STACJA CHRZYPSKO WIELKIE 13(13)2012 PERIODYK POŚWIĘCONY KOLEI MUZEUM HISTORII LINII KOLEJOWYCH STACJA CHRZYPSKO WIELKIE" ŚRÓDJEZIORNA KOLEJ DREZYNOWA Z WIZYTĄ W TŁUSZCZU W dniu 26 maja w byłej lokomotywowni Tłuszcz, a obecnie oddziale eksploatacyjnym taboru spółki Koleje Mazowieckie odbywały się obchody 150. rocznicy uruchomienia pierwszego pociągu Kolei Warszawsko Petersburskiej. Z tej okazji można było zwiedzić ten obiekt, po wcześniejszym dojechaniu na miejsce specjalnym pociągiem złożonym z autobusu szynowego, kursującego do tego miejsca z peronów stacji Tłuszcz. Dodatkową atrakcją była możliwość przejechania się drezyną ręczną i motorową. Drezyn użyczyła Śródjeziorna Kolej Drezynowa na zaproszenie Przedsiębiorstwa Napraw Infrastruktury, które było jednym z organizatorów tego dnia. Przejazdy cieszyły się dużym powodzeniem. Dopływ gości na drezyny zapewniły aż cztery wcześniej wymienione pociągi specjalne. Jednak największe zainteresowanie wzbudziły wyścigi drezyn z wjeżdżającym autobusem szynowym. Drezyny ścigały się z pociągiem po dwóch torach równoległych z obu stron wjeżdżającego składu. Na przejazd drezynami były wydawane bilety kartonowe, kasowane w oryginalnym komposterze. Kolejną atrakcją była możliwość przejechania się rowerem szynowym zbudowanym przez dwóch pasjonatów kolei mieszkających niedaleko stacji Dalekie. Pojazd był nawet pomalowany we właściwe kolory dla tego typu pojazdów pomocniczych. Wszyscy goście, mimo niesamowitego ścisku w pociągach specjalnych byli niesamowicie zadowoleni. Sławomir Fedorowicz Drezyna KDR1 zbliża się do nastawni TłA1 na stacji Tłuszcz 1 Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2012.05.26)
Rower szynowy ze stacji Dalekie i BR 52 Detal roweru szynowego Baner reklamowy zawisł na płocie tuż przy torach linii kolejowej Zielonka Kuźnica Białostocka Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2012.05.26) O LINII KOLEJOWEJ STAROPOLE KURSKO SŁÓW KILKA Linia kolejowa Staropole Kursko była jedną z najbardziej tajemniczych linii kolejowych w Polsce, której powstanie miało ścisły związek z budową MRU czyli Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, inaczej nazywanego Umocnionym łukiem Odry i Warty. MRU był w owym czasie jednym z największych systemów fortyfikacji na świecie. I właśnie dla ułatwienia dowozu materiałów budowlanych na budowę MRU powstała linia kolejowa Staropole Kursko, która po spełnieniu swojego zadania miała zostać rozebrana. Jednak jej los potoczył się trochę inaczej. W całości przetrwała wojnę i częściowo 2
została jakiś czas po niej zlikwidowana. Reszta linii przetrwała jako bocznica do bazy wojsk radzieckich w Kęszycy. Tory te jednak były tak dobrze pilnowane do1993 roku, że odnalezienie jakiejkolwiek fotografii z pociągiem na tym odcinku raczej będzie graniczyć z cudem. W zasadzie linię powinno się opisywać jako linię Kursko Staropole. Dla ułatwienia jednak opis będzie biegł zgodnie z pierwotnym kilometrażem. Kolej ta brała początek na nieistniejącej już dziś stacji kolejowej Staropole leżącej na obecnie nieczynnej linii nr 375 Międzyrzecz Toporów. W związku z jej powstaniem stacja Staropole została rozbudowana. Wydłużono tory stacyjne, których ilość również się zwiększyła. Powstały dwa okręgi nastawcze. Nastawnia dysponująca powstała poprzez dobudowanie do istniejącego dworca odpowiedniego pomieszczenia. Nastawnia wykonawcza została postawiona jako wolnostojący ceglany budynek w zachodniej części rozbudowanej stacji. Koniec linii zaplanowano w pobliżu przystanku osobowego i ładowni Kursko leżącego na obecnej linii kolejowej nr 364 Wierzbno Rzepin. W budynku dworca w Kursku urządzono nastawnię urządzając posterunek bocznicowy. Linia nigdy nie służyła oficjalnym przewozom pasażerskim. Uzyskała ona kilometraż biegnący od stacji Staropole aż do rozjazdu odgałęziającego w Kursku. Niezbyt długo po wojnie rozebrano odcinek tej linii od Staropola do stacji Kęszyca Leśna, a pozostałą część przemianowano na bocznicę nadając jej kilometraż od Kurska aż do jej końca w Kęszycy. Ruch pociągów towarowych, który odbywał się głównie w nocy, odbywał się jeszcze co najmniej w 1993 roku. Czyli do czasu opuszczenia tego miejsca przez wojska radzieckie. Wyprawę po linii zaczynamy na wspomnianej dawnej stacji Staropole, która pod koniec swego istnienia funkcjonowała jako posterunek odstępowy. Dziś dworzec jest od dłuższego czasu przebudowany na mieszkania. W zachodniej części stacji straszą ruiny dawnej nastawni wykonawczej, niewykorzystywanej od wojny. Najgorzej wyglądają tu tory, zachowane już tylko w małej części. To co jeszcze istnieje, wygląda jak po akcji śląskich złodziei złomu. Prawie nie ma śrub stopowych, a szyny są porozrzucane po całej stacji. Kradzieje rozmontowali nawet krzyżownice na części, porzucając szyny skrzydłowe gdzie indziej, a dzioby gdzie indziej! Po prostu makabra! Tor na Kursko wychodził ze stacyjnego toru nr 5, przy którym nie było peronu, Tor ten istnieje do dziś, ale brak już rozjazdu nr 4 (km 0.120), odgałęziającego tę linię. Dalej ledwo czytelne starotorze opada stromo w dół skręcając łukiem w lewo. Po niecałych 700. metrach dochodzimy do początku wykopu, który jest niemożliwy do przejścia ze względu na zdziczałą roślinność. Długość tego wykopu wynosi kolejne 0,7 km. Prawie w połowie jego długości dawny szlak przecina lokalną drogę polną. Potem mijamy krótki łuk w lewo i na km 1.824 licząc od osi dworca w Staropolu w gęstych drzewkach z prawej strony dochodzi jedno z licznych odgałęzień prowadzących w głąb rejonu umocnionego. Od tego miejsca ślad rozebranego toru prowadzi nadal przez 3 pofałdowane lekko pola. Mijamy wyraźnie zaznaczający się łuk w prawo. Po pewnym czasie osiągamy kolejny, tym razem w lewo. Prawie na jego końcu, w km 3.860 znajdowało się kolejne odgałęzienie z prawej strony, dochodzące w ten sposób, że można było kontynuować jazdę bez manewrów na północ. Kawałek dalej w km 4.170 przecinamy szosę łącząca wsie Wysoka i Kaława. Dalsza wędrówka nadal odbywa się płytkim wykopie pośród pól, ale w oddali gęstnieje już ciemna linia lasu. Najpierw idziemy prosto, a potem lekko na pamięć musimy skręcić w prawo. Niestety starotorze jest trochę rozmyte. W ten sposób mijamy granicę lasu i w km 5.430 docieramy do leśnej drogi, biegnącej od wsi Wysoka, gdybyśmy szli od drugiej strony łatwo można by było pomylić przebieg dawnej linii w tym miejscu. Ponieważ starotorze tylko do pewnego miejsca prowadzi po tej leśnej drodze a potem w niezauważalny sposób ucieka w bok. Oryginalna droga ze wsi Wysoka po zbliżeniu się do linii kolejowej ucieka w las pod kątem w lewo. W końcu jednak i droga biegnąca po dawnym szlaku ucieka w bok a on sam odtąd jest już zwykłym zdziczałym starotorzem, po którym wędrówka jest utrudniona choćby dlatego, że co kawałek jest tu pozgarniany tłuczeń w wysokie pryzmy. Zgarnięcia tego dokonano wiele lat temu i dziś te kamienie są mocno porośnięte. Miejscami widać jednak nawet całe podkłady w zaroślach. Zmagając się roślinnością mijamy w km 5.610 ślad jakiegoś dojścia bocznicowego (z prawej) i docieramy do pozostałości stacji towarowej Kęszyca Leśna. W km 6.018 znajdował się rozjazd, z którego odchodził w prawo tor będący ramieniem trójkąta i jednocześnie tor ten był głównym odgałęzieniem w kierunku bunkrów. Główne tory stacji w liczbie dwóch skręcały od tego miejsca w lewo. Z tej samej strony mijamy dobrze widoczną rampę boczną. Natomiast po prawej stała nastawnia dysponująca, po której jednak nie udaje się zauważyć śladów. Była na niej wyznaczona oś mijanki w km 6.229. Po wyjściu na prostą, z prawej strony w km 6.364 do toru głównego zasadniczego dochodził to tworzący drugie ramię trójkąta. Można nim było wjechać na główne odgałęzienie od strony Kurska. Tor ten tworzył zapewne, krótką 200. metrową łącznicę do ww. odgałęzienia. Po przekilometrowaniu łącznica ta stała się zapewne linią główną lub nazywając inaczej głównym torem bocznicowym. Od miejsca po drugim rozjeździe trójkąta widać nadal ślady dwóch torów stacyjnych i głęboką dziurę pod ich koniec z lewej strony, będącą miejscem po hipotetycznej nastawni wykonawczej. Niestety brak dowodów tą tezę. Od stacji Kęszyca Leśna były jeszcze jakieś inne odejścia bocznych torów w głąb lasu, ale są one ledwo tylko zauważalne na zdjęciach satelitarnych, w terenie nie sposób jest odnaleźć po nich ślady. Bez dokładnych planów schematycznych z różnych lat, są praktycznie nie do odszukania. Po minięciu pozostałości stacji, idziemy szlakiem już prawie całkowicie zatartym na gruncie i dopiero po pewnym czasie osiągamy zadrzewiony wykop. Biegnie on wzdłuż wąskiej asfaltowej drogi. W km 7.860 przecinamy ten asfalt w pobliżu drogi leśnej łączącej Kęszycę z Kęszycą Leśną. Ta ostatnia wieś to
właśnie dawna baza wojskowa, zasiedlona po 1993 roku. Dalsza wędrówka po starotorzu jest prawie niemożliwa. Zbyt duża ingerencja matki natury w torowisko. W ten sposób w km 8.188 osiągamy czwarte bardzo wyraźne odgałęzienie, a kawałek dalej przecinamy szosę do Kęszycy Leśnej. Dwa tory biegły tu do dużej rampy na wprost, a tor główny skręcał łukiem w prawo. Po wszystkich trzech torach są zachowane szyny w asfalcie otoczone kamieniami brukowymi. Dawna linia kolejowa zaczyna opadać teraz niesamowicie stromo w dół. Od km 8.550 prowadzi już prosto, ale tylko przez krótki kawałek i za chwilę zaczyna się łuk w lewo. Tutaj linia miała całkowicie górski charakter i tak już pozostawało prawie aż do jej końca. Pochylenia miarodajne, były tak duże, że pociąg musiał cały czas hamować, a jadąc w przeciwnym kierunku przepustnica parowozu musiała być otwarta do końca. Za łukiem mijamy głęboki wykop i w km 9.505 dochodzimy do miejsca gdzie z prawej strony wyraźnie dochodzi ślad kolejnej bocznicy. Tuż za dawnym odgałęzieniem mijamy most nad jakimś ciekiem wodnym (km 9.528), ale latem jest on nie do zauważenia. Następnie mijamy dwa ostre łuki w lewo i prawo i na km 10.540 przecinamy drogę wojewódzką nr 137 Słubice Trzciel. Spod asfaltu wystają końcówki szyn. Trochę wcześniej widzimy sporą ilość strunobetonowych podkładów, w których sterczą jeszcze śruby stopowe. Tuż za szosą było odgałęzienie w prawo. Niestety zapewne już tajemnicą pozostanie, dokąd prowadziło w czasie jak je budowano. Trzysta metrów dalej (km 10.840) było kolejne odejście w prawo w niezbadany las. Jeszcze dwa łuki, najpierw w lewo i potem na prawym wychodzimy z lasu. Od dawnej stacji Kęszyca Leśna widzimy co jakiś czas betonowe słupki hektometrowe, na których bez problemu można odczytać odległość zarówno z czasów budowy jak i powojenną. Powoli zbliżamy się do zabudowań Kurska, widzimy coraz więcej zachowany podkładów strunobetonowych i w końcu spotykamy kilkaset metrów zachowanego w całości toru. Nie zginęła z niego nawet jedna śruba. Niestety nie wiadomo dziś, co było powodem jego przetrwania. Kończy się on na drodze publicznej łączącej dwie części tej samej wsi nazywanej niegdyś Nowym i Starym Kurskiem. Jeszcze są szyny w przejeździe. Za ulicą jest brama kolejowa a za nią teren całkowicie splantowany. Tamże kiedyś istniały elewatory zbożowe PZZ, które posiadały swoją bocznicę. Na tym terenie wcześniej był jeden z głównych punktów magazynowych dla budowanych umocnień. Po 300. metrach spotykamy już dwie bramy kolejowe. Odtąd do końca linii były dwa tory. Jeszcze kawałek wędrujemy prosto i widzimy z prawej strony zabudowania dworca w Kursku, do niedawna opuszczonego. Obiekt obecnie jest ponownie na nowo zagospodarowywany. W końcu osiągamy przejazd na brukowanej drodze biegnącej na pola. Jest to już prawie koniec linii ze Staropola. Znajdował się przy niej rozjazd, od którego zaczynał się ponad 600. metrowy tor wyciągowy, biegnący wzdłuż toru linii nr 364. Zaś sama linia łączyła się z ww. torem w km 34.638 osiągając długość 14.53 km. Po tym rozjeździe pozostała wmontowana w lewy tok szynowy krzyżownica, która powoduje, że pociągi w tym miejscu mają zwolnienie stałe. Tu kończymy wyprawę tą linią obiecując sobie zbadać wszystkie zauważone odgałęzienia w niezbyt odległej przyszłości. Sławomir Fedorowicz RAPORT ZE SZLAKU POLOWANIE NA ZEFIRA W dniu 18.06.2012 w bok pociągu TLK 38102 Zefir relacji Kraków Główny Kołobrzeg na szlaku Rogoźno Wielkopolskie Budzyń w km 51.800 (przystanek osobowy Sokołowo Budzyńskie) około godziny 15.40 uderzył samochód osobowy marki VW Passat. Wypadek bez ofiar i poszkodowanych, uszkodzony samochód, lokomotywa EU 07-012 bez uszkodzeń. Wezwana Policja zakończyła czynności o godzinie 16:15. Pociąg na polecenie PLK zjechał do stacji Budzyń gdzie o godzinie 16:35 PLK zezwoliła na dalszą jazdę pociągu bez oczekiwania na komisję wypadkową. Następnego dnia (19.06) w dokładnie ten sam skład wagonów jadący jako pociąg TLK 83102 Zefir relacji Kołobrzeg Kraków Główny w tym samym miejscu około godziny 12.12 uderzył samochód osobowy marki VOLVO. Ofiar i poszkodowanych w pociągu nie było, kierowca został zabrany do szpitala w Chodzieży, samochód uszkodzony, na wagonie uszkodzone stopnie wejściowe i gniazdo WN. Pociąg z miejsca zdarzenia odjechał o godzinie 13:13 po zakończeniu czynności policyjnych. Mała dygresja czy kierowcy z Sokołowa mają wyobraźnię!? W dniu 3 czerwca na stacji kolejowej Ostroróg miała miejsce kolejowa część imprezy związanej z obchodami 600. rocznicy powstania tego miasta. Główną atrakcją były oczywiście przejazdy drezynami ręcznymi i motorowymi, którą zapewnili miłośnicy kolei z Nadwarciańskiej Kolei Drezynowej i ze Stowarzyszenia Miłośników Kolei w Jaworzynie Śląskiej. Poza DREZYNY NA STACJI OSTRORÓG 4 Opracował: Sławomir Fedorowicz przejazdami na odcinku kilkuset metrów, można było zakupić pamiątki kolejowe, posłuchać bicia oryginalnego dzwonu przejazdowego oraz ulepić pociąg z pudełek po zapałkach. Jak to bywa na tego typu imprezach, goście nie zawiedli i zjawili się na stacji tłumnie całymi rodzinami. Pogoda też postanowiła się przyłączyć i cały dzień świeciło piękne słońce. Sławomir Fedorowicz
Ticozyna na odcinku Szczepankowo Ostroróg; drezyna w pobliżu stacji oraz model dworca w Ordzinie Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2012.06.03) 5
TYMCZASEM GDZIEŚ W KRAJU pociąg towarowy zbliża się do stacji Ruda Kochłowice Linia nr 164 Chorzów Batory Ruda Kochłowice Szlak Hajduki Ruda Kochłowice 6 Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2009.10.21) WYPRAWA DAWNĄ LINIĄ KOLEJOWĄ KRZELÓW LESZNO (5) Identyczny jak w Osetnie budynek jest już prywatny i przystosowany do nowych celów, ale jednak zewnętrznie niewiele się zmienił. Stacja Chobienia była położona na łuku, zaś tor układał się zgodnie z linią Odry. Dalszy szlak przez jeszcze pewien czas prowadzi po wygodnej drodze leżącej nadal na wale przeciwpowodziowym, ale w końcu ucieka w las i jest nie do przebycia (pokrzywy 1.5 m). Trafia się nawet barszcz Sosnkowskiego, więc lepiej tędy nie wędrować. Po raz kolejny odnajdujemy szlak na końcu wsi Bieliszów. Po przystanku zostało tu niewiele śladów. Trochę szerszy pas terenu, nieśmiertelna droga brukowana i kamienie wyznaczające obrys ładowni. Za to od tego miejsca aż do następnej stacji przez las ciągnie się wygodna i szeroka droga gruntowa. Dawne małe mostki kolejowe wykorzystano tutaj do nowych celów. Droga biegnie kilka kilometrów nie przerwanie prosto i w końcu skręcamy w prawo dochodząc do dawnej stacji Jemielno Górowskie. Tutaj zachował również dworzec, mało zewnętrznie przebudowany, oczywiście z wykuszem nastawni. Oprócz niego stoi dawny budynek schroniska pracowników drogowych. Nad jednymi drzwiami zachowała się nawet tabliczka Stolarnia. Do tego budynku przylega pudło typowego pruskiego wagonu towarowego, zaś na terenie stacji tu i ówdzie porozrzucane są betonowe kozły, które kiedyś służyły do przechowywania szyn. Za stacją szlak zagłębia się w las, na starotorzu rosną już kilkudziesięcioletnie drzewa. Szlak jest praktycznie nie do przejścia. Z wysiłkiem docieramy do dawnej ładowni Nowy Dwór Górowski, o której możemy powiedzieć, że wiemy, że była, bo śladów po niej nie ma żadnych. Tylko las. Kawałek dalej przecinamy pod bardzo ostrym kątem drogę wojewódzką nr 334 Chobienia Moczydlnica Dworska. W dawnym
przejeździe zachowały się szyny, które są widoczne mimo przykrycia ich dywanikiem asfaltowym. Dalej nie ma nic, kolej została zregulowana. Czyli zaorana. Przez wieś Rajczyn docieramy do ładowni o tej samej nazwie. Zachowała się tu w doskonałym stanie droga stacyjna. Jest też oczywiście przerwa w bruku w miejscu toru oraz przerwa w drzewostanie w miejscu torów ładowni i ceglane przyczółki po małym mostku, niemal całkowicie pochłonięte przez przyrodę. Dalej również kolej zamieniono w las. Idąc nim docieramy do wsi Gryżyce i odnajdujemy ślad po dawnym przystanku. Nie jest to proste. W dawnym miejscu przystanku kolejowego jest teraz wielkie płaskie pole. Natomiast wzdłuż asfaltu widzimy zaorany pas ziemi. W miejscu gdzie ślad toru przecina ten pas znajduje się mnóstwo typowego tłucznia kolejowego. Według przedwojennych map od Gryżyc odchodziła ok. 3 km bocznica kolejowa w las w kierunku wschodnim. Nie udało mi się ustalić, jaki był cel wybudowania tego toru, ale najprawdopodobniej była to żwirownia. Data rozbiórki bocznicy jest również nieznana. Nie ma też po niej śladów. Idąc prosto nikłymi śladami po linii kolejowej docieramy pobliże Kanału Gryżyca. Od tego miejsca starotorze układa się dokładnie tak jak przebieg tego cieku wodnego. Łuk w lewo, potem w prawo i w końcu osiągamy dawny przystanek Wyszęcice leżący na tyłach tej miejscowości. Odnajdujemy ślad dawnego peronu oraz toru ładunkowego, który znajdował się z prawej strony. Nic więcej tu po linii kolejowej nie ma, a sam teren służy mieszkańcom, jako dzikie wysypisko śmieci. Po minięciu Wyszęcic starotorze dochodzi do śladu rozebranej kilka lat temu linii nr 362 Kobylin Legnica Północ (tor rozebrano od granicy dawnej DOKP pod Piskorzyną aż do nieistniejącego posterunku Ścinawa Odra). Idąc wzdłuż drugiego starotorza osiągamy drugi przejazd przez szosę nr 334.W przejeździe tym zachowały się szyny jednej i drugiej linii. Szyny Lenzowskie jednak są przykryte asfaltem. Idąc cały czas wzdłuż śladu linii, która dłużej istniała zastawiamy się czy miłośnicy kolei jadący tędy jeszcze 20 lat temu pociągiem Ścinawa Rawicz, żałowali że nie mogą się przejechać kolejką Górowską, której ślad widzieli umykający gdzieś w las, po tym jak pociąg minął stację Krzelów. Na wymienionej stacji kończymy wyprawę, gdyż tu swój kres miała kolejka. Jednocześnie na skutek odwrócenia kilometrażu po wojnie, linia ta już pod zarządem PKP miała tu swój początek. Na stacji Krzelów zachował się dworzec przebudowany na mieszkania, całkowicie obrośnięty roślinnością, budynek wc i budynek na narzędzia drogowe. Ślady peronów pochłonęła już dawno przyroda. Kilka lat temu można tu było zobaczyć nietypową wagę wagonową identyczną jak stojąca do dziś na stacji Grabowno Wielkie. Waga zniknęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Z Krzelowa autostopem można dostać się do Ścinawy i kulturalnie, choć powoli pociągiem do domu. Sławomir Fedorowicz DO KURSKA W LEWO, DO BUNKRÓW W PRAWO Odgałęzienie od linii Staropole Kursko w kilometrze 10.840 Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2011.03.24) 7
KSZTAŁT PAMIĘCI Linia Szczecinek Kołobrzeg Stacja Podborsko Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2009.05.31) 8
UTKANE ZE STALI typ mostu: stalowy most kolejowy przeszkoda: rzeka Molita konstrukcja przęseł: spawanonitowana ilość przęseł: 2 rodzaj przęseł: trapezowe kratownice: ośmiopolowa pomosty jezdne: jazda dołem ilość podpór: 2 materiał podpór: żelbet linia: nr 351 Poznań Główny Szczecin Główny; szlak: Drawski Młyn Krzyż; odcinek: Drawski Młyn Lubcz Most kolejowy nad rzeką Molita na linii kolejowej Poznań Główny Szczecin Główny NA STARYCH DOKUMENTACH Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2010.11.16) przysięga na wierność Adolfowi Hitlerowi oraz narodowi niemieckiemu złożona przez pracownika odcinka drogowego na stacji Ruda Kochłowice. Ze zbiorów Tomasza Węsierskiego 9
ALBUM WIEŻ CIŚNIEŃ (13) Stacja wodna Lewice Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2007.05.22) 10
SMUTEK ŻELAZNYCH DRÓG Stacja Wielewo. Nastawnia wykonawcza Wl1 Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2009.09.29) 11
GALERIA ODDZIAŁÓW NIEGOSPODAROWANIA NIERUCHOMOŚCIAMI PKP S.A. Podlaskie Straszewo Białostockie Fotografował: Sławomir Fedorowicz (2009.05.03) Periodyk redaguje zespół: Sławomir Fedorowicz, Aldona Modrzewska, Ryszard Stankiewicz, Sylwester Pulik. Artykuły i zdjęcia do publikacji proszę przesyłać na adres e-mail: rower_szynowy@o2.pl lub kustosz@muzeumchrzypsko.pl. Redakcja zastrzega sobie prawo do poprawiania tekstów. Zapraszamy na stronę internetową www.muzeumchrzypsko.pl nr 13 2012.07.01 12