Strona 1 z 6 Opracował Sprawdził Zatwierdził Kierownik LBŻiW Elżbieta Półtorak Stanowisko, imię i nazwisko: Data: 10.02.2016 Podpis Szef ZL mjr Anna Suchanowska Stanowisko, imię i nazwisko: Podpis Pełnomocnik SZ kpt. Małgorzata Lewandowska Stanowisko, imię i nazwisko Podpis L.p. Numer i nazwa zmienionego lub wycofanego dokumentu Numer zmienionej lub wycofanej strony Data wprowadzenia zmiany lub wycofania dokumentu Podpis osoby dokonującej zmiany lub wycofującej dokument
Strona 2 z 6 SPIS TREŚCI 1. Cel instrukcji 2. Przedmiot i zakres stosowania instrukcji 3. Odpowiedzialność 4. Definicje 5. Tryb postępowania 5.1. Pobieranie wody przeznaczonej do spożycia wg PN-ISO 5667-5:2003 5.2. Miejsce pobierania próbek 5.3. Pobieranie próbek wody z basenów kąpielowych i nurkowych 5.4. Utrwalanie próbek 5.5. Transport próbek 5.6. Przyjmowanie próbek do badań 6. Dokumenty związane 7. Załączniki
Strona 3 z 6 1. Cel instrukcji Celem instrukcji jest przedstawienie zasad pobierania, utrwalania, transportowania i dostarczania próbek wody do badań fizykochemicznych przez próbkobiorców klienta zewnętrznego i wewnętrznego, zgodnie z normami PN-ISO 5667-5 z 2003 r., PN-EN ISO 5667-3 z 2013 r. 2. Przedmiot i zakres stosowania instrukcji Niniejsza instrukcja zawiera informacje uzupełniające, dla przeszkolonych przez upoważnionych pracowników WOMP - Gdynia, próbkobiorców klienta zewnętrznego lub wewnętrznego, dostarczających próbki wody do badań fizykochemicznych w Laboratorium Badań Żywności i Wody. Nie zastępuje norm zasadniczych przywołanych w p. 1. 3. Odpowiedzialność Odpowiedzialność za stosowanie instrukcji ponosi klient zewnętrzny i wewnętrzny zlecający badania do Laboratorium Badań Żywności i Wody. 4. Definicje Cysterna zbiornik do gromadzenia i przechowywania cieczy (wody). 5. Tryb postępowania Klient dostarcza próbkę do laboratorium zgodnie z harmonogramem badań wody WOMP - Gdynia, po wcześniejszym potwierdzeniu terminu w Recepcji WOMP Gdynia. Pojemniki na próbki, o zagwarantowanej czystości chemicznej pobiera się w Recepcji. Ilość i rodzaj pojemników uzależniona jest od liczby i rodzaju przewidywanych do badań analiz. 5.1. Pobieranie próbek wody przeznaczonej do spożycia wg PN-EN ISO 5667-5:2003 Przy poborze próbek należy zachować środki ostrożności, aby nie dopuścić do ich zanieczyszczenia. W tym celu przed poborem należy: - usunąć z kranów wszelkie urządzenia np. sitka, wężyki, - usunąć zanieczyszczenia zewnętrzne powierzchni, - strumień wody należy tak ustawić aby woda nie rozpryskiwała się na boki, - nie pobierać próbki z nieszczelnych kranów. W celu stabilizacji warunków należy odkręcić kurek i spuszczać wodę przez ok. 3 minuty (w celu usunięcia wody stagnującej w przewodach). Ustabilizowanie się temperatury pobieranej wody jest dowodem na usunięcie wody stagnującej w przewodach. Woda powinna powoli wpływać do naczynia na próbkę, aż do przelania się, z wyjątkiem próbek, które mają być utrwalone, wtedy zostawia się wolną przestrzeń na środek utrwalający. Pojemnik należy całkowicie napełnić pobieraną wodą i zamknąć w taki sposób, aby nad próbką nie pozostawał żaden pęcherzyk powietrza. Taki sposób zapobiega wstrząsaniu próbki w czasie transportu oraz eliminuje wzajemne oddziaływanie składników próbki z fazą gazową. Przy zamykaniu pojemników nie dopuścić do zanieczyszczenia korków. Bezpośrednio po pobraniu, w celu identyfikacji, naczynie z próbką należy jednoznacznie oznakować.
Strona 4 z 6 5.2. Miejsca pobierania próbek W przypadku zbiorników eksploatacyjnych zaleca się pobieranie próbek z przewodów doprowadzających i odprowadzających, jak najbliżej zbiornika eksploatacyjnego. W przypadku pobierania próbki ze stacji uzdatniania wody zaleca się pobieranie próbki z przewodów doprowadzających i odprowadzających, jak najbliżej stacji uzdatniania. W celu kontroli różnych etapów uzdatniania wody próbki należy pobrać przed i po danym etapie, np. sedymentacji i filtracji. W przypadku urządzeń do dezynfekcji wody zaleca się pobieranie próbek z dopływu wody do urządzenia do dezynfekcji/utleniania, jak najbliżej tego urządzenia. Próbki odprowadzanej wody powinny być pobierane, po uwzględnieniu odpowiedniego czasu kontaktu wody ze środkiem dezynfekcyjnym/utleniaczem. Pobierając próbkę z sieci wodociągowej zaleca się jej pobieranie z różnych miejsc sieci. Jeśli to możliwe, próbki należy pobierać ze strefy turbulentnego przepływu w przewodzie. Odpowiednie do tego jest miejsce położone w przewodzie bezpośrednio za zaworem lub innym urządzeniem powodującym turbulencję przepływu. Pobieranie próbek wody z cystern lub zbiorników magazynujących wodę w środkach transportu lądowego i wodnego, zaleca się w taki sam sposób, jak ze zbiorników eksploatacyjnych. Do każdej pobranej próbki, należy dołączyć kartę pobrania wody ( klient zewnętrzny) lub protokół pobrania próbek wody (klient wewnętrzny) zawierające miedzy innymi następujące informacje: - nazwa i adres zleceniodawcy, - dokładna identyfikacja miejsca pobrania próbki, - data i godzina pobrania, - dane osoby pobierającej próbkę, - normy, zgodnie z którymi zostały pobrane próbki, - zlecone badania. Każdorazowo po dostarczeniu próbek do Recepcji WOMP - Gdynia badana jest temperatura środowiska transportu próbek, a wynik jest zapisywany na karcie pobrania wody/ protokole pobrania wody. 5.3. Pobieranie wody z basenów kąpielowych i nurkowych Pobieranie próbek z niecek basenów kąpielowych należy realizować w odległości 1 m od ścian basenu. Bezpośrednio przed pobraniem próbki butelkę umieścić w chwytaczu. Następnie chwytacz z otwartą butelką umocować na przedłużce i zanurzyć pod powierzchnią wody, szyjką w dół skośnie, w kierunku od ściany basenu. Na głębokości 10-20 cm odwrócić go szyjką w górę i napełnić go wodą. Po wydobyciu naczynia z wody należy natychmiast zamknąć korkiem butelkę. Należy pamiętać, że korek butelki podczas poboru wody powinien być chroniony przed zanieczyszczeniem. W przypadku poboru próbki, która musi być utrwalona chemicznie (np. w celu oznaczenia utlenialności) próbkę wody z butelki w chwytaczu przelać, do specjalnie przygotowanego pojemnika. Pojemnik nie może być napełniany do przelania. W celu prawidłowej oceny jakości wody na pływalniach należy pobierać także próbki wody wprowadzanej do niecki basenowej z systemu cyrkulacji, postępując podobnie, jak w przypadku wody przeznaczonej do spożycia.
Strona 5 z 6 5.4. Utrwalanie próbek W większości oznaczeń parametrów fizykochemicznych wody surowej, przeznaczonej do picia oraz wody basenowej, gdy próbki analizowane są w ciągu 24 godzin od pobrania, wystarcza zastosowanie techniki utrwalania polegającej na schłodzeniu do temperatury od 1ºC do 5ºC. Zasada ta nie dotyczy oznaczania: zapachu, metali (np. żelaza ogólnego, manganu), jonu amonowego, chloru pozostałego. Zapach należy oznaczyć w ciągu 6 godzin od momentu pobrania. Chlor wolny powinien być oznaczony w miejscu pobrania, w ciągu 5 minut od momentu pobrania. Próbki na zawartość metali (np. żelaza ogólnego, manganu) i jonu amonowego, które będą dostarczone do laboratorium w czasie dłuższym niż 5 godzin (licząc od momentu pobrania), powinny być utrwalone w miejscu poboru, poprzez dodanie środka utrwalającego o czystości co najmniej analitycznej. Próbki na zawartość metali powinny być utrwalone stężonym kwasem azotowym do ph 1-2 (2 ml kwasu na litr wody). Próbki na zawartość jonu amonowego powinny być utrwalone stężonym kwasem siarkowym do ph 1-2 (2 ml kwasu na litr wody) i dodatkowo przechowywane w temperaturze od 1ºC do 5ºC. W przypadku utrwalania polegającego na dodaniu środka chemicznego, należy na etykiecie naklejonej na pojemniku podać ilość i rodzaj dodanego środka utrwalającego. W Recepcji WOMP - Gdynia można pobrać butelki, specjalnie oznaczone, zawierające już środek utrwalający. Należy pamiętać aby próbki, w tych butelkach nie były pobrane do przelania. 5.5. Transport próbek Transport nie może mieć wpływu na zmianę składu fizykochemicznego przewożonych próbek do badań. Na zmianę składu wody przechowywanej w próbkach mają wpływ: - temperatura, - oświetlenie próbki (zachowanie stężeń niektórych substancji wymaga zastosowania pojemników z ciemnego szkła), - materiał pojemnika, - warunki transportu (mieszanie), - wytracanie się niektórych substancji z roztworu wodnego lub przechodzenie w postać gazu (np. chlor, amoniak), - pochłanianie ditlenku węgla z powietrza, co może powodować zmiany ph i przewodności, - osadzanie się niektórych związków organicznych lub nieorganicznych na powierzchni pojemnika (np. wytrącone związki żelaza i manganu). W transporcie próbek należy używać pojemników do schładzania (tzw. termotorby) z wkładami lodowymi, w ilości zapewniającej utrzymanie temperatury transportu 1ºC 5ºC, lub jeżeli to możliwe chłodziarek samochodowych. Próbki należy schłodzić bezpośrednio po pobraniu. Czas transportu powinien być możliwie jak najkrótszy (nie dłuższy niż 5 godzin). Czas transportu powinien uwzględniać: - czas między pobieraniem próbek a rozpoczęciem transportu, - czas samego transportu, - rozpoczęcie analizy w laboratorium Podczas transportu powinna być monitorowana temperatura środowiska transportu.
Strona 6 z 6 5.6. Przyjmowanie próbek do badań Próbki do badań dostarczane są wraz z kartą pobrania wody w przypadku poboru przez klienta zewnętrznego lub protokołem pobrania próbek wody w przypadku poboru inspektorskiego. Osoba przyjmująca próbki do badania ocenia ich stan, zwracając uwagę na wyraźne odstępstwa. W razie wątpliwości, czy próbka nadaje się do badania lub jeżeli nie jest zgodna z opisem, decyzję o dalszym postępowaniu z próbką podejmuje Kierownik laboratorium. Następnie próbkom nadaje się kolejne numery. 6. Dokumenty związane - Księga Rejestracji Wyników Laboratoryjnych, - PO-08,,Postępowanie z próbkami do badań - PN-ISO 5667-5: 2003 Jakość wody. Pobieranie próbek. Część 5: Wytyczne dotyczące pobierania próbek wody do picia i wody używanej do produkcji żywności i napojów - PN-EN ISO 5667-3:2013.,,Jakość wody. Pobieranie próbek. Część 3. Utrwalanie i postępowanie z próbkami wody. - NO-46-A501: 2015 Metody pobierania próbek wody do badań w warunkach polowych 7. Załączniki Brak