Zieleń w projektowaniu BEZPIECZNYCH PRZESTRZENI Opracował: Krzysztof Okurowski Koncepcja projektowania bezpiecznych przestrzeni oparta na metodzie CPTED zakłada tworzenie przestrzeni otwartych. Zamiast budować wysokie mury, wygradzające kompleksy mieszkalne, do złudzenia przypominające getta lub zakłady karne, proponujemy stworzyć przestrzeń pozbawioną tych elementów, przestrzeń przyjazną dla uŝytkownika, przestrzeń nie dzielącą uŝytkowników na TYCH za murami i NAS miejscowych, przestrzeń otwartą i bezpieczną zarazem. Aby określić przynaleŝność terenu do danej strefy wystarczy skorzystać z prostych i estetycznych rozwiązań oferowanych przez naszą metodę. Jednym ze sposobów jest zastosowanie odpowiedniej zieleni. Gatunki roślin zastosowane w projektowaniu Bezpiecznych Przestrzeni powinny spełniać następujące kryteria: 1. - wegetacja przystosowana do odpowiednich warunków mikroklimatycznych 2. - wymagania siedliskowe 3. - odpowiednia wysokość wzrostu i powierzchnia rozrastania 4. - estetyka 5. - obronność 6. - łatwość pielęgnacji 1. Występujące w Polsce strefy mikroklimatyczne moŝna podzielić na pięć stref: I. Region zachodni ( umiarkowanie ciepły o wpływach oceanicznych) II. Region przejściowy (ogólnie mniej ciepły, ubogi w opady) III. Region wschodni ( chłodny, o wpływach kontynentalnych) IV. Region podgórski (ciepły, stosunkowo długi okres wegetacji) V. Region górski (chłodny, stosunkowo krótki okres wegetacji) 2. Przy doborze odpowiednich gatunków roślin, naleŝy uwzględnić rodzaj gleby, nasłonecznienie i odporność na warunki środowiskowe panujące w mieście ( duŝe zanieczyszczenie powietrza - wpływ spalin samochodowych itp.). 3. WaŜnym kryterium decydującym o funkcji jaką pełnią rośliny w strategiach CPTED jest ich wysokość. Rośliny nie mogą ograniczać pola widzenia (rys 1)
Odpowiednio dobrane rośliny mogą wydzielić niebezpieczną strefę pomiędzy elementami przestrzeni fizycznej mogącymi słuŝyć za miejsce ataku a ofiarą. Takie rozwiązanie uniemoŝliwia np. zaczajenie się za dekoracyjnym elementem przestrzeni fizycznej. Napastnik jest dobrze widoczny. (rys 2). Rośliny mogą teŝ skutecznie wygradzać strefy mieszkaniowe od przemysłowych, stanowią estetyczną barierę dla kurzu, hałasu itp. Rośliny niskie ( do 50 cm ), o charakterze okrywowym, tworząc kolorowe płaszczyzny, skutecznie wygradzają strefę wpływu oraz chronią przed dostępem elementy przestrzeni fizycznej. śywopłoty o wys. max 50cm wyznaczają ciągi komunikacyjne, stanowiska parkingowe, stanowią wizualną granicę między strefami własności, ograniczają skutecznie dostęp do strefy prywatnej. 4. Odpowiednio dobrana kolorystycznie i kompozycyjnie zieleń, moŝe skutecznie przyczynić się do naszego dobrego samopoczucia. Pozwala na chwile odpręŝenia, wypoczynku, naładowania baterii. Dzięki niej moŝna tworzyć miejsca chętnie odwiedzane przez mieszkańców. Aby odpowiednio zaaranŝować kompozycje zieleni powinniśmy uwzględnić: wysokość roślin porę kwitnienia kolor kwiatów i liści wymagania siedliskowe
5. W naszej strefie klimatycznej dobrze wegetują rośliny o charakterze obronnym. Są to głównie krzewy z ostrymi kolcami, z których formujemy Ŝywopłoty doskonale zastępujące płoty i inne ogrodzenia. NaleŜy przy tym pamiętać, aby nie ograniczać pola widzenia zarówno z, jak i na posesję. WyŜszym Ŝywopłotem moŝna wygrodzić swoją strefę prywatną od strony ogrodu. NaleŜy jednak rozpatrzyć takie rozwiązanie pod względem bezpieczeństwa prewencji przestrzennej. Rośliny okrywowe równieŝ stanowią swoistą obronę przed dostępem do wydzielonych stref własności lub elementów przestrzeni fizycznej np. pomniki, elementy małej architektury, ściany, okna, tablice informacyjne itp. pigwowce, berberysy, czy róŝe okrywowe dzięki swoi kolcom skutecznie zniechęcają zarówno zwierzęta, jak i ludzi do pokonania bariery z nich stworzonej. Poza tym na duŝych kolorowych powierzchniach, jakie tworzą te rośliny, ewentualny napastnik jest dobrze widoczny i tym samym przestaje być anonimowy, co potrafi go skutecznie zniechęcić do popełnienia czynów zabronionych. 6. Aby zminimalizować koszty związane z pielęgnacją ( konserwacją) zieleni oraz utrzymaniem czystości, naleŝy stosować odpowiednie gatunki roślin. W tym celu naleŝy dobierać rośliny nie wymagające częstych przycięć ( tylko 1-2 razy w roku), o ile to moŝliwe nie zrzucających liści (zimozielone), nie wymagające specjalnych warunków siedliskowych. Te rośliny, które mają owoce szkodliwe dla zdrowia powinny być tak nasadzane, aby dzieci nie miały do nich bezpośredniego dostępu. Muszą one być teŝ odpowiednio oznaczone. Wszelkie działania związane z konserwacją terenów zielonych powinny być wpisane w plan konserwacji kompleksów i budynków objętych programem Bezpieczna Przestrzeń. śywopłoty idealnie wpisują się w strategie metody projektowania bezpiecznych przestrzeni. Ze względu na wysokość moŝna podzielić je na : wysokie, czyli szpalery ( 2-3m wysokości) osłaniają od wiatru, kurzu, hałasu i ciekawskich, średnie ( 1-1,5m wysokości) zaznaczają granicę posiadłości, dzielą ogrody na mniejsze części, skutecznie chronią dostępu do ścian i okien, niskie tzw. obwódki ( 0,2 0,7m wysokości) akcentują ciąg komunikacyjny, wyznaczają miejsca parkingowe, strefy wpływów itp.
śywopłoty ze względu na pozbywanie się liści podzielić moŝemy na : zimozielone ( są bardziej kosztowne i wraŝliwe na niesprzyjające warunki), np. bukszpan, barwinek, cis pospolity, Ŝywotnik zachodni, o liściach sezonowych ( lepiej znoszą złe warunki, ale nie są tak efektowne zimą jak latem) np. irga, berberysy, głóg, róŝa dzika, tawuła japońska, jeŝyna strzępolistna. śywopłot moŝemy uformować przystrzyc ( wymaga systematycznej pielęgnacji) lub pozostawić go nie formowanym naturalny ( obficie kwitnie, ale zajmuje więcej miejsca niŝ formowany). Przy planowaniu lokalizacji nasadzeń naleŝy szczególną uwagę zwrócić na lokalizację oświetlenia. Drzewa i krzewy prędzej czy później urosną i mogą tworzyć zacienione, sprzyjające występkom, niebezpieczne miejsca. Najlepiej nie planować wysokich krzewów czy drzew w promieniu 8 metrów od źródła oświetlenia. Ławki i miejsca wypoczynku takŝe nie mogą być osłonięte zielenią umoŝliwiając zaczajenie się ewentualnego napastnika.
Wykaz niektórych roślin proponowanych przy projektowaniu bezpiecznych przestrzeni. Rośliny obronne: Berberysy Głogi RóŜe Pigwowiec Ostrokrzew Ognik JeŜyna strzębolistna Rdest ptasi
Rośliny płoŝące w tym okrywowe : RóŜe okrywowe Krzewuszka Pięciornik Jałowiec Tawuła japońska śarnowiec płoŝący Dereń kanadyjski Trzmielina
Bibliografia: Materiały zdjęciowe ze stron internetowych: www.pinus.net.pl, www.walaszczyk.pl, www.tracz.pl, www.zszp.pl, www.clematis.com.pl Materiały miejskie miasta TEMPE (Bojarczuk T., Bugała W., Chylarecki H. 1980. Zrejonizowany dobór drzew i krzewów do uprawy w Polsce. Arboretum Kórnickie 25: 229-275.) NOTATKI: