Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Wydział WIET Katedra Elektroniki LABORATORIUM z MONTAŻU ELEKTRONICZNEGO Temat ćwiczenia: Przygotowanie do lutowania ręcznego z wykorzystaniem materiałów bezołowiowych 2017 r. Nr ćwiczenia: 1 1
Celem ćwiczenia jest: zapoznanie się z procesowaniem materiałów lutowniczych ołowiowych i bezołowiowych, poznanie zasad obsługi stacji lutowniczej Pace ST50, wykonanie montażu elementów SMD na płytce testowej PCB, kontrola wykonanych połączeń lutowanych w urządzeniu powiększającym i analiza błędów lutowania, 1. Materiały lutownicze bezołowiowe do lutowania ręcznego Stosowanie materiałów bezołowiowych do lutowania ręcznego wymaga zwrócenia uwagi na następujące cechy lutowania bezołowiowego: stopy bezołowiowe mają temperatury topnienia wyższe od temperatury topnienia stopów ołowiowych (tabela 1), stopy bezołowiowe charakteryzują się gorszą zwilżalnością i rozpływnością, powierzchnia połączenia bezołowiowego jest matowa i ma strukturę ziarnistą, co utrudnia ocenę jakości wykonania, w trakcie lutowania występują wady lutowania np. mostki lutowa częściej niż w lutowaniu ołowiowym. Tabela 1. Stopy ołowiowe i bezołowiowe stosowane w lutowaniu ręcznym Rodzaj stopu Sn96.5Ag3.5 Sn96.5Ag3.0Cu0.5 (SAC) Sn99.3Cu0.7 Sn63Pb37 Sn60Pb40 Sn62Pb36Ag0.2 Temperatura topnienia stopu 221 C 217-220 C 227 C 183 C 183-190 C 179-189 C 2. Stacja lutownicza Pace ST50 Stacja lutownicza Pace ST50 jest nowoczesną stacją lutowniczą pracującą w systemie IntelliHeat TM umożliwiającym wykorzystanie dwóch rodzajów rączek lutowniczych: typu THC (Tip Heater Cartrige), typu SensaTemp. Stacja automatycznie rozpoznaje rodzaj rączki lutowniczej i dostosowuje swoje Menu do typu rączki. 2
W stacjach Pace ST50 wykorzystywanych w laboratorium stosowane są rączki lutownicze typu THC (Tip Heater Cartrige) wyposażone w grot zintegrowany z elementem grzejnym i przystosowane do pracy w zakresie temperatur 205 do 455 C. Rączki lutownicze SensaTemp są przystosowane do pracy w zakresie temperatur 37 do 482 C. Rys. 1 przedstawia widok stacji lutowniczej ST50 z rączką lutowniczą TD100 oraz oraz podstawką pod rączkę lutowniczą. Rys. 1. Stacja lutownicza ST50 Stacja ST50 posiada funkcję automatycznego obniżania temperatury do 176 C Auto Set Back oraz automatycznego wyłączania Auto off po 30 minutowym braku aktywności rączki. Po włączeniu stacji na wyświetlaczu pojawia się zadana temperatura lutowania, którą można zmieniać przy użyciu dwóch przycisków w kształcie strzałek poniżej wyświetlacza. Temperaturę można zmieniać w zakresie temperatur zadanym w ustawieniach stacji lutowniczej. Po osiągnięciu górnego poziomu temperatury na wyświetlaczu pojawia się komunikat HIL, po osiągnięciu dolnego poziomu temperatury na wyświetlaczu pojawia się komunikat OFF. Zmiany w ustawieniach stacji lutowniczej (set-up) dokonuje jedynie prowadzący ćwiczenie. Wejścia do modu set-up dokonuje się po naciśnięciu czarnego przycisku po lewej stronie wyświetlacza. Prosimy studentów o niezmienianie nastaw wewnętrznych stacji. Dioda świecąca na czołówce stacji informuje o poprawności lub błędzie w działaniu stacji: Dioda czerwona informuje o nieprawidłowym działaniu stacji, Dioda zielona informuje o osiągnięciu przez stację zadanej temperatury Dioda pomarańczowa informuje o trwającej kalibracji temperatury. Stabilizacja temperatury grota dla stacji lutowniczej ST50 wynosi +/-1 C. 3
3. Zasady lutowania ręcznego Lutowanie ręczne stosowane jest w montażu prototypów, jako uzupełnienie montażu maszynowego na ostatnim jego etapie do dołączania elementów nietypowych i prac wykończeniowych oraz w pracach naprawczych. Warunkiem wykonania poprawnego połączenia lutowanego lutownicą jest: dobre zwilżenie przez lut powierzchni łączonych metali co uwarunkowane jest czystością łączonych powierzchni, które powinny być wolne od tlenków, siarczków, tłuszczu, kurzu itp. dostarczenie odpowiedniej ilości ciepła do obszaru połączenia, aby w krótkim czasie (kilku sekund) podgrzać fragmenty łączonych metali oraz utrzymać temperaturę lutu powyżej jego temperatury topnienia, a poniżej temperatury topnienia łączonych metali, zabezpieczenie powierzchni łączonych metali i lutu przed utlenianiem w czasie nagrzewania i lutowania, przez pokrycie obszaru połączenia topnikiem. Na proces lutowania ręcznego lutownicą składają się następujące operacje: oczyszczenie powierzchni łączonych metali, nałożenie topnika nagrzanie łączonych części do temperatury wyższej od temperatury topnienia spoiwa, doprowadzenie lutu do obszaru połączenia, roztopienie lutu tak, aby wnikał między łączone powierzchnie, podtrzymanie nagrzewania aby nastąpiła dyfuzja lutu w metaliczne powierzchnie łączone, ochłodzenie prowadzące do skrzepnięcie lutu. Prawidłowe połączenie lutowane (rys. 2) powinno mieć kształt menisku wklęsłego a kąt zwilżenia powinien być <90 0. Rys. 2. Przekrój prawidłowego połączenia lutowanego 4
4. Wskazówki dotyczące lutowania ręcznego w technologii bezołowiowej Bezołowiowy drut lutowniczy i gorącą końcówkę grota lutownicy powinny być przykładane w miejsce styku końcówki podzespołu i pola lutowniczego. Drut lutowniczy należy skierować tak, aby umożliwić spływanie topnika na pole lutownicze. Połączenie lutowane powinno być formowane w temperaturze o 40 C wyższej niż temperatura stopu bezołowiowego w czasie 2 5 s. Topnik przechodzi wówczas w stan aktywny i lut zaczyna płynąć, pokrywa pole lutownicze, zwilża jego powierzchnię, wpływa na końcówki, wypełnia metalizowane otwory przelotowe i pokrywa obszar pola lutowniczego. Po usunięciu gorącej końcówki grota następuje zestalenie lutu. Z chwilą utworzenia połączenia należy szybko usunąć grot lutownicy. Zbyt długie przetrzymywanie lutownicy na polu kontaktowym powoduje powstawanie tzw. sopli lutu. Może też spowodować delaminację laminatu (warstwa miedzi zostaje odparzona od podłoża, w skrajnym przypadku tracimy pole lutownicze). Należy stosować bezołowiowy drut lutowniczy z topnikiem do lutowania bezołowiowego. Najczęściej stosowane są druty lutownicze SnAgCu (SAC) oraz SnCu, które różnią się temperaturą topnienia odpowiednio 217 C i 227 C. Rdzeń drutów wypełniony jest topnikiem. Może to być topnik no-clean, topnik zmywalny wodą lub topnik kalafoniowy. 85% drutów lutowniczych wypełniona jest topnikiem no-clean. Bezołowiowe druty lutownicze powinny zawierać przynajmniej 2% wagowych topnika (dla porównania ołowiowe druty lutownicze zawierają 1% topnika). W drutach lutowniczych bezołowiowych stosowane są topniki bardziej aktywne niż w drutach ołowiowych. Należy stosować lutownicę przystosowaną do lutowania bezołowiowego. Przy lutowaniu bezołowiowym temperatura grotu lutownicy powinna wynosić 370 C-420 C (dla porównania temperatura grotu lutownicy do lutowania ołowiowego osiąga 340 C). Grot lutownicy do lutowania bezołowiowego (rys. 3) zbudowany jest z rdzenia miedzianego z nałożoną warstwą żelaza, chromu i niklu a sam czubek jest dodatkowo pokrywany lutowiem bezołowiowym. Miedziany rdzeń zapewnia odpowiednią pojemność cieplną, natomiast jego żelazne pokrycie wzmacnia grot i zapobiega rozpuszczaniu miedzi przez aktywne składniki lutowia. Ważna jest lokalizacja elementu grzejnego w lutownicy. Najkorzystniej jest gdy element grzejny wraz z czujnikiem temperatury znajduje się jak najbliżej miejsca lutowania - w grocie. Lokalizacja elementu grzejnego wpływa na dwa 5
podstawowe parametry lutownicy: czas stabilizacji temperatury (szybkość osiągnięcia przez grot temperatury pracy), bezwładność temperaturową (szybkość powrotu temperatury grotu do wartości zadanej po ochłodzeniu grotu na skutek zetknięcia z polem lutowniczym). Czasy stabilizacji i bezwładność temperaturowa lutownic z grzałkami zintegrowanymi z grotem są dwa razy krótsze niż z grzałkami w rączkach lutownic. Rys.3. Przekrój grota lutownicy do lutowania bezołowiowego Lutowanie bezołowiowe znacznie skraca żywotność grota. Ważne jest aby dobierać rozmiary grota do rozmiarów elementu przeznaczonego do lutowania. Końcówki płaskie maja większą powierzchnię styku z wyprowadzeniem niż końcówki okrągłe i przekazują ciepło w sposób bardziej efektywny. 5. Krótka instrukcja prawidłowego lutowania: Przed lutowaniem wytrzyj grot delikatnie o lekko zwilżoną gąbkę lub stosuj specjalne suche czyściwo do grotów lutownic, tak aby grot metalicznie błyszczał. Zapewni to wykonanie czystych lutów bez utlenionego spoiwa i spalonych topników. Od czasu do czasu w czasie lutowania wielu elementów również oczyszczaj grot. Zabrudzony grot dłużej się rozgrzewa. Zawsze stosuj najniższą możliwą temperaturę pracy lutownicy. Rozgrzej punkt lutowniczy poprzez lekkie dociśnięcie grota równocześnie do pola lutowniczego i do końcówki elementu i dopiero potem dodaj spoiwa. Nie dociskaj mocno grotem na pole lutownicze w czasie lutowania skraca to żywotność grota. Czas lutowania powinien być maksymalnie krótki, ale wystarczający do równomiernego rozgrzania spoiwa, tak aby zapewnić dobre połączenie. Nie stukaj lutownicą o twarde przedmioty, ponieważ grzałka ceramiczna jest delikatna i łatwo ulega uszkodzeniu. 6
Nie pozostawiaj włączonej, niepracującej lutownicy wyłącz ją lub przełącz w stan Standby. Grot lutownicy niepracującej, pozostawionej w stanie gorącym utlenia się i czernieje. Im wyższa temperatura pracy lutownicy, tym proces oksydacji zachodzi szybciej. Po zakończeniu pracy należy oczyścić i pobielić lutowiem grot lutownicy. 6. Skrócona instrukcja obsługi stacji do montażu i demontażu komponentów SMD RA-150 Stacja REECO RA-150 (rys. 4) jest sterowanym mikroprocesorowo urządzeniem do montażu i demontażu elementów SMD przy pomocy gorącego powietrza. Zakres temperatur pracy wynosi 150 475 C, przepływ powietrza 2-20 l/min. Rys. 4. Stacja lutownicza do montażu i demontażu gorącym powietrzem Pokrętła na czołówce stacji służą do nastawy temperatury powietrza i intensywności nadmuchu powietrza. Nastawianie parametrów zrealizowano w ten sposób, że każdorazowa zmiana położenia pokrętła regulacyjnego automatycznie przełącza wyświetlacz na wskazywanie wartości ustawianej. Gdy ustawiamy temperaturę na wyświetlaczu pojawia się zadana wartość temperatury a na ostatniej pozycji wyświetlacza pojawia się litera H. Gdy ustawiamy przepływ powietrza, na wyświetlaczu pojawia się zadana wartość przepływu w litrach/min a na ostatniej pozycji wyświetlacza pojawia się litera A. Po pięciu sekundach wyświetlacz przełącza się automatycznie na wskazanie bieżącej temperatury grzejnika urządzenia. Zaleca się nastawę temperatury pracy między 300 C a 350 C. Zaleca się dla małych elementów SMD nadmuch powietrza 2 8 l/min., dla dużych elementów SMD maksymalny nadmuch powietrza 20 l/min. 7
Montaż elementów przeprowadza się w ten sposób, że po nałożeniu pasty lutowniczej na pola kontaktowe i ułożeniu na nich elementów, należy ustawić dyszę nad elementem i doprowadzić do rozpływu lutowia, a następnie unieść dyszę i pozwolić lutowiu zastygnąć. Przy demontażu należy zaobserwować moment rozpływu lutowia i unieść wtedy element do góry przy pomocy np. pincety podciśnieniowej. Po zakończeniu pracy należy wyłączyć zasilanie wyłącznikiem na panelu czołowym. Kompresor będzie pracował dalej aż głowica ostygnie do 150 C. Proces wychładzania jest sygnalizowany pulsowaniem litery C na ostatniej pozycji wyświetlacza. Następnie urządzenie wyłącza się samoczynnie. 7. Plan ćwiczenia Studenci otrzymają płytkę testową, z zastosowaniem której przeprowadzą testy związane z ustaleniem temperatury lutowania, doborem topnika a także dokonają próbnego montażu elementów SMD. Oczekujemy krótkiego raportu z przeprowadzonych prób. 1. Na płytce drukowanej wybierz kilka sąsiadujących pól lutowwniczych. Pokryj je lutem bezołowiowym SAC i dobierz optymalną temperaturę pracy lutownicy dla tego typu lutowia. Przypominamy, że temperatura topnienia stopu lutowniczego SAC wynosi 217, ale nastawa temperatury pracy stacji lutowniczej powinna być większa ze względu na występujące straty ciepła różne dla różnych typów lutownic. Należy dobrać minimalną temperaturę pracy lutownicy, dla której następuje równomierne pokrycie całego pola lutowniczego a czasza lutu jest gładka i maksymalnie płaska. Porównaj nastawę na regulatorze temperatury stacji lutowniczej z temperaturą grota lutowicy zmierzoną za pomocą przyrządu do pomiaru temperatury grota i zapamiętaj tę różnicę dla swojej stacji lutowniczej. 2. Dla ustalonej optymalnej temperatury pracy lutownicy dla lutu bezołowiowego powtórz eksperyment stosując przynajmniej dwa różne rodzaje topnika np. średnio aktywnego i wysokoaktywnego. Zanotuj rodzaj topnika, którego działanie uważasz za bardziej korzystne. Znajdź w internecie ulotkę informacyjną dotyczącą tego topnika. Należy zwrócić uwagę, aby stosować minimalną ilość topnika, aplikować go punktowo i nie dopuszczać do zalania topnikiem całej płytki testowej. Przypominamy, że w czasie pracy z lutownicą należy dbać o to, aby grot lutownicy nie był pokryty resztkami przetopionego lutowia i spalonego topnika i oczyszczać go od czasu do czasu na czyścidełku z wiórków metalowych i wilgotnej gąbce znajdującej się na wyposażeniu stacji 8
lutowniczej. Po zakończeniu pracy należy grot oczyścić i pozostawić lekko pobielony cienką warstwą lutowia. Jest to absolutnie konieczne zwłaszcza dla grotów nowej generacji i nieprzestzreganie tej reguły prowadzi do bardzo szybkiej degeneracji grota. 3. Pobierz elementy SMD i przećwicz ich lutowanie na płytce testowej SMD. Przypomij sobie jaki kąt zwilżalności uważa się za akceptowalny podpowiedź: < 70. Prawidłowe połączenie lutowane powinno zachowywać menisk wklęsły, co znaczy, że do lutowania elementów SMD należy stosować minimalną ilość lutowia zapewniającą pewne połączenie.na pewno nie spełniają wymogów prawidłowego lutowania wystające ponad element góry spoiwa o postrzępionej nierównej powierzchni. 4. W czasie ćwiczeń możesz przygotować draft raportu mając świeżo w pamięci dokonane oberwacje. W raporcie punktujemy własną inwencję w poszukiwaniach otymalnej techniki lutowania oraz wnioski i przemyślenia także z własnej praktyki studenta. 5. Na zakończenie ćwiczenia w miarę wolnego czasu można zapoznać się z działaniem stacji do lutowania gorącym powietrzem i wykorzystać ją do wlutowania elementów SMD na płytkę testową lub do wylutowywania elementów z płyty PCB dostarczonej przez prowadzącego ćwiczenie. Opracowanie: Barbara Dziurdzia, Wojciech Maziarz, 2015 Aktualizacja: 2017 9