Egzamin z prawa cywilnego w dniu 29.05. 2017 r. Kazus nr 1 Adrian, Mikołaj i Zygmunt byli młodymi adwokatami w Krakowie. Prowadzili wspólnie działalność w formie spółki cywilnej, wynajmując w tym celu lokal biurowy. W dniu 1 marca 2010 r. Adrian i Mikołaj, za zgodą Zygmunta, zawarli z Edmundem, właścicielem firmy Profesjonalna Obsługa Biur (w skrócie POB) umowę ramową o comiesięczne dostarczenie produktów wyposażenia biurowego (artykułów papierniczych, oprogramowania komputerowego itp.) do wykorzystania we wspólnej działalności. Umowa została zawarta w formie pisemnej. W treści dokumentu, który był gotowym formularzem przedłożonym adwokatom do wypełnienia przez Edmunda, po stronie zamawiających zapisano tylko nazwiska Adriana i Mikołaja, obecnych przy zawarciu umowy. Zapłata należności wynikłych z umowy miała następować miesięcznie, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zamawiającym faktury wysyłanej przez firmę POB. Formularz umowy zawierał m.in. postanowienie, że kontrahent firmy POB zobowiązuje się do niepodnoszenia zarzutu przedawnienia roszczenia przysługującego firmie POB w związku z zawartą umową. W listopadzie 2010 r. Edmund poważnie zachorował i nie wysłał do adwokatów przygotowanej mu przez księgowość faktury z dnia 14 grudnia 2010 r., opiewającej na 30 000 zł. W lipcu 2012 r. Edmund zdecydował się zakończyć działalność firmy POB. Dokonując przeglądu dokumentacji Edmund ustalił, że faktura z 14 grudnia 2010 r., opiewająca na 30 000 zł, pozostawała niezapłacona. Pragnąc uniknąć wysiłków związanych z dochodzeniem tej należności, Edmund zdecydował się sprzedać wierzytelność przeciw adwokatom, udokumentowaną wspomnianą fakturą, firmie Faktoring sp. z o.o. za 20 000 zł. W pisemnej umowie sprzedaży wierzytelności wskazano jedynie adwokatów Adriana i Mikołaja jako dłużników przelewanej wierzytelności. Dnia 20 grudnia 2012 r. Adrian i Mikołaj odebrali od firmy Faktoring wezwanie do zapłaty 30 000 zł. W załączeniu dołączono kopię umowy sprzedaży wierzytelności między Edmundem a firmą Faktoring oraz kopię faktury z dnia 14 grudnia 2010 r. Zygmunt zakończył wspólną działalność z Adrianem i Mikołajem w dniu 1 października 2012 r. Tydzień później spotkał on przypadkowo Edmunda, który odpowiedział mu o swojej chorobie, zakończeniu działalności i o niezapłaconej fakturze, nie wspominając jednak o umowie z firmą Faktoring. Po tym spotkaniu Zygmunt przelał na konto bankowe Edmunda kwotę 10 000 zł. Adrian i Mikołaj nie zareagowali na wezwanie do zapłaty przez Faktoring. Dnia 1 lutego 2013 r. firma Faktoring złożyła w sądzie pozew przeciwko Adrianowi o zapłatę 30 000 zł. W odpowiedzi na pozew Adrian zapłacił niezwłocznie 10 000 zł, zapewniając Faktoring, że resztę należności pokryje do końca marca 2013 r. Wobec zalegania Adriana z dalszymi płatnościami Faktoring pozwał w dniu 15 kwietnia 2013 r. solidarnie Michała, Ewelinę (jego małżonkę, z którą Michał zawarł związek małżeński 2 stycznia 2013 r., przy czym między małżonkami istniała wspólność ustawowa) oraz Zygmunta o zapłatę kwoty 20 000 zł. Zygmunt w odpowiedzi na pozew stwierdził, że nie jest już niczego dłużny, bo zapłacił swoja część długu Edmundowi. 1
Proszę ocenić zasadność roszczenia firmy Faktoring wobec a) Adriana, b) Mikołaja i Eweliny, oraz c) Zygmunta. Konieczne jest zbadanie wszelkich przesłanek roszczenia, nawet jeżeli pewne z nich mogą być niespełnione. Proponowany sposób rozwiązania kazusu: Firma Faktoring mogłaby mieć roszczenie przeciw Adrianowi, Mikołajowi i Zygmuntowi jako wspólnikom prowadzonej przez nich spółki cywilnej z tytułu nabycia wierzytelności wobec wspólników od Edmunda w drodze umowy przelewu (art. 509 1 k.c.). Konieczne jest ustalenie, czy I) roszczenie powstało; II) czy roszczenie jest zaskarżalne; III) czy roszczenie jest wymagalne; oraz IV) czy roszczenie nie wygasło. I. Czy roszczenie powstało? 1. W świetle stanu faktycznego nie ulega wątpliwości, że wierzytelność Edmunda wobec Adriana, Mikołaja i Zygmunta jako wspólników prowadzonej przez nich spółki cywilnej istnieje i przysługuje Edmundowi (art. 516 k.c.): Ze względu na to, że Adrian, Mikołaj i Zygmunt stanowili spółkę cywilną w rozumieniu art. 860 k.c. w chwili zawierania umowy sprzedaży produktów wyposażenia biurowego z Edmundem, ponoszą oni z tego tytułu odpowiedzialność solidarną za zobowiązania spółki (art. 864 k.c.), a takim było zobowiązanie wynikające z umowy z Edmundem. Okoliczność, iż nazwisko Zygmunta zostało pominięte w dokumencie umowy wspólników z Edmundem, nie wpływa na: a) ważność tej umowy jako umowy sprzedaży produktów wyposażenia biurowego między wspólnikami spółki cywilnej Adrianem, Mikołajem i Zygmuntem a Edmundem; oraz na b) okoliczność, iż Zygmunt ponosi razem z Adrianem i Mikołajem odpowiedzialność solidarną wobec Edmunda w rozumieniu art. 366 1 k.c. Wystąpienie Zygmunta ze spółki cywilnej z Adrianem i Mikołajem w październiku 2012 r. nie wpływa na odpowiedzialność solidarną, jaką ponosi on wraz z Adrianem i Mikołajem za zobowiązanie wynikające z umowy z Edmundem (art. 864 k.c. w zw. z art. 366 1 k.c.). 2. W świetle stanu faktycznego brak jest podstaw do przyjęcia, że przeniesienie wierzytelności w drodze przelewu było niedopuszczalne ze względów, o których mowa w art. 509 1 k.c. Konieczne jest ustalenie, czy umowa przelewu wierzytelności między Edmundem a firmą Faktoring została skutecznie zawarta. Niezasadne jest stanowisko, że brak wskazania osoby Zygmunta w umowie przelewu oznacza, że Faktoring nabył od Edmunda wyłącznie wierzytelność wobec wskazanych w umowie przelewu Adriana i Mikołaja. Konsekwencją tego stanowiska byłoby to, że cesjonariusz ( Faktoring ) uzyskałby roszczenie o spełnienie świadczenia tylko od Adriana i Mikołaja, natomiast Zygmunt pozostałby zobowiązany wobec Edmunda na dotychczasowych zasadach. Skutek taki były sprzeczny z istotą solidarności w rozumieniu art. 366 1 k.c. jako instytucji wzmacniającej pozycję 2
prawną wierzyciela w sytuacji wielości dłużników. Ponadto, na rzecz tezy o niedopuszczalności przelewu wierzytelności tylko wobec niektórych dłużników solidarnych, uzasadnić można powołać argument, że tak skonstruowany przelew wierzytelności sprzeciwiałby się właściwości zobowiązania" (art. 509). Należy zatem przyjąć, że takie rozwiązanie byłoby niedopuszczalne. Mimo tego, że w umowie przelewu wskazano tylko Adriana i Mikołaja jako dłużników Edmunda z tytułu przelewanej wierzytelności, zasadna jest konkluzja, że firma Faktoring wstąpiła w prawa przysługujące cedentowi (Edmundowi) wobec wszystkich trzech wspólników-adwokatów. Wniosek taki należy przyjąć w drodze wykładni oświadczenia woli jako zgodny zamiar stron umowy (art. 65 2 k.c.). Na rzecz takiej interpretacji przemawia fakt, że Adrian i Mikołaj zawarli umowę z firmę Edmunda w związku z prowadzoną przez nich działalnością w formie spółki cywilnej, której wspólnikiem był również Zygmunt. Stanowisko o ważności umowy przelewu opierać można również na szczególnej regule interpretacyjnej in favorem contractus, zgodnie z którą należy przyznać pierwszeństwo rezultatowi wykładni pozwalającemu uznać zawartą umowę za ważną. Zasadniczym skutkiem prawnym przelewu wierzytelności jest to, że cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu. 3. Brak jest natomiast podstaw, aby uznać, że w omawianym stanie faktycznym powstało roszczenie przeciw Ewelinie. Ponadto, nie ma również podstawy do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności Eweliny jako małżonki Mikołaja za dług swojego męża. Podstawą odpowiedzialności nie może ani art. 30 k.r.o. ani też art. 864 k.c., ponieważ Ewelina nie była wspólnikiem spółki cywilnej adwokatów w chwili powstania zobowiązania. Należy przyjąć, że zobowiązanie Mikołaja związane ze wspólną działalnością wspólników spółki cywilnej powstało przed zawarciem małżeństwa z Eweliną, a więc przed powstaniem wspólności ustawowej małżonków. W omawianym stanie faktycznym zastosowanie znajdzie art. 41 3 k.r.o. W świetle powszechnie akceptowanego poglądu dotyczącego wykładni art. 41 3 k.r.o., dłużnikiem firmy Faktoring jest tylko Mikołaj. Ewelina jako jego małżonka ponosi jedynie odpowiedzialność za cudzy dług składnikami majątku wspólnego małżonków wskazanymi w art. 41 3 k.r.o., sama jednak nie jest dłużnikiem. Spółce Faktoring nie przysługuje wobec Eweliny roszczenie o zapłatę wymienionej w kazusie sumy pieniężnej. Tym bardziej brak jest podstaw do żądania spełnienia świadczenia przez Ewelinę jako dłużnika solidarnego. II. Czy roszczenie jest wymagalne? Należy ustalić, czy wierzytelność nabyta przez Faktoring ma charakter wymagalny wobec braku doręczenia przez Edmunda dłużnikom solidarnym faktury z dnia 14. 12. 2010 r. Z treści kazusu wynika, że nie istniały jakiekolwiek zastrzeżenia czy wątpliwości dotyczące rozliczeń między stronami za okres poprzedzający wydanie faktury z 14. 12. 2010 r. Należy zatem przyjąć, że fakturą z 14. 12. 2010 r. były objęte zakupy zrobione w firmie Edmunda przez wspólników spółki cywilnej najpóźniej w listopadzie 2010 r. (rozliczenie miesięczne między stronami umowy). Zatem najwcześniejszym terminem wystawienia tej faktury mógł być 1 grudnia 2010 r. Zgodnie z fakturą termin zapłaty wynosił 7 dni. W konsekwencji dzień 7 grudnia 2010 r., jako ostatni dzień terminu, w którym miała nastąpić zapłata należy przyjąć 3
jako termin początku biegu przedawnienia roszczeń przeciw wspólnikom spółki cywilnej. Doręczenie faktury wspólnikom spółki cywilnej należy uznać za przesłankę wymagalności roszczenia. W omawianym stanie faktycznym, ze względu na brak doręczenia faktury dłużnikom, zastosowanie znajdzie przepis art. 120 1 zd. 2 k.c. III. Czy roszczenie jest zaskarżalne? Konieczne jest ustalenie, jakiemu terminowi przedawnienia podlega roszczenie przeciw Adrianowi, Mikołajowi i Zygmuntowi. Roszczenie to wynika z umowy sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (firmy POB należącej do Edmunda), podlega zatem przepisowi art. 554 k.c. Przepis ten, który stanowi lex specialis względem art. 118 k.c., statuuje dwuletni termin przedawnienia. Termin przedawnienia roszczenia przeciw Adrianowi, Mikołajowi i Zygmuntowi wynosi zatem 2 lata, począwszy od 1.12. 2010 r. Bieg przedawnienia roszczenia wierzyciela przeciw każdemu z trzech ww. dłużników solidarnych należy oceniać indywidualnie (argument z art. 372 k.c.) Należy przyjąć, że dokonując świadczenia sumy 10 000 zł na rzecz Edmunda Zygmunt dokonał uznania roszczenia w rozumieniu art. 123 1 pkt 2) k.c. Uznanie dotyczyło roszczenia w pełnej wysokości, tj. 30 000 zł, albowiem Zygmunt przyjął, że świadczył część przypadającą na niego w stosunku wewnętrznym (spółki cywilnej) łączącym go z Adrianem i Mikołajem (por. art. 376 1 k.c.). Skutkiem uznania było przerwanie biegu przedawnienia roszczenia Faktoringu wobec Zygmunta jako współdłużnika solidarnego. Uznanie dokonane przez Zygmunta nie przerwało biegu przedawnienia roszczenia w stosunku do pozostałych współdłużników solidarnych, tj. Adriana i Mikołaja. Wynika to z art. 371 k.c., zgodnie z którym czynność jednego z dłużników solidarnych nie może, co do zasady, pogorszyć sytuacji prawnej pozostałych współdłużników. W odniesieniu do długu Adriana należy wskazać, że czynność przerywająca przedawnienie, tj. powództwo Faktoringu wytoczone dnia 1 lutego 2013 r., została dokonana po upływie terminu przedawnienia (ten sam wniosek należy również przyjąć, że jeżeli faktura miałby obejmować zakupy dokonane w okresie wcześniejszym niż wskazany szkicu rozwiązania, a mianowicie przed listopadem 2010 r.). Klauzula umowna o zobowiązaniu się wspólników spółki cywilnej do niepodnoszenia zarzutu przedawnienia podlega ocenie na gruncie art. 117 2 k.c. Zobowiązanie do niepodnoszenia zarzutu przedawnienia należy uznać za równoznaczne z zrzeczeniem się tego zarzutu i jako takie nieważne w świetle ww. przepisu. Adrian mógł zatem podnieść zarzut przedawnienia, lecz tego nie uczynił. Podobnie jak w wypadku Adriana, powództwo wobec Mikołaja z dnia 15 kwietnia 2013 r. zostało wytoczone po upływie terminu przedawnienia roszczenia. Zagadnienie klauzuli umownej dotyczącej zarzutu przedawnienia należy ocenić jak wyżej. Mikołaj może zatem podnieść zarzut przedawnienia roszczenia przysługującego Faktoringowi. 4
IV. Czy roszczenie nie wygasło? Konieczne jest ustalenie, czy roszczenie nie wygasło, w szczególności na skutek zapłaty dokonanej przez poszczególnych dłużników solidarnych. Należy ustalić, czy świadczenie przez Zygmunta sumy pieniężnej 10 000 zł na rzecz Edmunda w dniu 8 października 2012 r. miało skutek zwalniający - nie tylko Zygmunta, ale wszystkich dłużników solidarnych, w rozmiarze dokonanego świadczenia - zgodnie z art. 512 k.c. W świetle kazusu brak podstaw do twierdzenia, że Zygmunt został zawiadomiony o przelewie przez Edmunda (pomimo ich rozmowy) lub dowiedział się o przelewie wierzytelności w innych sposób. Należy zatem przyjąć, że zapłata dokonana przez Zygmunta spowodowała zmniejszenie długu wspólników do 20 000 zł. Oznacza to, że w dniu 8 października 2012 r. Zygmunt oraz pozostali dłużnicy solidarni pozostawali zobowiązani do zapłaty kwoty 20 000 zł, co wynika z istoty odpowiedzialności solidarnej (art. 366 1 k.c.) Następnie, w odpowiedzi na powództwo Faktoringu z dnia 1 lutego 2013 r., Adrian świadczył sumę pieniężną 10 000 zł. Ze względu na to, że nie podniósł przysługującego mu zarzutu przedawnienia (por. Pkt III szkic rozwiązania), nie może on żądać zwrotu spełnionego świadczenia (art. 411 pkt 3) k.c.). Skutkiem częściowego świadczenia Adriana było zatem dalsze zmniejszenie rozmiaru długu wszystkich dłużników solidarnych do sumy 10 000 zł (zob. art. 366 1 k.c.) W odpowiedzi na powództwo wytoczone przez Faktoring przeciw Zygmuntowi z dnia 15 kwietnia 2013 r. o zapłatę 20 000 zł, Zygmunt może zatem podnieść a) zarzut zapłaty sumy 10 000 zł na rzecz Edmunda, oraz b) zarzut zapłaty przed Adriana sumy 10 000 zł na rzecz Faktoringu. W konsekwencji, zaskarżalne roszczenie Faktoringu wobec Zygmunta opiewa na 10 000 zł. Konkluzja wywiedziona z rozważań: Firmie Faktoring przysługuje roszczenie wobec Adriana, Mikołaja i Zygmunta jako dłużników solidarnych o zapłatę sumy 10 000 zł, przy czym tylko wobec Zygmunta roszczenie to nie uległo przedawnieniu ze względu na dokonane przez niego uznanie długu. 5