miniprzewodnik Bieszczady

Tekst Paweł Luboński Skrót i opracowanie redakcyjne Anna Chudzik Zdjęcia Ryszard Nater, Zygmunt Nater Redakcja techniczna Joanna Kułakowska-Lis Korekta Agnieszka Rymarowicz Projekt graficzny i skład Jakub Kinel, BOSZ Druk Zakład Graficzny Colonel, Kraków Printed in Poland Olszanica 2012 Wydanie czwarte ISBN 978-83-7576-156-6 Copyright by BOSZ Żadna część niniejszej publikacji nie może być wykorzystywana bez pisemnej zgody Wydawcy. 38-722 Olszanica 311 Biuro: 38-600 Lesko, Przemysłowa 14 tel. +48 13 469 90 00, faks +48 13 469 61 88 biuro@bosz.com.pl www.bosz.com.pl 2

Spis treści 7 Od Redakcji 8 13 Wstęp Geografia Przyroda Historia Turystyka 14 23 Podbieszczadzkie miasta Sanok Zagórz Sobień Bezmiechowa Lesko Weremień Kamień Leski Olszanica Ustianowa Ustrzyki Dolne Jasień Równia Krościenko 24 35 Jezioro Solińskie i okolice Hoczew Średnia Wieś Solina Polańczyk Wołkowyja Chrewt Polana Teleśnica Oszwarowa Myczkowce Zwierzyń Uherce 36 45 Dolina Osławy i Osławicy Morochów Rzepedź Turzańsk Komańcza Jeziorka Duszatyńskie Radoszyce Łupków Smolnik Wola Michowa

46 55 Baligród i Cisna Progi skalne na Hoczewce Nowosiółki Baligród Rabe Jabłonki Cisna Majdan Wysoki Dział Roztoki Górne Przysłup Łopienka Sine Wiry 56 65 Wschodnie rubieże Bieszczadów Jałowe Bandrów Narodowy Hoszów Rabe Żłobek Czarna Bystre Michniowiec Lutowiska Smolnik Otryt Dwernik Chmiel Zatwarnica Tworylne 66 79 Bieszczady Wysokie Wetlina Połonina Wetlińska Wielka Rawka Rabia Skała Kremenaros Berehy Górne Ustrzyki Górne Tarnica Połonina Caryńska Wołosate Dolina Górnego Sanu Muczne Tarnawa Niżna Bukowiec Beniowa Sianki

jeleniem, niedźwiedziem, żubrem, wilkiem, rysiem oraz ptakami drapieżnymi (w tym niezwykle rzadkim orłem przednim). W Bieszczadach spotkać też można prawie wszystkie gatunki polskich gadów, od żmii zygzakowatej po bardzo rzadkiego, największego polskiego gada węża Eskulapa, osiągającego do 180 cm długości. Choć najstarsze ślady obecności człowieka na Wilk tym terenie pochodzą z III tysiąclecia p.n.e., to o ciągłości osadniczej można mówić dopiero od czasów wczesnohistorycznych. Aż do połowy XIV w. ziemie te wchodziły w skład państwowości ruskiej. Dopiero w 1387 r. królowa Jadwiga formalnie włączyła je do Korony Polskiej. W ciągu dwóch następnych stuleci powstała większość bieszczadzkich miejscowości. Kolejne burze dziejowe (najazdy łupieżcze, rozbiory, powstania, rabacja galicyjska) miały na terenie Bieszczadów stosunkowo łagodny przebieg. Istotne zmiany rozpoczęły się w 2. poł. XIX w. i miały związek z kształtowaniem się świadomości narodowej miejscowej ludności Ukraińców. Choć obie wojny światowe odcisnęły swoje krwawe piętno w regionie (o czym świadczą zachowane, często zapomniane cmentarze i pojedyncze mogiły żołnierskie), to niewątpliwie najsmutniejszą kartą najnowszej historii Bieszczadów są lata 1945 1947 okres walk z Ukraińską Powstańczą Armią zakończony wysiedleniem ludności ukraińskiej (głównie w Olsztyńskie) w ramach akcji Wisła. Do dziś Historia 10

w opuszczonych wtedy dolinach spotkać można relikty dawnej zabudowy i zarastające pola uprawne, a na przedgórzu i w dolinie Osławy liczne zabytkowe cerkwie. Dopiero po kilku latach, po przyłączeniu do Polski okolic Ustrzyk Dolnych (1951 r.) i wybudowaniu asfaltowych dróg (m.in. tzw. Dużej Obwodnicy w 1962 r.) Bieszczady na nowo zaczęły się zaludniać. Pomimo swej dzikości Bieszczady mogą dziś zaoferować swoim gościom pełne zaplecze turystyczno-rekreacyjne oraz z roku na rok lepsze połączenia komunikacyjne. Nocleg znaleźć można zarówno na polu namiotowym czy w gospodarstwie agroturystycznym, jak i w luksusowym pensjonacie czy hotelu. Bieszczady to doskonały teren do uprawiania turystyki pieszej, konnej i rowerowej. To także raj dla myśliwych i miłośników dzikiej przyrody. Znajdą coś dla siebie tropiciele historii i pasjonaci architektury drewnianej. Na zwolenników mniej aktywnego wypoczynku czekają ośrodki wczasowe nad jeziorami Solińskim i Myczkowskim. A zatem jedźmy w Bieszczady! Turystyka Konna przejażdżka 11

Polskie Bieszczady fragment łańcucha Karpat Wschodnich, pomiędzy przełęczami Łupkowską i Użocką. Najsłabiej zaludnione i zagospodarowane góry Polski, wielkie kompleksy starych lasów bukowych i bukowo-jodłowych, w najwyższych partiach łąki górskie połoniny z unikatową florą wschodniokarpacką. Bogata fauna, z największymi ssakami puszczańskimi i rzadkimi ptakami drapieżnymi. W opuszczonych dolinach relikty dawnej zabudowy. Na przedgórzu i w dolinie Osławy liczne zabytkowe cerkwie drewniane. Doskonały teren do uprawiania turystyki pieszej, konnej, rowerowej i żeglarskiej (na Jeziorze Solińskim). Nasz miniprzewodnik prowadzi kilkoma trasami przez najważniejsze miejsca regionu. Dla lepszej orientacji na mapkach umieszczono numery odpowiadające opisom miejscowości i atrakcji turystycznych.

Jezioro Solińskie i okolice Obszar wokół Jeziora Solińskiego to strefa rekreacji i sportów wodnych, świat białych żagli, kajaków, rowerów wodnych i wygodnych pensjonatów; raj żeglarza, wędkarza i wczasowicza. Jezioro Solińskie to największe jezioro zaporowe w Polsce i niezwykle atrakcyjny akwen dla żeglarzy: blisko 50 km długości we wszystkich odnogach, wspaniałe krajobrazy, urocze, zaciszne zatoczki. Wypożyczalnie sprzętu wodnego działają w wielu ośrodkach nad jeziorem, m.in. w Solinie, Polańczyku, Teleśnicy Oszwarowej. Uwaga, to strefa ciszy sport motorowodny wykluczony. Dobra i bogata jest tutejsza baza noclegowa, zwłaszcza w Polańczyku, Solinie, Jaworze i Myczkowcach; liczne są ośrodki kempingowe, pola namiotowe. Warte uwagi są także cenne zabytki architektury w okolicach jeziora (m.in. w Hoczwi, Uhercach, Orelcu, Średniej Wsi, Polanie). Żaglówki na Jeziorze Solińskim 25

makiety drewnianych świątyń z pogranicza Polski, Słowacji i Ukrainy; Ogród Biblijny miniatura świątyni jerozolimskiej w otoczeniu roślin znanych z Pisma Świętego. warto skorzystać: kryta pływalnia w domu wczasowym Bieszczady ; konie wierzchowe, minizoo. niewielka wieś, nieopodal cudowne źródełko. Studnia z niezwykłą wodą, otoczona kultem, była w tym miejscu jeszcze przed II wojną światową. Legenda głosi, że ze studni tej pewna kobieta wyciągnęła krzyż. Ów tajemniczy krucyfiks ozdobny, drewniany, okładany pozłacaną blachą krzyż procesyjny teraz można zobaczyć w Muzeum Diecezjalnym w Przemyślu, gdyż specjalistyczne oględziny wykazały, że jest to niezwykle cenny zabytek: wykonano go w XIII w. we francuskim mieście Limoges! Zagadką pozostanie, jak trafił do Zwierzyń Ptaki na wolnym od lodu fragmencie Jeziora Myczkowieckiego 34

ubogiej, odległej o 1500 km, bieszczadzkiej wioski. Kult cudownego źródełka odrodził się w latach 90. XX w. warto zobaczyć: Grota Matki Bożej z cudownym źródełkiem; chata z wnęką umożliwiającą przejście pod dachem z izby do części gospodarczej (poł. XIX w.), charakterystyczna dawniej dla okolic Sanoka. jedna z najstarszych miejscowości w regionie, lokowana jeszcze przez książąt ruskich; zasiedlona przez Kmitów ludnością przybyłą zza granicy węgierskiej (stąd nazwa: uhorski to po rusku węgierski). warto zobaczyć: późnobarokowy kościół pw. św. Stanisława Biskupa (1757 r.) z oryginalnym wyposażeniem, otoczony obronnym murkiem ze strzelnicami; unikatowy dwór obronny z XVI w., obecnie opuszczony. Uherce Polańczyk zimą 35

Bieszczady Wysokie Większą część omawianego w tym rozdziale obszaru obejmuje Bieszczadzki Park Narodowy. To przede wszystkim teren wycieczek górskich, najwyższe i najefektowniejsze krajobrazowo partie polskich Bieszczadów: unikatowe w skali kraju łąki górskie połoniny, z bogatą roślinnością o charakterze wschodniokarpackim, zachowane fragmenty pierwotnej puszczy karpackiej, ostoje dzikiej zwierzyny. Ze szczytów oglądać można panoramy górskie wyjątkowej urody i rozległości. Główne ośrodki ruchu turystycznego w tym rejonie to Wetlina i Ustrzyki Górne. W tych ostatnich znajduje się dyrekcja BPN i małe muzeum turystyki górskiej. Na terenie BPN ruch turystyczny dozwolony jest tylko po drogach publicznych i szlakach znakowanych (wstęp płatny). Ciekawe ścieżki dydaktyczne opatrzone są tablicami objaśniającymi zjawiska przyrodnicze i kulturowe. Jest także możliwość odbywania wycieczek konnych (stadnina koni huculskich w Wołosatem). W dolinie górnego Sanu rozciągają się malownicze tereny nieistniejących już wsi, w których pozostały ślady dawnego życia oraz zespół cennych przyrodniczo torfowisk wysokich. Połonina Wetlińska 67