18. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

18. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy 18.1. Przepisy ogólne i dokumentacja projektowa Rodzaje obiektów budowlanych budynki wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, budowle stanowiące całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami czyli obiekty budowlane niebędące budynkami lub obiektami małej architektury, obiekty małej architektury niewielkie obiekty, a w szczególności: kultu religijnego (kapliczki, krzyże przydrożne, figury), posągi, wodotryski, inne obiekty architektury ogrodowej, oraz obiekty użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku (piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki). Obiekty budowlane należy projektować i budować zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej, zapewniając m.in.: spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011: nośności i stateczności konstrukcji, bezpieczeństwa pożarowego, higieny, zdrowia i środowiska, bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów, ochrony przed hałasem, oszczędności energii i izolacyjności cieplnej, zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych; warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie: zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb, w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników, usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów; możliwość dostępu do usług telekomunikacyjnych, w szczególności w zakresie szerokopasmowego dostępu do Internetu; możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego; warunki bezpieczeństwa i higieny pracy; warunki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób przebywających na terenie budowy. Obiekt budowlany należy użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej. 69

Prawo pracy i BHP poradnik Uprawnieni do opiniowania projektów budowlanych: rzeczoznawca ds. bezpieczeństwa i higieny pracy pod względem zgodności z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z wymaganiami ergonomii; opiniowanie polega w szczególności na sprawdzeniu przez rzeczoznawcę zgodności przyjętych rozwiązań z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, wymaganiami ergonomii oraz z Polskimi Normami, a także na sprawdzeniu, czy przyjęte rozwiązania likwidują bądź ograniczają zagrożenia, jakie może spowodować projektowany proces technologiczny (rozporządzenie MPiPS z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. poz. 1835 ze zm.); rzeczoznawca ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych pod względem zgodności zawartych w nim rozwiązań z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej (rozporządzenie MSWiA z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej Dz. U. poz. 2117). Uzgodnienia wymagają projekty budowlane m.in.: budynku zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V, budynku należącego do grupy wysokości średniowysokie, wysokie lub wysokościowe zawierające strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III lub ZL IV, budynku niskiego zawierającego strefę pożarową o powierzchni > 1000 m 2, zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZLIII, obejmującą kondygnację nadziemną inną niż pierwsza, obiektu budowlanego zawierającego strefę pożarową PM, wolno stojące urządzenie technologiczne lub zbiornika poza budynkiem, silos oraz plac składowy albo wiata, jeżeli ww. strefa pożarowa ma powierzchnię > 5000 m 2 lub powierzchnię > 1000 m 2 i gęstość obciążenia ogniowego > 500 MJ/m 2, lub powierzchnia wewnętrzna obiektu budowlanego > 2000 m 2 i gęstość obciążenia ogniowego > 500 MJ/m 2, lub występuje zagrożenie wybuchem, obiektu budowlanego objętego obowiązkiem stosowania systemu sygnalizacji pożarowej, stałych urządzeń gaśniczych lub dźwiękowego systemu ostrzegawczego, stanowiska postojowego przeznaczonego dla pojazdów przewożących towary niebezpieczne oraz parkingu, na który jest usuwany taki pojazd, tunelu o długości ponad 100 m; rzeczoznawca ds. sanitarnohigienicznych pod względem zachowania i przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych, w imieniu inspektora sanitarnego (rozporządzenie MZ z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw sanitarnohigienicznych Dz. U. poz. 1792). Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. 70

18.2. Oddawanie do użytku obiektów budowlanych Do użytkowania obiektu budowlanego można przystąpić, jeżeli organ nadzoru budowlanego w ciągu 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia nie zgłosi sprzeciwu w drodze decyzji. Inwestor, na którego nałożono obowiązek uzyskania zezwolenia na użytkowanie, jest zobowiązany zawiadomić, zgodnie z właściwością wynikającą z przepisów szczególnych, organy: Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Straży Pożarnej, które mają 14 dni na zgłoszenie sprzeciwu lub uwag. Obowiązkowa kontrola przed wydaniem pozwolenia na użytkowanie obejmuje sprawdzenie: zgodności obiektu budowlanego z projektem zagospodarowania działki lub terenu oraz warunkami pozwolenia na budowę, zgodności obiektu budowlanego z projektem architektoniczno-budowlanym, wyrobów budowlanych szczególnie istotnych dla bezpieczeństwa konstrukcji i bezpieczeństwa pożarowego, uporządkowania terenu budowy. 18.3. Utrzymanie obiektów budowlanych Kontrole, którym powinien być poddawany obiekt budowlany: okresowa, co najmniej raz w roku, polegająca na sprawdzeniu stanu technicznego: elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu, instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska, instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych); okresowa, co najmniej raz na 5 lat, polegająca na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu oraz jego otoczenia; również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów; okresowa, w zakresie jak dla kontroli corocznej, co najmniej 2 razy do roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m 2 oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m 2 ; osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie pisemnie zawiadomić właściwy organ o przeprowadzonej kontroli; 71

Prawo pracy i BHP poradnik Kontrole, którym powinien być poddawany obiekt budowlany: bezpiecznego użytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wystąpienia czynników zewnętrznych oddziaływujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury; okresowa, polegająca na sprawdzeniu stanu technicznego systemu ogrzewania, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz dostosowania ich mocy do potrzeb użytkowych: co najmniej raz na 5 lat dla kotłów o nominalnej mocy cieplnej 20-100 kw, co najmniej raz na 2 lata dla kotłów opalanych paliwem ciekłym lub stałym o nominalnej mocy cieplnej ponad 100 kw, co najmniej raz na 4 lata dla kotłów opalanych gazem o nominalnej mocy cieplnej ponad 100 kw; okresowa, co najmniej raz na 5 lat, polegająca na ocenie efektywności energetycznej zastosowanych urządzeń chłodniczych o mocy chłodniczej nominalnej > 12 kw. Właściciel lub zarządca jest obowiązany prowadzić dla każdego budynku oraz obiektu budowlanego niebędącego budynkiem, którego projekt jest objęty obowiązkiem sprawdzenia, książkę obiektu budowlanego. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. 18.4. Pomieszczenie pracy Rys. 18.1. Przestrzeń robocza 72

Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m 3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m 2 wolnej powierzchni podłogi niezajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp. Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż: 3 m w świetle jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, 3,3 m w świetle jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Wysokość pomieszczeń, o których mowa powyżej, może być obniżona w przypadku zastosowania klimatyzacji pod warunkiem uzyskania zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż: 2,2 m w świetle jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, 2,5 m w świetle jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia. W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami. Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1. W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy zapewnić oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych przepisach i Polskich Normach. Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia. W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14 C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 C (291 K). Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz. W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. 73

Prawo pracy i BHP poradnik W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji. Wymagania dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy określają odrębne przepisy i Polskie Normy. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70 C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45 C (318 K) w pozostałych przypadkach. W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwopalne lub niebezpieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić: odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii, stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodliwych dla zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia. 18.5. Stanowisko pracy Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bezpieczne i wygodne dojście, przy czym jego wysokość na całej długości nie powinna być mniejsza w świetle niż 2 m. Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami, przeznaczone tylko do obsługi tych urządzeń, powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m; jeżeli w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunkowy, szerokość ich powinna wynosić co najmniej 1 m. Należy ułatwić dostęp i zapewnić możliwość wykonywania pracy osobom niepełnosprawnym zatrudnionym w przedsiębiorstwie. Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich do potrzeb i możliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności. Ułatwienie dostępu dotyczy także potencjalnych klientów. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, przy czym wymiary wolnej (niezajętej przez urządzenia) powierzchni stanowiska pracy powinny zapewnić pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii. 74

Stanowiska pracy powinny być: w przypadku występowania ryzyka pożaru, wybuchu, upadku lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia się czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych zaopatrzone w odpowiednie urządzenia ochronne, w przypadku wykonywania na nich prac powodujących występowanie czynników skodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych usytuowane i zorganizowane tak, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie byli narażeni na te czynniki, w przypadku znajdowania się ich na zewnątrz pomieszczeń usytuowane i zorganizowane tak, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi: z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami, ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami lub pyłami. W razie niebezpieczeństwa powinno być możliwe szybkie opuszczenie stanowisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej pomocy. Na stanowiskach pracy należy: zapewnić wynikającą z technologii powierzchnię oraz odpowiednie urządzenia pomocnicze przeznaczone na składowanie materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów, przechowywać surowce, gotowe wyroby, materiały pomocnicze i odpady w ilościach wynikających z potrzeb technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na danej zmianie (odpady produkcyjne powinny być sukcesywnie usuwane), przechowywać w zamkniętych naczyniach z materiału niepalnego materiały stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone podczas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne albo wydzielające uciążliwe zapachy, oraz co najmniej raz na dobę usuwać je z pomieszczeń pracy i niszczyć w sposób określony w instrukcjach, zapewnić pracownikom możliwość siedzenia przy wykonywaniu pracy niewymagającej stale pozycji stojącej, zapewnić pracownikom możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy w pozycji siedzącej przy wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia. 75

Prawo pracy i BHP poradnik 18.6. Pomieszczenia higienicznosanitarne 76 szatnie umywalnie pomieszczenia z natryskami pomieszczenia do wypoczynku ustępy jadalnie pomieszczenia do ogrzewania się pracowników pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej Rys. 18.2. Pomieszczenia higienicznosanitarne Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym, ogrzewanym przejściem. Powinny być one ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno- -budowlanymi. Wysokość tych pomieszczeń nie powinna być w świetle mniejsza niż 2,5 m (2,2 m gdy są usytuowane w suterenie, piwnicy lub na poddaszu). Podłoga oraz ściany pomieszczeń higienicznosanitarnych powinny być tak wykonane, aby możliwe było łatwe utrzymanie w nich czystości. Ściany pomieszczeń do wysokości co najmniej 2 m powinny być pokryte materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci. 18.6.1. Szatnie Rodzaje szatni: szatnie odzieży własnej pracowników gdy odzież ta nie powinna stykać się z odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej, szatnie odzieży roboczej i ochronnej stosowane równolegle do szatni poprzednich, szatnie podstawowe do przechowywania odzieży własnej oraz odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej, szatnie przepustowe część przeznaczona na odzież własną jest połączona z częścią przeznaczoną na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej za pomocą przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami.

W szatniach odzieży własnej lub odzieży roboczej i ochronnej powinno przypadać co najmniej 0,3 m 2 wolnej powierzchni podłogi na jednego pracownika, natomiast w szatni podstawowej co najmniej 0,5 m 2. Szafy na odzież powinny spełniać wymagania Polskiej Normy. 18.6.2. Umywalnie i pomieszczenia z natryskami Umywalnie wchodzą w skład zespołu szatni. Wyposażenie umywalni: 1 umywalka na 10 pracowników najliczniejszej zmiany, 1 umywalka na 5 pracowników przy pracach brudzących i w kontakcie z substancjami szkodliwymi lub zakaźnymi, 1 stanowisko do mycia na 5 pracowników umywalki szeregowe do mycia zbiorowego, 1 brodzik do mycia nóg pracownicy narażeni na zabrudzenie nóg. Pomieszczenia natryskowe powinny być usytuowane w zespołach szatni, jeżeli wymagają tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pracowników. Dla pracowników wykonujących prace powodujące zabrudzenie ciała powinna przypadać co najmniej jedna kabina natryskowa na 8 pracowników najliczniejszej zmiany, natomiast gdy zanieczyszczenie ciała substancjami stwarza możliwość zatrucia lub zakażenia pracownika lub otoczenia jedna kabina natryskowa na 5 pracowników. Przy pomieszczeniach z natryskami powinna znajdować się wydzielona kabina z jedną miską ustępową na każde 10 natrysków. 18.6.3. Pomieszczenia do wypoczynku W zakładzie pracy zatrudniającym na jedną zmianę więcej niż 20 kobiet w jednym budynku należy urządzić pomieszczenie z miejscami do wypoczynku w pozycji leżącej dla kobiet w ciąży i karmiących matek, przyjmując co najmniej jedno miejsce na każdych 300 kobiet. Powierzchnia tego pomieszczenia nie może być mniejsza niż 8 m 2. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku urządzamy, gdy: wykonywana praca wymaga stosowania indywidualnych środków ochrony układu oddechowego; prace okresowe, w szczególności montażowe, konserwacyjne i remontowe, są wykonywane przez pracowników w pomieszczeniach ciasnych lub niskich, niespełniających niezbędnych wymagań; praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa niż 30 C (303 K) pomieszczenie klimatyzowane. Liczba miejsc siedzących powinna być nie mniejsza niż 1 miejsce na 5 pracowników korzystających z pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Odległość 77

Prawo pracy i BHP poradnik od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia przeznaczonego do wypoczynku nie powinna przekraczać 75 m. 18.6.4. Ustępy Ustępy powinny być zlokalizowane w odległości nie większej niż 75 m od stanowiska pracy. Odległość ta może być większa (do 125 m) dla pracowników pracujących stale na otwartej przestrzeni. Jeżeli liczba osób pracujących na danej kondygnacji jest mniejsza niż 10, dopuszcza się umieszczenie ustępu na sąsiedniej kondygnacji. Na każdych 30 mężczyzn zatrudnionych na jednej zmianie powinny przypadać co najmniej 1 miska ustępowa i 1 pisuar, natomiast w przypadku kobiet co najmniej 1 miska ustępowa na 20 kobiet. Ustępy powinny mieć wejścia z pomieszczeń, korytarzy lub dróg komunikacji ogólnej. W ustępach tych należy stosować: wejściowe pomieszczenie izolujące wyposażone w umywalki z dopływem ciepłej i zimnej wody, w ilości 1 umywalka na 3 miski ustępowe lub pisuary, zamykane samoczynnie drzwi zewnętrzne i wewnętrzne, instalację i urządzenia przeznaczone do utrzymania wymagań higienicznosanitarnych. 18.6.5. Jadalnie Pracodawca zatrudniający powyżej 20 pracowników na jednej zmianie powinien zapewnić pracownikom pomieszczenie do spożywania posiłków (jadalnię). Typy jadalni: jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych (typ I) co najmniej 1,1 m 2 na każdego z pracowników spożywających jednocześnie posiłek, nie mniej niż 8 m 2, jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów (typ II) jadalnia typu I + pomieszczenia do przygotowania i wydawania napojów oraz zmywania naczyń stołowych, jadalnia z zapleczem przeznaczona do spożywania posiłków profilaktycznych (typ III) jadalnia typu II + węzeł sanitarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla pracowników obsługi. Dla każdego pracownika spożywającego posiłek należy zapewnić indywidualne miejsce siedzące przy stole. Jadalnia powinna być wyposażona w: umywalki (nie mniej niż jedna na 20 miejsc siedzących), ręczniki jednorazowe lub suszarki do rąk, urządzenia do podgrzewania posiłku własnego przez pracownika, zlewozmywaki 2-komorowe (1 zlewozmywak na 20 miejsc). 78

18.6.6. Pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej W zakładzie pracy powinna być urządzona specjalna pralnia odzieży wyposażona w urządzenia mechaniczne do prania, jeżeli odzież robocza lub ochronna jest szczególnie zabrudzona lub może zabrudzić inną. Przy pralni należy zapewnić możliwość odpylania, degazacji, dezynfekcji, suszenia oraz naprawy odzieży roboczej i ochronnej oraz środków ochrony indywidualnej. 18.6.7. Pomieszczenia do ogrzewania się pracowników Należy je przewidzieć przy pracach na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych pomieszczeniach. Powinny umożliwiać schronienie się przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie się oraz zmianę odzieży. W pomieszczeniu takim powinno przypadać minimum 0,1 m 2 powierzchni na każdego pracownika najliczniejszej zmiany, jego powierzchnia całkowita nie może być mniejsza niż 8 m 2. Powinna być w nim zapewniona temperatura co najmniej 16 C. Pomieszczenie do ogrzewania się pracowników powinno być wyposażone w urządzenie do podgrzewania posiłków. 79