CHEMIA Treści nauczania- wymagania szczegółowe Substancje i ich właściwości. Uczeń: Podaje przykłady zastosować chemii w życiu codziennym Nazywa wybrane szkło i sprzęt laboratoryjny oraz określa jego przeznaczenie Stosuje zasady bezpieczeństwa w pracowni chemicznej Opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów np.: soli kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza Wykonuje doświadczenia, w których bada właściwości substancji Porównuje gęstość wody i oleju Przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość, objętość Obserwuje mieszanie się substancji Opisuje ziarnistą budowę materii Tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mieszania Planuje doświadczenia potwierdzające ziarnistość materii Opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych Opisuje proste metody rozdzielania mieszanin na składniki Wykazuje różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie Sporządza mieszaniny i rozdziela je na składniki Wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem chemicznym a związkiem chemicznym Podaje symbole pierwiastków chemicznych i posługuje się nimi Wewnętrzna budowa materii. Uczeń: odczytuje z układu okresowego pierwiastków podstawowe informacje o pierwiastkach chemicznych (symbol, nazwę, masę atomową, liczbę atomową, rodzaj pierwiastka chemicznego- metal, niemetal) opisuje i charakteryzuje skład atomu pierwiastka chemicznego (jadro: protony i neutrony, elektrony) ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka, gdy są znane liczby atomowe i masowe wyjaśnia związek między podobieństwem właściwości pierwiastków zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową atomu i liczbą elektronów walencyjnych definiuje pojęcie izotopu wymienia dziedziny życia, w których izotopy mają zastosowanie wyjaśnia różnicę w budowie atomów izotopu wodoru definiuje pojęcie masy atomowej opisuje, czym różni się atom od cząsteczki interpretuje zapisy H 2, 2H, 2H 2 itp. 1
opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów na przykładach cząsteczek H 2, Cl 2, N 2, CO 2, HCl, NH 3 opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych) definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów, na przykładzie Na, Mg, Al., Ci, S opisuje powstawanie wiązania jonowego porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie, temperatura topnienia i wrzenia) definiuje pojęcia wartościowości odczytuje z układu wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup: 1, 2, 13, 14, 15, 16 i 17 (względem tlenu i wodoru rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego o znanych wartościowościach pierwiastków ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych: nazwę na podstawie wzoru sumarycznego, wzór sumaryczny na podstawie nazwy, wzór sumaryczny na podstawie wartościowości Reakcje chemiczne. Uczeń: opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych w otoczeniu człowieka Planuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną opisuje na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany Podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania wskazuje substraty i produkty dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formuje wnioski definiuje pojęcie reakcji egzoenergetycznej i endoenergetycznej oraz podaje przykłady oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych dokonuje prostych obliczeń związanych z zastosowaniem prawa zachowania masy i prawa stałości składu Powietrze i inne gazy. Uczeń: wykonuje lub obserwuje doświadczenia potwierdzające, że powietrze jest mieszaniną opisuje skład i właściwości powietrza opisuje właściwości fizyczne i chemiczne: tlenu, azotu, wodoru, tlenku węgla (IV) planuje i wykonuje doświadczenia dotyczące badania właściwości poznanych gazów odczytuje z układu okresowego pierwiastków informacje o azocie, tlenie i wodorze pisze równania reakcji tlenu, wodoru i tlenku węgla 2
wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie wymienia zastosowanie gazów szlachetnych opisuje obieg tlenu w przyrodzie planuje i wykonuje doświadczenia pozwalające wykryć tlenek węgla (IV) w wydychanym powietrzu opisuje na czym polega powstawanie dziury ozonowej proponuje sposoby zapobiegania jej powstawaniu wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza i glinu wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami KLASA DRUGA Wewnętrzna budowa materii. Uczeń Definiuje pojęcia wartościowości Odczytuje z układu wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup: 1, 2, 13, 14, 15, 16 i 17 (względem tlenu i wodoru Rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego o znanych wartościowościach pierwiastków Ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych: nazwę na podstawie wzoru sumarycznego, wzór sumaryczny na podstawie nazwy, wzór sumaryczny na podstawie wartościowości opisuje na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania wskazuje substraty i produkty dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych Woda i roztwory wodne. Uczeń: proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą bada zdolność do rozpuszczania różnych substancji w wodzie opisuje budowę cząsteczki wody wyjaśnia dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem a dla innych nie podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc koloidy i zawiesiny planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania się różnych substancji stałych w wodzie opisuje różnicę między roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym, nienasyconym odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności 3
oblicza ilość substancji, która może rozpuścić się w określonej ilości wody w podanej temperaturze prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze Kwasy, zasady. Uczeń: definiuje pojęcia: wodorotlenku, kwasu rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków, Al(OH) 3, NaOH, KOH, Ca(OH) 2 zapisuje wzory sumaryczne najprostszych kwasów: HCl, H 2 SO 4, H 2 SO 3, HNO 3, H 2 CO 3, H 3 PO 4, H 2 S opisuje budowę wodorotlenków i kwasów planuje lub wykonuje doświadczenia w wyniku, których można otrzymać poznane wodorotlenki : NaOH, KOH, Ca(OH) 2 zapisuje równania reakcji otrzymywania tych wodorotlenków opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych wodorotlenków planuje lub wykonuje doświadczenia w wyniku, których można otrzymać poznane kwasy: HCl, H 2 SO 4, H 2 SO 3, HNO 3, H 2 CO 3, H 3 PO 4, H 2 S zapisuje równania reakcji otrzymywania tych kwasów opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych kwasów wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna kwasów i zasad zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów definiuje kwasy i zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa wskazuje na zastosowanie wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego) rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą wskaźników wymienia rodzaje odczynu roztworu wymienia przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego interpretuje wartość ph w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy i obojętny) wykonuje doświadczenie, które pozwoli zbadać ph produktów występujących w życiu codziennym człowieka analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania proponuje sposoby ograniczające ich powstawanie Sole. Uczeń: zapisuje wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów (VI), azotanów (V), węglanów, fosforanów i siarczanów (IV) tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych tworzy wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej wybranych soli wykonuje doświadczenia i wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania zapisuje cząsteczkowo i jonowo przebieg reakcji zobojętniania 4
zna różne sposoby otrzymywania soli (metal + kwas, tlenek metalu + kwas, wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu pisze cząsteczkowo równania reakcji otrzymywania soli podanymi sposobami wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać sole w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy formuje wnioski dotyczące wyniku reakcji strąceniowej na podstawie analizy tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków wymienia zastosowanie najważniejszych soli: węglanów, azotanów (V), siarczanów (VI), fosforanów (V) i chlorków Węgiel j jego związki z wodorem. Uczeń: wymienia naturalne źródła węglowodorów definiuje pojęcie węglowodory nasycone i nienasycone tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) układa wzory sumaryczne alkanów o podanej liczbie atomów węgla zapisuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania) alkanów zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego alkanów wyjaśnia zależności miedzy długością łańcucha węglowego a stanem skupienia alkanów podaje wzory ogólne szeregu homologicznego alkenów i alkinów podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) etenu i etylenu projektuje doświadczenia pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych opisuje zastosowanie etenu i etynu zapisuje równania polimeryzacji etenu opisuje właściwości i zastosowanie polietylenu KLASA TRZECIA Węgiel j jego związki z wodorem. Uczeń: wymienia naturalne źródła węglowodorów definiuje pojęcie węglowodory nasycone i nienasycone tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) układa wzory sumaryczne alkanów o podanej liczbie atomów węgla zapisuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania) alkanów zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego alkanów 5
wyjaśnia zależności miedzy długością łańcucha węglowego a stanem skupienia alkanów podaje wzory ogólne szeregu homologicznego alkenów i alkinów podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) etenu i etylenu projektuje doświadczenia pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych opisuje zastosowanie etenu i etynu zapisuje równania polimeryzacji etenu opisuje właściwości i zastosowanie polietylenu Pochodne węglowodorów. Uczeń: tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i strukturalne bada właściwości etanolu opisuje właściwości i zastosowanie metanolu i etanolu zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu opisuje negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm człowieka zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne glicerolu bada i opisuje właściwości glicerolu oraz wymienia jego zastosowanie podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i wymienia ich zastosowanie pisze wzory prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy zwyczajowe i systematyczne bada i opisuje właściwości kwasu etanowego (octowego) (reakcje spalania, reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali) podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy i stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) zapisuje wzory kwasów: palmitynowego, stearynowego i oleinowego opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych projektuje doświadczenia umożliwiające odróżnienie kwasu oleinowego od palmitynowego i stearynowego wyjaśnia na czym polega reakcja estryfikacji zapisuje równania reakcji między prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami jednowodorotlenowymi tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester o podanej nazwie opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowania opisuje budowę amin na przykładzie metyloaminy opisuje właściwości fizyczne i chemiczne amin na przykładzie metyloaminy opisuje budowę aminokwasów na przykładzie glicyny opisuje właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny Substancje o znaczeniu biologicznym. Uczeń: 6
klasyfikuje tłuszcze ze względu na pochodzenie, stan skupienia i charakter chemiczny opisuje właściwości fizyczne tłuszczów projektuje doświadczenia umożliwiające odróżnienie tłuszczów nasyconych od nienasyconych definiuje białka jako związki chemiczne powstające z aminokwasów wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, stężonego roztworu etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np.: CuSO 4 ) oraz soli kuchennej opisuje różnicę w przebiegu denaturacji i koagulacji białek wymienia czynniki, które wywołują proces denaturacji i koagulacji białek wykrywa obecność białka w różnych produktach spożywczych wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek sacharydów (cukrów) dokonuje podziału cukrów (proste i złożone) podaje wzory sumaryczne glukozy i fruktozy bada i opisuje właściwości fizyczne oraz zastosowanie glukozy podaje wzór sumaryczny sacharozy bada i opisuje właściwości fizyczne i zastosowanie sacharozy opisuje miejsce występowania skrobi i celulozy w przyrodzie podaje wzory sumaryczne skrobi i celulozy opisuje właściwości fizyczne skrobi i celulozy oraz wymienia różnice w tych właściwościach wykrywa obecność skrobi w różnych produktach spożywczych opisuje znaczenie oraz zastosowanie skrobi i celulozy. 7