Popyt na produkty mleczarskie KRYSTYNA ŚWIETLIK Mleko ma podstawowe znaczenie w wyżywieniu ludności. Jest cennym źródłem białka, witamin (A, B, D) i składników mineralnych, w tym głównie wapnia. W 2007 r. wydatki w polskich gospodarstwach domowych na produkty mleczarskie i masło stanowiły ok. 4% całkowitych wydatków i 14% wydatków na żywność. W rodzinach rolniczych z produkcji własnej pochodziło ok. 80% konsumowanego mleka świeżego, ok. 50% twarogów i ok. 60% śmietany. Po wejściu Polski do UE w wyniku znacznego wzrost cen mleka i produktów jego przerobu nastąpił regres w ich spożyciu. Tendencje te zostały zahamowane w 2008 r., gdy wzrosła produkcja mleka i poprawiła się sytuacja dochodowa ludności. Przewiduje się, że w 2009 r. konsumpcja mleka będzie się kształtować na poziomie zbliżonym do notowanego w bieżącym roku. Ekonomiczne ograniczenia popytu na produkty mleczarskie O wzroście popytu na artykuły konsumpcyjne, w tym na żywność, decydują: dynamika wzrostu gospodarczego (mierzona tempem wzrostu PKB), sytuacja dochodowa ludności oraz zmiany cen detalicznych towarów i usług. Dobra koniunktura makroekonomiczna utrzymuje się w Polsce od 2003 r. W roku poprzedzającym wejście naszego kraju do Unii Europejskiej PKB wzrósł realnie o ok. 4%, a po akcesji (tj. w latach 2004-2007) o 23,5%. Dobre wyniki gospodarki w pierwszej połowie 2008 r., mimo pogorszenia warunków zewnętrznych (pogorszeniu sytuacji ekonomicznej w innych krajach UE), pozwalają na prognozowanie wzrostu PKB w tym roku na poziomie 5,5%. Umacnianie się tendencji wzrostowych w gospodarce znalazło odzwierciedlenie w poprawie sytuacji na rynku pracy oraz istotnym wzroście dochodów ludności. Od grudnia 2003 r. do grudnia 2007 r. liczba pracujących w gospodarce narodowej wzrosła o 8,6%, z czego w sektorze przedsiębiorstw o 12,1%, a liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy zmalała o 45%. W końcu 2007 r. stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła 11,4% cywilnej ludności aktywnej zawodowo wobec 20% w końcu 2003 r. Pozytywne tendencje na rynku pracy występują także w 2008 r. W I półroczu br. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw, w skali roku, wzrosło o 5,5%. W czerwcu br., po raz pierwszy od 1998 r., spadło rejestrowane do poziomu jednocyfrowego, tj. 9,6%. Spadek bezrobocia był wynikiem nie tylko wzrostu liczby zatrudnionych w gospodarce, lecz także nasilonej emigracji zarobkowej obserwowanej od początku członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Odpływ siły roboczej w połączeniu z dużym wzrostem gospodarczym, wysoką wydajnością pracy i bardzo dobrymi 10 Streszczenie. Wysoki wzrost cen i spadek dochodów realnych gospodarstw domowych spowodował istotne obniżenie spożycia artykułów mleczarskich i masła w latach 2004-2005. Szybki rozwój gospodarczy Polski po wejściu do UE i znacząca poprawa sytuacji dochodowej ludności wpłynęły na ożywienie popytu. Wzrostowi spożycia artykułów mleczarskich w latach 2006-2008 towarzyszyły istotne zmiany strukturalne wzrost popytu na wysoko przetworzone produkty przy jednoczesnym zmniejszeniu zainteresowania konsumentów tradycyjnymi wyrobami, ograniczeniu samozaopatrzenia i zwiększeniu zakupów rynkowych. Summary. A high increase in food prices overlapping with a decline of household incomes in real terms caused a reduction in the consumption of dairy products, including butter over the period of 2004/2005. Rapid economic development of our country after the accession to the EU and along with considerable improvement of incomes triggered a recovery of demand. The increase of dairy product consumption over the period of 2006-2008 went along with significant changes in the demand structure. The changes concerned the increase of demand on highly processed products, reduction of demand on traditional dairy products, reduction of self-provision and increase of market purchases. Słowa kluczowe: popyt na artykuły mleczarskie, spożycie artykułów mleczarskich, samozaopatrzenie Key words: demand on dairy products, consumption of dairy products, self-provision wynikami finansowymi przedsiębiorstw wzmagał presję na wzrost płac, co przy umiarkowanej dynamice wzrostu cen konsumpcyjnych doprowadziło do wydatnego wzrostu ich realnej wartości (rys.1). Wyraźne przyspieszenie dynamiki wzrostu wynagrodzeń obserwuje się od połowy 2005 r. W 2007 r., w porównaniu z 2003 r., wzrost płac realnych brutto w całej gospodarce wyniósł 11,7%, a w sektorze przedsiębiorstw - 12,9%. Jeszcze szybsze tempo wzrostu płac realnych odnotowano w pierwszej połowie 2008 r. W sektorze przedsiębiorstw wyniosło ono 7,4%, wobec 6,2% przed rokiem. Wzrostowi dochodów w sektorze gospodarstw domowych sprzyjały rosnące przychody pracodawców i pracowników działających na własny rachunek, a zwłaszcza w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie, wypłaty w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, kredyty konsumpcyjne 1 oraz transfery środków pieniężnych od osób pracujących za granicą 2. Szacuje się, że w 2007 r. realne dochody brutto w sektorze gospodarstw domowych przewyższyły poziom z 2003 r. o ponad 13%, a w 2008 r. mogą wzrosnąć o 3-4%. 1 Według danych NBP w grudniu 2007 r., w porównaniu z grudniem 2006 r., wielkość kredytów dla gospodarstw domowych wzrosła o 37,9%. 2 Z szacunkowych danych NBP wynika, że tylko w 2007 r. do Polski przesłano za pośrednictwem banków 4,1 mld euro, czyli ok. 15 mld zł. Rzeczywista wielkość transferów mogła być znacznie wyższa z uwagi na przekazy gotówkowe.
Wzmożenie popytu eksportowego oraz wycofanie dopłat bezpośrednich do skupu mleka klasy ekstra sprawiły, że po akcesji wzrosły ceny skupu mleka pomimo zwiększonej jego produkcji i podaży. W ślad za tym wzrosły, choć w dużo mniejszym stopniu, ceny artykułów mleczarskich na wszystkich szczeblach przetwórstwa i obrotu. Po tych szokowych podwyżkach, w 2005 r. ceny artykułów mleczarskich i masła rosły dużo wolniej niż w 2004 r., a w 2006 r. odnotowano zdecydowane ich obniżenie (w porównaniu z rokiem poprzednim ceny detaliczne mleka i jego przetworów były niższe średnio o 0,2%, a masła o 2,9%). W 2007 r. odnotowano kolejny szybki wzrost cen, bowiem bardzo dobra koniunktura na rynkach zewnętrznych sprzyjała wzrostowi eksportu przy rosnącym popycie wewnętrznym będącym efektem wzrostu dochodów ludności. Ale już w 2008 r. w wyniku wzrostu produkcji mleka Z badań budżetów gospodarstw domowych prowadzonych przez GUS wynika, że w 2007 r., w porównaniu z 2003 r., w gospodarstwach domowych ogółem wartość dochodu w przeliczeniu na osobę wzrosła o 19,3%. Najbardziej zwiększyły się dochody realne w gospodarstwach domowych rolników (o 62,3%) oraz pracujących na własny rachunek (o 29,4%). W gospodarstwach pracowniczych ich wzrost (w przeliczeniu na osobę) wyniósł 10,7%, a emerytów i rencistów 11,1%. Poprawa dochodów rodzin chłopskich wiązała się głównie z rosnącymi cenami produktów rolniczych oraz wypłatami w ramach Wspólnej Polityki Rolnej 3. Ceny detaliczne produktów mleczarskich Lata bezpośrednio poprzedzające wejście Polski do UE to okres wyraźnego spowolnienia dynamiki wzrostu cen konsumpcyjnych, przy czym na rynku mleczarskim odnotowano zdecydowane ich zmniejszenie. Spadł bowiem popyt krajowy, a tempo przyrostu dochodów ludności było niewielkie. Sytuacja ta zmieniła się po akcesji z UE. Swobodny dostęp do rynku poszerzonej Unii o wysokich cenach zbytu przyczynił się do gwałtownego wzrostu eksportu. Istotnymi czynnikami stymulującymi zwyżki cen były ponadto: zmiana systemu regulacji rynku mleka, wysokie ceny masła i mleka w proszku na rynkach światowych oraz osłabienie złotego względem euro. 3 W 2007 r., w porównaniu z 2006 r., ceny podstawowych produktów rolnych sprzedawanych przez rolników wzrosły średnio o 23,5% (w tym pszenicy o 57,5%, żyta o 60%, drobiu rzeźnego o 27,8% i mleka o 15,5%), a dopłaty związane z użytkowaniem gospodarstwa rolniczego o 4%. Wzrost cen produktów sprzedawanych przewyższył dynamikę cen towarów i usług zakupowanych na cele bieżącej produkcji rolniczej, inwestycje i konsumpcję, stwarzając korzystne warunki do rozwoju produkcji rolniczej, a co za tym idzie zwiększenia dochodu rozporządzalnego w gospodarstwach domowych tych grup ludności. 12 i mniejszej dynamiki eksportu zmniejsza się tempo wzrostu cen detalicznych wyrobów mleczarskich na rynku krajowym. Wielkość tych zmian najlepiej opisują wskaźniki dynamiki cen w relacji grudzień do grudnia oraz wskaźniki obrazujące miesięczne zmiany cen przy stałej podstawie: grudzień 2005 r. = 100 (rys. 2 i 3). W grudniu 2004 r., w porównaniu z grudniem 2003 r., ceny detaliczne masła zwiększyły się o 13,6%, a nabiału o 5,3%, w tym mleka w proszku o 9,2% oraz serów dojrzewających i topionych o 8,4%. Od grudnia 2004 r. do grudnia 2006 r. artykuły mleczarskie podrożały o 0,3%, a ceny masła były niższe o 6%. W grudniu 2007 r. ceny detaliczne mleka i jego przetworów były o 14,9% wyższe, a masła
o 26,4% wyższe niż w analogicznym okresie przed rokiem. Ceny mleka spożywczego wzrosły o 16,2%, śmietany o 14,7%, a serów dojrzewających o 24,5%. Wzrost średnich cen detalicznych mleka i przetworów mleczarskich w 2007 r., w porównaniu z 2003 r., wyniósł 12,9% przy inflacji 9,4% i wzroście cen całej żywności o 14,5%. Oznacza to realny wzrost cen artykułów mleczarskich o 3,2%. Wzrost cen nabiału był zbliżony do wzrostu cen mięsa, lecz znacznie wyższy niż cen pozostałych produktów zwierzęcych, tj. ryb i przetworów rybnych oraz jaj. W grudniu 2007 r. konsumenci musieli zapłacić za mleko i jego przetwory oraz masło odpowiednio o 21,3 i 35,2% więcej niż w grudniu 2003 r. Najbardziej podrożały sery dojrzewające i topione oraz mleko spożywcze i śmietana, a najmniej desery mleczne i jogurty. Istotnie zmniejszyło się znaczenie serów dojrzewających i twarogów jako substytutów mięsa i wędlin. W 2007 r., w porównaniu z 2003 r., nominalne ceny detaliczne masła wzrosły o 28,1%, a realne o 17,1%. Masło stało się relatywnie drogim tłuszczem, gdyż wzrost jego cen był ok. czterokrotnie wyższy niż margaryny, ok. trzykrotnie wyższy niż tłuszczów wieprzowych i ponad siedmiokrotnie wyższy niż olejów roślinnych. Ocenia się, że w 2008 r. produkcja mleka będzie o ok. 2% większa niż w 2007 r. W I półroczu br. przy zwiększonej podaży mleka do skupu wystąpił znaczny spadek jego cen. Nie spowodował on jednak odwrócenia wzrostowej tendencji cen artykułów mleczarskich. Od grudnia 2007 r. do czerwca br. podrożały wszystkie grupy tych produktów (o 2-6%), z wyjątkiem serów dojrzewających. Istotnie, bo o ok. 12%, obniżyła się natomiast cena masła. W I półroczu 2008 r. przeciętne ceny produktów mleczarskich i masła były wyższe niż w analogicznym okresie 2007 r. odpowiednio o 14,6 i 17%. Za sery dojrzewające konsumenci musieli zapłacić o ok. 20% więcej, a za mleko, śmietanę i twarogi o 15-17% więcej niż przed rokiem. Wzrost cen artykułów mleczarskich i masła w okresie od stycznia do czerwca 2008 r., w porównaniu z analogicznym okresem 2007 r., był ok. czterokrotnie wyższy od stopy inflacji i dwukrotnie wyższy od wzrostu cen całej żywności. Przewyższał on dynamikę wzrostu cen wszystkich pozostałych produktów białka zwierzęcego, tj. mięsa i jego przetworów, ryb i przetworów rybnych oraz jaj. Wzrost cen masła był wyższy niż podstawowych jego substytutów, tj. masła roślinnego i margaryny (o 6,2 pkt %). 13
Można przypuszczać, że w ostatnich miesiącach 2008 r. pod wpływem rosnącej podaży mleka i słabnącego popytu eksportowego nastąpi istotne spowolnienie dynamiki wzrostu cen wyrobów mleczarskich. W związku z przewidywanym spadkiem produkcji i wzrostem cen wieprzowiny możliwe będzie obniżenie cen artykułów mleczarskich względem produktów mięsnych skutkujące ożywieniem popytu. Spożycie artykułów mleczarskich i masła wg danych makroekonomicznych Tabela 1. Spożycie niektórych artykułów żywnościowych (w przeliczeniu na mieszkańca) Lata Tabela 2. Przeciętne miesięczne spożycie artykułów mleczarskich i masła w gospodarstwach domowych (w przeliczeniu na osobę, wg badań budżetów gospodarstw domowych) Mleko [l], w tym: 4,80 4,59 4,43 4,12 3,84 80,0 pełne 2,51 2,45 2,45 2,31 2,19 87,3 chude a 2,29 2,14 1,98 1,81 1,65 72,1 Mleko zagęszczone 0,04 0,04 0,04 0,04 0,05 125,0 i w proszku [kg] Jogurty [kg] 0,35 0,35 0,34 0,37 0,44 125,7 Sery [kg], w tym: 0,86 0,87 0,87 0,89 0,88 102,3 twarogowe 0,53 0,53 0,52 0,52 0,52 98,1 dojrzewające i topione 0,33 0,34 0,35 0,36 0,37 112,1 Śmietana i śmietanka [l] 0,42 0,44 0,43 0,41 0,40 95,2 Napoje mleczne [l] 0,24 0,26 0,25 0,27 0,25 104,2 Masło [kg] 0,35 0,33 0,31 0,31 0,30 90,2 a O niskiej zawartości tłuszczu poniżej 3,2%.. Źródło: Dane GUS i obliczenia własne. 14 Mleko a [l] a Łącznie z mlekiem przeznaczonym na przetwory, bez mleka przerobionego na masło. b Łącznie z mięsem i podrobami przeznaczonymi na przetwory. c W wadze żywej: ryby morskie, słodkowodne i krewetki. d Dane wstępne GUS. Źródło: GUS, MIR. Wyszczególnienie Mięso i podroby b [kg] Ryby c [kg] Jaja [szt.] Tłuszcze jadalne w wadze handlowej [kg] ogółem zwierzęce 2000 193 66,1 12,48 188 28,7 6,7 17,8 4,2 2001 187 66,6 12,41 198 29,5 6,7 18,5 4,3 2002 182 69,5 10,64 211 30,8 6,7 19,5 4,6 2003 181 72,1 10,96 214 29,2 6,9 17,6 4,7 2004 174 71,8 11,99 211 30,7 6,6 19,7 4,4 2005 173 71,2 11,24 215 30,6 6,6 19,8 4,2 2006 176 74,3 12,07 214 30,4 6,1 20,0 4,3 2007 d 178 77,0 13,03 209 30,7 6,4 20,1 4,2 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. roślinne masło 2007 r. 2003 r. = 100 W latach 2004-2007 utrzymała się spadkowa tendencja spożycia artykułów mleczarskich. W 2007 r. spożycie mleka i jego przetworów (w przeliczeniu na mleko, bez mleka przerobionego na masło) wyniosło 178 l na mieszkańca i było o 3 l (tj. o ok. 2%) mniejsze niż w 2003 r. i o 64 l (tj. o 26,4%) mniejsze niż w 1990 r. Spadek konsumpcji mleka i jego przetworów w latach 2004-2007 został zrekompensowany przez wzrost spożycia artykułów mięsnych oraz ryb i przetworów rybnych (tab. 1). W 2007 r. statystyczny mieszkaniec Polski skonsumował 4,2 kg masła, tj. o 10,6% mniej niż w 2003 r. Do zmniejszenia popytu przyczyniła się głównie znaczna zwyżka cen masła w porównaniu z ceną masła roślinnego i margaryny. Spadkowi konsumpcji masła towarzyszył spadek spożycia tłuszczów zwierzęcych tkankowych (o 7,2%) oraz wydatny wzrost tłuszczów roślinnych (o 14,2%). Znacząco, bo z 16,1% w 2003 r. do 13,7% w 2007 r., obniżył się udział masła w strukturze konsumpcji tłuszczów jadalnych (dla przypomnienia w 1990 r. wynosił on 33,1%). W 2008 r. możliwy jest wzrost bilansowego spożycia mleka do 181-182 l w przeliczeniu na mieszkańca, tj. o ok. 1,5-2% w porównaniu z rokiem poprzednim. W I półroczu br. konsumpcja mleka nie wykazywała istotnych zmian, lecz w drugiej połowie roku przypuszczalnie wzrośnie. Będą temu sprzyjać: wzrost produkcji i podaży surowca mlecznego, spowolnienie dynamiki eksportu, zmiany sytuacji w zakresie produkcji, podaży i cen na rynku mięsnym oraz wzrost dochodów ludności i spodziewane w ostatnich miesiącach roku spowolnienie tempa wzrostu cen detalicznych artykułów mleczarskich. Ocenia się, że w 2008 r. spożycie masła będzie nieco mniejsze niż w roku poprzednim. Zadecyduje o tym istotny spadek popytu na masło w pierwszej połowie br. Spożycie artykułów mleczarskich i masła wg badań budżetów gospodarstw domowych Dane obrazujące przeciętne miesięczne spożycie mleka i jego przetworów w gospodarstwach domowych wykazują, że w analizowanym okresie nastąpił głównie spadek spożycia mleka płynnego, śmietany i śmietanki oraz serów twarogowych. Dokończenie na s. 67
Tanieją produkty i surowce rolne Koniec wysokich cen surowców rolnych informuje dziennik Polska. Cena pszenicy na światowych giełdach w ciągu ostatniego półrocza spadła o 40%. Gwałtownie spadły też ceny ryżu, kukurydzy, jęczmienia, kakao i mleka w proszku. Według analityków, to z jednej strony efekt dobrych tegorocznych zbiorów, ale przede wszystkim pęknięcia kolejnej spekulacyjnej bańki. Fundusze inwestycyjne, które uciekały przed spadkami cen na rynku nieruchomości i giełdzie w USA inwestowały miliardy dolarów w rynek surowców i produktów rolnych. Stąd ten szalony wzrost cen ropy, złota, a także surowców rolnych wyjaśnia Andrzej Kalicki, kierownik Zespołu Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych. Analitycy straszyli, że to koniec czasów taniej żywności i to dobra wiadomość dla konsumentów pisze dziennik Polska. Ceny żywności w sklepach nie będą rosły już tak drastycznie, a możliwe jest nawet, że będziemy za nie płacić mniej. Niestety, nie ma co liczyć na to, że spadek cen żywności w sklepach detalicznych będzie tak duży jak cen surowców. Zakłady przetwórcze i handlowcy będą starali się powetować sobie wzrost innych kosztów, czyli płac pracowników, energii czy środków transportu. (IAR 26.09.2008) MW POPYT NA PRODUKTY... (dokończenie ze s. 14) Jednocześnie wzrosła konsumpcja wysoko przetworzonych artykułów mleczarskich, w tym m.in. jogurtów, napojów mlecznych, serów dojrzewających twardych i topionych oraz mleka w proszku. Jednak stosunkowo niewielki udział tych ostatnich produktów w całkowitej konsumpcji nabiału nie zrównoważył spadku spożycia tradycyjnych wyrobów (tab. 2). Całkowita konsumpcja artykułów mleczarskich (w przeliczeniu na surowiec) obniżyła się we wszystkich grupach gospodarstw domowych z wyjątkiem gospodarstw osób pracujących na własny rachunek. W 2007 r., w porównaniu z 2003 r., w gospodarstwach domowych przeciętna miesięczna konsumpcja masła (w przeliczeniu na osobę) zmniejszyła się o ok. 10%. Największy jej spadek odnotowano w gospodarstwach pracowników (o 19%) i rolników (o 15%). W gospodarstwach pracujących na własny rachunek oraz emerytów i rencistów był on mniejszy i wyniósł odpowiednio 11 i 7%. W latach 2004-2007 odnotowano spadek samozaopatrzenia w spożyciu artykułów mleczarskich i wzrost zakupów rynkowych produktów nabiałowych (wzrósł tylko udział samozaopatrzenia w masło). Stosunkowo wysoki udział samozaopatrzenia był w rodzinach rolników. W 2007 r. w gospodarstwach domowych rolników z produkcji własnej pochodziło ok. 80% konsumowanego mleka płynnego, ok. 47% twarogów i ok. 56% śmietany. Odsetki te były znacznie mniejsze niż w 2004 r., przy czym najbardziej obniżył się udział samozaopatrzenia w śmietanę. Podobne tendencje obserwuje się w 2008 r. Dr K. Świetlik Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Możesz nas zaprenumerować: telefonicznie: e-mailem: przez internet: listownie: dokonując wpłaty na konto Zakład 022 840 30 86 Kolportażu 022 840 35 89 fax 022 891 13 74 redakcja tel./fax 022 849 53 33 tel. 022 606 38 79 kolportaz@sigma-not.pl www.sigma-not.pl Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. ul. Ratuszowa 11, skr. poczt. 1004, nr 81 1240 6074 1111 0000 4995 0197 PRENUMERATA 2009 r. Przemysł Spożywczy można zaprenumerować w dowolnym terminie. Oferujemy następujące warianty prenumeraty: prenumerata roczna, półroczna i kwartalna w wersji papierowej (drukowanej), prenumerata w pakiecie (pakiet zawiera całoroczną prenumeratę w wersji papierowej + rocznik czasopisma na płycie CD wysyłany po zakończeniu roku wydawniczego), prenumerata ulgowa rabat wg cennika (przysługuje osobom fizycznym, należącym do stowarzyszeń naukowo-technicznych oraz studentom i uczniom szkół technicznych pod warunkiem przesłania formularza zamówienia ostemplowanego pieczęcią koła SNT lub szkoły), prenumerata ciągła prenumeratorzy, podpisujący z Wydawnictwem umowę prenumeraty ciągłej (odnawialnej automatycznie co roku) otrzymują 10% rabat druk umowy w zeszycie. Prenumeratorom Przemysłu Spożywczego w wersji papierowej i w pakiecie oferujemy od 1 stycznia 2007 r. bezpłatny dostęp do PORTALU INFORMACJI TECHNICZNEJ (www.sigma-not.pl) Prenumerator otrzymuje indywidualny login do Portalu. Login uprawnia prenumeratora do bezpłatnego korzystania z archiwalnych zasobów Portalu w obrębie zaprenumerowanego tytułu. Portal umożliwia odpłatne przeglądanie treści dowolnego spośród 34 tytułów i zakup pojedynczych artykułów lub czasopism (płatność SMS-em, kartą płatniczą, przelewem on-line lub przelewem zwykłym). Prenumeratorom pakietu na rok 2009 oferujemy roczniki archiwalne prenumerowanych czasopism z lat 2004-2008 na CD w cenie 20 PLN netto każdy. Pojedyncze zeszyty archiwalne dostępne w wersji papierowej i elektronicznej (wersja elektroniczna od 2004 r.) cena 1 egz. netto wg cennika z danego roku. Cena prenumeraty Przemysłu Spożywczego w 2009 r. (netto) roczna (wersja w pakiecie) 242 zł; roczna (wersja papierowa) 222 zł; półroczna 111 zł; kwartalna 55,50 zł; prenumerata ulgowa (wersja papierowa) odpowiednio: 111 zł; 55,50 zł; 27,75 zł Cena 1 egz. (wersja papierowa) 18,50 zł. W przypadku zmiany stawki VAT na czasopismo i w konsekwencji zmiany ceny brutto prenumeraty, prenumeratorzy zobowiązanie są do dopłaty różnicy.