IV. edosfera i biosfera 1. Wyjaśnij, dlaczego procesy wietrzenia są procesami przygotowującymi do powstawania gleby. 2. Na rysunku przedstawiającym profil glebowy gleby bielicowej podpisz jej poziomy. 3. Na podstawie opisu rozpoznaj typ gleby. a. Tworzą się na terasach zalewowych dolin pod wpływem akumulacji namułów (aluwiów) podczas wylewów rzek. Są to gleby żyzne często wykorzystywane rolniczo.... b. Swą nazwę zawdzięczają barwie poziomu próchnicznego. owstają w zagłębieniach terenu z wysokim poziomem wód gruntowych przy udziale roślinności łąkowej. echuje je gruby poziom próchniczy... 4. Gleba powstaje w cienkiej, powierzchniowej warstwie zwietrzeliny skalnej pod wpływem działania czynników glebotwórczych. Do wymienionych czynników dopisz dwa brakujące: skała macierzysta, warunki wodne, czas, działalność człowieka 5. Gleby różnią się między sobą grubością poziomu próchnicznego. Wśród wymienionych niżej gleb podkreśl dwa typy gleb, które mają poziom próchniczny o największej grubości. a. czarnoziemy b. gleby tundrowe c. gleby brunatne d. szaroziemy 1
6. Do gleb astrefowych zaliczamy rędziny. Zaznacz nazwę skały macierzystej, na której rozwinęły się te gleby. a. gliny polodowcowe r b. wapienie i gipsy r c. skały wulkaniczne r d. piaski wydmowe r 7. Wśród wymienionych gleb zaznacz gleby śródstrefowe. a. bagienne r b. tundrowe r c. bielicowe r d. czarne ziemie r e. sołonczaki r f. brunatne r 8. Duży wpływ na przebieg procesów glebotwórczych wywierają warunki klimatyczne. Wymień czynniki kształtujące glebę zależne od klimatu. 9. Regosole i litosole to gleby charakterystyczne dla terenów o specyficznym podłożu. Zaznacz typ obszaru, na którym przeważnie występują te gleby. a. obszary górskie i sandry r b. obszary torfowisk r c. obszary przesuszone r d. obszary o podłożu węglanowym r 10. rzyporządkuj opisy cechom gleb. a. naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin i dostarczania im składników pokarmowych w zakresie wody, powietrza i pierwiastków pokarmowych b. przemiany abiotyczne, głównie wietrzenie i szereg procesów biologicznych wzajemnie na siebie oddziaływujących c. osiąganie określonych plonów z jednostki powierzchni pola po dokonaniu odpowiednich zabiegów agrotechnicznych echy gleb: 1. proces glebotwórczy 2. żyzność 3. urodzajność 4. zabiegi agrotechniczne a b c d 11. iosfera odgrywa istotną rolę w kształtowaniu pokrywy glebowej. Wymień dwie istotne funkcje biosfery dla kształtowania się gleb. a.... b.... 12. rzyporządkuj typom lasów odpowiadający im typ gleb. Typy lasów: Typy gleb: a. olsy 1. mady b. lasy łęgowe 2. torfowo-murszowe c. bory suche 3. brunatne d. lasy mieszane 4. bielice 5. rędziny 2 a b c
13. Rozmieszczenie zwierząt na Ziemi jest nierównomierne. Zaznacz sferę, która jest największym pod względem objętości środowiskiem życia na Ziemi. a. atmosfera r b. hydrosfera r c. pedosfera r d. litosfera r 14. Zaznacz nazwę ery, w której pojawiła się biosfera. a. archaik r b. proterozoik r c. mezozoik r d. kenozoik r 15. Na podstawie opisu rozpoznaj formację roślinną. a. Liczne są gatunki płożące. Dominują krzewinki i byliny kłączowe. Następuje szybki ich rozwój podczas krótkiego lata.... b. Runo stanowią byliny i rośliny zielne o owłosionych liściach. Drzewa mają twarde, skórzaste liście i dobrze znoszą letnią suszę.... 16. Uzupełnij tabelkę, wpisując do niej rośliny z listy poniżej, charakterystyczne dla podanych formacji roślinnych. Rośliny: porosty, mahoń, piołuny, pistacje, wełnianka, sosna, oliwki, świerk, ostnice, wawrzyny, begonie, kauczukowiec Formacja roślinna a. step Rośliny b. tajga c. tundra 17. Oznacz literą zdania prawdziwe, literą zdania błędne. a. Epifity to rośliny samożywne rosnące na ciele innych roślin, np. ananasy i storczyki... b. Na obszarach o bardzo słonym podłożu rosną kserofity... c. Efemery (efemerydy) pojawiają się gwałtownie po deszczu, ich rozwój jest bardzo szybki, a suszę mogą przetrwać w postaci nasion... 18. Spośród wymienionych roślin zaznacz relikty czwartorzędowe późnoglacjalne. a. topola włoska r b. limba r c. dąb bezszypułkowy r d. wierzba lapońska r e. jarząb brokinia r f. malina moroszka r g. brzoza karłowata r h. wierzba zielna r i. wierzba szerokolistna r j. dębik ośmiopłatkowy r 3
19. rzyporządkuj typom zbiorowisk roślinnych wymienione rośliny. Typy zbiorowisk: Rośliny: a b c a. łęgi 1. dęby, buczyny b. grądy 2. lipy, kasztanowce, sosny, brzozy c. olsy 3. wierzby, olchy, topole, wiązy, dęby 4. olcha czarna, olcha szara, olcha zielona, jesiony 20. W Europie, mimo małej jej powierzchni, występuje duże zróżnicowanie biosfery. rzyporządkuj określonej formacji roślinnej typowe gleby i żyjące w tych formacjach roślinnych zwierzęta. Gleby: czarnoziemy, cynamonowe, tundrowe, bielicowe, brunatne, szaroziemy, inicjalne Zwierzęta: wilk, renifer, suseł, gronostaj, żubr, daniel, węże, sarna, chomik, muflon, jaszczurki, zając Formacja roślinna Gleby Zwierzęta a. stepy b. makia śródziemnomorska c. półpustynie 21. Do olski świerk wkracza z dwóch stron. Zasięg występowania świerku rasy północnej wyznaczają: ojezierze Mrągowskie i Nizina odlaska, a dla świerku rasy górskiej: Nizina Śląska, Wysoczyzna Łódzka i Roztocze. Na mapie konturowej olski wytycz: a. zasięg południowy i zachodni świerku b. zasięg północny świerku. 4
22. W górach występuje piętrowy układ roślinności. rzyporządkuj piętrom roślinnym w polskich górach charakterystyczne dla nich rośliny. iętra roślinności: Rośliny: a. regiel dolny 1. kosodrzewina, jałowiec b. regiel górny 2. świerk, jodła c. subalpejskie 3. krokus, goryczka d. alpejskie 4. dąb, buk 5. porosty, mchy a b c d 23. orównaj i wykaż dwie różnice występujące pomiędzy lasem olsowym i łęgowym. a.... b.... 24. rzyporządkuj formacjom roślinnym podane niżej nazwy krain geograficznych, w obrębie których one występują. Krainy geograficzne: ojezierze Fińskie, ogórze Kazaskie, Wyżyna Szottów, Wielka Równina rerii, Jawa, Kotlina Kongo, Dolina Śmierci, ółwysep Arabski Formacje roślinne a. pustynne b. bezdrzewne Krainy geograficzne 25. Na kontynentach Ameryki ółnocnej i ołudniowej spotykamy wszystkie formacje roślinne występujące na kuli ziemskiej. odane formacje roślinne ponumeruj zgodnie z kolejnością ich występowania od północy ku południu. a. tajga... b. pustynia lodowa... c. las monsunowy... d. las liściasty... 26. Literą oznacz zdania prawdziwe, a literą zdania błędne. a. odzienne deszcze zenitalne występujące w strefie lasów równikowych przyczyniają się do akumulacji dużej ilości próchnicy... b. Jedną trzecią powierzchni lasów naświecie zajmują borealne lasy iglaste... c. W klimacie śródziemnomorskim rosną na glebach cynamonowych wiecznie zielone, twardolistne lasy i zarośla... 27. Rośliny i zwierzęta obszarów pustynnych wykształciły szereg przystosowań do długiego okresu suszy. Wymień po trzy różne rodzaje przystosowań: a. zwierząt:... b. roślin:... 5
28. harakterystyczną cechą obszarów górskich jest piętrowość roślinności. Wymień trzy najważniejsze przyczyny takiego układu roślinności. 29. Wydziela się trzy zasadnicze środowiska życia w wodach. Są to: litoral, pelagial i abisal. Wymień trzy czynniki, które wpływają na występowanie zwierząt w wodach. 30. Skreśl błędne określenia w poniższych zdaniach. a. iocenozy o przewadze zwierząt panują na lądach/w wodach. b. Życiem roślin i zwierząt zajmują się dwie odrębne nauki przyrodnicze, czyli botanika i zoologia/zoologia i fitogeografia. c. Rozmieszczenie ekosystemów uzależnione jest przede wszystkim od temperatury, nasłonecznienia i opadów/ od gleby, opadów i zasolenia. 6
Modele poprawnych odpowiedzi do testów IV. EDOSFERA I IOSFERA Nr zad. rawidłowa odpowiedź Nazwa sprawdzanej umiejętności oziom wymagań 1. Dzięki procesom wietrzenia możliwa jest działalność wody, która sprzyja wkraczaniu i rozwojowi roślin, mających istotny wpływ na tworzenie się próchnicy. 2. A 0 ściółka, A 1 poziom próchniczy, A 2 poziom wymywania, 1 poziom wmywania, skała macierzysta 3. a. mady b. czarne ziemie 4. warunki klimatyczne, świat roślin i zwierząt Wyjaśnianie i ocenianie przebiegu oraz konsekwencji zjawisk i procesów przyrodniczych jw. Znajomość faktów, pojęć, zależności, prawidłowości i teorii niezbędnych do zrozumienia i przedstawienia zdarzeń, zjawisk i procesów w zakresie geografii fizycznej jw. 5. a, c jw. 6. b jw. 7. a, d, e jw. 8. charakter zwietrzeliny, nawilgocenie gleby, okres i warunki wegetacji roślin, przyrost masy biologicznej Wyjaśnianie i ocenianie przebiegu oraz konsekwencji zjawisk i procesów przyrodniczych 9. a Znajomość faktów, pojęć, zależności, prawidłowości i teorii niezbędnych do zrozumienia i przedstawienia zdarzeń, zjawisk i procesów w zakresie geografii fizycznej 10. a 2, b 1, c 3 Wyjaśnianie i ocenianie przebiegu oraz konsekwencji zjawisk i procesów przyrodniczych 11. Obumarłe organizmy dostarczają glebie wielu składników odżywczych; rośliny pełnią funkcję ochronną, gdyż zapobiegają erozji eolicznej i wodnej; ilość masy organicznej warunkuje przyrost próchnicy; rodzaj roślinności wpływa na odczyn gleby. jw. Kat. takson. 12. a 2, b 1, c 4, d 3 Znajomość faktów, pojęć, zależności, prawidłowości i teorii niezbędnych do zrozumienia i przedstawienia zdarzeń, zjawisk i procesów w zakresie geografii fizycznej 13. b jw. 14. b jw. 15. a. tundra b. makia jw. 7
Nr zad. rawidłowa odpowiedź Nazwa sprawdzanej umiejętności oziom wymagań 16. a. ostnice, piołuny b. sosna, świerk c. porosty, wełnianka jw. 17. a., b., c. jw. 18. b, d, e, f, h, j jw. A 19. a 3, b 1, c 4 jw. A Kat. takson. 20. a. czarnoziemy; suseł, chomik b. gleby cynamonowe; daniel, muflon c. szaroziemy; węże, jaszczurki jw. 21. Korzystanie z różnych źródeł informacji w celu odczytywania, interpretowania i przetwarzania informacji zapisanych w postaci mapy, tekstu, tabel, wykresów, fotografii, modeli i schematów 22. a 4, b 2, c 1, d 3 jw. 23. a. Olsy związane są z wodą stojącą, a łęgi z wodą przepływającą; b. W skład olsów wchodzą głównie olsze i wierzby a w składzie łęgów dodatkowo wyróżniamy: topole, wierzby, jesiony. jw. 24. a. ółwysep Arabski, Wyżyna Szottów, Dolina Śmierci; b. ogórze Kazaskie, Wielka Równina rerii Znajomość faktów, pojęć, zależności, prawidłowości i teorii niezbędnych do zrozumienia i przedstawienia zdarzeń, zjawisk i procesów w zakresie geografii fizycznej 25. 1 b, 2 a, 3 d 4 c Korzystanie z różnych źródeł informacji w celu uogólniania treści geograficznych 26. a., b., c. Znajomość faktów, pojęć, zależności, prawidłowości i teorii niezbędnych do zrozumienia i przedstawienia zdarzeń, zjawisk i procesów w zakresie geografii fizycznej 27. a. aktywność podczas chłodnych nocy, przebywanie w czasie dnia w norach, ogony pełniące rolę parasola, oddawanie nadmiaru ciepła przez duże uszy b. pokrycie warstwą wosku, długie korzenie, krótki cykl wegetacji, przetrwanie pory suszy w postaci nasion lub cebulek, ograniczone parowanie dzięki specjalnej budowie liści 28. Spadek temperatury wraz z wysokością pogarsza warunki wegetacji roślin, słabo wykształcone gleby w wyższych partiach i silne wiatry przyczyniają się do występowania formacji bezdrzewnych, nachylenie stoków sprzyja erozji gleb. Wyjaśnianie i ocenianie przebiegu oraz konsekwencji zjawisk i procesów przyrodniczych jw. 8 A
Nr zad. rawidłowa odpowiedź Nazwa sprawdzanej umiejętności oziom wymagań 29. odległość od brzegu, głębokość, ilość światła, możliwość zdobycia pożywienia 30. Należy skreślić: a. na lądach b. zoologia i fitogeografia c. gleby, opadów, zasolenia Znajomość faktów, pojęć, zależności, prawidłowości i teorii niezbędnych do zrozumienia i przedstawienia zdarzeń, zjawisk i procesów w zakresie geografii fizycznej jw. Kat. takson. 9