10 KPK) Zagadnienie zezwolenia na ściganie wiąże się z immunitetami formalnymi o charakterze względnym, które mogą być uchylone decyzją określonego przez prawo organu. Immunitet formalny (procesowy) nie uchyla karalności określonego czynu, a jedynie zapewnia niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego przeciwko sprawcy bez zezwolenia uprawnionego organu. Z tego rodzaju immunitetów korzystają: 1) posłowie i senatorowie; 2) posłowie do Parlamentu Europejskiego; 3) sędziowie sądów powszechnych ; 4) sędziowie sądów wojskowych; 5) sędziowie Sądu Najwyższego; 6) sędziowie sądów administracyjnych; 7) sędziowie Trybunału Stanu; 8) sędziowie Trybunału Konstytucyjnego; 9) Prokurator Generalny; 10) prokuratorzy (art. 54 ProkU); 11) Rzecznik Praw Obywatelskich; 12) Prezes Najwyższej Izby Kontroli, wiceprezesi i Dyrektor Generalny NIK nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne w odniesieniu do czynów popełnionych przy wykonywaniu czynności służbowych; 13) Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych; 14) Prezes Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

62 BRAK WNIOSKU O ŚCIGANIE (ART PKT 10 KPK) Wniosek o ściganie uregulowany został w art. 12 k.p.k. Stosownie do art pkt 10 k.p.k., wniosek o ściganie spełniający wymagania procesowe musi pochodzić od osoby uprawnionej. O tym, który podmiot in concreto uprawniony jest do złożenia wniosku, decyduje prawo karne materialne.

63 PRZESŁANKI PROCESOWE (ART. 17 KPK) art pkt 11 k.p.k. - inna okoliczność wyłączająca ściganie

64 INNA OKOLICZNOŚĆ WYŁĄCZAJĄCA ŚCIGANIE (ART PKT 11 KPK) abolicja - wyłączenie możliwości wszczęcia procesu w określonych sprawach albo nakazanie umorzenia już wszczętych postępowań amnestia - darowanie kar wymierzonych w prawomocnych wyrokach za określone przestępstwa w całości lub w części lub ich zamiana na łagodniejsze kary zastosowanie prawa łaski przez Prezydenta jeszcze przed prawomocnym zakończeniem postępowania karnego

65 SKUTKI ZAISTNIENIA NEGATYWNEJ PRZESŁANKI PROCESOWEJ (!!!) na etapie postępowania przygotowawczego: - odmowa wszczęcia postępowania lub umorzenie postępowania na etapie postępowania sądowego: - przed rozpoczęciem przewodu sądowego: art k.p.k. - umorzenie postępowania postanowieniem na posiedzeniu - po rozpoczęciu przewodu sądowego: art k.p.k. - umorzenie/uniewinnienie wyrokiem w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art pkt 1 i 2 k.p.k. sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny

66 ART KPK Brak możliwości przypisania sprawcy winy, będący rezultatem występowania okoliczności winę tę wyłączających, nie stanowi negatywnej przesłanki procesowej dla wszczęcia postępowania dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających, co wynika z art k.p.k.

67 PODSUMOWANIE 1. Pojęcie przesłanek procesowych 2. Przesłanki pozytywne i negatywne 3. Przesłanki ogólne i szczególne 4. Przesłanki względne i bezwzględne 5. Przesłanki materialne i formalne 6. Charakterystyka wszystkich przesłanek wskazanych w art k.p.k. 7. Skutki zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej z art k.p.k. - proszę zwrócić uwagę na treść art k.p.k.

68 NASTĘPNE ZAJĘCIA 1. materiały do nauki dostępne w punkcie ksero u Jacka (kartkówka + kolokwium) 2. artykuł Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Łukasz Lasek (dostępny w punkcie ksero u Jacka )