Pielęgnacja obłożnie chorego. praktyczne informacje i porady

Pielęgnacja obłożnie chorego praktyczne informacje i porady

Konsultacja merytoryczna: mgr Lucyna Kazior, specjalista opieki paliatywnej, Oddziałowa w Klinice Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Wydanie I, maj 2013r.

SPIS TREŚCI Wstęp Odparzenia skóry Odleżyny Pielęgnacja skóry Skóra narażona na długotrwały kontakt z moczem Zaparcia Pomoc w opiece nad obłożnie chorym Opieka pielęgniarska Pomoc opiekuńcza Wsparcie finansowe Refundacja Posłowie 3 4 6 13 14 16 18 18 20 20 22 24

WSTĘP Choroba to dramat całej rodziny - ból i cierpienie, ograniczenie ról społecznych i planów życiowych wszystkich członków rodziny. Konieczność opieki nad bliską osobą w warunkach domowych zazwyczaj jest ogromnym zaskoczeniem i wyzwaniem. Poczucie bezradności i lęk przed nieznanym potęgują obawę przed trudnościami. Nagle z dnia na dzień (np.: w skutek udaru, wylewu, czy wypadku) lub w krótkim czasie (choroba nowotworowa) bliska nam osoba nie jest w stanie podnieść się z łóżka, jest całkowicie zależna od nas i to na nas spoczywa obowiązek opieki nad nią. aspektów opieki nad osobami unieruchomionymi. Wokół tego tematu narosło wiele mitów, które potęgują lęk i przekonanie o nieuchronności pojawienia się problemów skórnych. Warto więc usystematyzować wiedzę, poznać przyczyny powstawania odparzeń i odleżyn, zasady profilaktyki oraz metody usprawnienia pielęgnacji chorego, a co za tym idzie - poprawy komfortu jego życia. Niniejszy poradnik na pewno nie wyczerpie tematu opieki nad osobą obłożnie chorą, ale dostarczy wielu cennych informacji. Podpowie, jak przygotować się do podjęcia opieki i udzieli wskazówek, na co należy zwrócić uwagę pielęgnując osobę unieruchomioną, leżącą, czy będącą na wózku inwalidzkim w warunkach domowych. Tematem wiodącym jest kwestia, która zazwyczaj budzi niepokój zarówno wśród obłożnie chorych, jak i opiekunów - odparzenia i odleżyny. To właśnie profilaktyka odparzeń i odleżyn, a także ich leczenie, stanowią jeden z kluczowych 5

ODPARZENIA SKÓRY Odparzenie - podstawowe informacje Odparzenia są to zmiany skórne, które pojawiają się w przypadku współistnienia nadmiernego pocenia się z tarciem o siebie dwóch powierzchni skóry lub skóry o ubranie, czy pieluchomajtki. Gdzie najczęściej pojawiają się odparzenia? U osób unieruchomionych odparzenia mogą dotyczyć każdej okolicy ciała, najczęściej jednak pojawiają się w miejscach, które szybko się pocą oraz zazwyczaj są dobrze ocieplone. Są to pachwiny, uda, pachy i stopy. U osób otyłych często obserwujemy powstawanie odparzeń pomiędzy fałdami skórnymi, a u otyłych kobiet często tworzą się pod biustem. Pierwsze objawy Objawy odparzenia skóry to: zaczerwienienie obrzęk sączenie się płynu surowiczego z powierzchni odparzenia Odparzone miejsca są narażone na powstanie zakażeń bakteryjnych i/ lub grzybiczych. Konieczna jest ich odpowiednia pielęgnacja, leczenie nadkażeń, a przede wszystkim profilaktyka odparzeń. Jak zapobiegać odparzeniom? codziennie dbaj o higienę ciała chorego myj chorego letnią wodą (nigdy gorącą) dokładnie osuszaj skórę po myciu zakładaj choremu przewiewną, bezszwową bieliznę i odzież z naturalnych tkanin zwróć uwagę na miejsca narażone na powstanie odparzeń: okolice pod biustem, brzuchem, między pośladkami, w pachwinach, pod pachami i po wewnętrznej stronie ud dbaj o prawidłowe zakładanie i częstą zmianę tzw. wyrobów chłonnych (np. pieluchomajtek) wietrz pomieszczenia, gdzie przebywa chory stosuj krem barierowo-ochronny zapewniający skuteczną profilaktykę odparzeń 6

Sprawdzonym kremem barierowo-ochronnym stosowanym z powodzeniem w profilaktyce i leczeniu odparzeń jest Sudocrem. Sudocrem działa kompleksowo: chroni skórę przed drażniącymi substancjami jak np.: mocz, czy kał (hipoalergiczna lanolina) zapewnia utrzymanie właściwej wilgotności i miękkości skóry (hipoalergiczna lanolina) łagodzi podrażnienia, wykazuje właściwości odkażające (alkohol benzylowy) działa ściągająco (tlenek cynku) pozwala na regenerację dotkniętej odparzeniem skóry (benzoesan benzylu, cynamonian benzylu) Składniki te powodują, że Sudocrem sprawdza się nie tylko w profilaktyce, ale również w łagodzeniu objawów odparzeń - zmniejsza dyskomfort i podrażnienie skóry. Sudocrem - cenne właściwości: antybakteryjne, antygrzybiczne, przeciwzapalne, regeneracyjne i ochronne. Jak stosować Sudocrem? Sudocrem powinien być stosowany po uprzednim umyciu skóry i dokładnym jej osuszeniu. Należy nakładać go na miejsca szczególnie narażone na powstanie odparzeń, czyli pomiędzy fałdy skórne, pod biust, pomiędzy uda. Ważne, by nakładać tylko cienką warstwę kremu, ponieważ nałożenie większej ilości preparatu nie zwiększa jego skuteczności. Sudocrem należy wmasowywać małymi ruchami kolistymi do czasu, gdy na skórze pozostanie cienka przezroczysta warstwa. Jeżeli skóra po rozprowadzeniu kremu jest biaława, oznacza to, że nałożono go zbyt dużo. ZACHOWANIE WŁAŚCIWE ZACHOWANIE NIEWŁAŚCIWE 7

ODLEŻYNY Definicja Odleżyny są to miejscowe uszkodzenia skóry i leżącej pod nią tkanki (aż do kości). Powstają w wyniku długotrwałego lub powtarzającego się ucisku na skutek siedzenia lub leżenia w jednej pozycji. Nacisk powoduje zbyt mały dopływ krwi do tkanek i w efekcie prowadzi do ich obumierania (martwicy). W pierwszym etapie powstawania odleżyn mamy do czynienia z zaczerwienieniem, następnie niedokrwieniem, a w końcowym efekcie obumieraniem tkanek. W miarę oddzielania się tkanek martwiczych powstają trudno gojące się owrzodzenia, które łatwo ulegają zakażeniu. Odleżyny bardzo trudno się goją i sprawiają wiele problemów pielęgnacyjnych. Ryzyko powstania odleżyn Na powstawanie odleżyn narażona jest każda osoba czasowo lub przewlekle unieruchomiona. Problem ten dotyka m.in.: osoby sparaliżowane, przebywające na wózku inwalidzkim lub pozostające przez długi okres w łóżku. Jednak nawet u ludzi, którzy są czasowo unieruchomieni z powodu choroby lub urazu, może dojść do pojawienia się odleżyn. Niektóre choroby przewlekłe takie, jak: cukrzyca, czy miażdżyca naczyń krwionośnych, sprawiają, że rany odleżynowe trudno się goją z powodu złego krążenia krwi. Oceną ryzyka powstania odleżyn zajmują się lekarze i pielęgniarki używając do tego celu standaryzowanych skal. Najstarszą, a zarazem najczęściej stosowaną jest skala Doreen Norton. Uzyskanie w tej skali wyniku poniżej 14 punktów wskazuje na ryzyko powstania odleżyn. OCENIANY PARAMETR PUNKTACJA 4 pkt. 3 pkt. 2 pkt. 1 pkt. stan fizyczny dobry dość dobry zły bardzo zły stan świadomości pełna apatia zaburzona śpiączka aktywność, zdolność przemieszczania się chodzi samodzielnie chodzi z pomocą siedzi brak stopień samodzielności przy zmianie pozycji ciała pełna lekko ograniczona bardzo ograniczona brak nietrzymanie moczu i kału nie występuje sporadycznie nietrzymanie moczu nietrzymanie moczu i kału 8

Narażone miejsca Odleżyny powstają najczęściej w miejscach, gdzie odległość między powierzchnią skóry, a znajdującym się pod nią układem kostnym jest niewielka. W tych miejscach podczas długotrwałego unieruchomienia, zwłaszcza na twardym podłożu, dochodzi do ucisku na tkanki, co w dalszej konsekwencji prowadzi do niedokrwienia komórek i zmian martwiczych. Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn to: kość ogonowa i krzyżowa pośladki kręgosłup pięty kość biodrowa kość ramienna kość udowa po stronie bocznej kości boczne stopy łokcie tył głowy uszy łopatki wewnętrzna strona kolan ramiona pięty kość ogonowa biodra wewnętrzna i zewnętrzna strona kostek zewnętrzna strona kolan WARTO WIEDZIEĆ Krem barierowo-ochronny Sudocrem może być skutecznie stosowany w profilaktyce odleżyn oraz leczeniu odleżyn do momentu, kiedy zachowana jest ciągłość naskórka. Sudocrem dzięki pięciu składnikom aktywnym łagodzi podrażnienia i umożliwia regenerację skóry. Dodatkowo, chroni przed nadkażeniem grzybiczym i bakteryjnym. pośladki ręce pięty 9

Klasyfikacja odleżyn Powstawanie odleżyn można podzielić na kilka etapów z charakterystycznymi dla nich objawami. Stopień zaawansowania rozwoju odleżyn określa tak zwana pięciostopniowa skala według Torrance a: I stopień odleżyny Na początku pojawia się zaczerwienienie, które uciśnięte palcem blednie, na tym etapie mikrokrążenie nie jest jeszcze zaburzone. Może wystąpić ocieplenie i obrzęk tkanek. II stopień odleżyny Dalsze przebywanie w tej samej pozycji powoduje upośledzenie mikrokrążenia. Zaczerwienienie utrzymuje się i nie blednie pod wpływem nacisku. Występujace objawy to: powierzchowny obrzęk, uszkodzenie naskórka, ból, stan zapalny i obrzęk tkanek. Brzegi rany odleżynowej są dobrze zauważalne, oddzielone od tkanki zdrowej rumieniem i otoczone bolesnym obrzękiem. W tym stadium na dnie rany możemy zauważyć żółtą masę (tkanki rozpadające się) albo czerwoną ziarninę (etap gojenia). IV stopień odleżyny Uszkodzenie dochodzi do powięzi, brzeg rany jest zwykle dobrze odgraniczony, dno rany może być pokryte czarną lub brązową martwicą. V stopień odleżyny To zaawansowana martwica tkanek głębokich, aż do powięzi i mięśni, a nawet kości. Powstają głębokie dziury mogące łączyć się ze sobą tworząc jamy. W ranie dochodzi do wycieku czarnobrązowych mas tkanek, które uległy obumarciu, a wszystkiemu towarzyszy bardzo przykry zapach. To najcięższy stan rany odleżynowej. III stopień odleżyny W tej fazie dochodzi do pęknięć naskórka, tworzenia się pęcherzy oraz głębokich uszkodzeń, aż do granicy z tkanką podskórną. Jakie są czynniki ryzyka rozwoju odleżyn? Przyczyn powstawania odleżyn jest wiele. Najczęstszym i najpoważniejszym czynnikiem rozwoju odleżyn jest ograniczenie aktywności ruchowej i mobilności. Ich następstwem jest działanie sił mechanicznych - ucisku, tarcia i ścina- 10

nia miejscowo zaburzających mikrokrążenie, powodujących niedotlenienie i niedożywienie, a w konsekwencji martwicę tkanek. Warto wiedzieć, że również inne zaburzenia stanu zdrowia zwiększają ryzyko rozwoju odleżyn. Najważniejsze, tzw. duże czynniki ryzyka zostały przedstawione w tabeli poniżej. Jak ograniczyć ryzyko powstania odleżyn? jeśli to tylko możliwe, zachęcaj chorego do samodzielnego poruszania się, a jeśli to niemożliwe, to do samodzielnej zmiany pozycji w łóżku w przypadku chorego całkowicie unieruchomionego, regularnie zmieniaj jego pozycję w łóżku (przynajmniej co 1,5-2 godziny) w przypadku korzystania z wózka: zmieniaj jego pozycję siedzenia - chory powinien unosić się na rękach co 15-20 minut, aby chwilowo odciążyć miejsca nadmiernie obciążone i tym samym poprawić ich ukrwienie. Jeśli to niemożliwe, siedzenie w wózku nie powinno trwać dłużej niż 2-3 godziny. Pod pośladki, uda, kolana należy podkładać wałki i poduszki wykonując codzienną pielęgnację, pamiętaj o dokładnym osuszaniu skóry - nie pocieraj, a delikatnie dotykaj ręcznikiem CZYNNIK RYZYKA CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE ucisk siły ścinające tarcie stan skóry stan odżywienia stan fizykalny stan psychiczny unieruchomienie, spadek aktywności, zmniejszona mobilność, paraliż, niedowłady, śpiączka, zaburzenia czucia niewłaściwa technika przenoszenia, zmiany pozycji chorego, niedostateczna stabilizacja pozycji ciała niewłaściwa technika przenoszenia, zmiany pozycji chorego, urazy dynamiczne nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca, nadmierna potliwość, wysięk z rany, niedostateczna pielęgnacja i ochrona skóry, podeszły wiek zmniejszona podaż kalorii i białka, spożycie < 60% dziennej racji pokarmowej, anoreksja starcza, nietolerancja żywienia enteralnego, leki obniżające łaknienie i przyswajanie pokarmów choroba podstawowa, choroby współistniejące, wiek, śpiączka neurologiczna/ farmakologiczna stan zdrowia, zależność od innych osób 11

zmieniając pozycję chorego stosuj łatwoślizgi, czyli specjalne podkłady umożliwiające przemieszczanie chorego. Jeśli nie masz łatwoślizgów, stosuj płócienne podkłady stosuj dzienniczek - notuj czas zmiany pozycji chorego, to bardzo przydatne zwłaszcza jeśli kilka osób sprawuje opiekę (tabela poniżej) stosuj zmiennociśnieniowe materace przeciwodleżynowe - ograniczają ryzyko rozwoju odleżyn nawet o 60%. Są wykonane z wielu małych komór wypełnianych powietrzem. Co jakiś czas jedne komory są napełniane powietrzem, a inne są opróżniane. Dzięki temu nie dochodzi do zbyt długiego ucisku na jedną okolicę ciała. Warto stosować również inne dostępne udogodnienia, np.: poduszki rehabilitacyjne, wałki, kliny pod kolana, podpórki pozwalające na czasowe utrzymanie ciała w określonym położeniu pielęgnuj skórę chorego stosując odpowiedni krem barierowo-ochronny zapewniający profilaktykę odparzeń i odleżyn np. Sudocrem obserwuj wnikliwie ciało chorego pod kątem zmian chorobowych, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc narażanych na ucisk używaj bielizny osobistej i pościelowej wyłącznie z naturalnych materiałów, pamiętaj by często ją prać i nakładać suchą (wilgotna, sprzyja maceracji i otarciu naskórka oraz jest dogodnym środowiskiem dla bakterii) stosuj u chorego pieluchomajtki, które często zmieniane nie dopuszczają do zanieczyszczenia skóry chorego moczem i kałem pamiętaj o zapewnieniu choremu odpowiedniej diety, uzgodnionej z lekarzem prowadzącym. Dieta powinna uwzględniać witaminy i sole mineralne, a przede wszystkim białko, PRZYKŁADOWY DZIENNICZEK ZMIAN POZYCJI CHOREGO ZAGROŻONEGO POWSTANIEM ODLEŻYN Data i godzina Bok prawy Bok lewy Plecy Wózek Brzuch Odmowa zmiany pozycji Brak możliwości zmiany pozycji Uwagi 8.00 10.00 12.00 14.00 i tak do 22.00 Jeśli zaobserwujesz u leżącego zaczerwienienia w miejscach narażonych na ucisk, zmieniaj pozycję chorego częściej niż w odstępach 1,5-2 godzinnych. 12

Pamiętaj, leczeniem odleżyn zajmuje się lekarz i pielęgniarka. Tylko personel specjalistyczny posiada wiedzę dotyczącą właściwości poszczególnych rodzajów opatrunków i jest w stanie dobrać odpowiedni do danej sytuacji. WARTO WIEDZIEĆ... Bardzo korzystny efekt przyniesie choremu delikatny masaż skóry i oklepywanie. Przyczyni się nie tylko do lepszego ukrwienia skóry, ale również zmniejszy prawdopodobieństwo zapalenia płuc. Leczenie odleżyn Każdy, kto zetknął się z problemem odleżyn wie, że profilaktyka jest dużo łatwiejsza niż leczenie. A profilaktyka to przede wszystkim właściwa pielęgnacja. ponieważ niedobór białka (głównie albuminy) wpływa na powstawanie odleżyn zapewnij choremu świeże powietrze - często wietrz pomieszczenie, nie dopuszczaj do przegrzania się chorego i do pocenia się skóry Skuteczną metodą leczenia miejscowego odleżyn jest zastosowanie nowoczesnych opatrunków. Pozwalają one utrzymać wysoką wilgotność pomiędzy opatrunkiem a raną, usuwać nadmiar wysięku i toksycznych cząstek, są nieprzepuszczalne dla bakterii, zapewniają prawidłową wymianę gazową, utrzymują prawidłową temperaturę bliską temperatury ciała, są bezpieczne i łatwe do wymiany. Obecnie na rynku dostępne są opatrunki biologiczne, półsyntetyczne i syntetyczne. 13

14

PIELĘGNACJA SKÓRY Skóra pełni funkcję ochronną, jest też obrazem ogólnej kondycji i stanu zdrowia chorego. Przerwanie ciągłości narusza jej zewnętrzną barierę ochronną i wiąże się z ryzykiem uszkodzenia głębszych struktur. powłoki białkowo-lipidowej; zaleca się hypoalergiczne środki myjące o łagodnym dla skóry poziomie ph ok 5,5 zawierające w składzie substancje nawilżające i natłuszczające po dokładnym umyciu i osuszeniu skóry (zwłaszcza w okolicach fałdów skórnych brzucha, pod piersiami i w okolicach intymnych) zaleca się aplikację kremu barierowoochronnego wspomagającego regenerację naskórka i tworzącego film ochronny na powierzchni skóry; dla zachowania długotrwałego efektu konieczna jest częsta aplikacja, każdorazowo po wykonaniu toalety, a następnie co około cztery godziny (należy unikać jednoczesnego stosowania preparatów w postaci pudru) w przypadku nietrzymania moczu i/ lub stolca praktycznym rozwiązaniem jest stosowanie jednorazowych pieluchomajtek, kaczek i basenów Skóra osób unieruchomionych wymaga szczególnie troskliwej pielęgnacji. Zasady pielęgnacji skóry utrzymuj całe ciało chorego w czystości i suchości, przy jednoczesnej ochronie przed wysuszeniem. Skórę należy myć codziennie ciepłą wodą, stosując środki, które skutecznie usuwają zanieczyszczenia, ale nie naruszają 15

w celu ochrony skóry przed macerującym działaniem wysięku z rany, zaleca się stosowanie okluzyjnych opatrunków nowej generacji, takich jak np.: błony poliuretanowe, cienkie płytki hydrokoloidów utrzymanie higieny w łóżku ułatwiają specjalne powłoki membranowe, szczególnie zalecane u chorych z nietrzymaniem moczu/stolca; membrany charakteryzują się dobrą przepuszczalnością powietrza i pary wodnej, ich powierzchnia redukuje tarcie, zapewnia parowanie wody, co chroni skórę przed przegrzaniem i maceracją SKÓRA NARAŻONA NA DŁUGOTRWAŁY KONTAKT Z MOCZEM Przedłużający się kontakt skóry z moczem prowadzi do: zmiany ph na bardziej zasadowe zwiększenia przepuszczalności skóry większej wrażliwości skóry na tarcie zwiększonego ryzyka nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych Jak dbać o skórę narażoną na przedłużający się kontakt z moczem? dbaj o utrzymanie skóry w czystości regularnie obserwuj skórę chorego myj skórę techniką zabezpieczającą przed nadmiernym tarciem używaj do mycia łagodnych środków o ph 4-7, które nie naruszają płaszcza lipidowego skóry często zmieniaj jednorazowe środki higieniczne i dobieraj pieluchomajtki właściwych rozmiarów; zbyt mała pielucha będzie uwierać i może prowadzić do otarcia i podrażnienia naskórka, a w konsekwencji do powstania trudno gojących się ran stosuj na skórę krem barierowo-ochronny o kompleksowym działaniu, np. Sudocrem 16

Nietrzymanie moczu jest czynnikiem zwiększającym ryzyko powstania odleżyn, nie przesądza jednak o ich powstaniu. Właściwa higiena, zabezpieczenie skóry skutecznym kremem barierowo-ochronnym zmniejsza ryzyko powstania odleżyn. Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pielęgniarstwa w sprawie prowadzenia profilaktyki odleżyn. U pacjentów hospitalizowanych, pacjenci z grupy ryzyka powstania odleżyn bądź pacjenci z powstałymi zmianami odleżynowymi, powinni być bezwzględnie zaopatrzeni w środki do miejscowego stosowania na skórę o działaniu*: pielęgnacyjnym antybakteryjnym nawilżającym i natłuszczającym skórę regenerującym w sytuacji np. maceracji naskórka łagodzącym podrażnienia przywracającym prawidłowe ph skóry *Zalecenia dostępne na stronie: www.mz.gov.pl WARTO WIEDZIEĆ... Sudocrem to krem barierowo-ochronny, który: pielęgnuje skórę stanowiąc jeden z elementów profilaktyki przeciwodleżynowej działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo (alkohol benzylowy) nawilża i natłuszcza skórę (lanolina) regeneruje naskórek (benzoesan i cynamonian benzylu) łagodzi podrażnienia (alkohol benzylowy) 17

ZAPARCIA Czym są zaparcia? Zaparcia to dolegliwość często występująca u osób obłożnie chorych. Brak ruchu, przyjmowane leki, a także nieprawidłowy sposób odżywiania zwiększają ryzyko zaparć. O zaparciu mówimy wówczas, gdy stolec oddawany jest rzadziej niż 3 razy w tygodniu w ciągu ostatnich 2 tygodni lub stolec oddawany jest wyłącznie po środkach przeczyszczających. Często zaparciom towarzyszą inne objawy - uczucie pełności, wzdęcia, odbijanie, bóle głowy, niesmak w ustach. Do najczęstszych przyczyn zaparć należą: siedzący tryb życia, unieruchomienie w łóżku, dieta ubogoresztkowa, czyli dieta z małą zawartością błonnika przeszkody mechaniczne - nowotwór jelita grubego, kamienie kałowe, zwężenia jelit występujące w chorobie Leśniowskiego-Crohna, zapalenia jelita grubego choroby ogólnoustrojowe - niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, mukowiscydoza, cukrzyca choroby układu nerwowego - choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, urazy rdzenia kręgowego stosowanie leków - między innymi: opiatów (np. morfina), leków przeciwwymiotnych, uspokajających, przeciwpadaczkowych Dążąc do ograniczenia ryzyka zaparć, a także w sytuacji kiedy zaparcia już występują, warto zwrócić szczególną uwagę na: odżywianie - dodawaj do posiłków otręby i produkty zawierające błonnik (owoce i warzywa oraz produkty zbożowe pełnoziarniste); warto podać choremu większą ilość płynów, zwłaszcza soków owocowych modyfikację leczenia - skonsultuj z lekarzem wpływ przyjmowanych leków na powstawanie zaparć; jeżeli modyfikacja terapii nie jest możliwa, zapytaj lekarza o możliwość podania leków przeczyszczających 18

prawidłowa pielęgnacja - natychmiast reaguj na potrzebę wypróżniania; staraj się zapewnić choremu niekrępujące warunki wypróżniania: odpowiedniej wysokości sedes i poręcz. Jeśli pacjent nie jest w stanie korzystać z toalety, lepiej stosować przenośne sedesy i zapewnić możliwość korzystania z nich w pozycji siedzącej niż stosować baseny aktywność fizyczna - na ile to możliwe zmieniaj pozycję chorego na siedzącą lub leżącą na brzuchu, co pobudza perystaltykę jelit WARTO WIEDZIEĆ... Korzystnie na perystaltykę jelit wpływa spożywanie produktów zawierających bakterie probiotyczne. Jednym z takich produktów jest Multilac. To sprawdzony preparat, który zawiera aż 9 wyselekcjonowanych szczepów bakterii oraz składnik odżywczy - oligofruktozę. Podanie probiotyku poprawia motorykę jelit i konsystencję stolca (namnażające się bakterie fermentacyjne zawierają prawie 80% wody, co rozluźnia stolec). 19

POMOC W OPIECE NAD OBŁOŻNIE CHORYM Konieczność zorganizowania opieki nad osobą przewlekle chorą, częściowo lub całkowicie unieruchomioną najczęściej spada na nas niespodziewanie. Wymaga zmiany życia nie tylko osoby chorej ale też i jej opiekunów. Organizacja opieki wymaga wzięcia pod uwagę wielu czyn- ników, jak chociażby: stan chorego, możliwość zaangażowania się w opiekę najbliższej rodziny, sytuację finansową, warunki mieszkaniowe. Warto w takiej sytuacji wiedzieć, czy i na jaką pomoc gwarantowaną prawem możemy liczyć. OPIEKA PIELĘGNIARSKA Decydując się na opiekę nad chorym w domu, mamy możliwość uzyskania profesjonalnego wsparcia pielęgniarskiego. Opieka ta może przybrać dwojaką formę: Opieka pielęgniarska w ramach podstawowej opieki zdrowotnej Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 29.08.2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej Opieka pielęgniarska długoterminowa domowa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 30.08.2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej Osoby chore, które: DLA KOGO? ze względu na istniejące problemy zdrowotne (stany poszpitalne lub choroby przewlekłe) wymagają udzielania systematycznych świadczeń pielęgniarskich nie są objęte świadczeniami opieki długoterminowej świadczonej stacjonarnie złożyły deklarację wyboru pielęgniarki POZ DLA KOGO? Osoby przewlekle chore somatycznie i psychosomatycznie, które: przebywają w domu i są niezdolne do samoopieki i samopielęgnacji w skali Barthel uzyskały od 0 do 40 punktów chorzy wymagający m.in. intensywnej pielęgnacji, leczenia ran przewlekłych 20

Niezbędne formalności DLA KOGO? deklaracja wyboru pielęgniarki POZ zgłoszenie konieczności objęcia opieką (możliwe telefoniczne zgłoszenie) Zasady korzystania ze świadczeń świadczenie jest bezpłatne częstotliwość i czas wizyt ustalana jest indywidualnie opieka świadczona jest od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 18.00 (z wyłączeniem dni wolnych od pracy) z zasady wizyty pielęgniarki odbywają się zgodnie z ustalonym harmonogramem, w przypadkach uzasadnionych stanem zdrowia chorego, wizyta pielęgniarki może się odbyć w dniu zgłoszenia Niezbędne formalności DLA KOGO? skierowanie do objęcia pielęgniarską domową opieką długoterminową (od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego; jeśli chory wcześniej przebywał w szpitalu, może je wystawić lekarz prowadzący) ocena stanu zdrowia w skali Barthel dokonana przez pielęgniarkę POZ i potwierdzona przez lekarza Zasady korzystania ze świadczeń świadczenie jest bezpłatne wizyty odbywają się nie rzadziej niż 4 razy w tygodniu wizyty odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 20.00 ilość godzin opieki dla danego pacjenta ustalana jest indywidualnie w medycznie uzasadnionych przypadkach wizyty mogą mieć miejsce również w dni wolne od pracy uzyskanie powyżej 40 punktów w skali Barthel powoduje brak podstawy do kontynuowania opieki WARTO WIEDZIEĆ... Skala Barthel - skala, która pozwala na ocenę stanu chorego pod względem jego zapotrzebowania na opiekę innych osób. Bierze się w niej pod uwagę między innymi czynności życia codziennego (spożywanie posiłków, poruszanie się, siadanie, ubieranie, utrzymanie higieny osobistej, korzystanie z toalety, kontrolowanie czynności fizjologicznych). Korzystajmy z przysługujących nam praw! 21

POMOC OPIEKUŃCZA Kolejną formą opieki nad chorym jest tzw. pomoc opiekuńcza, którą przyznają i organizują ośrodki pomocy społecznej. Wsparcie opiekuńcze dedykowane jest osobom, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają opieki, a rodzina nie ma możliwości jej zapewnienia. Pomoc opiekuńcza to wsparcie m.in. w zakresie: robienia zakupów, przygotowania posiłku, wyjścia na spacer, posprzątania mieszkania, spędzenia czasu z chorym. wizyty pracownika pomocy społecznej odbywają się w dni robocze, w godzinach od 7.00 do 15.00 pracownik opieki społecznej przeprowadza wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania chorego i w razie potrzeby podejmuje stosowne działania Dla kogo: osoby przewlekle chore, niesamodzielne, przebywające w domu, wymagające niewielkiej pomocy w podstawowych czynnościach życia codziennego. Niezbędne formalności: należy zwrócić się o pomoc do ośrodka pomocy społecznej właściwego dla miejsca zamieszkania. Ośrodek będzie oczekiwał od wnioskodawcy przedstawienia: oświadczenia o sytuacji dochodowej, oświadczenia o wyrażeniu zgody na ponoszenie odpłatności za świadczone usługi. Zasady korzystania ze świadczeń: usługi są odpłatne, wysokość opłat uzależniona jest od sytuacji materialnej rodziny/ osoby, której opieka jest udzielana; w przypadku, gdy dochód nie przekracza kryterium dochodowego* określonego art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, usługi opiekuńcze świadczone są nieodpłatnie * kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej wynosi 542 zł, dla osoby w rodzinie 456 zł WSPARCIE FINANSOWE Oprócz pomocy w opiece nad osobą chorą świadczonej przez pielęgniarki, czy też pracowników pomocy społecznej, choremu i jego rodzinie przysługuje pomoc w postaci wsparcia finansowego tj.: dodatek pielęgnacyjny zasiłek pielęgnacyjny Świadczenia te ze względu na podobną nazwę często są mylone. Tymczasem różnią się one od siebie. I nie chodzi tu tylko o wysokość świadczenia, ale także m.in. o źródło ich finansowania. 22

PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE W PRAWIE DO ZASIŁKU I DODATKU PIELĘGNACYJNEGO ZASIŁEK PIELĘGNACYJNY DODATEK PIELĘGNACYJNY przysługuje niezależnie od wyskokości dochodów niepełnosprawnemu dziecku osobie niepełnosprawnej w wieku pow. 16. lat, jeżeli posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub umiarkowanym, jeżeli niepełnosprawność powstała w przed ukończeniem 21. roku życia osobie, która ukończyła 75 lat osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji osobie uprawnionej do emerytury lub renty, która ukończyła 75 lat nie przysługuje osobie przebywającej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie jeżeli członkom rodziny przysługują świadczenia na pokrycie wydatków związanych z pielęgnacją osób niepełnosprawnych osobie przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym/pielęgnacyjno-opiekuńczym do 2 tygodni w miesiącu osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego na wniosek przyznawany na wniosek lub z urzędu wysokość 153,00 zł miesięcznie świadczenia 203,50 zł miesięcznie wójt, burmistrz lub prezydent miasta art. 16. ustawy o świadczeniach rodzinnych płatnik świadczenia podstawa prawna przyznania świadczenia Zakład Ubezpieczeń Społecznych art. 75. ustawy emerytalnej 23

REFUNDACJA NFZ finansuje przedmioty ortopedyczne lub środki pomocnicze tylko do wysokości określonego limitu. Jeśli cena przedmiotu jest wyższa niż cena określona limitem, oddział NFZ pokrywa koszt przedmiotu do wysokości limitu, a różnicę pomiędzy ceną brutto a kwotą refundacji dopłaca pacjent. WARTO WIEDZIEĆ... Chcąc zapewnić choremu właściwą opiekę, w szczególności zabezpieczyć dostęp do środków higienicznych, czy profilaktyki przeciwodleżynowej, warto poznać zasady współuczestnictwa państwa w ponoszeniu kosztu zakupu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych (w tym pieluchomajtek). Czym jest refundacja? Refundacja to zwrot części lub całości kosztów poniesionych na zakup środków pomocniczych (np.: pieluchomajtki, cewniki, materac i poduszka przeciwodleżynowa) i/ lub artykułów medycznych będących przedmiotami ortopedycznymi (np.: wózek inwalidzki, kule, balkonik). Wykaz refundowanych przedmiotów ortopedycznych znajduje się w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz środki pomocnicze. Wykaz środków pomocniczych znajduje się w załączniku nr 2 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz środki pomocnicze. Rozporządzenie określa także, w jakiej wysokości przysługuje refundacja oraz na jaki czas. Załączniki do rozporządzenia znajdują się na stronie Ministerstwa Zdrowia (www.mz.gov.pl). 24

W jaki sposób uzyskać refundację? Odwiedź lekarza POZ 1 Odbierz od lekarza POZ zlecenie na określony przedmiot ortopedyczny lub środek pomocniczy (zlecenie ważne jest tylko 30 dni). Udaj się do Oddziału NFZ 2 Potwierdź w NFZ prawo do refundacji. NFZ potwierdza limit cenowy, wysokość refundacji NFZ w oraz datę ważności zlecenia, jest to termin w którym można dokonać zakupu. Kup refundowane produkty 3 Ostatni etap to zakupy. Zrealizuj zlecenie w odpowiednim sklepie medycznym lub aptece. W pierwszej kolejności musimy udać się do lekarza, który wypisze zlecenia na potrzebne środki pomocnicze i/ lub wyroby medyczne. Z prawidłowo wypełnionym drukiem należy udać się do właściwego dla miejsca zamieszkania oddziału NFZ. Tam zlecenie zostaje zarejestrowane i potwierdzone. W przypadku zlecenia na środki pomocnicze wydawane w cyklu miesięcznym (np. pieluchomajtki) NFZ wydaje ważną rok kartę zaopatrzenia comiesięcznego. Z potwierdzonym zleceniem i kartą wystarczy następnie udać się do apteki/ sklepu medycznego, aby zrealizować zakup refundacyjny. Odbiór refundowanego przedmiotu musi być poświadczony podpisem osoby, na którą wystawiono zlecenie. W sytuacji, kiedy taka osoba nie jest w stanie stawić się osobiście, wymagane jest upoważnienie osoby trzeciej. Ważne, aby osoba upoważniona posiadała przy sobie legitymację ubezpieczeniową i nr PESEL osoby upoważniającej oraz dokument potwierdzający upoważnienie. 25

POSŁOWIE Mamy nadzieję, że zawarte w poradniku informacje ułatwią Państwu organizację i sprawowanie opieki nad chorą osobą. Niewątpliwie kwestia właściwej profilaktyki odleżyn, pielęgnacji skóry, szczególnie okolic narażonych na kontakt z moczem i stolcem są ważnym aspektem w codziennej opiece nad chorym. Warto pamiętać o możliwościach wsparcia ze strony pielęgniarek środowiskowych, pomocy społecznej, czy też finansowej. Ta nowa i trudna dla całej rodziny sytuacja wymaga kompleksowego działania i podejścia. Osoby sprawujące bezpośrednią i codzienną opiekę nad chorym wykonują bardzo trudną i ciężką pracę. Dlatego tak ważne jest, aby w tej pełnej wyzwań sytuacji, pamiętać również o sobie - troska o własne zdrowie fizyczne i psychiczne, odpoczynek, przyjemności i czas dla siebie. Pamiętajmy, że wypoczęta osoba ma szansę być lepszym i skuteczniejszym opiekunem! 26

Piśmiennictwo 1. Buczkowski K. i wsp.: Opieka paliatywna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009. 2. Szewczyk M.T. i wsp.: Zalecenia profilaktyki i leczenia odleżyn. Leczenie ran, 2010, 7 (3-4) 79-106. 3. Szczczeklik A. (red.): Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2012. 4. Krasowski G., Kruk M.: Leczenie odleżyn i ran przewlekłych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008. 5. Jaworska J. (red.): Odleżyny: zapobieganie i leczenie: poradnik dla pielęgniarek i lekarzy, Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych, 1996. 6. Rosińczuk-Tonderys J. i wsp.: Profilaktyka i leczenie odleżyn: poradnik dla pielęgniarek, położnych i wszystkich innych osób, którym bliska jest problematyka odleżyn, Continuo, 2005.

Genexo Sp. z o.o., ul. Gen. Zajączka 26, 01-510 Warszawa www.genexo.pl