ZAPALNICZKI. CZY TO NIEBEZPIECZNE? Przedmiot codziennego użytku, stosowany prawie przez wszystkich, łatwy w użyciu, w wielu przypadkach zastąpił zapałki, nabywany wszędzie. Aby mógł być dostępny, trzeba go dostarczyć. Łatwość stosowania polega na prostej budowie zawierającej urządzenie zapalające /krzesiwo/, zaworek dozujący i ciekłą substancję łatwopalną, której chcemy się przyjrzeć. Znakomita większość zapalniczek i zapalarek napełniana jest skroplonym gazem, skrajnie łatwopalnym Izobutanem lub Butanem, tanim w produkcji gazem pochodzenia węglowodorowego. Podstawowe właściwości: gaz, palny, bezbarwny o wyczuwalnym zapachu, temperatura wrzenia: -11,7 0 C prężność par w temp. 17 0 C: 300kPa gęstość: gazu 2,82g/dm 3 w temp. -11,7 0 C, cieczy 0,59g/dm 3 w temp. -11,7 0 C granice wybuchowości: 1,8 8,4% obj. temperatura samozapłonu: 420 0 C ciepło spalania: 42-43MJ/kg Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia: H220 skrajnie łatwopalny gaz / F+, R 12 produkt skrajnie łatwopalny H280 zawiera gaz pod ciśnieniem, ogrzanie grozi wybuchem Jak się ma do tego Umowa ADR? Są to towary niebezpieczne. Gaz Butan to UN1011, a Izobutan to UN1969, lecz napełniona tymi gazami zapalniczka jest klasyfikowana jako: UN1057 Zapalniczki; towar niebezpieczny w klasie 2, klasyfikowany jako 6F inny przedmiot zawierający gaz pod ciśnieniem, palny. Wobec tego jak to możemy przewieść? Zapoznajmy się z zapisami TABELI A działu 3.2 1
Przez osoby fizyczne na co dzień, to najczęściej torebka lub kieszeń marynarki /wyłączenie 1.1.3.1/. Natomiast podczas przewozu do handlowych punktów dystrybucji mamy do dyspozycji: ilości ograniczone /LQ/ 0 - zakazane, ilości określone pod 1.1.3.6 - kategoria transportowa 2, ograniczenie do 333kg gazu w jednostce transportowej; stosowane w dystrybucji, przewóz pod pełną jurysdykcją Umowy ADR, czyli jednostka transportowa oznakowana tablicami barwy pomarańczowej i idącymi za tym, innymi wymaganiami; stosowane w przewozach hurtowych. Oba sposoby wymagają stosowania instrukcji pakowania P002. W praktyce stosowane są certyfikowane opakowania kombinowane wykonane z tektury, zawierające opakowania wewnętrzne tekturowe lub papierowe. Opakowania zewnętrzne powinny być oznaczone numerem towaru UN1057, nalepką wg wzoru nr 2.1 oraz może być uzupełnione nazwą przewozową. Ponadto obowiązują przepisy szczególne dotyczące towaru 201 i 654, przepisy szczególne dotyczące pakowania PP84, RR5 oraz przepisy szczególne dotyczące ładowania CV9. Przepis szczególny 201 określa: Zapalniczki i pojemniki do napełniania zapalniczek powinny spełniać przepisy państwa, w którym zostały napełnione. Powinny być one zabezpieczone przed przypadkowym zadziałaniem. Faza ciekła gazu w temperaturze 15 0 C nie powinna przekraczać 85% pojemności naczynia. Naczynia, włącznie z zamknięciami, powinny być odporne na ciśnienie wewnętrzne dwukrotnie wyższe od ciśnienia gazu skroplonego w 55 0 C. Mechanizmy zaworów i urządzenia zapalające powinny być pewnie zablokowane, zabezpieczone taśmą, unieruchomione lub zbudowane w taki sposób, aby uniemożliwić ich zadziałanie lub wyciek zawartości podczas przewozu. Zapalniczki nie powinny zawierać więcej niż 10g gazu skroplonego. Pojemniki do napełniania zapalniczek nie powinny zawierać więcej niż 65g gazu skroplonego. Przykładowe opakowania zewnętrzne oraz wewnętrzne /kombinowane/ 2
Podczas pakowania stosujemy przepis szczególny PP84 który określa: Odnośnie do UN1057, stosowane sztywne opakowania zewnętrzne powinny spełniać wymagania na poziomie II grupy pakowania. Opakowanie powinny być projektowane, wytwarzane i układane tak, by zapobiec przemieszczaniu się, przypadkowemu iskrzeniu urządzeń lub przypadkowemu uwolnieniu się gazu lub cieczy palnych; oraz przepis szczególny RR5 który przy masie całkowitej opakowania poniżej 10kg, pozwala je stosować bez konieczności ich certyfikowania. 3
Ciekawie brzmi przepis specjalny 654 a dotyczący przewozu odpadów. Zużyte zapalniczki, zbierane pojedynczo i nadawane do przewozu zgodnie z 5.4.1.1.3 /odpady/, mogą być przewożone pod tą pozycją w celu utylizacji. Mogą one nie być zabezpieczone przed przypadkowym zadziałaniem, pod warunkiem, że podjęto środki zapobiegające niebezpiecznemu wzrostowi ciśnienia i wytworzeniu atmosfery niebezpiecznej. Zużyte zapalniczki, z wyjątkiem nieszczelnych i silnie zdeformowanych, powinny być pakowane zgodnie z instrukcją pakowania P003. Ponadto, powinny być spełnione następujące wymagania: powinny być stosowane tylko opakowania sztywne o pojemności max do 60l; opakowania powinny być napełnione wodą lub innym odpowiednim materiałem ochronnym w celu uniknięcia zapłonu; w normalnych warunkach przewozu wszystkie urządzenia zapalające w zapalniczkach, powinny być pokryte materiałem ochronnym; opakowania powinny być odpowiednio wentylowane w celu zapobieżenia tworzeniu atmosfery wybuchowej i wzrostowi ciśnienia; sztuki przesyłki powinny być przewożone wyłącznie w pojazdach lub kontenerach, które są wentylowane lub odkryte. Nieszczelne lub silnie zdeformowane zapalniczki, powinny być przewożone w opakowaniach awaryjnych pod warunkiem, że podjęto odpowiednie środki w celu zapobieżenia niebezpiecznemu wzrostowi ciśnienia. Podczas załadunku do pojazdu lub kontenera ma zastosowanie przepis szczególny CV9: Sztuki przesyłki nie powinny być rzucane lub narażone na uderzenia. Naczynia powinny być tak układane na pojeździe lub w kontenerze, aby nie mogły się przewrócić lub spaść. W praktyce przewóz najczęściej realizowany jest w kontenerach morskich. 4
Tyle określają przepisy Umowy ADR, które zapewniają bezpieczne warunki przewozu. Podczas realizacji wielu transportów zastanowił mnie problem zagrożenia pożarowego. Jak zapalniczka to ogień, a więc co z tego wynika. Jedna zapalniczka zawiera przeciętnie ok. 6g gazu; w opakowaniu 1.000szt. co daje 6kg gazu czyli daje możliwość uwolnienia 258 MJ energii /uwolnionej ilości ciepła/. Załadowany kontener morski zawiera ok. 960 opakowań co daje 5.760kg gazu i 247.680MJ energii. Należy uwzględnić jeszcze ciepło spalania tworzywa sztucznego zapalniczek i opakowań tekturowych. Odczytując z opakowań możemy ustalić: masa skrzyni /pudła/ 1kg otrzymujemy 1kg x 16MJ/kg x 960szt = 15.360MJ energii masa zapalniczek pustych: masa netto 17kg 6kg /gaz/ = 11kg : 2 / połowa to plastik a pozostałość inne części / = 5,5kg ciepło spalania tworzyw sztucznych 42 43 MJ/kg otrzymujemy 5,5kg x 42MJ/kg x 960szt = 221.760MJ energii Łącznie otrzymujemy możliwość uwolnienia 484.800MJ energii z jednego kontenera. Wobec powyższego należało sprawdzić to w praktyce, co przedstawia sfilmowane doświadczenie. 5
Przeprowadzona próba wykazała, że w przypadku pojawienia się zagrożenia wysoką temperaturą lub dłuższego działania ognia /np. od palącej się opony, opończy lub innego źródła/ na załadowane sztuki przesyłki, nastąpi ich nagrzanie, następnie rozerwanie zapalniczek w wyniku wzrostu ciśnienia fizycznego, miejscowe zapalenie lub samozapłon gazu, który następnie może wzmóc pożar obejmujący cały ładunek. 6
Eksperyment pokazuje, że w przypadku pożaru zewnętrznego /środka transportu, ogumienia itp./, który ogrzewa skrzynię ładunkową /np. kontener/ następuje miejscowe ogrzewanie poszczególnych sztuk przesyłki /pudeł/, wzrost ich temperatury, a następnie samozapalenie opakowania tekturowego /temp. samozapalenia wynosi ok. 250 350 0 C/. W wyniku pożaru opakowania temperatura płomienia sięga ok. 550 600 0 C, co powoduje nagrzanie się /wrzenie/ gazu w zapalniczce i wybuch fizyczny wzrost ciśnienia gazu a następnie jego zapalenie. Doświadczenie pokazało również, że w przypadku sztuki przesyłki, która był nieszczelna, następował szybki rozwój pożaru opakowania i jego zawartości. Szczelne opakowanie uniemożliwia dostęp powietrza /tlenu/ do jego wnętrza i opóźnia rozwój pożaru zarówno od zewnątrz jak i wewnątrz. W przypadku szczelnego opakowania obserwujemy długi okres palenia na zewnątrz i jego przenikanie do wnętrza sztuki przesyłki. Dopiero przepalenie powłoki zewnętrznej powoduje gwałtowny rozwój pożaru. WNIOSEK: Zgodnie z 4.1.1.1 Umowy ADR opakowanie powinno być wystarczająco mocne, dobrej jakości, zamknięte i powinno nie tylko chronić przed wydostaniem się zawartości na zewnątrz, ale również spełniać funkcję ochronną wobec jego zawartości. W badanym przypadku uniemożliwiło w dłuższym okresie czasu przenikniecie pożaru do wnętrza, czyli spełniło założenia przypisanych przepisów. Podobnie zamknięta przestrzeń kontenera/pojazdu będzie działała opóźniająco na rozwój pożaru. Mirosław Kłosiński Doradca ADR RID Dyrektor Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Zielonej Górze 7