!!" #$!!"% Strategia Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz

!!" #$!!"% Strategia Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz SANDOMIERZ, WRZESIE 2007

SANDOMIERZ na mapie województwa witokrzyskiego 2

SPIS TRECI WSTP...7 I. PROCEDURA TWORZENIA STRATEGII ROZWIZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ SANDOMIERZ...10 1.1. Podstawa formalna tworzenia Strategii...10 1.2. Podstawy prawne funkcjonowania systemu opieki społecznej w Polsce...10 1.2.1. Ustawa o pomocy społecznej...10 1.2.2. Ustawa o wiadczeniach rodzinnych...15 1.2.3. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym...16 1.2.4. Ustawa o spółdzielniach socjalnych...20 1.2.5. Ustawa o poytku publicznym i wolontariacie...21 1.2.6. Ustawa o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziałaniu alkoholizmowi...24 1.2.7. Ustawa o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszka chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych...26 1.2.8. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie...28 1.2.9. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego...29 1.3. Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej...30 1.4. Dokumenty programowe...31 1.5. Dokumenty strategiczne...31 1.6. Metodyka prac nad Strategi...32 1.7. Proces konsultacji społecznych i jego wyniki...34 1.7.1. Konsultacje społeczne...34 1.7.2. Charakterystyka ankietowanych...35 1.7.3. Wyniki ankiety...41 3

II. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNEJ SANDOMIERZA...56 2.1. Charakterystyka miasta...56 2.2. Demografia...58 2.3. Pomoc społeczna...63 2.4. Sfera ubóstwa...68 2.5. Rynek pracy...69 2.6. Alkoholizm...75 2.7. Mniejszoci narodowe...78 2.8. Osoby starsze (powyej 50 roku ycia)...80 2.9. Osoby niepełnosprawne...82 2.10. Przestpczo...90 2.11. Aktywno obywatelska...94 2.12. Opieka zdrowotna...95 2.13. Narkomania i uzalenienia...97 2.14. Bezdomno...99 2.15. Problemy opiekucze i wychowawcze rodzin...100 2.15.1. Rodziny wielodzietnie lub niepełne...100 2.15.2. Potrzeba ochrony macierzystwa...103 2.16. Przemoc w rodzinie...103 2.17. Aktywno kulturalna i sportowa...105 2.17.1. Turystyka i promocja miasta...105 2.17.2. Kultura i rekreacja...106 2.18. Edukacja i kształcenie...107 III. ANALIZY STRATEGICZNE...112 3.1. Analiza SWOT...112 3.2. Analiza PESTER...118 3.2.1. Wymiar polityczny...118 3.2.2.Wymiar ekonomiczny...119 3.2.3.Wymiar społeczny...120 3.2.4.Wymiar technologiczny...121 4

3.2.5.Wymiar ekologiczny...122 3.2.6. Wymiar regulacji prawnych...122 IV. PLANOWANIE ROZWOJU POLITYKI SPOŁECZNEJ...124 4.1. Cel główny Strategii Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz...124 4.2. Cele strategiczne...124 4.3. Cele operacyjne...124 4.4. Karty celów i zada...125 4.4.1. Aktywizacja społeczna i zawodowa osób powyej 50 roku ycia...125 4.4.2. Poprawa stanu zdrowia oraz wiadomoci zdrowotnej...126 4.4.3. Poprawa wydolnoci wychowawczo-opiekuczej rodzin...127 4.4.4. Pomoc osobom niepełnosprawnym...127 4.4.5. Wsparcie dla osób wykluczonych lub zagroonych wykluczeniem społecznym...128 4.4.6. Przeciwdziałanie bezrobociu...129 V. WDRAANIE, MONITOROWANIE I OCENA STRATEGII...130 5.1. Wdraanie Strategii...130 5.1.1. Poziom merytoryczny...130 5.1.2. Poziom społeczny...130 5.1.3. Poziom organizacyjny...131 5.2. System monitorowania Strategii...131 5.3. Sposoby oceny realizacji Strategii...132 5.4. Współpraca instytucji oraz promocja Strategii...133 5.5. Zagroenia realizacji Strategii...133 5.6. Podmioty realizujce Strategi...134 5

VI. FINANSOWANIE STRATEGII...135 6.1. ródła finansowania...135 6.2. Finansowanie zada ze rodków Unii Europejskiej...136 VII. PROPOZYCJE PROJEKTÓW STRATEGICZNYCH NA LATA 2007-2013...138 7.1. Projekty współfinansowane ze rodków Unii Europejskiej w latach 2007-2013...138 7.1.1. Program aktywizacji społecznej i zawodowej osób powyej 50 roku ycia...138 7.1.2. Sandomierz turystyczn perł regionu...139 7.1.3. Utworzenie miejskiego klubu integracji społecznej...140 7.1.4. Poprawa dostpu do wiadcze zdrowotnych w zakresie leczenia schorze alkoholowych...141 7.1.5. Program aktywizacji społeczno-zawodowej społecznoci romskiej...142 7.2. Projekty finansowane ze rodków własnych Urzdu Miasta oraz pozostałych rodków zewntrznych...143 7.2.1. Program rzdowy dla romskiej mniejszoci narodowej...143 7.2.2. Miejskie profilaktyczne programy zdrowotne...143 7.2.3. Powołanie Miejskiego Rzecznika ds. Osób Niepełnosprawnych...144 ZAKOCZENIE...147 ZAŁCZNIKI...148 6

WSTP Strategia Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz jest efektem wspólnej pracy zespołu ds. opracowania Strategii, władz miasta, mieszkaców Sandomierza oraz ekspertów witokrzyskiej Agencji Rozwoju Regionu S.A. Tre opracowania powstała w oparciu o akty prawne i inne dokumenty, które wytyczaj obowizki zwizane z budowaniem integracji społecznej. Dokumentem takim jest midzy innymi Narodowa Strategia Integracji Społecznej przyjta w czerwcu 2004 r., która wyznaczyła cele polityki integracji społecznej w Polsce do 2010 r. Zawarta w nim analiza ekonomiczna i społeczna odzwierciedla podstawowe przyczyny ubóstwa i zagroenia wynikajce z wykluczenia społecznego. Jej celem jest odbudowanie wizi i zaufania obywateli do instytucji pastwa i pobudzenie aktywnoci instytucji społecznych. Prezentuje przykłady inicjatyw na rzecz osób wykluczonych lub zagroonych wykluczeniem, które realizuj: organizacje pozarzdowe, Kociół oraz instytucje publiczne. Strategia wskazuje, e polityka społeczna to długofalowe działania, zmierzajce do budowy pastwa bezpieczestwa socjalnego, społeczestwa równych szans, w oparciu o spójno społeczn, kapitał społeczny oraz system edukacji i ochrony zdrowia. Polska i Unia Europejska przyjły w grudniu 2003 r. wspólne Memorandum o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum), w którym okrelono podstawowe działania z zakresu polityki społecznej: ułatwienia na rzecz zatrudnienia; wspierania dostpu do rodków, praw, dóbr i usług, zapobieganie zagroeniom prowadzcym do wykluczenia społecznego, pomoc dla najbardziej naraonych, mobilizowanie organów administracji publicznej i organizacji oraz wspieranie polityki integracji społecznej poprzez Fundusze Strukturalne. Tak wic przed samorzdami zostały postawione nowe, długofalowe zadania, których realizacja ukierunkowana jest na rozwizywanie najbardziej dotkliwych problemów społecznych. Celami działa podejmowanych przez samorzd powinny by m.in.: wyrównywanie szans yciowych dla grup społecznych słabszych ekonomicznie i socjalnie, przewidywanie zagroe, dorównywanie do standardów unijnych i midzynarodowych. 1 1 Julian Auleytner Polityka społeczna. Teoria i praktyka. 7

Cele te ukierunkowane s na polepszenie ycia, stworzenie moliwoci pracy i kształcenia, posiadania prawa do zatrudnienia i prawa do wykształcenia oraz stworzenie systemu zabezpieczenia społecznego. Realizacja tych celów oparta jest na zasadach: subsydiarnoci (zasada pomocniczoci) oznacza, e zorganizowani w rónych układach obywatele rzdz swoimi sprawami w granicach praw, a pastwo podejmuje tylko te działania, których sami obywatele nie potrafi i nie mog wykona. Zasada pomocniczoci wymaga znalezienia równowagi midzy moliwie nieskrpowan aktywnoci obywatelsk a interwencj pastwa, osobistej wolnoci zasada ta oznacza posiadanie pewnych podstawowych praw, takich jak prawo do wolnoci i bezpieczestwa, równoci wobec prawa, swobody myli, wyraania pogldów i informacji, prawo do dobrych rzdów oraz obowizek instytucji europejskich w zakresie naprawy wszelkich szkód wyrzdzonych obywatelom. solidarnoci jest ona czsto utosamiana z zasad dobra wspólnego. Opiera si na jednoci rodzaju ludzkiego powizanego rónymi zalenociami, które domagaj si pełniejszego zespolenia midzy ludmi w duchowym braterstwie i miłoci. Solidarno zakłada wzajemne zrozumienie i współprac midzy jednostkami, ugrupowaniami społecznymi i pastwami oraz cał ludzkoci, której celem jest wiatowe dobro wspólne. Zasada solidarnoci w warunkach Unii Europejskiej zakłada, e wartoci, na jakich opiera si Unia, stanowi dobro nadrzdne nad partykularnymi interesami poszczególnych pastw. Dodatkowo zmieniona ustawa o pomocy społecznej, obowizujca od 1 maja 2004 roku, zrzuca na barki samorzdów lokalnych ciar realizacji dodatkowych aspektów pomocy społecznej finansowanych z budetu pastwa (np. wypłaty zasiłków czy wiadczenia z funduszu alimentacyjnego). Strategia wskazuje najwaniejsze problemy społeczne jego mieszkaców w kontekcie uwarunkowa zewntrznych i wewntrznych miasta. Jest take drogowskazem pokazujcym sposoby eliminacji takich negatywnych zjawisk jak: rozwarstwienie społeczne, marginalizacja oraz wszelkiego rodzaju nierównoci społeczne. Daje wytyczne na bardziej efektywne wykorzystanie potencjału miasta i wyznacza priorytety działania. Do zdiagnozowania problemów dotykajcych mieszkaców Sandomierza posłuyły dane trzymane z Urzdu Miasta Sandomierza, Powiatowego Urzdu Pracy w Sandomierzu, 8

oraz innych podmiotów działajcych w Sandomierzu w sferze polityki społecznej, które włczyły si do prac nad sporzdzeniem niniejszego dokumentu (orodków, poradni czy stowarzysze). W celu uzupełnienia danych signito do danych statystycznych Głównego Urzdu Statystycznego, jak równie innych urzdów i instytucji działajcych na terenie miasta. 9

I. PROCEDURA TWORZENIA STRATEGII ROZWIZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MIEJSKIEJ SANDOMIERZ 1.1. Podstawa formalna tworzenia Strategii Strategi Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz opracowała na podstawie umowy numer 15/07, zawartej w dniu 8 marca 2007 r. z Gmin Miejsk Sandomierz. W zapisach umowy strony uzgodniły zakres merytoryczny dokumentu oraz zakres informacji niezbdnych do realizacji usługi. Ze strony Urzdu Miasta Sandomierz osob odpowiedzialn za projekt oraz za przekazanie materiałów niezbdnych do sporzdzenia Strategii był Pan Robert Kotowski. Natomiast ekspertami ze strony witokrzyskiej Agencji Rozwoju Regionu S.A., którzy opracowali przedmiotowy dokument, byli: - Pani Beata Ry, - Pan Michał Chrobot. 1.2. Podstawy prawne funkcjonowania systemu opieki społecznej w Polsce 1.2.1. Ustawa o pomocy społecznej Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej 2 okrela: zadania w zakresie pomocy społecznej, rodzaje wiadcze z pomocy społecznej, zasady i tryb ich udzielania, organizacj pomocy społecznej oraz zasady i tryb postpowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej. Ustawa definiuje take pomoc społeczn jako instytucj polityki społecznej pastwa, majc na celu umoliwienie osobom i rodzinom przezwycianie trudnych sytuacji yciowych, których nie s one w stanie pokona, wykorzystujc własne uprawnienia, zasoby i moliwoci. Według zapisów ustawy pomoc społeczna wspiera 2 Dz. U. 2004 r., Nr 64 poz. 593 z pón. zm. 10

osoby i rodziny w wysiłkach zmierzajcych do zaspokojenia niezbdnych potrzeb i umoliwia im ycie w warunkach odpowiadajcych godnoci człowieka. Ustawa precyzuje powody udzielania opieki społecznej w Polsce, którymi s: ubóstwo,; sieroctwo; bezdomno; bezrobocie; niepełnosprawno; długotrwała lub cika choroba; przemoc w rodzinie; potrzeba ochrony macierzystwa lub wielodzietno; bezradno w sprawach opiekuczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; brak umiejtnoci w przystosowaniu do ycia młodziey opuszczajcej placówki opiekuczo-wychowawcze; trudno w integracji osób, które otrzymały status uchodcy; trudno w przystosowaniu do ycia po zwolnieniu z zakładu karnego; alkoholizm lub narkomania; zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa; klska ywiołowa lub ekologiczna. Szczegółowymi wiadczeniami z zakresu opieki społecznej opisanymi w Ustawie s: 1) wiadczenia pienine: a) zasiłek stały, b) zasiłek okresowy, c) zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, d) zasiłek i poyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, e) pomoc dla rodzin zastpczych, f) pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, g) wiadczenie pienine na utrzymanie i pokrycie wydatków zwizanych z nauk jzyka polskiego dla uchodców, 2) wiadczenia niepienine: a) praca socjalna, b) bilet kredytowany, c) składki na ubezpieczenie zdrowotne, 11

d) składki na ubezpieczenia społeczne, e) pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, f) sprawienie pogrzebu, g) poradnictwo specjalistyczne, h) interwencja kryzysowa, i) schronienie, j) posiłek, k) niezbdne ubranie, l) usługi opiekucze w miejscu zamieszkania, w orodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, m) specjalistyczne usługi opiekucze w miejscu zamieszkania oraz w orodkach wsparcia, n) mieszkanie chronione, o) pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, p) opieka i wychowanie w rodzinie zastpczej i w placówce opiekuczowychowawczej, q) pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie - w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych, r) szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez orodki adopcyjno-opiekucze. Dodatkowo Ustawa stanowi, e pomoc społeczn organizuj organy administracji rzdowej i samorzdowej, współpracujc w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarzdowymi, Kociołem Katolickim, innymi kociołami, zwizkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi oraz prawnymi. Okrela równie podział obowizków zwizanych ze wiadczeniem pomocy społecznej przez poszczególne szczeble samorzdu terytorialnego oraz administracji pastwowej. Zgodnie z Ustaw do zada gminy nale: 1) opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwizywania problemów społecznych ze szczególnym uwzgldnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwizywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka; 2) sporzdzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej; 12

3) udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbdnego ubrania osobom tego pozbawionym; 4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych; 5) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych; 6) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego; 7) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na wiadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom nie majcym dochodu i moliwoci uzyskania wiadcze na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; 8) przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego; 9) opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osob, która zrezygnuje z zatrudnienia w zwizku z koniecznoci sprawowania bezporedniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkujcymi matk, ojcem lub rodzestwem; 10) organizowanie pracy socjalnej; 11) organizowanie i wiadczenie usług opiekuczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyjtkiem wyłczeniem specjalistycznych usług opiekuczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 12) prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych; 13) tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodzin; 14) doywianie dzieci; 15) sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; 16) kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatnoci za pobyt mieszkaca gminy w tym domu; 17) sporzdzanie sprawozdawczoci oraz przekazywanie jej właciwemu wojewodzie, równie w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego; 18) utworzenie i utrzymywanie orodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie rodków na wynagrodzenia pracowników; 19) przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych; 20) przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, poyczek oraz pomocy w naturze; 13

21) prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i orodkach wsparcia o zasigu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagajcych opieki; 22) podejmowanie innych zada z zakresu pomocy społecznej wynikajcych z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych; 23) współpraca z powiatowym urzdem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach. Dodatkowo w myl Ustawy do zada gminy nale take zadania zlecone z zakresu administracji rzdowej realizowanych przez gmin. rodki na realizacj i obsług tych zada zapewnia budet pastwa. Tymi zadaniami s: 1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych; 2) opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne okrelonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; 3) organizowanie i wiadczenie specjalistycznych usług opiekuczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków zwizanych z klsk ywiołow lub ekologiczn; 5) prowadzenie i rozwój infrastruktury rodowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 6) realizacja zada wynikajcych z rzdowych programów pomocy społecznej, majcych na celu ochron poziomu ycia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia. Ustawa okrela szczegółowo take sposób obliczania i przyznawania pomocy, kryteria, w tym dochodowe, jakie musi spełni osoba, aby móc z niej skorzysta. Opisuje sposoby oraz podmioty, którym jednostki samorzdu lub administracji mog zleca realizacj zada z zakresu opieki społecznej. Dodatkowo Ustawa wskazuje zasady kierowania, odpłatnoci za pobyt oraz opieki nad osobami przebywajcymi w domach pomocy społecznej, zasady prowadzenia działalnoci gospodarczej w zakresie prowadzenia całodobowej placówki opiekuczej dla osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych lub w podeszłym wieku, sprawowania opieki nad rodzin i dzieckiem, integracji uchodców, oraz organizacj pomocy społecznej w Polsce, w tym zadania i kompetencje pracowników socjalnych. 14

1.2.2. Ustawa o wiadczeniach rodzinnych Ustawa o wiadczeniach rodzinnych 3 okrela warunki nabywania prawa do wiadcze rodzinnych oraz zasady ustalania, przyznawania i wypłacania tych wiadcze. W rozumieniu ustawy wiadczeniami rodzinnymi s: 1) zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, 2) wiadczenia opiekucze, czyli zasiłek pielgnacyjny i wiadczenie pielgnacyjne. Zasiłek rodzinny wypłacany jest na pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka i przysługuje osobom, jeeli dochód danej rodziny w przeliczeniu na osob albo dochód osoby uczcej si nie przekracza kwoty 504,00 zł lub 583,00 zł w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujce si orzeczeniem o niepełnosprawnoci. Do zasiłku rodzinnego zgodnie z ustaw przysługuj dodatki z tytułu: 1) urodzenia dziecka, 2) opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, 3) samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, 4) samotnego wychowywania dziecka, 5) kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, 6) rozpoczcia roku szkolnego, 7) podjcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania. Zasiłek pielgnacyjny przyznaje si w celu czciowego pokrycia wydatków wynikajcych z koniecznoci zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i pomocy innej osoby w zwizku z niezdolnoci do samodzielnej egzystencji. Warto zasiłku wynosi 142,00 zł miesicznie i przysługuje: 1) niepełnosprawnemu dziecku; 2) osobie niepełnosprawnej w wieku powyej 16 roku ycia, jeeli legitymuje si orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawnoci; 3) osobie niepełnosprawnej w wieku powyej 16 roku ycia legitymujcej si orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawnoci, jeeli niepełnosprawno powstała w wieku do ukoczenia 21 roku ycia; 3 Dz. U. 2003 r., Nr 228 poz. 2255 z pón. zm. 15

4) osobie, która ukoczyła 75 lat. Natomiast wiadczenie pielgnacyjne w myl ustawy przysługuje matce, ojcu lub innemu opiekunowi prawnemu dziecka, jeeli nie podejmuje lub rezygnuje z pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymujcym si orzeczeniem o niepełnosprawnoci. Wysoko wiadczenia wynosi 420,00 zł miesicznie. 1.2.3. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym Ustawa o zatrudnieniu socjalnym 4 wskazuje narzdzia, które posłu do reintegracji społecznej i zawodowej wyrzuconych poza margines ycia społecznego. Zgodnie z zamysłem ustawodawcy przepisy ustawy w przypadku osób, które nie posiadaj własnych dochodów. W szczególnoci stosuje si je do: bezdomnych realizujcych indywidualny program wychodzenia z bezdomnoci, uzalenionych od alkoholu, którzy zakoczyli program psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzalenionych od narkotyków, po zakoczeniu programu terapeutycznego w odpowiednim orodku leczniczym, chorych psychicznie, bezrobotnych, którzy pozostaj bez pracy powyej 24 miesicy, zwalnianych z zakładów karnych, majcych trudnoci w integracji ze rodowiskiem, uchodców realizujcych indywidualny program integracji, którzy podlegaj wykluczeniu społecznemu i ze wzgldu na swoj sytuacj yciow nie s w stanie zaspokoi swoich podstawowych potrzeb yciowych, znajduj si w sytuacji powodujcej ubóstwo oraz uniemoliwiajcej lub ograniczajcej uczestnictwo w yciu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Głównym narzdziem do realizacji pomocy zgodnie z zapisami Ustawy jest forma zatrudnienia socjalnego. Przez nie rozumie si zapewnianie osobom potrzebujcym moliwoci uczestnictwa w zajciach prowadzonych przez centra integracji społecznej (CIS), kluby integracji społecznej (KIS) oraz zatrudnienia wspieranego, którym jest udzielanie pomocy w podjciu pracy na podstawie stosunku pracy lub podjciu działalnoci gospodarczej. 4 Dz. U. 2003 r., Nr 122 poz. 1143 z pón. zm. 16

Ustawa okrela sposoby finansowana Centrum Integracji Społecznej, którymi s: dotacja pochodzca z dochodów własnych gminy, przeznaczonych na realizacj gminnego programu profilaktyki i rozwizywania problemów alkoholowych lub innych dochodów własnych gminy; dochody uzyskiwane z działalnoci wytwórczej, handlowej lub usługowej prowadzonej przez Centrum; rodki z Unii Europejskiej; zbiórki, darowizny lub inne ródła. Dodatkowo Centrum moe otrzyma dofinansowanie ze rodków Funduszu Pracy i Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na realizacj programów specjalnych zmierzajcych do reintegracji zawodowej i społecznej. Wszystkie dochody CIS przeznaczane s na: wypłat uczestnikom Centrum wiadcze integracyjnych w wysokoci 80% zasiłku dla bezrobotnych; zakup materiałów, energii i innych usług niezbdnych do działalnoci Centrum; najem lokalu i remonty pomieszcze uytkowanych przez Centrum; podatki opłacane przez Centrum; wynagrodzenia pracowników Centrum; realizacj reintegracji zawodowej i społecznej; szkolenia pracowników; posiłki dla uczestników; wydatki na ubezpieczenie mienia; inne wydatki zwizane z działalnoci Centrum. Pracownikami Centrum zgodnie z Ustaw s: kierownik, którego zatrudnia instytucja tworzca Centrum; pracownicy odpowiedzialni za prowadzenie działalnoci wytwórczej, handlowej lub usługowej oraz jej obsług finansow prowadzcy zajcia reintegracji zawodowej i społecznej (1 osoba na nie wicej ni 5 uczestników); pracownik socjalny; instruktorzy zawodu; osoby korzystajce z zatrudnienia wspieranego. Osoby wskazane w Ustawie mog zosta skierowane do uczestnictwa w zajciach przez orodek pomocy społecznej, na podstawie własnego wniosku, wniosku przedstawiciela 17

ustawowego lub wniosku zakładu lecznictwa odwykowego, powiatowego centrum pomocy rodzinie, powiatowego urzdu pracy, orodka pomocy społecznej, organizacji pozarzdowej lub klubu integracji społecznej, za zgod tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego. Wniosek ten podlega zaopiniowaniu przez pracownika socjalnego orodka pomocy społecznej po uprzednim przeprowadzeniu wywiadu rodowiskowego (rodzinnego). W przypadku osób uzalenionych warunkiem przyjcia do Centrum jest zakoczenie programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego lub programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej. Kierownik Centrum przyjmuje osob skierowan do Centrum po podpisaniu z ni indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego, w uzgodnieniu z kierownikiem orodka pomocy społecznej, z którego osoba została skierowana. Program zatrudnienia socjalnego opracowuje pracownik socjalny Centrum i okrela: 1) zakres i formy reintegracji zawodowej i społecznej; 2) rodzaje sprawnoci psychofizycznych niezbdnych do podjcia pracy oraz metody ich wiczenia; 3) osoby odpowiedzialne za realizacj programu. Zaprzestanie realizacji w/w programu nastpuje w przypadku: 1) stwierdzenia przez kierownika Centrum, e nastpiło uporczywe naruszanie przez uczestnika postanowie programu uniemoliwiajce jego dalsz realizacj; 2) trwałego opuszczenia przez uczestnika zaj w Centrum; 3) owiadczenia uczestnika o odstpieniu od realizacji programu. Natomiast zakoczenie realizacji programu nastpuje w dniu: 1) w którym uczestnik objty programem podjł zatrudnienie lub podjł działalno gospodarcz, 2) w którym upłynł okres uczestnictwa w zajciach w Centrum. Okres uczestnictwa w zajciach w Centrum moe trwa do 11 miesicy. Jednake w przypadku, gdy analiza stanu realizacji programu uzasadnia potrzeb przedłuenia okresu uczestnictwa w zajciach kierownik Centrum, moe przedłuy okres uczestnictwa o kolejne 6 miesicy. Czas dziennego pobytu uczestnika w Centrum nie moe by krótszy ni 6 godzin. Uczestnikom zaj w Centrum przysługuje nieodpłatnie jeden posiłek dziennie w trakcie pobytu. Gmina, orodek pomocy społecznej lub organizacja pozarzdowa prowadzce reintegracj zawodow i społeczn mog prowadzi kluby integracji społecznej organizujce działania o charakterze terapeutycznym, zatrudnieniowym i samopomocowym. Ustawa wskazuje zasady tworzenia oraz działalnoci klubów integracji społecznej, zasady 18

uczestnictwa i zakres ich działalnoci. I tak mog one by tworzone przez jednostki samorzdu terytorialnego lub organizacje pozarzdowe. Zakresem ich działania jest: kształcenie umiejtnoci; nabywanie umiejtnoci zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub podwyszanie kwalifikacji zawodowych; nauk planowania ycia i zaspokajania własnych potrzeb, zwłaszcza przez moliwo zatrudnienia lub prowadzenia działalnoci gospodarczej; uczenie umiejtnoci racjonalnego gospodarowania posiadanymi rodkami pieninymi. Kluby Integracji Społecznej mog prowadzi: programy zatrudnienia tymczasowego majce na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas okrelony lub na czas wykonania okrelonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjcia zatrudnienia; poradnictwo prawne; działalno samopomocow w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych. Kolejn form pomocy przewidzian w ustawie jest zatrudnienie wspierane. Po zakoczeniu uczestnictwa w zajciach lub w uzasadnionych przypadkach take przed jego zakoczeniem powiatowy urzd pracy moe skierowa uczestnika do pracy: - u pracodawcy, - w Centrum Integracji Społecznej. Dodatkowo uczestnicy mog podj wspóln działalno gospodarcz w formie spółdzielni socjalnej, Skierowanie do pracy do pracodawcy odbywa si na podstawie umowy zawartej midzy starost właciwym dla siedziby Centrum a pracodawc, w której zobowizuje si on do zatrudnienia uczestnika zaj w CIS, przez okres nie krótszy ni 18 miesicy, a starosta do refundowania pracodawcy czci wypłaconego tej osobie wynagrodzenia przez okres pierwszych 12 miesicy, w wysokoci nie przekraczajcej: 1) 80% zasiłku dla bezrobotnych w pierwszych 3 miesicach; 2) 60% zasiłku dla bezrobotnych w 3 kolejnych miesicach; 3) 40% zasiłku dla bezrobotnych w nastpnych 6 miesicach. 19

Powysze stosuje si take w przypadku skierowania uczestnika CIS do pracy w Centrum. Dodatkowo koszty pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa w przypadku rozpoczcia działalnoci spółdzielni socjalnej mog by dofinansowane ze rodków Funduszu Pracy do wysokoci 80% ich udokumentowanych kosztów, nie wicej ni wysoko przecitnego wynagrodzenia. 1.2.4. Ustawa o spółdzielniach socjalnych Ustawa 5 okrela zasady zakładania, prowadzenia działalnoci, łczenia oraz likwidacji spółdzielni socjalnej. Przedmiotem działalnoci spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsibiorstwa w oparciu o osobist prac członków. Działa na rzecz: 1) społecznej reintegracji jej członków przez co naley rozumie działania majce na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejtnoci uczestniczenia w yciu społecznoci lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, 2) zawodowej reintegracji jej członków przez co naley rozumie działania majce na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolnoci do samodzielnego wiadczenia pracy na rynku pracy. Spółdzielnia socjalna moe prowadzi działalno społeczn i owiatowo-kulturaln na rzecz swoich członków oraz ich rodowiska lokalnego, a take działalno społecznie uyteczn w sferze zada publicznych okrelonych w ustawie o działalnoci poytku publicznego i o wolontariacie. Spółdzielni socjaln mog załoy, posiadajce pełn zdolno do czynnoci prawnych, osoby: 1) bezrobotne, 2) zagroone wykluczeniem społecznym, o których mowa w Ustawie o zatrudnieniu socjalnym, 3) niepełnosprawne. 5 Dz. U. 2006 r., Nr 94, poz. 651. 20

1.2.5. Ustawa o poytku publicznym i wolontariacie Ustawa 6 ta reguluje zakres podstawowych dziedzin działalnoci organizacji pozarzdowych w Polsce. Ustawa zawiera przepisy dotyczce odpłatnej i nieodpłatnej działalnoci poytku publicznego, prowadzenia działalnoci poytku publicznego na podstawie zlecenia realizacji zada publicznych, organizacji poytku publicznego, nadzoru nad działalnoci tych organizacji, Rady Działalnoci Poytku Publicznego oraz przepisy ogólne i szczegółowe dotyczce wolontariat. Zgodnie z zapisami ustawy działalnoci poytku publicznego jest działalno społecznie uyteczna, prowadzona przez organizacje pozarzdowe w sferze zada publicznych. Organizacjami pozarzdowymi s nie bdce jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałajce dla zysku (non-profit) osoby prawne lub jednostki nie posiadajce osobowoci prawnej (np. fundacje i stowarzyszenia). Działalno poytku publicznego moe by prowadzona take przez osoby prawne i jednostki organizacyjne działajce na podstawie ustaw o stosunku Pastwa do kocioła i innych zwizków wyznaniowych oraz stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego. Sfera zada publicznych omówiona w ustawie obejmuje nastpujce zadania: 1) pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji yciowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; 2) zapewnienia zorganizowanej opieki byłym ołnierzom zawodowym, którzy uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom wojennym i wojskowym oraz kombatantom; 3) działalnoci charytatywnej; 4) podtrzymywania tradycji narodowej, pielgnowania polskoci oraz rozwoju wiadomoci narodowej, obywatelskiej i kulturowej; 5) działalnoci na rzecz mniejszoci narodowych; 6) ochrony i promocji zdrowia; 7) działania na rzecz osób niepełnosprawnych; 8) promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostajcych bez pracy i zagroonych zwolnieniem z pracy; 6 Dz. U. z 2003 r., Nr 96, poz. 873 z pón. zm. 21

9) upowszechniania i ochrony praw kobiet oraz działalno na rzecz równych praw kobiet i mczyzn; 10) działalnoci wspomagajcej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsibiorczoci; 11) działalnoci wspomagajcej rozwój wspólnot i społecznoci lokalnych; 12) nauki, edukacji, owiaty i wychowania; 13) krajoznawstwa oraz wypoczynku dzieci i młodziey; 14) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji; 15) upowszechniania kultury fizycznej i sportu; 16) ekologii i ochrony zwierzt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego; 17) porzdku i bezpieczestwa publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym; 18) upowszechniania wiedzy i umiejtnoci na rzecz obronnoci pastwa; 19) upowszechniania i ochrony wolnoci i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a take działa wspomagajcych rozwój demokracji; 20) ratownictwa i ochrony ludnoci; 21) pomocy ofiarom katastrof, klsk ywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granic; 22) upowszechniania i ochrony praw konsumentów; 23) działa na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy midzy społeczestwami; 24) promocji i organizacji wolontariatu; 25) działalnoci wspomagajcej technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarzdowe oraz inne podmioty okrelone w treci Ustawy. Zgodnie z Ustaw organy administracji publicznej prowadz działalno w sferze zada publicznych we współpracy z organizacjami pozarzdowymi oraz innym podmiotom prowadzcymi działalno poytku publicznego w zakresie odpowiadajcym zadaniom tych organów. Współpraca ta moe odbywa si w formach: 1) zlecania organizacjom pozarzdowym oraz innym podmiotom realizacji zada publicznych; 2) wzajemnego informowania si o planowanych kierunkach działalnoci i współdziałania w celu zharmonizowania tych kierunków; 3) konsultowania z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami projektów aktów prawnych w dziedzinach zgodnych z działalnoci statutow tych organizacji; 22

4) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złoonych z przedstawicieli organizacji pozarzdowych, innych podmiotów wymienionych oraz przedstawicieli organów administracji publicznej. Współpraca ta winna odbywa si na zasadach: pomocniczoci, suwerennoci stron, partnerstwa, efektywnoci, uczciwej konkurencji i jawnoci. Jednostki samorzdu terytorialnego maj coroczny obowizek uchwalania programu współpracy z organizacjami pozarzdowymi. Zlecanie realizacji zada publicznych moe mie formy: 1) powierzania wykonywania zada publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji, 2) wspierania takich zada, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji. W zakresie uregulowa dotyczcych wolontariatu Ustawa stanowi midzy innymi, e wolontariusze mog wykonywa wiadczenia odpowiadajce wiadczeniu pracy, na rzecz: 1) organizacji pozarzdowych oraz innych podmiotów wymienionych w Ustawie w zakresie ich działalnoci statutowej, w szczególnoci w zakresie działalnoci poytku publicznego, 2) organów administracji publicznej, z wyłczeniem prowadzonej przez nie działalnoci gospodarczej, 3) jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłczeniem prowadzonej przez te jednostki działalnoci gospodarczej. wiadczenia wolontariuszy s wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie okrelonym w porozumieniu z organizacj. W przypadku, gdy wiadczenie wolontariusza wykonywane jest dłuej ni przez okres 30 dni porozumienie powinno by sporzdzone na pimie. Ustawa okrela, i organizacja, na rzecz której wykonywane s wiadczenia wolontariusza, ma obowizek: 1) informowa wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczestwa zwizanym z wykonywanymi wiadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagroeniami; 2) zapewni wolontariuszowi, na dotyczcych pracowników zasadach okrelonych w odrbnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego wiadcze, w tym - w zalenoci od rodzaju wiadcze i zagroe zwizanych z ich wykonywaniem - odpowiednie rodki ochrony indywidualnej; 23

3) pokrywa, na dotyczcych pracowników zasadach okrelonych w odrbnych przepisach, koszty podróy słubowych i diet. Dodatkowo organizacja moe pokrywa inne niezbdne koszty ponoszone przez wolontariusza, zwizane z wykonywaniem wiadcze, m.in. koszty szkole wolontariuszy. Wolontariuszowi, który wykonuje wiadczenia przez okres nie dłuszy ni 30 dni, korzystajcy zobowizany jest zapewni ubezpieczenie od nastpstw nieszczliwych wypadków jak równie przez cały okres wykonywania wiadcze przysługuj wiadczenia zdrowotne. 1.2.6. Ustawa o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Zgodnie z zapisami Ustawy 7 organy administracji rzdowej i samorzdowej obowizane s do podejmowania działa zmierzajcych do ograniczania spoycia napojów alkoholowych oraz zmiany struktury ich spoywania, inicjowania i wspierania przedsiwzi majcych na celu zmian obyczajów w zakresie sposobu spoywania tych napojów, działania na rzecz trzewoci w miejscu pracy, przeciwdziałania powstawaniu i usuwania nastpstw naduywania alkoholu, a take wspierania działalnoci w tym zakresie organizacji społecznych i zakładów pracy. Organy te maj za zadanie popiera tworzenie i rozwój organizacji społecznych, których celem jest krzewienie trzewoci i abstynencji, oddziaływanie na osoby naduywajce alkoholu oraz udzielanie pomocy ich rodzinom, jak równie zapewniaj warunki sprzyjajce działaniom tych organizacji. Współdziałaj take z Kociołem Katolickim i innymi kociołami oraz zwizkami wyznaniowymi w zakresie wychowania w trzewoci i przeciwdziałania alkoholizmowi. Zadania w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi wykonuje si przez: 4) tworzenie warunków sprzyjajcych realizacji potrzeb, których zaspokajanie motywuje powstrzymywanie si od spoywania alkoholu; 5) działalno wychowawcz i informacyjn; 6) ustalanie odpowiedniego poziomu i właciwej struktury produkcji napojów alkoholowych przeznaczanych do spoycia w kraju; 7) ograniczanie dostpnoci alkoholu; 8) leczenie, rehabilitacj i reintegracj osób uzalenionych od alkoholu; 7 Dz. U. 1982 r., Nr 35, poz. 230 z pón. zm. 24

9) zapobieganie negatywnym nastpstwom naduywania alkoholu i ich usuwanie; 10) przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, 11) wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez finansowanie centrów integracji społecznej. Powysze zadania uwzgldniane s w załoeniach polityki społeczno-gospodarczej w postaci Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwizywania Problemów Alkoholowych, zatwierdzanego przez Rad Ministrów. Samorzd województwa realizuje zadania w postaci wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwizywania problemów alkoholowych stanowicego cz strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej. Przedmiotowy program jest realizowany przez regionalny orodek polityki społecznej lub inn jednostk wskazan w programie. Dla realizacji programu zarzd województwa moe powoła pełnomocnika. rodki finansowe na prowadzenie działa powyszych ujmuje si w budecie województwa. Dodatkowo Ustawa stanowi, e prowadzenie działa zwizanych z profilaktyk i rozwizywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzalenionych od alkoholu naley do zada własnych gmin. Zadania te obejmuj: 1) zwikszanie dostpnoci pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzalenionych od alkoholu; 2) udzielanie rodzinom, w których wystpuj problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej oraz ochrony przed przemoc w rodzinie; 3) prowadzenie profilaktycznej działalnoci informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwizywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii poprzez prowadzenie pozalekcyjnych zaj sportowych, a take działa na rzecz doywiania dzieci uczestniczcych w pozalekcyjnych programach opiekuczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych; 4) wspomaganie działalnoci instytucji, stowarzysze i osób fizycznych, słucej rozwizywaniu problemów alkoholowych; 5) podejmowanie interwencji w zwizku z naruszeniem przepisów Ustawy oraz wystpowanie przed sdem w charakterze oskaryciela publicznego; 6) wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej. Realizacja tych zada jest prowadzona w postaci corocznie uchwalanego przez rad gminnego programu profilaktyki i rozwizywania problemów alkoholowych, stanowicego cz strategii rozwizywania problemów społecznych,. Program jest realizowany przez właciwy orodek pomocy społecznej lub inn jednostk wskazan w programie. W celu 25

realizacji programu wójt (burmistrz, prezydent miasta) powołuje pełnomocnika jak równie gminne komisje rozwizywania problemów alkoholowych. Komisja ta inicjuje działania oraz podejmuje czynnoci zmierzajce do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzalenionej od alkoholu obowizku poddania si leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego. W skład gminnych komisji rozwizywania problemów alkoholowych wchodz osoby przeszkolone w zakresie profilaktyki i rozwizywania problemów alkoholowych. 1.2.7. Ustawa o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszka chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych Ustawa 8 reguluje zasady udzielania z Funduszu Dopłat finansowego wsparcia podmiotom realizujcym przedsiwzicia polegajce na tworzeniu zasobu lokali socjalnych, mieszka chronionych, a take noclegowni i domów dla bezdomnych. Gmina moe otrzyma wsparcie w przypadku przedsiwzi, w wyniku których powstan lokale socjalne, takich jak: 2) budowa budynku na nieruchomoci stanowicej własno gminy lub bdcej w jej uytkowaniu wieczystym, 3) remont lub przebudowa budynku bdcego własnoci gminy i przeznaczonego na pobyt ludzi albo czci takiego budynku, 4) zmiana sposobu uytkowania budynku bdcego własnoci gminy albo czci takiego budynku, wymagajcej dokonania remontu lub przebudowy, 5) kupno lokali mieszkalnych, 6) kupno lokali mieszkalnych połczonym z ich remontem. Natomiast gminie, zwizkowi midzygminnemu albo organizacji poytku publicznego udziela si finansowego wsparcia na pokrycie czci kosztów przedsiwzicia, w wyniku którego powstan noclegownie lub domy dla bezdomnych, polegajcego na: 1) budowie budynku na nieruchomoci stanowicej własno albo bdcej w uytkowaniu wieczystym odpowiednio tej gminy, zwizku midzygminnego albo organizacji poytku publicznego, 8 Dz. U. 2006 r., Nr 251, poz. 1844 26

2) remoncie lub przebudowie budynku, przeznaczonego na pobyt ludzi, bdcego własnoci odpowiednio tej gminy, zwizku midzygminnego albo organizacji poytku publicznego, albo czci takiego budynku, 3) zmianie sposobu uytkowania budynku bdcego własnoci odpowiednio tej gminy, zwizku midzygminnego albo organizacji poytku publicznego, albo czci takiego budynku, wymagajcej dokonania remontu lub przebudowy. Natomiast w przypadku przedsiwzicia polegajcego na tworzeniu lokali mieszkalnych, tworzonych przez towarzystwo budownictwa społecznego, wsparcia udziela si gminie albo zwizkowi midzygminnemu na pokrycie czci kosztów: 1) budowy budynku; 2) remontu lub przebudowy budynku przeznaczonego na pobyt ludzi albo czci takiego budynku; 3) zmiany sposobu uytkowania budynku albo jego czci, jeeli taka zmiana wymaga dokonania remontu lub przebudowy. Wysoko finansowego wsparcia na realizacj przedsiwzicia nie moe przekroczy wartoci od 20% do 40 % kosztów przedsiwzicia, w zalenoci od jego rodzaju. Do kosztów przedsiwzicia według Ustawy zalicza si: 1) w przypadku budowy lokali socjalnych, noclegownie lub domy dla bezdomnych: a) koszty materiałów i robót budowlanych niezbdnych do realizacji przedsiwzicia, w tym koszty wykonania: przyłczy technicznych, obiektów i urzdze zwizanych z budynkiem, w tym placów zabaw, mietników, przejazdów, ogrodze, placów postojowych i placów pod mietniki, niezbdnego uzbrojenia terenu, b) koszty wykonania czynnoci specjalistycznych stanowicych obowizek inwestora realizujcego przedsiwzicie, w tym koszty projektowania, nadzoru i kierowania budow oraz rozliczania robót budowlanych; 2) w przypadku tworzenia lokali mieszkalnych tworzonych przez towarzystwo budownictwa społecznego: a) cen, okrelon w umowie sprzeday, b) koszty remontu. 27

1.2.8. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Ustawa 9 okrela zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zasady postpowania wobec osób dotknitych przemoc oraz zasady postpowania wobec osób stosujcych przemoc w rodzinie. Osobie dotknitej przemoc w rodzinie udziela si pomocy w formie m.in.: 1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego; 2) interwencji kryzysowej i wsparcia; 3) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemoliwienie osobom stosujcym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania si z osob pokrzywdzon; 4) zapewnienia, na danie osoby dotknitej przemoc, bezpiecznego schronienia w specjalistycznym orodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Ustawa okrela, e zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie s realizowane przez organy administracji rzdowej i jednostki samorzdu terytorialnego na zasadach okrelonych w przepisach ustawy o pomocy społecznej lub ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Ustawa okrela kompetencje i zadania poszczególnych organów administracji rzdowej i jednostek samorzdu terytorialnego. Według zapisów ustawowych do zada własnych gminy naley: 1) tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie; 2) prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; 3) opracowywanie i realizacja programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie; 4) prowadzenie gminnych orodków wsparcia. Zgodnie z Ustaw organy administracji rzdowej i samorzdowej współdziałaj z organizacjami pozarzdowymi oraz kociołami i zwizkami wyznaniowymi w zakresie udzielania pomocy osobom dotknitym przemoc, oddziaływania na osoby stosujce przemoc oraz podnoszenia wiadomoci społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy w rodzinie. 9 Dz. U. 2005 r., Nr 180, poz. 1493 28

Mog one zleca realizacj zada okrelonych w Ustawie na zasadach okrelonych w ustawie o pomocy społecznej albo w ustawie o działalnoci poytku publicznego i wolontariacie. 1.2.9. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego Zgodnie z zapisem Ustawy 10 ochron zdrowia psychicznego zapewniaj organy administracji rzdowej i samorzdowej oraz instytucje do tego powołane. Dodatkowo w działaniach z zakresu ochrony zdrowia psychicznego mog uczestniczy stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, fundacje, samorzdy zawodowe, kocioły i inne zwizki wyznaniowe oraz grupy samopomocy pacjentów i ich rodzin, a take inne osoby fizyczne i prawne. Według ustawodawcy ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególnoci na: 1) promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, 2) zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostpnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbdnych do ycia w rodowisku rodzinnym i społecznym, 3) kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właciwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, yczliwoci, a take przeciwdziałaniu ich dyskryminacji. Jednostki organizacyjne i inne podmioty działajce na podstawie ustawy o pomocy społecznej, w porozumieniu z zakładami psychiatrycznej opieki zdrowotnej organizuj na obszarze swojego działania oparcie społeczne dla osób, które z powodu choroby psychicznej lub upoledzenia umysłowego maj powane trudnoci w yciu codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu swoich stosunków z otoczeniem, w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz w sprawach bytowych. Oparcie to polega w szczególnoci na: 1) podtrzymywaniu i rozwijaniu umiejtnoci niezbdnych do samodzielnego, aktywnego ycia, 2) organizowaniu w rodowisku społecznym pomocy ze strony rodziny, innych osób, grup, organizacji społecznych i instytucji, 10 Dz. U. 1994 r., Nr 111, poz. 535 z pón. zm. 29

3) udzielaniu pomocy finansowej, rzeczowej oraz innych wiadcze na zasadach okrelonych w ustawie o pomocy społecznej. Organy do spraw pomocy społecznej mog prowadzi rodowiskowe domy samopomocy. Domy te s organizowane, prowadzone i finansowane na zasadach okrelonych w przepisach ustawy o pomocy społecznej. 1.3. Podstawy prawne w zakresie planowania polityki społecznej w Unii Europejskiej Aktami prawnym, które reguluj polityk Unii Europejskiej zwizan z funduszami strukturalnymi w najbliszym okresie programowania 2007-2013 s: 1. Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiajce szczegółowe zasady wykonania rozporzdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiajcego przepisy ogólne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójnoci oraz rozporzdzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego; 2. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajce przepisy ogólne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójnoci i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1260/1999; 3. Rozporzdzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1783/1999; 4. Rozporzdzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady a dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1784/1999; 5. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajce Fundusz Spójnoci i uchylajce rozporzdzenie (WE) 1164/94; 6. Rozporzdzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT). 11 11 Dane dostpne na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (www.mrr.gov.pl) 30

1.4. Dokumenty programowe Dokumentami programowymi na najbliszy okres programowania, tj. na lata 2007-2013, których tre i zakres bdzie ostatecznie uzgodniona w ramach konsultacji oraz negocjacji pomidzy Rzdem RP a Komisj Europejsk, s: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójnoci); Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015; Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 r.; Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013; Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013; Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko 2007-2013; Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013; Regionalny Program Operacyjny Województwa witokrzyskiego 2007-2013. 1.5. Dokumenty strategiczne Krajowymi dokumentami strategicznymi, dokumentami województwa witokrzyskiego, powiatu sandomierskiego oraz miasta Sandomierz s: 1. Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata 2007 2013; 2. Narodowa Strategia Integracji Społecznej do 2010 r.; 3. Strategia Rozwoju Województwa witokrzyskiego do roku 2020, przyjta uchwał Nr XIV/225/2000 Sejmiku Województwa witokrzyskiego z dnia 30 czerwca 2000 r.; 4. Regionalny Program Operacyjny Województwa witokrzyskiego 2007-2013 zmieniony Uchwał Nr 143/07 Zarzdu Województwa witokrzyskiego z dnia 5 marca 2007 r.; 5. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa witokrzyskiego, przyjty Uchwał nr XXIX/399/02 Sejmiku Województwa witokrzyskiego z dnia 26 kwietnia 2002 r.; 31

6. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Sandomierskiego, przyjty Uchwał nr XIX/176/2004 Rady Powiatu w Sandomierzu z dnia 8 grudnia 2004 r.; 7. Strategia Rozwoju Gospodarczego Sandomierza do roku 2015, przyjta Uchwał nr XXXVI/326/2006 Rady Miasta Sandomierza z dnia 21 czerwca 2006 r.; 8. Plan Rozwoju Lokalnego Sandomierza na lata 2007-2015, przyjty Uchwał nr XXXIX/383/2006 Rady Miasta Sandomierza z dnia 18 padziernika 2006 r. 1.6. Metodyka prac nad Strategi Do prac nad Strategi Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz przystpiono na mocy umowy pomidzy Gmin Miejsk Sandomierz a witokrzysk Agencj Rozwoju Regionu S.A. Prace nad opracowaniem dokumentu rozpoczto 5 kwietnia 2007 roku, kiedy to odbyło si pierwsze z serii spotka Zespołu ds. Opracowania Strategii Rozwizywania Problemów Społecznych dla miasta Sandomierza. Spotkanie miało charakter otwarty, wziły w nim udział wszystkie osoby zainteresowane problematyk problemów społecznych mieszkaców Sandomierza. W skład Zespołu weszły nastpujce osoby: Pan Robert Kotowski Naczelnik Wydziału Spraw Obywatelskich UM Sandomierz, osoba upowaniona przez Burmistrza do współdziałania z pracownikami ARR S.A. przy tworzeniu dokumentu; Pani Ewa Kondek Naczelnik Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu UM Sandomierz; Pani Mariola Stpie Przewodniczca Komisji ds. Opieki Społecznej Ochrony Rodziny i Zdrowia; Pani Maria Sobieszkoda członek Gminnej Komisji ds. Rozwizywania Problemów Alkoholowych; Pani Iwona Głowacka-Dzieciuch Miejski Orodek Rozwoju Osobistego UM Sandomierz; Pani Halina Komenda Dyrektor Orodka Pomocy Społecznej w Sandomierzu; Pani Ewa Szynal Kierownik sekcji wiadcze Orodka Pomocy Społecznej w Sandomierzu; Pani Jolanta Gawron Kierownik sekcji dodatków mieszkaniowych i kadr Orodka Pomocy Społecznej w Sandomierzu; Pani Joanna Chlostawa Powiatowy Urzd Pracy w Sandomierzu; 32

Pan Rafał Dybowski Stowarzyszenie Na Rzecz Pomocy Osobom Niepełnosprawnym TRATWA ; Pan Edward Głuszak Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Sandomierzu; Pan Józef Spisacki Stowarzyszenie na Rzecz Zdrowia Psychicznego; Pani Beata Ry ekspert ARR S.A. w Kielcach; Pan Michał Chrobot ekspert ARR S.A. w Kielcach. Opracowanie dokumentu poprzedziło pi otwartych spotka członków w/w Zespołu oraz innych zaproszonych goci. Prowadzone one były w formie warsztatów i zakoczyły si zaprezentowaniem Strategii osobom zainteresowanym w dniu 25 wrzenia 2007 roku. Konsultacje społeczne, koordynacj prac oraz przygotowanie dokumentu powierzono ekspertom witokrzyskiej Agencji Rozwoju Regionu S.A. w Kielcach. Podstawowym ródłem informacji wykorzystanych przy tworzeniu dokumentu były dane Urzdu Miasta oraz Orodka Pomocy Społecznej w Sandomierzu. Dodatkowo w trakcie prac uzyskano dane z instytucji, których przedstawiciele brali udział w pracach Zespołu, jak równie od innych podmiotów z terenu miasta i powiatu, tj.: Starostwa Powiatowego w Sandomierzu, Powiatowego Urzdu Pracy w Sandomierzu, Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawnoci, Samodzielnego Publicznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej w Sandomierzu, witokrzyskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia, Komendy Powiatowej Policji w Sandomierzu oraz Komendy Stray Miejskiej w Sandomierzu. Dodatkowym materiałem były wyniki bada ankietowych rónych rodowisk i grup społecznych przeprowadzonych w okresie 24 kwiecie 21 maja 2007 r. Do opracowania Strategii uyto take dane statystyczne Głównego Urzdu Statystycznego oraz informacje na temat aktualnej sytuacji w Sandomierzu umieszczone w sieci Internet. Na podstawie powyszych danych eksperci ARR S.A. dokonali diagnozy problemów społecznych wystpujcych na terenie Sandomierza. Pozwoliła ona na wypracowanie kierunków działa strategicznych bdcych reakcj na rzeczywiste problemów społecznoci lokalnej. W oparciu o powysz diagnoz została opracowana Strategia Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz, która jest rozwiniciem załoe programowych realizowanych w sferze pomocy społecznej na terenie miasta. W pracy nad Strategi, zastosowano metod ekspercko-społeczn. Dokument jest syntez wypracowanych kierunków strategicznych dla realizacji polityki społecznej Miasta Sandomierz. W procesie monitoringu realizacji Strategii, kierunki i działania powinny by 33

aktualizowane i dostosowane do zmieniajcej si rzeczywistoci i otoczenia społecznogospodarczego. Wypracowana lista propozycji projektowych ze sfery polityki społecznej stanowi integraln cz Strategii i zawiera konkretne wskazania przedsiwzi, majcych na celu realizacj zada strategicznych. Cele i kierunki działa zawarte w Strategii s zgodne ze wskazaniami innych dokumentów o charakterze programowym, w tym z Planem Rozwoju Lokalnego Sandomierza na lata 2007-2015, oraz Strategi Rozwoju Gospodarczego Sandomierza do roku 2015. Dokument jest równie spójny ze Strategi Rozwoju Województwa witokrzyskiego do roku 2020 oraz Planem Rozwoju Lokalnego Powiatu Sandomierskiego. 1.7. Proces konsultacji społecznych i jego wyniki 1.7.1. Konsultacje społeczne W całym procesie opracowania i programowania Strategii Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz kluczow rol zajły konsultacje społeczne. Eksperci ARR S.A. dla okrelenia podstawowych celów i kierunków działa władz samorzdowych przyjli jako jedna z podstawowych metod diagnozy problemów konsultacje z udziałem przedstawicieli wiodcych rodowisk i organizacji, w tym: organizacji społecznych; instytucji rynku pracy; przedstawicieli samorzdu Miasta; przedstawicieli organizacji społecznych, fundacji i stowarzysze; instytucji opieki zdrowotnej. W procesie planowania strategicznego istotnym elementem uspołecznienia były ankiety skierowane do mieszkaców. Procesem ankietowania objto ponad 350 osób. Ankiety skierowano do mieszkaców za porednictwem Urzdu Miasta oraz Orodka Pomocy Społecznej, jak równie pozostałych organizacji społecznych, których przedstawiciele brali czynny udział w spotkaniach Zespołu ds. Opracowania Strategii Rozwizywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz, co gwarantowało dotarcie do wybranych i reprezentatywnych grup docelowych. W wyniku przeprowadzonych 34

bada otrzymano 242 wypełnione ankiety, co w pełni odpowiada warunkom reprezentatywnoci procesu bada ankietowych. 1.7.2. Charakterystyka ankietowanych Z wyników ankiety wynika, e zdecydowana wikszo ankietowanych to kobiety (144 osoby). Mczyni stanowili grup 86 osób poddanych badaniu. Grupa dwunastu osób nie udzieliła odpowiedzi na zadane pytanie. Poniej wykres przedstawiajcy udział procentowy poszczególnych płci w przeprowadzonym badaniu. Ankietow ani w edług płci 5% 36% 59% kobieta mczyzna brak odpowiedzi Najliczniejsz grup wiekow, która poddała si badaniu były osoby pomidzy 21 a 30 rokiem ycia. Wynosiła ona 71 osób. Nastpnie 59 ankietowanych to osoby w wieku 31-40 lat, 51 osób w wieku 41-50 lat, 34 osoby w wieku 51-60 lat, 10 osób w wieku powyej 61 roku ycia oraz 5 osób w wieku 15-20 lat. Dodatkowo 12 ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na przedmiotowe pytanie. Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych zawiera wykres poniej. 35

14% 4% 5% 2% 30 % 21% 24% 15-20 lat 21-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61 lat i powyej brak odpowiedzi Z danych ankietowych wynika, e 38% badanych ma wykształcenie wysze, 41% deklaruje wykształcenie rednie, 12% zawodowe a niewiele ponad 3% wykształcenie podstawowe. Wielko poszczególnych grup ankietowanych zawiera poniszy wykres. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 8 29 podstaw ow e zawodowe rednie w ysze brak odpow iedzi 100 92 13 podstawowe zawodowe rednie wysze brak odpowiedzi 36

Najwikszy odsetek ankietowanych (35%) deklaruje, e jest pracownikami instytucji publicznej. Jednake a 20% osób posiada status bezrobotnego. Nastpnymi grupami s emeryci i rencici (14%), pracownicy przedsibiorstw prywatnych (12%), uczniowie i studenci (6%) oraz osoby prowadzce własn działalno gospodarcz (2,5%). Odsetek 8% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na zadane pytanie. Wykres graficzny zawierajcy dane na temat miejsc zatrudnienia ankietowanych znajduje si poniej. Ankietowani według miejsca zatrudnienia brak odpowiedzi 20 inne 3 jestem osob bezrobotn 50 ucze/student emeryt/rencista rolnik 15 0 33 własna działalno gospodarcza 6 przedsibiorstwo prywatne 30 instytucja publiczna 85 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 W odniesieniu do stanu cywilnego ankietowanych wynika, e ponad połowa ankietowanych to małonkowie (57%). Jedna czwarta grupy (25%) to osoby stanu wolnego, 8% to osoby po orzeczonym rozwodzie a 3% to osoby owdowiałe. Grupa 7% ankietowanych odmówiła udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w ankiecie. Odwzorowanie graficzne wyników zawiera poniszy wykres. 37

Strategia Rozwi zywania Problemów Społecznych Gminy Miejskiej Sandomierz Stan cywilny ankietowanych 160 140 120 137 100 80 60 61 40 20 20 7 rozw iedziona/rozw iedziony w dow a/w dow iec 0 panna/kaw aler zam na/ onaty 17 brak odpow iedzi Ogóln tendencj w Europie i w Polsce jest niski poziom urodze a co za tym idzie ujemny przyrost naturalny. I tak z przeprowadzonych badan wynika, e 27% ankietowanych nie posiada adnego potomstwa, 25% osób ma tylko jedno dziecko, 24% dwoje, 10% troje, 4,5% czworo i 1% pi cioro lub wi cej dzieci. 8% Ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi. Dzie tno rodzin w ród a nkie tow a nych 66 70 60 60 57 50 40 25 30 20 20 11 3 10 0 nie posiadam jedno dwoje troje czworo pi cioro i wi cej brak odpowiedzi wi tokrzyska Agencja Rozwoju Regionu S.A. w Kielcach 38

Wród ankietowanych 30% stanowi gospodarstwa domowe składajce si tylko z dwóch osób. Równie liczn grup s rodziny trzyosobowe (27%). Nastpnie 17% stanowi gospodarstwa składajce si z czterech osób, 10% z piciu osób, 7% to jednoosobowe gospodarstwa domowe a 6% to rodziny wieloosobowe (sze i wicej). Grupa 4% ankietowanych nie udzieliła odpowiedzi na przedmiotowe pytanie. Poniej wykres prezentujcy graficzn liczebno poszczególnych grup badanych. brak odpow iedzi 9 sze i pow yej 15 pi 23 cztery 42 trzy 66 dw ie 71 jedna 16 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Najbardziej liczebn grup ankietowanych, jeeli chodzi o warunki mieszkaniowe, stanowi osoby posiadajce spółdzielcze własnociowe prawo do lokalu (33%). Ponad jedna czwarta osób poddanych badaniu posiada własny dom wolnostojcy, 13% to mieszkacy lokali socjalnych lub komunalnych, 12% - mieszka spółdzielczych, 7% - innych ni wymienione warunków mieszkaniowych, a 3% osób wynajmuj dom lub mieszkanie. Ponad 6% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na pytanie dotyczce warunków lokalowych. Wyniki w ujciu graficznym zawiera poniszy wykres. 39

Warunki mieszkaniowe akietowanych 80 60 40 20 61 79 29 32 8 17 16 0 dom wolnostojcy mieszkanie spółdzielcze własnociowe mieszkanie spółdzielcze mieszkanie socjalne/komunalne wynajmowany dom/mieszkanie inne brak odpowiedzi Dochody osób ankietowanych s bardzo zrónicowane. Około 20% osób deklaruje dochód poniej płacy minimalnej (936,00 zł), ale około 15% wynosz wyniki dla trzech nastpnych grup ankietowanych, tj. dochód 937,00 1 200,00 zł, 1 201,00 1 800,00 zł i 1 801,00 2 300,00 zł. Dochód w przedziale 2 301,00 3 000,00 zł deklaruje 10% ankietowanych a powyej 3 000,00 zł grupa a 12% osób. Blisko 13% ankietowanych odmówiło udzielenia odpowiedzi na temat wysokoci dochodu brutto. Wyniki zawiera wykres poniej. 40

redni miesiczny dochód (brutto) ankietowanych 50 45 40 Liczba osób w przedziale 35 30 25 20 15 10 48 35 37 37 25 29 31 5 0 poniej 936,00 zł 937,00 1200,00 zł 1201,00 1800,00 zł 1801,00 2300,00 zł 2301,00 3000,00 zł 3001,00 zł i pow yej brak odpow iedzi 1.7.3. Wyniki ankiety Ankieta przygotowana przez ekspertów ARR S.A. poza metryczk zawierała 23 pytania w formie zamknitej, wielokrotnego wyboru, jak równie cztery pytania otwarte, bdce zarazem czci analizy SWOT. W badaniu wziło udział 240 osób poprzez wypełnienie ankiety w formie papierowej oraz 2 osoby, które wypełniły ankiet za porednictwem strony internetowej Urzdu Miasta w Sandomierzu. Ankieta zawierała pytania dotyczce bezporednio jak równie porednio sytuacji społecznej mieszkaców Sandomierza, a jej wyniki przedstawiaj si nastpujco. Ocena poziomu ycia w Sandomierzu w porównaniu z ssiednimi miastami powiatowymi, takimi jak Staszów, Kranik czy Tarnobrzeg przez 44% ankietowanych została oceniona na tym samym poziomie. Jednake z informacji uzyskanej od przedstawicieli instytucji, które kolportowały ankiet u swoich pracowników, członków lub podopiecznych do czsto pojawiały si informacje, i ankietowany nie był w stanie okreli rónicy w poziomie ycia pomidzy tymi miastami. Jednake z drugiej strony a 38% respondentów stwierdziło, i poziom ycia w Sandomierzu jest niszy lub znacznie niszy. Dla porównania tylko 18% osób uznało, i poziom ten jest wyszy ni w ssiednich miastach. 41

Ocena poziom u ycia m ieszkaców w porów naniu z ssiednim i m iastam i pow iatow ym i 120 106 100 Liczba odpowiedzi 80 60 40 20 8 36 50 42 0 jest znacznie w yszy troch w yszy taki sam niew iele gorszy znacznie gorszy W ocenie mieszkaców Sandomierza najwikszy wpływ na jako ycia maj znajomoci i układy, na które wskazało a 35% ankietowanych. Duy wpływ według ankietowanych maj zaradno i inicjatywa mieszkaców (18%), działalno władz samorzdowych (15,5%) oraz wykształcenie i kwalifikacje zawodowe (14%). Respondenci nisko ocenili wpływ na jako ycia sytuacji społeczno-ekonomicznej w kraju (9%), działalnoci władz centralnych (4%) oraz przypadku (3,5%). Jaki czynnik wg ankietowanych ma najwikszy wpływ na poziom ycia w Sandomierzu 140 120 115 100 80 60 40 20 0 47 13 51 30 58 12 2 wykształcenie i kwalifikacje działalno władz centralnych działalno władz samorzdowych sytuacja społecznoekonomiczna w kraju inicjatywa i zaradno mieszkaców znajomoci przypadek inne 42

Ankietowani ocenili take skal, jak stanowi w Sandomierzu problem alkoholizmu. Sporód grupy badanej 112 osób uznało, e problem ten dotyczy redniej liczby osób, 67 e dotyczy on duej grupy a 59 badanych okreliło ten problem jako marginalny. A lkoholizm w Sandomierzu dotyczy duej liczby osób dotyczy redniej liczby osób dotyczy wskiej grupy osób nie wystpuje Analogiczne do pytania opisanego powyej ankietowani oceniali take problem narkomanii. Z badan wynika, i 125 osób uznało, e problem ten dotyczy nielicznej grupy, 83 e dotyczy on redniej grupy osób, 21 badanych uwaa ten problem za powany. W opinii 8 osób problem narkomanii w Sandomierzu nie wystpuje. Narkomania w Sandomierz u dotyczy duej liczby osób dotyczy redniej liczby osób dotyczy wskiej grupy osób nie wystpuje 35% 53% 9% 3% Ankietowani ocenili take jako i zakres prowadzonej przez Urzd Miasta polityki zdrowotnej. Najwiksza grupa (133 osoby) oceniła j jako dostateczn, jednake na 42 oceny 43

dobre przypada a 61 ocen niedostatecznych. Tylko 4 osoby oceniły polityk miasta jako bardzo dobr. Ocena polityki zdrowotnej prowadzonej przez miasto 25% 55% 2% 18% niedostatecznie dostatecznie dobrze bardzo dobrze Według znacznej wikszoci osób poddanych badaniu w Sandomierzu powinny zosta uruchomione miejskie profilaktyczne programy zdrowotne (214 odpowiedzi). Odmiennego zdania s tylko 23 osoby. W przypadku tego pytania ankietowany mógł wskaza, czego w jego opinii winny dotyczy programy zdrowotne finansowane z budetu miasta. Wród tych opinii najczciej (ponad 7 wskaza) powtarzały si programy zwizane z chorobami onkologicznymi, schorze kardiologicznych, leczeniem cukrzycy, schorze stawów i krgosłupa, profilaktyki stomatologicznej, oraz przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii. 44

Czy Urzd Miasta powinien realizowa własne zdrowotne progra m y profila ktyczne 10% tak nie 90% Ocenie poddano take dostp mieszkaców do lekarzy specjalistów na terenie miasta. Wikszo ankietowanych (124 odpowiedzi) wskazała, i jest ona dostateczna. W ocenie 4 osób dostp ten jest bardzo dobry a 30 osób uznała go za dobry. Jednake ponad dwa razy wicej ni ocen pozytywnych jest odpowiedzi, według których dostp do lekarzy w Sandomierzu jest niewystarczajcy (84 osoby). W tym przypadku take ankietami wskazali te dziedziny medycyny, do których dostp jest najbardziej utrudniony. S nimi: kardiologia, neurologia, okulistyka, endokrynologia, stomatologia, ginekologia i alergologia (specjalnoci powyej dziesiciu odpowiedzi). Dostp do lekarzy specjalistów 51% 35% 2% 12% niedostateczny dostateczny dobry bardzo dobry 45

W odniesieniu do działalnoci miasta na rzecz osób niepełnosprawnych ankietowani uznali, i jest ona zdecydowanie nieadekwatna do potrzeb. Wynika to z faktu, i a 36% odpowiedzi to oceny niedostateczne a 43% to oceny dostateczne. Tylko 14% ankietowanych uznaje działalno władz na rzecz osób niepełnosprawnych jako dobrze lub bardzo dobre. Około 6% respondentów nie ma wyrobionej opinii w tej sprawie. Działalno miasta na rzecz osób niepełnosprawnych Liczba odpowiedzi 120 100 80 60 40 20 0 104 88 16 29 5 niedostateczna dostateczna dobra bardzo dobra nie mam zdania Walory turystyczne Sandomierza w opinii wielu rodowisk mog by motorem napdowym dla rozwoju miasta i moe przyczyni si do rozwizania niektórych problemów społecznych mieszkaców. Jednake do osignicia tego konieczna wydaje si promocja turystyczna miasta na zewntrz. W opinii ankietowanych działalno władz samorzdowych w tym zakresie jest niewystarczajca. Wynika to z faktu, e 27% respondentów uznało działania władz za niedostateczne a 47% za dostateczne. W porównaniu tylko 24% osób uznało działalno władz w tym zakresie jako dobre, a tylko 1,5% jako bardzo dobre. 46

Działania władz samorzdowych w zakresie promocji i budowania marki turystycznej miasta bardzo dobre 4 dobre 59 114 dostateczne niedostateczne 65 0 20 40 60 80 100 120 Ankietowani ocenili dostp mieszkaców do imprez kulturalnych, moliwoci spdzenia czasu wolnego, liczb organizowanych koncertów, festynów i wystaw. Około jednej czwartej respondentów negatywnie oceniło ycie kulturalne miasta (26%), 40% stwierdza, e jest ono dostateczne. Ponad 30% ankietowanych dobrze oceniło dostp mieszkaców do imprez kulturalnych a 3,5% uznało dostp jako bardzo dobry. Poziom dostpu m ieszkaców do im prez kulturalnych 100 97 90 80 70 60 50 40 63 73 30 20 10 0 niedostateczny dostateczny dobry bardzo dobry 9 Pozytywnie oceniony został poziom dostpnoci mieszkaców do towarów i usług na terenie Sandomierza, rozmieszczenia i liczby sklepów oraz powszechnoci tzw. usług 47

socjalnych. Równo połowa ankietowanych oceniła ten poziom jako dobry, a 6% jako bardzo dobry. Niedostateczny dostp do działalnoci usługowej zauwaa 16% ankietowanych, a dla 28% poziom ten kształtuje si na poziomie dostatecznym. Poziom dostpnoci m ieszkaców do tow arów i usług na terenie m iasta 140 120 1 2 1 100 80 6 7 60 40 20 3 9 1 5 0 niedostateczny dostateczny dobry bardzo dobry Ponad połowa ankietowanym (60%) uznaje za bardzo trudn moliwo podjcia lub zmiany pracy na terenie miasta. Trudno w tym widzi 31% badanych. Tylko 8% ankietowanych wskazało odpowied neutraln na zadanie pytanie. Wynik tego badania wynika z niskiej wiadomoci społecznej i zawodowej mieszkaców Sandomierza, gdy statystyka liczby bezrobotnych jest jedn z niszych sporód powiatów województwa witokrzyskiego. bardzo łatwe 1 do łatwe 2 rednie 20 trudne 75 bardzo trudne 144 0 20 40 60 80 100 120 140 160 48

W odniesieniu do poziomu edukacji i kształcenia 54% ankietowanych wskazuje go jako prowadzony na dobrym poziomie a 9% osób jako bardzo dobry. Tylko 6% osób oceniło edukacj w Sandomierzu jako prowadzon w sposób niedostateczny. Sporód grupy ankietowanych 27% osób uznaje jako kształcenia jako dostateczn. Poziom edukacji i kształcenia w Sandomierzu 15 66 130 22 9 0% 20% 40% 60% 80% 100% niedostateczny dostateczny dobry bardzo dobry nie m am zdania W kolejnym pytaniu ankietowani ocenili moliwoci dokształcania si i podnoszenia kwalifikacji zawodowych takich jak szkolenia, kursy lub studia podyplomowe. Wikszo respondentów (116 osób) oceniło te moliwoci jako dostateczne, 71 osób jako dobre a 6 osób jako bardzo dobre. Jako niedostateczne moliwoci rozwoju w Sandomierzu wskazało 51 ankietowanych. Moliwo dokształcania si i podnoszenia kwalifikacji zawodowych w Sandomierzu 48% 29% 21% 2% niedostateczna dostateczna dobra bardzo dobra 49

Ankietowani wskazali, które aspekty kształcenia Polaków s w ich opinii kluczowe, aby przygotowa pracownika do oczekiwa rynku pracy. Najwikszy odsetek odpowiedzi wskazał na nauk jzyków obcych (28%), a nastpnie na: zdobycie specjalistycznego wykształcenia zwizanego z wykonywaniem zawodów technicznych (23%), obsług komputera i znajomo nowych technologii (19%), umiejtno załoenia i prowadzenia własnej działalnoci gospodarczej (13%), propagowanie lokalnego rzemiosła (6,5%), sposobów aktywnego poszukiwania pracy (4,5%) oraz ugruntowania wiedzy ogólnej (4%). Wród odpowiedzi oznaczonej jako inne (1,5%) pojawiło si kształtowanie zachowa asertywnych i interpersonalnych oraz wiedza praktyczna na temat uzyskiwania kredytów bankowych. 140 120 Na co winno kła si najwikszy nacisk przy kształceniu Polaków, aby przygotowa ich do oczekiwa rynku pracy 113 138 100 94 80 60 64 40 20 23 19 32 8 0 obsług komputera i znajomo nowych technologii zdobycie specjalistycznego wykształcenia (zawody techniczne) sposoby poszukiwania pracy, redagowania takich dokumentów jak CV czy list motywacyjny zdobycie lub ugruntowanie wiedzy ogólnej umiejtno załoenia i prowadzenia własnej firmy propagowanie lokalnego rzemiosła jzyki obce inne Z opinii ankietowanych wynika, e nie czuj si oni bezpieczni na terenie miasta. Wynika to z faktu, i dominuje przewiadczenie o zaledwie dostatecznym poczuciu bezpieczestwa (49%) oraz duego odsetka osób oceniajcych działalno odpowiednich słub jako niedostateczne (21%). Zaledwie 30% respondentów pozytywnie oceniło stopie zapewnienia ładu i porzdku (28,5% - dobry, 1,5% - bardzo dobry). 50

Stopie zapewnienia przez odpow iednie słuby bezpieczestw a, ładu i porzdku publiczneg o bardzo dobry 4 dobry dostateczny 6 9 1 1 8 niedostateczny 5 1 0 20 40 60 80 100 120 Zdecydowanie negatywnie oceniona została infrastruktura oraz zagospodarowanie przestrzenne w Sandomierzu (nawierzchnia dróg, kanalizacja itp.). Ocen niedostateczn wystawiło 81, a dostateczn 106 ankietowanych. Infrastruktur miasta jako dobr uznaje 52 respondentów, a jako bardzo dobra tylko 3 osoby. Ocena infrastruktury i zagospodarowania przestrzennego niedostatecznie dostatecznie dobrze bardzo dobrze 51

Jako dobr ocenili ankietowani ilo oraz jako terenów zielonych w Sandomierzu (130 osób). Ocen dostateczn wystawiło 70 osób, a niedostateczn tylko 26 respondentów. Do jakoci parków zieleni adnych zastrzee nie wnosiło 26 osób. Ocena iloci i jakoci tzw. terenów zielonych na terenie miasta 7% 11% niedostatecznie dostatecznie dobrze bardzo dobrze 53% 29% Dobrze przez ankietowanych został oceniony poziom czystoci Sandomierza. Tak ocen wystawiło 99 respondentów. Na podobnym poziomie (97 odpowiedzi) ukształtowała si odpowied na temat dostatecznego stopnia czystoci. Tylko 5 osób oceniło czysto w miecie na bardzo wysokim poziomie. Dla porównania opini o niedostatecznym stopniu czystoci Sandomierza wyraziło 41 osób. Stopie czystoci miasta 2 % 1 7 % niedostateczny 4 1 % dostateczny 4 0 % dobry bardzo dobry 52

Przy odrzuceniu neutralnej oceny stopnia atrakcyjnoci miasta dla inwestorów (redni - 35,5%) dominuj oceny negatywne (11% - bardzo słaba, 30,5% - słaba). Pozytywna ocen atrakcyjnoci miasta wystawiło 22,5% ankietowanych (16,5% - dobra, 6% - bardzo dobra). Stopie atrakcyjnoci miasta dla inwestorów zewntrznych 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 8 6 7 4 4 0 2 7 15 bardzo słaby słaby redni dobry bardzo dobry Wród ankietowanych panuje do powszechne przekonanie, e nie maja oni adnego wpływu na decyzje podejmowane przez władze miasta (21,5%) lub wpływ ten jest znikomy (46,5%). Jedynie 5% badanych uwaa, i ma znaczcy wpływ na działania podejmowane przez samorzd, natomiast 27% poziom tego wpływa uwaa za redni. 120 Wpływ mieszkaców na sprawy lokalne i decyzje władz samorzdowych 100 1 1 3 80 60 6 5 5 2 40 20 0 1 2 znaczcy redni znikomy mieszkacy nie maj adnego wpływu na decyzje podejmowane przez władze lokalne 53

Ankietowani ocenili, e stopie zaangaowania władz miasta oraz wytyczone przez nie kierunki działa majcych na celu rozwizanie problemów społecznych mieszkaców s nieadekwatne do potrzeb. Około 28% badanych stwierdziło, i s one niewłaciwe i niedostateczne a 57% respondentów oceniło je jako dostateczne. Jedynie 14% osób biorcych udział w badaniu uznało zaangaowanie władz jako wystarczajce a niecały 1% jako bardzo wysokie. Stopie zaangaowania i kierunki działa władz lokalnych, zwizanych z rozw izyw aniem problemów społecznych bardzo dobry dobry 2 3 4 dostateczny niedostateczny 6 8 13 8 0 20 40 60 80 100 120 140 W ostatnim pytaniu ankietowani dokonali gradacji najwaniejszych problemów społecznych Sandomierza, na których rozwizanie władze winny połoy najwikszy nacisk. Odpowiedzi kształtowały si nastpujco. Na co samorzd lokalny winien połoy najwikszy nacisk w celu rozwizania najwaniejszych problemów społecznych 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 156 119 102 89 84 77 72 75 81 59 61 56 49 37 36 31 35 36 23 5 A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S T 54

A poprawa dostpnoci do opieki medycznej, wprowadzenie miejskich profilaktycznych programów zdrowotnych 8% B poprawa gospodarowania rodkami publicznymi np. poprzez likwidacj spółek zalenych czy rad nadzorczych 2,9% C rozwój kultury, rozrywki, sportu i rekreacji 6,9% D zwikszenie pomocy bezporedniej osobom najuboszym (finansowej lub rzeczowej) 4,6% E poprawa bezpieczestwa i ładu publicznego poprzez usprawnienie działania policji i stray miejskiej 4,8% F ograniczenie bezrobocia, popraw rynku pracy 12,2% G wsparcie pracodawców oraz przedsibiorczoci (doradztwo, szkolenia itp.) 2,8% H poprawa jakoci ycia osobom niepełnosprawnym mieszkania chronione, zniesienie barier architektonicznych 6% I zwikszenie liczby mieszka socjalnych / komunalnych 5,6% J utworzenie klubu integracji społecznej jako elementu eliminowania zjawiska wykluczenia społecznego 1,8% K przeciwdziałanie bezdomnoci załoenie przytuliska 2,4% L likwidacja patologii społecznych (narkomania, alkoholizm) utworzenie stacjonarnego oddziału leczenia uzalenienia od alkoholu i poradni leczenia uzalenie od substancji psychoaktywnych 5,9% Ł inwestycje w infrastruktur 3,8% M aktywizacja społeczn ludzi starszych organizacja Domów Seniora, Dziennych Domów Pomocy itp. 2,7% N bezpłatne dokształcanie absolwentów oraz osób poszukujcych prac pod ktem dostosowania ich do potrzeb rynku pracy (kursy, szkolenia itp.) 6,6% O przeciwdziałanie tzw. emigracji zarobkowej 4,4% P stworzenie marki turystycznej Sandomierza, promocj miasta na zewntrz 9,3% R prowadzenie polityki proinwestycyjnej, majcej na celu przycignicie inwestorów zewntrznych (krajowych i zagranicznych) 6,3% S wsparcie inicjatyw obywatelskich (fundacji czy stowarzysze prowadzcych działalno niezarobkow) 2,8% T inne 0,4% 55

II. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNEJ SANDOMIERZA 2.1. Charakterystyka miasta Sandomierz połoony jest na wschodnim obrzeu województwa witokrzyskiego, na skraju Wyyny Kielecko - Sandomierskiej, u styku z Kotlin Sandomiersk, na południe od 51 równolenika i na wschód od 21 południka 12. Miasto jest stolic powiatu lecego na styku województw Podkarpackiego, Lubelskiego i witokrzyskiego. Miasto graniczy z picioma gminami, o charakterze wiejskim oraz miastem Tarnobrzeg. Miasto zajmuje obszar 28,8 kilometra kwadratowego. W jego granicach znajduje si niewielka ilo terenów rolniczych, okalajcych tereny o zabudowie miejskiej. Przepływajca przez miasto rzeka Wisła rozdziela je na cz lewobrzen i prawobrzen. Prawobrzena cz miasta to obszar głównie przemysłowy z pojedynczym osiedlem budownictwa wielorodzinnego i indywidualnego. W czci lewobrzenej połoone jest centrum administracyjne oraz dzielnice o charakterze mieszkaniowym. Usytuowanie Sandomierza pod wzgldem komunikacyjnym jest do niekorzystne. Główne szlaki tranzytowe północ-południe oraz wschód-zachód omijaj Sandomierz. Jednake przez miasto przebiegaj drogi o duym znaczeniu krajowym: Warszawa Sandomierz Kraków, Tarnobrzeg Sandomierz Zawichost Lublin, Sandomierz Lipnik, łczca si z drog midzynarodow Radom Rzeszów Barwinek. Odległoci drogowe dzielce Sandomierz od duych aglomeracji miejskich to odpowiednio: Kielce 94 km, Warszawa 222 km, Kraków 208 km, Rzeszów 100 km, 12 http://bip.um.sandomierz.pl 56

Przemyl 145 km, Lublin 120 km, Łód 235 km, Katowice 284 km 13. W odległoci 280 km znajduje si przejcie graniczne z Białorusi w Terespolu a w odległoci około 180 km przejcie z Ukrain w Hrebennem. Północna cz miasta ley na krawdzi południowo-wschodniej Wyyny Kielecko- Sandomierskiej, ograniczonej od północy dolinami rzeki Opatówki, a od południa dolinami rzeki Koprzywianki. Cz południowa miasta połoona jest u podnóa skarpy wilanej, w widłach rzek Wisły i Trzeniówki. Ta cz miasta ley na w Kotlinie Sandomierskiej. Na terenie Sandomierza jest niewiele surowców mineralnych, poza tym nie mona ich tam eksploatowa ze wzgldu na ich wystpowanie w granicach miasta i w obszarze gleb chronionych. Wystpuj tu surowce ilaste oraz krzemionkowe lune (piaski). S one wykorzystywane wyłcznie na potrzeby lokalne. Jednoczenie gleby, które wytworzyły si na powyszych strukturach geologicznych nale do najbardziej urodzajnych w kraju. Na terenach wyej połoonych s to, w przewaajcej czci, gleby brunatne i czarnoziemy właciwe. Na Równinie Tarnobrzeskiej dominuj gleby brunatne i bielicowe, a w obszarze zalewowym gleby madowe. Lessy i mady zaliczane s do najwyszych klas bonitacyjnych, które w rejonie Sandomierza stanowi 86,3% uytków rolnych. W Kotlinie Sandomierskiej wystpuje jeden z najdłuszych w kraju okres wegetacji, wynoszcy ponad 220 dni. Powysze warunki sprzyjaj nie tylko sadownictwu i rolnictwu, ale take rozwojowi dzikiej przyrody. Bezporednio przy granicy miasta znajduje si rezerwat Góry Pieprzowe. Na jego terenie odnotowano 397 gatunków rolin, w tym gatunki chronione, rzadkie, a nawet endemiczne. Ten niezwykle ukształtowany zaktek z przepiknym widokiem na Stare Miasto i wijc si u stóp gór rzek, jest kolejnym znaczcym atutem miasta pod wzgldem jego atrakcyjnoci turystycznej. Na terenie miasta znajduje si Park Miejski, Park Piszczele, nadwilaskie błonia oraz ogródki działkowe. Obszary zielone spełniaj na terenie miasta funkcj klimatyczn oraz biologiczn - ograniczaj intensywno i czstotliwo ingerencji w podłoe, blokuj intensywno erozji 13 Obliczone za pomoc strony internetowej http://map24.interia.pl/ 57

wodnej i wietrznej, a take wpływaj na popraw stosunków wodnych w glebie. Dodatkowo, podnosz komfort ycia mieszkaców Sandomierza. Wisła i jej dopływy stanowi zasoby wód powierzchniowych. Wystpuj one w niej połoonych obszarach Sandomierza. Natomiast obszar wysoczyzny jest praktycznie powierzchniowo bezwodny. Miasto Sandomierz połoone jest na obszarze deficytowym pod wzgldem zasobnoci w wody podziemne. Północna jego cz ley w obszarze wystpowania utworów bezwodnych, natomiast południowa znajduje si na utworach charakteryzujcych si redni wodononoci, w obrbie których wydzielono duy zbiornik wód podziemnych Dbica Stalowa-Wola Rzeszów. 2.2. Demografia Według danych na dzie 30 kwietnia 2007 r. w Sandomierzu zameldowanych na pobyt stały było 25 505 osób, w tym 13 625 kobiet i 11 880 mczyzn. Liczba ta stanowi około 30% mieszkaców powiatu i około 2% ludnoci województwa. Z danych statystycznych wynika, e liczba mieszkaców systematycznie maleje. W cigu ostatnich piciu lat liczba ta zmniejszyła si o 658 osób, tj. o około 2,5%. 26163 26059 25894 25714 25558 25505 25000 10000 15000 20000 13875 12288 13849 12210 13783 12111 13710 12004 13637 11921 13625 11880 5000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Powysza sytuacja jest spowodowana jest przede wszystkim niskim przyrostem naturalnym. W okresie 2002-2007 rok przyrost ten w liczbach bezwzgldnych wyniósł minus 58

42 osoby (przewaga zgonów nad urodzeniami). Ujemny przyrost jest tendencj powszechn w całym kraju. W roku 2005 minusowa warto przyrostu naturalnego w powiecie sandomierskim stanowiła 5,78% wartoci województwa witokrzyskiego. Jednake a w jedenastu na trzynacie powiatów i miasto Kielce przyrost ten był niszy ni w powiecie sandomierskim 14. Pr z y r o s t n a t u r a l n y w l a t a c h 2 0 0 2-2 0 0 6 300 250 200 150 255 243 238 246 213 202 206 206 187 190 2002 2003 2004 2005 2006 Liczba urodze Liczba zgonów Relatywnie niska ilo urodze stoi w sprzecznoci z danymi statystycznymi dotyczcymi liczby zawartych małestw. W latach 2004-2006 wskanik ten wzrósł o około 15%. Jednake ilo zawartych zwizków małeskich nie przekłada si na ilo urodze. Wynika to ze zmiany podejcia Polaków do instytucji małestwa oraz znacznego podwyszania wieku rozrodczego u kobiet. Młode małestwa obecnie stawiaj na pierwszym miejscu rozwój kariery zawodowej, zakup dóbr materialnych a dopiero potem decyduj si na powikszenie rodziny. Potwierdzeniem tego moe by wynik ankiety przeprowadzonej wród sandomierzan, gdzie a 27% ankietowanych nie posiada adnego potomstwa a blisko 25% ma tylko jedno dziecko, mimo, e ponad 56% ankietowanych to osoby bdce aktualnie w zwizku małeskim. Wzrost liczby małestw obrazuje poniszy wykres. 14 Informacja sygnalna GUS Stan i ruch naturalny w województwie witokrzyskim w 2006 roku 59

Liczba zawartych małestw 135 130 125 120 115 110 105 100 133 126 118 115 114 2002 2003 2004 2005 2006 Lata Nie bez znaczenia dla liczebnoci mieszkaców jest ujemny wskanik migracji, zarówno wewntrznych jak i zagranicznych. Problem ten dotyczy całego województwa witokrzyskiego. W 2006 roku odpływ ludnoci wyniósł 16 400 osób migracji wewntrznej (16,8% wicej ni w rok 2005) oraz 904 osoby emigrujce poza granic kraju, co jest wynikiem siedem razy wyszym ni w roku poprzednim 15. Problem ten w Sandomierzu kształtuje si nastpujco. Wskanik migracji w roku 2004 wynosił -1,9 na 1 000 mieszkaców i wzrósł w roku 2005 do -2,9. Warto z roku 2005 była jedn z najwyszych w województwie (wykres poniej). Wytłumaczeniem dla powyszych danych jest zaleno pomidzy emigracj i imigracj wród ludnoci zamieszkujcej miasto i wie. W pierwszym przypadku wskanik ten jest zdecydowanie ujemny a w drugim dodatni. Jest to odzwierciedleniem sytuacji, gdzie osoby o wysokich dochodach decydujc si na zakup nieruchomoci na terenach wiejskich. 15 Informacja sygnalna GUS Stan i ruch naturalny w województwie witokrzyskim w 2006 roku 60

Dodatkowo w Sandomierzu, tak jak w całej Polsce drastycznie wzrasta liczba osób wyjedajcych do pracy za granic. W cigu ostatnich lat liczba osób wymeldowanych na pobyt stały poza granicami kraju wzrosła z 1 osoby w 2004 do 27 w 2006 roku. Naley pamita o olbrzymiej rzeszy ludzi, którzy wyjedaj do pracy za granic na czarno, gdzie oficjalnym celem podróy jest wyjazd turystyczny. Niestety wyjedajcymi s najczciej osoby młode, dobrze wykształcone, znajce jzyki obce. Emigracja L icz b a o só b w ym eld o w an ych z a granic na pobyt stały 30 25 20 15 10 5 0 27 11 5 5 1 2002 2003 2004 2005 2006 Lata Dodatkowo z analizy struktury wiekowej populacji wynika, e społeczestwo jest coraz starsze. W latach 2002-2007 mona zauway ogólny i stały trend zmniejszania si liczy osób w wieku od 0 do 15 lat przy jednoczesnym zwikszaniu si liczby mieszkaców 61

w wieku produkcyjnym w poszczególnych latach, tj. kobiety powyej 60 r.. oraz mczyni w wieku powyej 65 r.. 3000 Stosunek mieszkaców w wieku przedprodukcyjnym do osób w wieku poprodukcyjnym w latach 2002-2007 2800 2600 2400 2200 2000 1800 2513 2395 2437 2465 2527 2294 2194 2581 2081 2645 1921 2789 1600 1400 1200 1061 1101 1133 1186 1222 1302 1000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 kobiety l. 0-15 mczyzni l. 0-15 kobiety pow. 60 r.. mczyzni pow. 65 r.. Aktualna struktura poszczególnych płci populacji Sandomierza przedstawia si nastpujco. Wród dzieci do 15 r.. nieznacznie przewaa liczba mczyzn (10 osób), ilo osób w wieku 16-18 lat kształtuje si na tym samym poziomie. Liczba osób w wieku produkcyjnym jest zbliona dla obu płci z niewielk przewag kobiet (263 osoby). Jednake, zgodnie z ogóln tendencj dotyczc długoci ycia obu płci, liczba kobiet w wieku poprodukcyjnym jest zdecydowanie wiksza od liczby mczyzn w tym samym okresie ycia. Rónica ta wynosi blisko 1500 osób. kobiety l. 0-15 mczy zni l. 0-15 kobiety l. 16-18 mczy zni l. 16-18 kobiety l. 19-60 mczy zni l. 19-65 kobiety pow. 60 r.. mczy zni pow. 65 r.. 32% 33% 11% 2% 2% 8% 7% 5% 62

Dlatego te, analizujc wszystkie dane statystyczne dotyczce demografii społeczestwa, naley postawi nastpujce tezy: systematycznie zmniejsza si bdzie liczba mieszkaców, społeczestwo lokalne bdzie stawało si coraz starsze, wród najstarszej grupy wiekowej nadal bdzie dominowa liczba kobiet nad liczb mczyzn, wzrasta bdzie emigracja, zwłaszcza młodych ludzi, poza granice kraju. 2.3. Pomoc społeczna Orodek Pomocy Społecznej w Sandomierzu działa na podstawie uchwały Rady Gminy od 1990 r. Siedziba znajduje si w budynku bdcym własnoci miasta przy ul. Słowackiego 17A. W skład Orodka wchodz: dyrekcja OPS, główny ksigowy, sekcja wiadcze rodzinnych, sekcja dodatków mieszkaniowych koordynator do spraw komputeryzacji pomocy społecznej, opiekunowie oraz pracownicy socjalni. Orodek zatrudnia 6 osób na stanowiskach pracownik socjalny. Sandomierz został podzielony na rejony, a kady z nich ma opiekuna w postaci jednego z pracowników socjalnych. Przeprowadzaj wywiady rodowiskowe, dokonuj rozeznania rodowiska patologiczne, współpracuj z Komend Powiatow Policji, kuratorami sdowymi, pedagogami szkolnymi, Prokuratur, przedstawicielami organizacji pozarzdowych, kociołem i innymi osobami fizycznymi lub prawnymi. Przy Orodku funkcjonuj nastpujce jednostki: wietlica socjoterapeutyczna BAJKA, ul. Portowa 24, wietlica socjoterapeutyczna PRZYSTA ul. Słowackiego 15, rodowiskowy Dom Samopomocy Dla Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie i z Zaburzeniami Psychicznymi, ul. Katedralna 5, Punkt Interwencji Kryzysowej, ul. Słowackiego 15. Orodek udziela pomocy zgodnie z zapisem Ustawy o pomocy społecznej, jednake ilo osób z niej korzystajcych systematycznie maleje. Liczb rodzin w poszczególnych latach zawiera poniszy wykres. 63

700 Liczba rodzin objtych pomoc społeczn w latach 2002-2006 600 606 500 400 300 200 100 0 28 473 365 332 303 271 225 106 132 47 154 137 74 57 51 16 27 31 16 2002 2003 2004 2005 2006 Liczba rodzin ogółem Liczba rodzin z dziemi Liczba rodzin niepełnych Liczba rodzin emerytów i rencistów Obnieniu ulega take liczba osób, którym przyznano wiadczenie. W roku 2006 przyznano je 563 osobom mniej ni w roku 2002 a 222 osobom mniej ni w roku 2004. Liczba osób, którym przyznano wiadczenie z zakresu pomocy społecznej w latach 2002-2006 900 800 880 700 600 501 539 440 500 400 317 300 200 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 Najczstszymi powodami przyznania pomocy przez OPS s: ubóstwo, bezrobocie i długotrwała choroba lub cika choroba. Z pomocy korzystaj równie osoby 64

z trudnociami w przystosowaniu do ycia po opuszczeniu zakładu karnego, powodem przyznania pomocy bywa take alkoholizm, potrzeba ochrony macierzystwa, bezdomno, sieroctwo i narkomania. Podstawowym problemem rodzin objtych pomoc jest najczciej ubóstwo, pocigajce za sob pozostałe problemy społeczne. Liczb osób pobierajcych wiadczenia w latach 2002 2006 zawiera poniszy wykres. Liczba osób pobierajcych wiadczenie w podziale na powód przyznania pomocy 400 350 362 316 300 250 200 243 214 212 211 150 100 50 0 137 1 0 3 65 3 6 5 7 22 23 24 6 4 2 8 4 7 5 2002 2004 2006 Ubóstwo Bezdomno Potrzeba ochrony macierzystwa Bezrobocie Niepłenosprawno Długotrwała lub cika choroba Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Alkoholizm Narkomania 67 4 8 Dyrektor Orodka na zasadach okrelonych w Ustawie o pomocy społecznej wydaje decyzje o przyznaniu dodatku podejmuje na podstawie wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego oraz deklaracji o wysokoci dochodów za okres trzech miesicy kalendarzowych poprzedzajcych dzie złoenia wniosku. Warunkiem przyznania dodatku jest fakt, aby redni miesiczny dochód na jednego członka rodziny w okresie ostatnich trzech miesicy nie przekraczał: 175% kwoty najniszej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym, 125% najniszej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym. 16 Ilo przyznanych dodatków zmalała w przecigu ostatnich trzech lat o 477 wypłaconych wiadcze. Liczb wypłacanych dodatków w latach 2003-2006 przedstawia wykres poniej. 16 Najnisza emerytura w 2007 r. wynosi 597, 46 zł 65

Dodatki mieszkaniowe wypłacone w latach 2003-2006 2003 1636 2004 1581 2005 1356 2006 1159 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 W roku ubiegłym dodatek mieszkaniowy w najwikszej czci trafił do rodzin trzy, cztero lub picioosobowych (59%). Liczba dodatków wydanych dla mniejszych rodzin stanowiła 35% całoci wiadcze. Pozostała liczba przeznaczona została dla rodzin szecioosobowych lub wikszych. 16% Dodatki mieszkaniowe w podziale na wielko gospodarstw w 2006 roku 6% gospodarstwa 1 20% osobowe gospodarstwa 2 osobowe 23% 20% 15% gospodarstwa 3 osobowe gospodarstwa 4 osobowe gospodarstwa 5 osobowe gospodarstwa pow. 6 osób Obserwujc liczb wydanych dodatków naley zauway, i najwikszymi odbiorcami wiadczenia s rodziny zamieszkujce mieszkania spółdzielcze (blisko 50%) oraz komunalne (33%). Tylko 2,5% to lokatorzy mieszka zakładowych. 66

Dodatki mieszkaniowe w podziale na miejsce zamieszkania 900 874 841 800 700 600 500 548 518 455 696 388 574 uytkownicy mieszka komunalnych uytkownicy mieszka spółdzielczych 400 300 200 100 0 123 134 162 91 88 43 30 2003 2004 2005 2006 167 uytkownicy mieszka zakładowych uytkownicy pozostałych mieszka W odniesieniu do wysokoci kwot przeznaczanych na dodatek mieszkaniowy w latach 2003 2006 przyznano najwicej wiadcze w wysokoci przekraczajcej 100,00 zł na miesic. W roku ubiegłym grupa ta stanowiła a 72% całoci. Najmniej wydano decyzji o przyznaniu najniszego dodatku (do 40,00 zł), gdy stanowiło to zaledwie 4% całkowitej liczby dodatków. Dodatki mieszkaniowe w podziale na wysoko przyznanego wiadczenia 1400 1270 1200 1000 800 600 1168 938 836 dodatki w kwocie do 40 zł/m-c dodatki w kwocie 40-60 zł/m-c dodatki w kwocie 60-80 zł/m-c 400 dodatki w kwocie 80-100 zł/m-c 200 0 149 158 142 127 109 130 121 65 82 43 43 69 86 103 48 45 2003 2004 2005 2006 dodatki w kwocie pow. 100 zł/m-c 67