EKSPERTYZA DENDROLOGICZNA Lokalizacja Miasto Krasnystaw, ulice: Plac 3 Maja, Cicha Zamawiający Miasto Krasnystaw Plac 3 Maja 29, 22-300 Krasnystaw Rodzaj opracowania Ekspertyza dendrologiczna Wykonawca Pracownia Przyrodnicza SOSENKA ul. Tarpanowa 32/ 4, 70 796 Szczecin Opracował zespół mgr inż. Krzysztof Jankowski mgr inż. Monika Grzejszczak mgr inż. arch. kraj. Marta Florczyk mgr inż. arch. kraj. Marta Mincel Data 25 maja 2017 roku Oświadczamy, że niniejsza dokumentacja została wykonana zgodnie z ustaleniami, zasadami współczesnej wiedzy technicznej, obowiązującymi w tym zakresie przepisami i normami oraz w stanie kompletnym z punktu widzenia celu, któremu ma służyć.........
1. Podstawa opracowania Podstawę opracowania stanowi umowa nr DS.05/ 05/ 2017 z dnia 18 maja 2017 roku zawarta pomiędzy Miastem Krasnystaw a Pracownią Przyrodniczą SOSENKA w Szczecinie na wykonanie ekspertyzy dendrologicznej 38 drzew rosnących na terenie rynku miasta oraz przy ul. Cichej w Krasnystawie. 2. Lokalizacja terenu Przedmiotowe zadrzewienie rośnie w obrębie rynku miejskiego stanowiąc główny plac wypoczynkowy w mieście, którego centralną częścią jest fontanna. Zadrzewienie stanowi fragment nasadzeń kompozycyjnych powstałych pod koniec XIX w. Część drzew stanowi uzupełnienia nasadzeń z drugiej połowy XX w. i jest znacznie młodsza od pierwotnego założenia. Cały obszar rynku objęty jest ochroną konserwatorską. W skład gatunkowy nasadzeń wchodzą kasztanowiec biały, lipa szerokolistna, klon zwyczajny oraz klon jesionolistny. Należy jednoznacznie stwierdzić, iż przedmiotowe zadrzewienie stanowi bardzo wartościowy drzewostan miejski znajdujący się pod wpływem silnej antropopresji, którego zachowanie winno stanowić priorytet. Drzewostan został poddany intensywnym cięciom pielęgnacyjnym podczas przebudowy nawierzchni rynku mniej więcej 10 lat wstecz. W tym okresie przeprowadzono również liczne wycinki drzew z terenu rynku. Tabela 1. Podsumowanie ekspertyzy dendrologicznej Nazwa War tość Ilość drzew objętych ekspertyzą dendrologiczną [szt.] 38 Ilość drzew poddanych badaniu tomografem dźwiękowym [szt.] 37 Ilość drzew wytypowanych do wycinki [szt.] 4 Ilość drzew wytypowanych do cięć pielęgnacyjno sanitarnych [szt.] 21 Ilość drzew wytypowanych do założenia wiązań elastycznych typu Cobra [szt.] 8 Ilość drzew, dla których nie zachodzi konieczność wykonania jakichkolwiek zabiegów [szt.] Gatunki chronione (fauna) [szt.] 13 8 Gatunki chronione (flora) [m 2 ] nie stwierdzono 2
3. Wprowadzenie Czynnikiem determinującym konieczność monitorowania stanu zdrowotnego drzew jest bezpośrednie sąsiedztwo miejsc użytkowanych często przez ludzi takich jak place, rynki miejskie, miejsca wypoczynku, organizacji imprez itp. Dzięki prowadzonej umiejętnej pielęgnacji oraz ich ochronie możliwie jest zachowanie cennego drzewostanu w połączeniu z zachow aniem bezpieczeństwa mienia i osób. Drzewostan rosnący w warunkach silnej antropopresji i osiągający wiek powyżej 100 lat wykształcił strategie, pozwalające przetrwać szereg następujących po sobie niekorzystnych warunków. Z tych względów wszelkie interwencje w drzewostanie powinny być przeprowadzane ostrożnie a zabiegi powinny być etapowane w czasie (Fay, Berker 2016). Badania naukowe dowodzą, iż roczny poziom ryzyka stwarzanego przez drzewa jest ekstremalnie niski (HSE 2007; NTSG 2009) i zaliczany jest przez mieszkańców do normalnych, codziennych problemów. W przypadku starodrzewia dobra praktyka wymaga skupiania się na realnym ryzyku stwarzanym przez drzewa niż na ryzyku postrzeganym oraz w rozsądny, zrównoważony i adekwatny sposób szacować zagrożenia i zarządzać nimi (NTSG 2011; ISA 2013). Ubytki oraz miejsca dotknięte rozkładem połączone z występowaniem posuszu jeszcze do stosunkowo niedawno uznawano przeważnie za zagrożenie dla zdrowia, wytrzymałości i życia drzewa (Davis, Fay, Mynors 2000). Przedmiotowe zadrzewienie stanowi dużą wartość dendrologiczną oraz kulturową. Centralne miejsce wypoczynku otoczone drzewami z zielonymi koronami oraz fontanną jest ulubionym miejscem relaksu dla mieszkańców miasta. Stanowi również swoistą wizytówkę miasta, a na szczególną uwagę w znaczeniu dendrologicznym zasługuje pełzający egzemplarz klonu jesionolistnego będący ewenementem w skali krajowej. Mieszkańcy miasta w swoich spontanicznie wyrażanych opiniach okazują szacunek dla wartości drzew rosnących na rynku, czują się z nimi związani i zaniepokojeni ewentualnymi planami ich wycinki. Taka postawa jest w pełni zrozumiała i jest wyrazem konstruktywnego udziału społeczeństwa w zarządzaniu i ochronie zasobów przyrodniczych. 3
4. Tł o historyczne 11 sier pnia 1915, Obecny pl. 3 Maja - pierzeja z widocznym zniszczonym ratuszem. Z lewej strony widoczne zachowane do dziś egzemplarze kasztanowców oraz lip. Lata 1920-1925, Obecny plac 3 Maja i krasnostawski ratusz. Widoczne kwitnące okazy kasztanowca białego w wieku około 35 40 lat. 4
Lata 1920 1925, Plac 3 Maja - widok w kierunku obecnej ulicy Matysiaka. Widoczne kasztanowce w stanie bezlistnym. Lata 1933-1938, Ratusz w Krasnymstawie pochodzi z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Pierwszy ratusz spłonął w pożarze w 1811 r. Obecna budowla jest średniej wielkości, z jednym piętrem, wysokim dachem, niewielką wieżą zegarową i balkonem. Widoczne kasztanowce oraz lipy, niektóre z egzemplarzy zachowały się do dziś. 5
5. Metodyka opracowania W dniach 18 19 maja 2017 roku zostały przeprowadzone prace terenowe celem zebrania wszystkich niezbędnych informacji do wykonania ekspertyzy. Szczegółowe oględziny drzew (systemu korzeniowego, pni oraz korony) przeprowadzono przy świetle dziennym (dzień słoneczny), w stabilnych warunkach atmosferycznych (brak opadów, bezwietrznie). a) Badanie stanu wnętrza drzew przeprowadzono za pomocą tomografu akustycznego Picus 3. b) Uzupełniające badanie zasięgu zgnilizny wewnętrznej, pustych przestrzeni oraz stanu zdrowotnego systemu korzeniowego wykonano za pomocą sondy arborystycznej. c) Gwoździe stosowane do badania drzew oraz sondy arborystyczne dezynfekowano preparatem SEPTYSAN SR każdorazowo przed rozpoczęciem badania kolejnego drzewa. d) Ocenę statyki drzew wykonano za pomocą metody VTA (Visual Tree Assessment). Metoda polega na ocenie widocznych symptomów mających wpływ na utratę lub osłabienie stabilności. Metoda VTA uwzględnia kompleksowo wiele czynników, które mają wpływ na zachowanie statyki. Jest to metoda szeroko stosowana w miastach europejskich stanowiąc podstawę gospodarki drzewostanem miejskim. Od 1993 roku metoda VTA jest prawnie uznawana w Niemczech do oceny stanu zagrożenia, jakie związane jest ze stanem danego drzewa oraz definiowania działań niezbędnych do przywrócenia bezpieczeństwa. Weryfikacja metody VTA została przeprowadzona poprzez interpretację wyniku badania tomografem dźwiękowym. Przy ocenie ryzyka zastosowano metody ocen stosowane w drzewostanach parkowych i przyulicznych. e) W celu identyfikacji i lokalizacji drzew zachowano dotychczas występującą na drzewach numerację koloru pomarańczowego. f) Ocenę klasy ryzyka (uzupełniającą dla metody VTA) wykonano na podstawie klasyfikacji FRC (Faillure Risk Classification) opracowanej przez ISA SIA. Drzewa zastały sklasyfikowane do jednej z pięciu klas tendencji do upadku: A ryzyko nieznaczne, B niskie, C umiarkowane, CD wysokie, D stan drzewa nieodwracalny. Kwalifikacja została przeprowadzona po starannej analizie stanu zdrowotnego i kształtu drzew. g) Ocenę stanu żywotności drzew wykonano wg skali Kasprzaka (2005). h) Ocenę skali zdrowotności wykonano wg Pacyniaka i Smólskiego (1973). i) Ocenę witalności wykonano wg skali Roloffa (1989). j) Występowanie gatunków chronionych ptaków i ich siedlisk stwierdzono podczas szczegółowych oględzin pni i koron drzew. W rubryce Gatunki chronione ujęto również stwierdzone gniazda gołębia grzywacza, który nie podlega ochronie prawnej, lecz niszczenie jego gniazd powinno odbywać się poza sezonem lęgowym. 6
k) Pomiar obwodu pni drzew wykonano za pomocą wzorcowanej taśmy mierniczej 5 m (świadectwo wzorcowania U/ 91/ 31/ 2016 wydane przez Naczelnika Obwodowego Urzędu Miar w Szczecinie) z dokładnością do 1 cm na wysokości 130 cm od nasady pni (wzdłuż pnia) zgodnie z zasadami pomiaru zawartymi w ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku oraz ustawie o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw z dnia 25 czerwca 2015 roku z wyjątkiem drzewa nr 37 (Klon jesionolistny) ze względu na jego formę wzrostu. l) Pomiar wysokości wykonano wysokościomierzem Nikon Foresty Pro. Dla precyzyjnego określenia wysokości występowania rozwidleń i ubytków używano łaty teleskopowej Bosch 400. m) Określenie przynależności gatunkowej drzew dokonano w oparciu o posiadaną przez autorów wiedzę, doświadczenie i kwalifikacje, a także na podstawie fachowej literatury dendrologicznej (Seneta, Dolatowski 2012). n) Nazwy gatunkowe podano za Mirkiem i in. (2002). o) W opracowaniu w odniesieniu do lokalizacji i stron użyto literowych oznaczeń kierunków stron świata (np. N północ, S południe itd.). p) Dokumentacja fotograficzna została wykonana aparatem fotograficznym Panasonic Lumix TZ20. 7
6. Tabele pomocnicze do oceny stanu drzew Ocena żywotności drzewa wg skali podawanej przez Kasprzaka (2005) 0 drzewo martwe I II III IV 20% żywotności do 50% żywotności do 80% żywotności pow. 80% żywotności SKALA Stan zdrowotny wg Pacyniaka i Smólskiego (1973) CHARAKTERYSTYKA USZKODZENIA 1 drzewa zupełnie zdrowe, bez żadnych ubytków i obecności szkodników 2 3 drzewa z częściowo obumierającymi cieńszymi gałęziami w wierzchołkowych partiach korony, z obecnością szkodników roślinnych lub zwierzęcych drzewa, które mają w 50% obumarłą koronę i kłodę lub strzałkę, jak również zaatakowane w znacznym stopniu przez szkodniki 4 drzewa w 70% z obumarłą koroną i kłodą lub strzałą i dużymi ubytkami tkanki drzewnej 5 drzewa mające ponad 70% obumarłą koronę i kłodę lub strzałę z licznymi dziuplami, w tym także drzewa martwe Ocena witalności drzewa wg skali Roloffa (1989) OPIS 0 Faza eksploracji - intensywnego rozwoju korony 1 Faza degeneracji - osłabionego rozwoju korony 2 Faza stagnacji - brak rozwoju korony 3 Faza rezygnacji - zamieranie korony 4 Faza drzewa martwego A B C CD D Klasyfikacja FRC (Failure Risk Classification) RYZYKO UPADKU DRZEWA nieznaczne ryzyko niskie ryzyko umiarkowane ryzyko wysokie ryzyko drzewo nie rokuje na przeżycie - wskazane do wycinki 8
7. Interpretacja badań tomografem Tomograf dźwiękowy służy do bezinwazyjnego wykrywania stopnia rozkładu oraz ubytków w drzewach. Wykorzystuje on zależność rozchodzenia się prędkości dźwięku w drewnie od modułu elastyczności i gęstości badanego drzewa. W uproszczeniu metoda opiera się na założeniu, że przy bardzo dobrej strukturze drewna (drewno w pełni zdrowe, bez ubytków) prędkość przechodzenia fal dźwiękowych przez badany przekrój poprzeczny drzewa wynosi 100%. Natomiast w przypadku jakichkolwiek zmian w strukturze drewna prędkość ta maleje. Odpowiednia kolorystyka na wydruku z tomografu tomogramie przedstawia zachodzące w drzewie zmiany. Kolory od jasnobrązowego do prawie czarnego oznaczają prędkość od ok. 60% do 100%; różne odcienie zielonego to prędkość odpowiednio od ok. 40% do 60%; odcienie różowego to ok. 20% do 40%; odcienie niebieskiego do białego to ok. 0% do, 20% (przy czym jaśniejszy odcień w danej kolorystyce, tym prędkość mniejsza). Podczas tworzenia tomogramu pod uwagę brane są głównie trzy grupy kolorów: 1. czarny/ brązowy, 2. fioletowy/ różowy/ niebieski/ biały, 3. kolor zielony. Kolor z grupy 2 (fioletowy, różowy, niebieski, biały) należy traktować, jako jedną klasę o najsłabszej strukturze drewna, kolor zielony, jako przejściowy (struktura lepsza od drewna w obszarze koloru fioletowego jednak odległa od optymalnej). Kolor czarny i odcienie brązowego można przyjąć, jako drewno właściwe. 8. Zalecenia i wnioski Jednym z pierwszych i podstawowych elementów oceny ryzyka jest określenie obiektu, w który może uderzyć drzewo lub jego część, jeżeli upadnie lub ulegnie wyłamaniu. Zasięg koron analizowanych drzew obejmuje praktycznie cały teren rynku miejskiego oraz jezdni okalających. Wymienione obiekty zlokalizowane są bliżej niż 1,5 wysokości drzewa czyli w strefie ryzyka. Użytkowanie terenu określa się jako częste. Autorzy niniejszej ekspertyzy zalecają następujące działania w celu obniżenia ryzyka: 1. Wycinka części drzew, dla których w kartach przeglądu w rubryce Zabiegi pielęgnacyjne określono, jako drzewa przeznaczone do wycinki są to drzewa nr 2, 16, 17, 35. Optymalnym terminem wycinki jest okres od 16 października do końca lutego, ze względu na okres lęgowy ptaków. 2. Pielęgnacja części drzew zgodnie ze wskazaniami z rubryki Zabiegi pielęgnacyjne. W ramach pielęgnacji w przypadku drzew nr 3, 7, 9, 5, 8, 10, 11, 32, 33 należy wykonać wiązania elastyczne typu Cobra. 9
3. Wykonanie cięć sanitarnych w koronach drzew w celu usunięcia posuszu zgodnie ze wskazaniami. 4. Realizacja zakresu czynności wymienionych w pkt. 2 i 3 powinna być prowadzona pod nadzorem uprawnionego inspektora nadzoru do spraw terenu zieleni. 5. Ze względu na gruntowną zmianę otoczenia związaną z przebudową i modernizacją rynku doprowadzono do ograniczenia przestrzeni życiowej drzew (starodrzewia), które spowodowało ograniczenie dostępu wody, soli oraz innych skł adników pokarmowych drzew. W związku z powyższym należy cyklicznie w miesiącach kwiecień maj prowadzić nawożenie nawozem długo działającym typu Osmocote w celu zabezpieczenia zapotrzebowania drzew na składniki pokarmowe. Nawóz należy stosować regularnie przez wiele lat. 6. W przypadku okresów bezdeszczowych w sezonie wegetacyjnym przekraczającym dwa tygodnie połączonych z wysokimi temperaturami należy stosować nawadnianie systemu korzeniowego poprzez zalewanie istniejących mis w ilości ok. 200 l/ drzewo (dawka dla jednokrotnego podlewania). 7. Cięcia sanitarne w koronach drzew należy prowadzić w ramach bieżącej pielęgnacji zieleni na terenie miasta, zasadniczo bez konieczności wykonania ekspertyzy, ponieważ wytypowanie i usunięcie martwych gałęzi nie jest czynnością trudną. Podczas pielęgnacji należy bezwzględnie unikać usuwania jakichkolwiek żywych gałęzi, ponieważ znacznie osłabia to funkcjonowanie drzew. 8. Wykonanie kolejnej ekspertyzy dendrologicznej z zastosowaniem tomografu powinno nastąpić nie wcześniej niż za trzy lata. Optymalnie w okresie od 3 do 5 lat. Podczas jej sporządzania należy porównać rozwój zgnilizny wykazany na tomogramach. 9. Optymalnym okresem wykonywania cięć sanitarnych jest okres pełnego ulistnienia i mimo że wpływa to negatywnie na obecność ptaków to jednak ze względu na wartość dendrologiczną starodrzewia jest zasadne, ponieważ w tym okresie jednoznacznie można wytypować martwe konary i gałęzie. 10. Celowe jest posadowienie dwóch tablic informacyjnych przedstawiających walory przyrodnicze przedmiotowego starodrzewia. 11. Zasadnym jest również usunięcie z kory drzew numeracji lub zastąpienie jej numeracją profesjonalną do oznakowywania drzew. Farba użyta do oznaczenia drzew co prawda jest biodegradowalna, ale ekspozycja liczb (najczęściej na wysokości wzroku człowieka) przyczynia się do postawania licznych wątpliwości co do celu tej numeracji. Wątpliwe jest również z punktu widzenia estetyki obiektu objętego ochroną konserwatorską zachowanie numeracji w dotychczasowej formie. 10
9. Literatura 1. Białobok S., Hellwig Z. Drzewoznawstwo, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1955. 2. Białobok S. Nasze drzewa leśne. Lipy. Tom 15, Agencja Arkadia, Poznań, 1991. 3. Chachulski Z., Pielęgnowanie i leczenie drzew starszych, Wydawnictwo Libra Print, Łomża, 2011. 4. Davis C., Fay N. & Mynors C. (2000) Veteran trees: A guide to risk and responsibility. English Nature. 5. Fay N., Berker N. (2016) In: Witkoś Gnach K., Tyszko Chmielowiec P. Drzewa w cyklu życia. Europejscy praktycy na rzecz arborystyki. Fundacja Ekorozwoju, Wrocław, 2016. 6. Fijałkowski D., Kseniak M. Drzewa i krzewy w parkach wiejskich Lubelszczyzny, PWN Warszawa, 1986. 7. Health & Safety Executive (HSE) (2007) Management of risks from falling trees, Sector Information Minute, SIM 01/ 2007/ 05. HSE Field Operations Directorate, Sudbury. International Society of Arboriculture (ISA) (2013) Tree Risk Assessment Manual. 8. Johnson O., More D. Drzewa. Przewodnik Collinsa, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2014. 9. Jankowski K. i in. Ekspertyza dendrologiczna 3 sztuk drzew zlokalizowanych na terenie parku miejskiego w Wadowicach opracowanie, Szczecin, 2016. 10. Jankowski K. i in. Ekspertyza dendrologiczna dębu szypułkowego zlokalizowanego na terenie Kompleksu Wojskowego Oleszno JW.1695 opracowanie, Szczecin, 2016. 11. Jankowski K. i in. Ekspertyza dendrologiczna dębu szypułkowego zlokalizowanego przy ul. Zielona Droga w Goleniowie opracowanie, Szczecin, 2016. 12. Jankowski i in. Ekspertyza dendrologiczna 4 sztuk drzew gatunku Lipa drobnolistna rosnących w obrębie pasa drogowego drogi gminnej w miejscowości Budzistowo w Gminie Kołobrzeg opracowanie, Szczecin, 2017. 13. Jankowski K i in. Inwentaryzacja i ekspertyza dendrologiczna 75 drzew zlokalizowanych wzdłuż ulic Krzywoustego, Wyszyńskiego i Monte Cassino w Świnoujściu opracowanie, Szczecin, 2017. 14. Kasprzak K. Ochrona drzew pomnikowych, Abrys, Poznań, 2005. 15. Mirek Z., i in. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki W. Szafera PAN, Warszawa, 2002. 16. National tree Safety Group (NTSG) (2009) The Public Perception of Risk. Forestry Commission, Edinburgh. 17. Seneta W., Dolatowski J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2012. 11
18. Środoń A. Inwentarz zabytkowych lip w Polsce. Nadbitka z "Ochrony Przyrody" r. 15, 1935. 19. Pacyniak C., Smólski S. - Drzewa godne uznania za pomniki przyrody oraz stan dotychczasowej ochrony drzew pomnikowych w Polsce. Roczniki AR w Poznaniu, 57: 41 65, 1973. 20. Roloff A., - Kronenentwicklung und Vitalitatsbeurteilung ausgewahlter Baumarten der gemassigten Breiten. Schriften aus der Forstlichen Fakultat der Universitat Gattingen und der Niedersachsishen Forstlichen Versuchsanstalt. Frankfurt am Main, 1993. 21. Scensson L. Ptaki. Przewodnik Collinsa. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2013. 22. Witkoś Gnach K., Tyszko Chmielowiec P. Drzewa w cyklu życia. Europejscy praktycy na rzecz arborystyki. Fundacja Ekorozwoju, Wrocław, 2016. 23. Witkoś Gnach K., Tyszko Chmielowiec P. Drzewa w krajobrazie. Podręcznik praktyka, Fundacja Ekorozwoju, Wrocław, 2014. 24. Wójciak H. Flora Polski. Porosty, mszaki, paprotniki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2003. 25. www.fotopolska.eu [dostęp online 25 maja 2017]. Akty prawne 1. Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku (Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568). 2. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku z późn. zmianami (Dz. Ustaw 2015, poz. 1651). 3. Ustawa o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw z dnia 25 czerwca 2015 roku (Dz. Ustaw z 2015 r. poz. 1045). 4. Ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach z dnia 16 grudnia 2016 roku (Dz. Ustaw 2016, poz. 2249). 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. Ustaw 2016, poz. 2134). 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej grzybów (Dz. Ustaw 2014, poz. 1408). 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. Ustaw 2014, poz. 1409). 12