ZAKRES WYMIANY INFORMACJI POMIĘDZY PRZEDSIĘBIORCAMI - NIEBEZPIECZEŃSTWA Historia ochrony tajemnic gospodarczych (ochrony know how) sięga czasów starożytnych. Przykładowo, technologia wytopu szkła znana starożytnym Rzymianom, po upadku cesarstwa, przetrwała jedynie w Wenecji. Rzemieślnik znający tę technologię, który opuścił Wenecję karany był śmiercią. Podobnie chroniona była tajemnica wytwarzania luster, znana w XVII wyłącznie weneckim mistrzom rzemieślniczym. Jak podają źródła, czeladnik Georgio Balerino, który po poznaniu tej tajemnicy produkcyjnej zbiegł z wytwórni na wyspie Murano do Niemiec, został pojmany i zabity. 1 W XXI wieku jedną z podstawowych wartości przedsiębiorstwa a tym samym cenionym towarem rynkowym jest różnego rodzaju wiedza i to zarówno wiedza dotycząca przedsiębiorstwa jak również wykorzystywana przez przedsiębiorstwo. Niejednokrotnie posiadanie takiej wiedzy przez konkurentów danego przedsiębiorcy może zapewnić im przewagę rynkową w relacjach z tym przedsiębiorcą. Ponadto w związku z rozwojem technik komunikacyjnych, przedsiębiorcy pozostają ze sobą w stałych kontaktach, w trakcie których przekazują sobie różnego rodzaju informacje często bez refleksji czy udostępnianie lub przekazanie informacji jest legalne czy też bezprawne oraz bez baczenia na to, jakie mogą być konsekwencje prawne takiego zachowania. W związku z tym, pojawiają się pytania: jaki jest zakres ochrony wiedzy o przedsiębiorstwie i jakie mogą wyniknąć konsekwencje z tytułu naruszenia tej ochrony. W obrocie gospodarczym można natrafić na sformułowania w postaci: tajemnicy przedsiębiorstwa lub też danych wrażliwych. Poniżej pokrótce objaśnimy Państwu w/w pojęcia. Pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa definiuje art. 11 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503, z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem, przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Tym samym, określona informacja stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli spełnia łącznie trzy warunki: ma charakter techniczny, technologiczny, organizacyjny przedsiębiorstwa lub posiada wartość gospodarczą nie została ujawniona do wiadomości publicznej podjęto w stosunku do niej niezbędne działania w celu zachowania poufności Wyżej wymienione warunki rozwija i objaśnia Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 października 2000 r. (I CKN 304/00). Zdaniem SN informacja ma charakter technologiczny, kiedy dotyczy najogólniej rozumianych sposobów wytwarzania, formuł chemicznych - receptur, wzorów i metod działania. Informacja handlowa obejmuje, najogólniej ujmując, całokształt doświadczeń i wiadomości przydatnych do prowadzenia przedsiębiorstwa, nie związanych bezpośrednio z cyklem produkcyjnym czyli za tajemnicę tego typu należy uznać np. dane obrazujące wielkość produkcji i sprzedaży, a także źródła zaopatrzenia 1 A. Klimek, Wykradzione Sekrety, Sprawy Nauki 2004/2
i zbytu, w ujęciu szczegółowym. Informacja "nie ujawniona do wiadomości publicznej" to informacja nieznana ogółowi lub osobom, które ze względu na prowadzoną działalność są zainteresowane jej posiadaniem (konkurencja). Taka informacja staje się "tajemnicą przedsiębiorstwa", kiedy przedsiębiorca dokonuje czynności mających na celu utrzymanie tej informacji w tajemnicy dla pewnych grup odbiorców, konkurentów i wynika to z charakteru tych czynności (np. umieszczenie w umowie o współpracy klauzuli poufności, która rozszerza zakres informacji traktowanych jako tajemnica przedsiębiorstwa). Celem dodatkowego rozwinięcia powyższej informacji, prezentujemy Państwu przykładowe rodzaje informacji, które generowane są przez poszczególne działy w przedsiębiorstwie i stanowią jego tajemnicę: Dotyczy wszystkich działów: Zakres współpracy w tym: Terminy obowiązywania lub odnawiania umów Potrzeby klientów, np. w zakresie asortymentu, oprogramowania, obsługi, itp. Otrzymane zapytania ofertowe Złożone oferty Fakt prowadzenia negocjacji i ich przebieg Sprzedaż Lista klientów z danymi na użytek wewnętrzny przedsiębiorcy Informacje dotyczące osób decyzyjnych u klientów Ceny transakcyjne, poufne cenniki (np. na określone inwestycje) Marketing Prognozy i plany sprzedaży Informacje uzyskane podczas badania konkurencji Informacje uzyskane podczas badania klientów Wartość budżetów reklamowych Plany kampanii marketingowych lub reklamowych Dostawcy, podwykonawcy, pracownicy Informacje o dostawcach i stosowanych cenach Informacja o jakości dostaw lub usług poszczególnych dostawców, terminach realizacji Informacja o stosowanych zakazach konkurencji Informacje o wynagrodzeniach pracowników Kontrola jakości Informacje o wadliwościach poszczególnych produktów, zgłaszanych reklamacjach Statystyki w tym zakresie Procedury kontroli jakości Produkcja Informacja koszt-cena Dane dotyczące dostawców Stosowane receptury, przepisy, metody produkcji, procedury Pozytywne i negatywne know-how
Badania i rozwój Plany rozwoju, kierunki rozwoju Wynalazki przed zgłoszeniem wniosku patentowego Wyniki badań Wyniki poszukiwań nowych produktów lub usług Pozytywne know-how w zakresie badań i rozwoju Negatywne know-how, czyli informacje o niepowodzeniach i ślepych uliczkach Informacje finansowe Wewnętrzne dokumenty finansowe Budżety, prognozy, raporty Nieujawniane rachunki zysków i strat Obowiązkowe sprawozdania finansowe przed ujawnieniem Wewnętrzne informacje o firmie Sposób organizacji pracy Biznes plany Oprogramowanie stosowane przez firmę Dane pracowników oraz informacje o nich (np. o stanie zdrowia) Informacja nie ujawniona do wiadomości publicznej traci ochronę prawną, gdy inny uczestnik rynku (np. konkurent) dowiedzieć się o niej może drogą zwykłą i dozwoloną, a więc np. gdy pewna wiadomość jest przedstawiana w pismach fachowych lub, gdy z towaru wystawionego na widok publiczny każdy fachowiec poznać może, jaką metodę produkcji zastosowano. Jednocześnie informacja nie traci ochrony prawnej jeżeli mimo trzymania jej w tajemnicy znana jest pewnemu gronu osób takiemu jak pracownicy przedsiębiorstwa lub inne osoby, którym przedsiębiorca powierza informację (np. pracownicy działu produkcji znający technologię wytwarzania produktu lub też np. specjalista zewnętrzny zatrudniony do współpracy w zakresie np. polepszenia technologii wytwarzania produktu). Zasadniczą kwestią jest zaznaczenie w sposób wyraźny i jednoznaczny, że przekazywane informacje stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa (np. zobowiązanie pracowników do zachowania w tajemnicy przekazanych informacji poprzez złożenie stosownego pisemnego oświadczenia do akt osobowych lub też dodanie stosownej klauzuli w umowie ze specjalistą) czyli wykonanie czynności o jakich mowa w poprzednim akapicie. Podjęcie niezbędnych działań w celu zachowania poufności informacji powinno prowadzić do sytuacji, w której chroniona informacja nie może dotrzeć do wiadomości osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez żadnych specjalnych starań z ich strony. WAŻNA UWAGA - zakończenie stosunku pracy nie zwalnia pracownika z obowiązku dochowania poufności informacji przekazanych mu przez byłego pracodawcę a stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Pojęcie danych wrażliwych nie jest wprost definiowane przez przepisy prawa. Należy również mieć na uwadze, to że pojęcie danych wrażliwych jest pojęciem szerszym niż pojęcie tajemnicy przedsiębiorstwa, tym samym tajemnica przedsiębiorstwa wchodzi również w zakres pojęcia danych wrażliwych. Dane wrażliwe to dane, które również są objęte ochroną prawną np. dane osobowe, dane medyczne, dane dotyczące obronności kraju, etc. Mimo innych źródeł ochrony i pozornie braku związku między ochroną tych danych a ochroną konkurencji, w niektórych sytuacjach ich przekazywanie może wywołać skutki w postaci sankcji ze strony organów antymonopolowych. Mianowicie ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów zakazuje wszelkich porozumień pomiędzy przedsiębiorcami, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na danym rynku właściwym. Katalog działań zakazanych ma charakter otwarty (przykładowy), dlatego każde porozumienie między przedsiębiorcami mające na celu w/w działanie, w tym również porozumienia polegające na wymianie informacji, może zostać uznane za zakazane. Z orzecznictwa organów antymonopolowych i sądów wynika, że wymiana informacji wrażliwych (a zwłaszcza danych będących tajemnicą przedsiębiorstwa), zindywidualizowanych oraz aktualnych będzie stanowiła naruszenie reguł konkurencji. Poza tym zakazana będzie w każdych okolicznościach wymiana informacji o planowanych cenach uznaje się, że stanowi ona antykonkurencyjne porozumienie ze względu na sam cel, którym jest wpłyniecie na zachowanie rynkowe konkurentów polegające na dostosowaniu się do ujawnionych planów bądź wyczucie reakcji konkurencji, a więc pozbawienie przedsiębiorcy ryzyka związanego z kreowaniem własnej polityki cenowej. Do tej samej kategorii należy dodać informację o planowanej strategii handlowej (np. akcje marketingowe w określonym segmencie produktów). Wymiana informacji może mieć zarówno charakter bezpośredni, jak i pośredni. I to właśnie pośrednia wymiana informacji budzi coraz częściej zainteresowanie organów antymonopolowych. Sytuacje, które sprzyjają wymianie informacji pomiędzy konkurentami to spotkania w ramach stowarzyszeń branżowych pomimo że samo zrzeszanie się przedsiębiorców w stowarzyszeniach i organizacjach branżowych jest zupełnie legalne. Ostra walka rynkowa powoduje, że przedsiębiorcy próbują pozyskać istotne dla ich strategii rynkowej informacje przy każdej nadarzającej się okazji. Poza tym stowarzyszenia branżowe często publikują statystyki związane z obrotem i cenami. W tym celu członkowie przesyłają regularnie odpowiednie raporty. Należy pamiętać, aby formularz był sporządzony w odpowiedni sposób, a przesyłane dane były danymi ogólnymi i historycznymi. W 2009 r. w decyzji ws. kartelu cementowego UOKiK uznał, że producenci cementu wymieniali informacje wrażliwe przez Stowarzyszenie Producentów Cementu, które w pewnym okresie jego działalności miało sporządzać statystyki, a de facto przekazywało szczegółowe informacje wrażliwe ułatwiające przedsiębiorcom weryfikację przestrzegania ustalonego podziału rynku oraz poziomu cen. Następnie czynności te zostały przejęte przez zewnętrzną kancelarię prawną, niezwiązaną z branżą cementową. Nawet jeśli dane statystyczno-marketingowe są zbierane za pośrednictwem niezależnej firmy konsultingowej czy też kancelarii prawnej zajmującej się ich gromadzeniem na zlecenie i są przez nią przetwarzane a następnie publikowane, to pewien stopień ostrożności musi zostać zachowany mimo, że taka firma nie jest podmiotem działającym w branży. Przekonała się o tym m.in. szwajcarska firma doradcza
AC Treuhand, która została uznana przez Komisję Europejską za podmiot ułatwiający funkcjonowanie kartelu (w sprawie producentów stabilizatorów termicznych, decyzja KE z listopada 2009r.). Uczestnicy kartelu polegającego na podziale rynków, ustalaniu cen oraz wymianie informacji wrażliwych dokonywali uzgodnień na spotkaniach organizowanych regularnie przez AC Treuhand w szwajcarskich biurach firmy, udostępnionych im specjalnie do tego celu. Według Komisji Europejskiej doradca zaproponował swoje biura specjalnie, aby uniknąć jurysdykcji organów Unii Europejskiej. Poza organizowaniem bezpośrednich spotkań konkurentów AC Treuhand uczestniczyła w procesie wymiany informacji pomiędzy nimi i czuwała nad przestrzeganiem ustaleń poczynionych na spotkaniach zbierała informacje na temat wolumenu sprzedaży oraz cen, przekazywała je innym uczestnikom kartelu, a także sygnalizowała odchylenia od poczynionych ustaleń. Przedsiębiorca, który popełnia czyn nieuczciwej konkurencji, musi się liczyć, iż może zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, a nawet karnej. Dodatkowo, jeżeli jego zachowanie zostanie uznane za praktykę ograniczającą konkurencję lub naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, to Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów będzie mógł wydać decyzję w sprawie stwierdzenia tego faktu, dodatkowo obarczając przedsiębiorcę obowiązkiem zapłaty kary finansowej, której wielkość może być równa 10 proc. przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Wracając jednak do odpowiedzialności cywilnej. Wobec przedsiębiorcy mogą zostać podniesione roszczenia majątkowe, jak i nie majątkowe. Wszystkie zostały wymienione w art. 18 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503, z późn. zm.). Roszczeniami niemajątkowymi, które mogą być dochodzone od sprawcy to: zaniechanie niedozwolonych działań, np. zmiana nazwy przedsiębiorstwa, zakaz wprowadzania do obrotu produktów wprowadzających w błąd, itd. usunięcie skutków nieuczciwych działań i złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, np. złożenie oświadczenia w gazecie, w radiu, w którym przyznamy się do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji Natomiast roszczeniami majątkowymi mogą być: naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych możliwość dochodzenia kar umownych, o ile zostały zastrzeżone wydanie (także na zasadach ogólnych) bezpodstawnie uzyskanych korzyści zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego, jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony Bogaty katalog roszczeń, wymienionych powyżej, wskazuje jednoznacznie, że skorzystanie z nich przez przedsiębiorcę, w stosunku do którego popełniony został czyn nieuczciwej konkurencji, w postaci naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, będzie rodzić poważne skutki finansowe dla sprawcy, gdyż nawet roszczenie niemajątkowe wiąże się z koniecznością poniesienia znacznych wydatków (np. ogłoszenia na koszt sprawcy w prasie ogólnopolskiej). Dodatkowo należy pamiętać o przepisach karnych, które zawiera w/w ustawa. Przepisy tejże ustawy (art. 23 do 26) stanowią o odpowiedzialności karnej sprawców czynów
nieuczciwych konkurencji (np. pracowników przedsiębiorcy), gdzie najsurowszą karą za ich popełnienie może być nawet kara pozbawienia wolności. Ważny jest jednak fakt, że ściganie tych przestępstw i wykroczeń odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. Dlatego warto podjąć działania mające na celu ochrony swoich interesów. Reasumując prawne konsekwencje popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji mogą mieć trojaki charakter i mogą wystąpić wszystkie łącznie: 1. odpowiedzialność administracyjna (kara do 10% przychodu za zeszły rok w razie uznania czynu za naruszający reguły konkurencji) 2. odpowiedzialność cywilnoprawna (roszczenia wyżej wymienione w tekście) 3. odpowiedzialność karna (pracowników przedsiębiorcy chyba, że mamy do czynienia z jednoosobową działalnością gospodarczą z tytułów wskazanych w art. 23-26 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji) Nie należy również zapominać o uszczerbku na wizerunku takiego przedsiębiorcy, który poprzez popełnione przez siebie naruszenia, może jawić się jako niesolidny, nierzetelny a nade wszystko nieuczciwy kontrahent. Newsletter Compliance 06/2014, 13.06.2014, autor: Justyna Czechowicz, Michał Sokalla