PROLOG 1938 r.
Za kilkanaście miesięcy Alfred Herma skatuje do nieprzytomności kilkunastoletniego Ludwika Zalewskiego. Młody przypadkowy Niemiec z Hitlerjugend oskarży młodego Ludwika o kradzież śliwek. fałszywe oskarżenie! - Ludwika nie było w tym sadzie.
Alfred Herma
W naszym mieście przyczaił się szpieg i zdrajca. Alfred Herma na motocyklu Sokół z koszem, często opuszczał miasto. śledziliśmy jego wyjazdy. Dobrów, w stronę Suserza. Tu wśród lasów rozkładał swoją radiostację Meldunki Hermy wykorzystało lotnictwo niemieckie w 1939 r.
Żychlin 1938 rok.
Po wkroczeniu wojsk okupacyjnych do Żychlina, natychmiast założył skrzętnie ukrywany mundur oficera SS.
1 września 1939 godz. 5:00
1 września 1939 r. Godzina 5:00 rano. Posterunek graniczny - Kiełpin Szosa. Powiat chojnicki. Granica polsko - niemiecka
Dnia 1 września w Kiełpin Szosie, służbę na granicy państwa polskiego pełnili żołnierze Obrony Narodowej i strażnik Franciszek Golis. Los zrządził, że był on ostatnim polskim strażnikiem granicznym, który przebywał w siedzibie placówki. Strażnik Golis o godz. 5.00 z dwoma żołnierzami i z psem udał się w kierunku granicy. Gdy się do niej zbliżył, od strony niemieckiej rozległy się strzały. Tak rozpoczęła się II wojna światowa dla urodzonego w naszej gminie Franciszka Golisa.
Franciszek Golis
Nie mogłem zdobyć piły do amputacji uda, dokonałem jej za pomocą dużego pilnika do paznokci i dokończyłem ręcznym złamaniem. W końcu nasza mała grupa dotarła do Dobrzelina pod Żychlinem. Wkrótce dyrektor Grzybowski z dobrzelińskiej cukrowni zostawił nam do dyspozycji pałacyk, który również zamieniliśmy w szpital z salą operacyjną Z wielką pomocą przyszła nam miejscowa ludność. 5 września 1939. Wspomnienia dr Mariana Degi.
5 września 1939 r. Umiera ciężko ranny lotnik Bogdan Makowski.
Bohdan Makowski, polski lotnik podporucznik. W czasie lotu bojowego na samolocie PZL.23 Karaś w dniu 5 września został ciężko ranny w czasie ataku niemieckich myśliwców w okolicy Nakła. Umiera we Włocławku tego samego dnia. Pochowany na cmentarzu w Żychlinie. W 1943 roku staraniami rodziny został ekshumowany i przeniesiony na cmentarz w Pleckiej Dąbrowie w gminie Bedlno..
6 września 1939 w rejonie Żychlina zostaje zestrzelony kpr. pil. Andrzej Niewiara
Po przedostaniu sie do Anglii, został lotnikiem 315 Dywizjonu Myśliwskiego "Dęblińskiego" Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii.
data śmierci 09.08.1941 miejsce pochówku Boulogne-sur-Mer, Francja
8 września 1939 Poległ pod Żychlinem polski lotnik, porucznik rezerwy Tadeusz Butowt-Andrzejkowicz.
Tadeusz Butowt-Andrzejkowicz. Pochowany bezimiennie na cmentarzu Dobrzelin koło Żychlina.
8 września 1939 Romuald Zdzisław Stelmach. Kapitan obserwator. Zginął 8.IX.1939 r. podczas walk na ziemi w rejonie Żychlina. Miejsce grobu nieznane.
Romuald Zdzisław Stelmach
10 września 1939 Pułk maszerując przez 3 dni doszedł do miejscowości Żychlin. Przyjęto tam ugrupowanie obronne. Zakończył się dość długi, pięciodniowy odwrót bocznymi drogami.
11 września 1939 Gen. Tadeusz Kutrzeba. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz dowódca 26 Dywizji Piechoty Spojrzawszy na mapę sytuacyjną oddziału operacyjnego gen. Kutrzeba doznał przykrego uczucia niepokoju. A gdzie pan ma 26 Ajdukiewicza? Stoi pod Łaniętami. Trzeba tę dywizję skierować pod Żychlin i niech tam stanie w odwodzie. To wszystko, co nam zostało.
11 września 1939 Umiera ciężko ranny Bronisław Radzymiński z Armii Pomorze Odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari kl.v Pochowany na cmentarzu Dobrzelin koło Żychlina.
11 września 1939 Pociąg pancerny Nr 11 Danuta 11 września pociąg został skierowany na Sochaczew; dotarł jednak tylko do Żychlina dalszą drogę blokowały zbombardowane pociągi cywilne. Załoga pociągu zmuszona była zbudować szereg objazdów, docierając do Jackowic pod Łowiczem rankiem 13 września.
Spokój!- powiedział kpt. Bolesław Korobowicz swym żołnierzom, w Żychlinie pobierzemy zaopatrzenie. Kilku żołnierzy było rannych i wymagało opieki lekarskiej. Tak dojechali do Rząśna. Nagle zza lasu wyskoczył klucz niemieckich bombowców i zaczął bombardować pociąg. Od pierwszej bomby został uszkodzony parowóz. Zginęli również kpt. Korobowicz i maszynista Pociąga pancerny Danuta
12 września 1939 Feldmarszałek Gerd von Rundstedt Gen. Johannes Blaskowitz Panowie, daliśmy się zaskoczyć zaczął bez powitania Rundstedt i wskazał na mapie położenie dywizji polskich. Polaków nie wolno puścić za Bzurę i nie wolno im pozwolić na połączenie się z Warszawą. Pan zwrócił się do Blaskowitza uderzy XIII i X korpusami od północy na Żychlin i Kutno
13 września 1939 Ppor. rez. pilot Jan Elsner wystartował na samolocie R.-XIII Lublin z polowego lotniska Grabów pod Żychlinem. Podczas lotu został ciężko ranny, jednak zdołał doprowadzić samolot na własne lotnisko, ratując życie obserwatora. Odwieziony do szpitala w Gostyninie, zmarł 15.IX.1939 r.
13września 1939 Po samozatopieniu jednostek pływających pod Duninowem, w związku z wyczerpaniem możliwości operacyjnych marynarze Oddziału Wydzielonego "Wisła" wieczorem docierają do Żychlina. Dowódca oddziału kmdr ppor. Roman Kanafoyski.
Komandor porucznik Roman Kanafoyski. Komendant Garnizonu Polowego Żychlin. Po II wojnie światowej komendant Półwyspu Hel, kawaler Orderu Virtuti Militari
13 września 1939 motorzysta Józef Mendak OW Wisła Flotylla Rzeczna Polskiej Marynarki Wojennej.
14 września 1939 Dywizje gen. Knolla mijają Żychlin, kierując się ku Bzurze. Na zbite w wielkiej masie na małym obszarze wojska polskie uderzyło 240 samolotów.
15 września 1939
W komunikacie informacyjnym wydanym zaraz po bitwie przez sztab 8 armii niemieckiej gen. Blaskowitz napisał, że bitwa nad Bzurą była jedną z największych, wyniszczających bitew początkowego okresu drugiej wojny.
15 września 1939 W okolicach Żychlina volksdeutsch z Włocławka rozpoznał w tłumie przemieszczającym się na wschód Witolda Mystkowskiego, prezydenta Włocławka. Prezydent został zatrzymany wraz z rodziną i przewieziony do Włocławka, gdzie został zamordowany.
16 września 1939 16 września 1939 w Szpitalu polowym w Dobrzelinie koło Żychlina umiera Antoni Niciejewski, ciężko ranny w wyniku wybuchu bomby, w prawe ramie i pierś.
Budynek szpitala polowego - Dobrzelin fot. z lipca 1940 r.
Dobrzelin, cmentarz wojenny fot. z lipca 1940 r.
Bezimienny obrońca Ojczyzny żołnierz polski. Dobrzelin, cmentarz wojenny fot. z lipca 1940 r.
Dobrzelin, cmentarz wojenny fot. z lipca 1940 r.
16 września 1939 Ze szpitala polowego przy zakładach elektrycznych, zmarłych odprowadzał kondukt pogrzebowy składający sie z niosących krzyż i latarnię oraz księdza. Każdego wieczora grzebano żołnierzy w mogiłach, na terenie i w okolicach dzisiejszego sklep Biedronka. Cmentarz ten został później zlikwidowany przez Niemców. Nastąpiło przeniesienie zwłok i szczątki żołnierzy spoczęły na cmentarzu grzebalnym w Żychlinie.
16 września 1939 Żychlin kwatera wojenna. Tomasz Lisiewicz ur. 1902 r. Żołnierz zawodowy 56 Pułku Piechoty Wielkopolskiej
16września 1939 Mieczysław Mümler pułkownik pilot Wojska Polskiego i Królewskich Sił Powietrznych, as myśliwski Polskich Sił Powietrznych na obczyźnie. Poleciałem na rozpoznanie Pożary na całej linii od Żychlina aż do Sochaczewa. To co widziałem upewniło mnie, że nasze natarcie nie powiodło się.
płk Mieczysław Mumler i gen. Władysław Sikorski
16 września 1939
16 września 1939 Kapitan Stefan Koźniewski dowódca 37 dywizjonu artylerii lekkiej. Walki w Rakowie k/ Żychlina. W Żychlinie postawiony przed niemieckim sądem polowym. Po wojnie aresztowany przez NKWD. W 1955 aresztowany przez UB za działalność szpiegowską - zwolniony w 1956r.
17 września 1939
17 września 1939
20 września 1939 Byłem bardzo zmęczony, zasnąłem i gdy się przebudziłem, słońce już wzeszło. Tylko nasi żołnierze z obsługi chodzili. Pytam ich się, co jest z tymi co. szli na pieszo. Powiedziano, że napędzono ich do kościoła a było to miasteczko Żychlin. Pamiętnik z II wojny światowej
Sztabowy projekt planu pracy przyszłego niemieckiego okupanta.
Tak minie kolejnych sześć lat