Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 lutego 2008 r., sygn. II AKa 382/07 1

J. Kulesza Jan Kulesza Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 lutego 2008 r., sygn. II AKa 382/07 1 Streszczenie W aprobującej glosie Autor wskazuje na brak konieczności badania następstw zaniechania pomocy dla odpowiedzialności z art. 162 k.k. ze względu na formalny charakter opisanego w tym przepisie typu rodzajowego. Z aprobatą odnosi się do konstatacji, Ŝe dla odpowiedzialności nie ma znaczenia, czy istniała moŝliwość uchylenia zagroŝenia, skoro obowiązek istnieje takŝe wówczas, gdy sytuacja zagroŝonego jest beznadziejna i pomoc moŝe polegać jedynie na łagodzeniu cierpień. Obowiązek z art. 162 k.k. istnieje zatem takŝe wówczas, gdy brak jest szans na odwrócenie zagroŝenia. Tylko stwierdzenie zgonu nie wymaga podejmowania działań zmierzających do udzielenia pomocy w sytuacji określonej w przepisie art. 162 k.k. Warunkiem karalności bowiem jest niepodjęcie działań zmierzających do udzielenia pomocy nawet gdy szanse uchylenia niebezpieczeństwa były niewielkie. Przestępstwo to jest dokonane z chwilą uchylenia się od udzielenia pomocy w warunkach opisanych w tym przepisie, chociaŝby nie nastąpił Ŝaden efektywny skutek w postaci śmierci lub cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu osoby zagroŝonej. Dla bytu przestępstwa z art. 162 1 k.k. nieistotne jest natomiast zagadnienie, czy działanie, którego sprawca zaniechał, rzeczywiście przyniosłoby ratunek. Decydujące jest, Ŝe sprawca, widząc utrzymujące się lub nawet pogłębiające zagroŝenia dla Ŝycia lub zdrowia człowieka, nie podejmuje wszelkich dostępnych środków mogących uchylić lub choćby pomniejszyć wspomniane zagroŝenia. Glosowane orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach stanowi rzadki przypadek udostępnionego szerszemu kręgowi odbiorców judykatu dotyczącego przestępstwa nieudzielenia pomocy w niebezpieczeństwie (art. 162 k.k.). JuŜ choćby z tego względu godne jest ono uwagi. Istotniejszą kwestią jest jednak fakt, iŝ przyjęty przez Sąd tok rozumowania, zawarty w przytoczonej powyŝej tezie, zasługuje nieomal w pełni na aprobatę. Ze względu na 1 Prok. i Pr. 2008, dodatek Orzecznictwo, nr 10, poz. 31. 172 i Prawo 5, 2010

Glosa do wyroku SA w Katowicach z dnia 1.II.2008 r. bogactwo problemów, jakie powstają na gruncie wykładni powołanego przestępstwa, moŝna się w tym miejscu skupić jedynie na kwestiach najwaŝniejszych, wprost poruszonych przez Sąd w glosowanym wyroku. Przede wszystkim rację ma Sąd, zauwaŝając, iŝ dla odpowiedzialności z art. 162 k.k. nie ma znaczenia, czy w wyniku zaniechania pomocy osoba zagroŝona poniosła cięŝki uszczerbek na zdrowiu albo śmierć. Przestępstwo to jest bowiem dokonane juŝ w momencie zaniechania pomocy w warunkach opisanych w przepisie penalizującym niedopełnienie ogólnoludzkiego obowiązku pomocy. Na podobnym stanowisku stanął SN w postanowieniu z dnia 11 lutego 2003 r., stwierdzając, iŝ warunkiem odpowiedzialności z art. 162 k.k. nie jest zaistnienie jakiegokolwiek skutku, a w szczególności cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci potrzebującego pomocy 2. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się powszechnie, iŝ mamy do czynienia z typem rodzajowym przestępstwa formalnego 3. Do odpowiedzialności nie jest zatem konieczne zaistnienie skutku zaniechania pomocy. Dlatego nie moŝna uzaleŝniać odpowiedzialności z art. 162 k.k. od tego, czy jej nieudzielnie pociągnęło za sobą jakieś ujemne skutki dla osoby zagroŝonej, czy teŝ nie. NaleŜy teŝ zgodzić się z Sądem wówczas, gdy trafnie konstatuje, Ŝe dopiero stwierdzenie zgonu osoby potrzebującej pomocy zwalnia z obowiązku spieszenia z ratunkiem. Myśl tą wyraził juŝ wcześniej Sąd NajwyŜszy w dwóch fundamentalnych dla omawianego zagadnienia wyrokach. W judykacie z dnia 31 stycznia 1949 r. skonstatował, iŝ dopóki człowiek, którego organizm uległ zakłóceniom Ŝyje, dopóty Ŝyciu temu grozi niebezpieczeństwo. Grozi ono ze strony zmian, które zaszły w organizmie, nawet wtedy, gdy są one tak powaŝne, Ŝe wszelka walka z nimi jest bezcelowa. Stan nie- 2 Sygn. V KK 112/02, LEX nr 77012. 3 Por. w szczególności: K. B u c h a ł a, Przestępne zaniechanie udzielenia pomocy w niebezpieczeństwie groŝącym Ŝyciu człowieka, PiP 1960, nr 12, s. 1000; E. S z w e d e k, Nieudzielenie pomocy w niebezpieczeństwie (art. 164 k.k.), Probl. Praworz. 1978, nr 4, s. 33; J. W a s z c z yński, (w:) Prawo karne w zarysie. Część szczególna, Łódź 1981, pod red. J. W a s z c z yńskie g o, s. 83; A. Z o l l, (w:) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II, pod red. A. Z o l l a, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2006, wyd. II, s. 396; K. D a s z k i e w i c z, Przestępstwa przeciwko Ŝyciu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s. 423; L. K u b i c k i, HIV/AIDS odmowa leczenia i nieudzielenie pomocy medycznej, Poznań 2001, s. 75; B. M i c h a l s k i, (w:) Kodeks karny. Część szczególna, t. I: Komentarz, Warszawa 2004, wyd. 2, pod red. A. Wą s k a, s. 405; L. G a r - d o c k i, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 240; T. D u k i e t - N a g ó r s k a, (w:) Prawo karne. Część ogólna, szczególna i wojskowa, pod red. T. D u k i e t - N a g ó r s k i e j, Warszawa 2008, s. 314; J. P i ó r k o w s k a - F l i e g e r, (w:) Kodeks karny. Komentarz, pod red. T. B o j a r - s k i e g o, Warszawa 2008, s. 295; M. B u d y n - K u l i k, (w:) Kodeks karny. Praktyczny komentarz, pod red. M. M o z g a w y, Wydawnictwo Wolters Kluwer, wyd. 2, s. 322. i Prawo 5, 2010 173

J. Kulesza bezpieczeństwa trwa do momentu zgonu 4. Zaś w wyroku z dnia 27 października 1958 r. potwierdził iŝ dopóki człowiek, którego organizm Ŝyje mimo doznanych zakłóceń (...), i mimo całkowitej beznadziejności jakiegokolwiek ratunku, nie skonał, dopóty istnieje obowiązek kaŝdego człowieka (...) podjęcia wszelkich dostępnych kroków, jeŝeli juŝ nie prowadzących do uchylenia zagroŝenia, to przynajmniej do jego umniejszenia 5. Osoba zobowiązana do pomocy ma jej zatem udzielać w szczególności, jak długo nie nastąpił skutek, którego niebezpieczeństwo istniało, przy czym pamiętać naleŝy, Ŝe nastąpienie cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu nie musi zwalniać z obowiązku, jeśli istnieje dalej idące zagroŝenie Ŝycia 6. Jak trafnie zauwaŝa dalej Sąd Apelacyjny, dla odpowiedzialności z art. 162 k.k. bez znaczenia jest równieŝ fakt, czy działanie, którego sprawca zaniechał, rzeczywiście przyniosłoby ratunek. Pogląd ten pojawił się w interesującym nas kontekście w dwóch reprezentatywnych judykatach Sądu NajwyŜszego 7, tj. w powoływanym juŝ wyroku z dnia 31 stycznia 1949 r. oraz w wyroku z dnia 27 czerwca 1974 r. W pierwszym z nich Sąd NajwyŜszy stwierdził, iŝ okoliczność np., Ŝe pomoc, jaką okazałby oskarŝony, jako lekarz dziecku, które uległo cięŝkiemu wypadkowi nie mogłaby dziecku temu uratować Ŝycia jest bez znaczenia, gdyŝ występek z art. 247 k.k. jest przestępstwem formalnym 8. W drugim zaś skonstatował, Ŝe obojętną rzeczą jest, czy akcja ratowania (pomoc), której sprawca (...) nie przedsięwziął, byłaby skuteczna, czy teŝ bezskuteczna 9. TakŜe w wyroku powoływanym przez M. Filara skazano lekarza i dyspozytorkę pogotowia ratunkowego z art. 162 k.k., chociaŝ nie było szans na uratowanie przedwcześnie urodzonego dziecka 10. Pogląd prezentowany przez Sąd NajwyŜszy oraz Sąd Apelacyjny w Katowicach w glosowanym judykacie podziela szeroko doktryna 11. 4 Sygn. Tok. 909/48, PiP 1949, nr 8, s. 132; teza ta została powtórzona w wyroku SN z dnia 15 marca 1950 r., Wa K. 38/59, PiP 1950, nr 7, s. 142. 5 Sygn. II K 928/58, RPEiS 1959, nr 3, s. 355. 6 W. W o l t e r, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973, s. 61 62; por. podobnie: B. M i - c h a l s k i, (w:) Kodeks..., s. 405; E. S z w e d e k, Nieudzielenie..., s. 35. 7 Podobnie SN w innych wyrokach: z dnia 9 marca 1949 r., K. 2128/48, DPP 1949, nr 5, s. 60; z dnia 11 kwietnia 1958 r., IV K 175/58, OSPiKA 1960, poz. 126, s. 292 i n.; z dnia 6 września 1961 r., IV K 644/61, RPEiS 1962, nr 2, s. 361; z dnia 15 września 1971 r., II KR 163/71, OSNPG 1972, nr 1, poz. 11 oraz SA w Łodzi w wyroku z dnia 14 marca 1996 r., II AKr 26/96, Prok. i Pr. 1996, dodatek Orzecznictwo, nr 11, poz. 19. 8 Sygn. Tok. 909/48, PiP 1949, nr 8, s. 131. 9 Sygn. Rw 370/74, OSNKW 1974, nr 10, poz. 193. 10 M. F i l a r, Lekarskie prawo karne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000, s. 51. 11 E. S z w e d e k, Nieudzielenie, s. 33; B. M i c h a l s k i, (w:) Kodeks, s. 404 405 i 411; S. P ł a w s k i, Przegląd orzecznictwa Sądu NajwyŜszego w zakresie prawa karnego materialnego (II półrocze 1959 r.), NP 1960, nr 7 8, s. 957; M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny i Prawo o wykroczeniach. Komentarz, Warszawa 1965, s. 311; A. S p o t o w s k i, O obowiązku udzielania pomocy, Studia Iuridica 1991, vol. XIX, s. 190; A. G u b iń s k i, Komentarz do kodeksu etyki lekarskiej poprzedzony podstawami odpowiedzialności karnej lekarza, brak 174 i Prawo 5, 2010

Glosa do wyroku SA w Katowicach z dnia 1.II.2008 r. Nie moŝna zatem uzaleŝniać odpowiedzialności zobowiązanego od tego, czy pomoc, jakiej by udzielił, miałaby szansę odwrócić lub zmniejszyć zagro- Ŝenie, czy nie. Skoro mamy do czynienia z przestępstwem formalnym, dla odpowiedzialności z art. 162 k.k. ma znaczenie jedynie zaniechanie pomocy, nie ma natomiast konstatacja, Ŝe pomocy nie warto było udzielić, bo i tak nie uchylono by ani nie zmniejszono zagroŝenia. Oczywiście w tym miejscu nie odnosimy się do kwestii oceny trafności sposobów i środków pomocy wybranych przez zobowiązanego, co jest zagadnieniem odrębnym 12, a jedynie do niedopuszczalności zarzucania akcji ratunkowej ze względu na brak szans uratowania. Za nie do końca ścisłe naleŝy natomiast uznać zdanie zawarte w glosowanej tezie, zgodnie z którym obowiązek istnieje nawet wówczas, gdy szanse na uchylenie zagroŝenia są niewielkie. W doktrynie pogląd podobny prezentuje jak się zdaje A. Marek 13, niegdyś przyjmował zaś K. Buchała 14. NaleŜy podkreślić, iŝ nawet wówczas, gdy brak jest moŝliwości uchylenia zagroŝenia, nastąpienie skutku jest konieczne 15 i tak istnieje obowiązek, którego niedopełnienie penalizowane jest przez art. 162 k.k. Zatem takŝe w sytuacji beznadziejnej naleŝy spieszyć z pomocą, zaś jej zaniechanie będzie stanowiło przestępstwo. Pogląd ten jest powszechnie akceptowany zarówno przez naukę 16, jak i judykaturę 17. Za taką wykładnią przemawia szereg argumentów. Przede wszystkim naleŝy wskazać, iŝ w rozdziale XIX kodeksu karnego ustawodawca nie czyni rozróŝnienia w zakresie prawnokarnej ochrony pomiędzy tymi jednostkami, które mają większe szanse na przeŝycie a tymi, których szanse ze względu na stan zdrowia czy wiek są mniejsze. Taka dyferencjacja byłaby zresztą niedopuszczalna w szczególności równieŝ ze względu na aksjologię konstytucyjną, która musi znaleźć odzwierciedlenie równieŝ w akcie niŝszego rzędu, w tym przypadku penalizaującym zamachy na podstawowe dobra człowieka w postaci jego Ŝycia roku i miejsca wydania (wg innych źródeł: Warszawa 1993), s. 34; M. F i l a r, (w:) M. F i l a r, S. K r z eś, E. M a r s z a ł k o w s k a - K r z eś, P. Z a b o r o w s k i, Odpowiedzialność lekarzy i zakładów opieki zdrowotnej, Warszawa 2005, s. 112 113. 12 Szerzej na ten temat J. K u l e s z a, Przestępstwo nieudzielenia pomocy w niebezpieczeństwie. Art. 162 k.k. na tle uwag dotyczących 323c niemieckiego kodeksu karnego, Łódź 2008, s. 202 i n. 13 A. M a r e k, Kodeks karny, wyd. 4, Wydawnictwo Wolters Kluwer, s. 33; t e nŝe, Prawo karne, Warszawa 2007, s. 451. 14 K. B u c h a ł a, Przestępne..., s. 1000. 15 A. S p o t o w s k i, O obowiązku..., s. 190. 16 E. S z w e d e k, Nieudzielenie..., s. 33; L. K u b i c k i, HIV/AIDS, s. 64; W. W o l t e r, (w:) I. A n d r e j e w, W. Ś w i d a, W. W o l t e r, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 475; W. K u l e s z a, (w:) W. W a n a t o w s k a, W. K u l e s z a, Odpowiedzialność prawna lekarza, Warszawa 1988, s. 11. 17 Wyrok SN z dnia 3 lutego 1986 r., I KR 446/86, OSNKW 1987, nr 5, poz. 55; por. podobnie: wyrok SN z dnia 27 października 1958 r., op. cit., s. 355. i Prawo 5, 2010 175

J. Kulesza i zdrowia. Myśl tą trafnie ujął Sąd NajwyŜszy w wyroku z dnia 17 lutego 1989 r. słowami Ŝycie kaŝdego człowieka niezaleŝnie od wieku, stanu zdrowia (...) jest wartością naczelną i podlega jednakowej ochronie prawnej wartościowanie Ŝycia ofiary jest niedopuszczalne 18. Zaś odnosząc się juŝ wprost do ówczesnego art. 247 k.k. z 1932 r., w wyroku z dnia 6 września 1961 r. Sąd NajwyŜszy podkreślił, iŝ przedmiotem ochrony z art. 247 k.k. jest Ŝycie ludzkie, któremu grozi niebezpieczeństwo, a nie to Ŝycie ludzkie, które da się uratować 19. NaleŜy równieŝ zauwaŝyć, iŝ w kodeksie karnym pojawia się takŝe znamię uchylania zagroŝenia (por. np. art. 26, 160, 169, 176 k.k.) 20, pojmowane jako przywrócenie lub doprowadzenie do stanu, kiedy ofierze nie grozi juŝ niebezpieczeństwo 21. Wydaje się zatem, Ŝe posługując się odmiennym znamieniem na gruncie art. 162 k.k., ustawodawca wskazał na szerszy zakres aktywności wymaganej od zobowiązanego 22. Przemawia za tym zresztą równieŝ wykładnia czysto językowa, jeśli porównamy znaczenie pojęć uchylanie zagroŝenia i udzielanie pomocy. Gdyby przyjąć bez zastrzeŝeń stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach, naleŝałoby chyba stwierdzić wygaśnięcie prawnego obowiązku pomocy wówczas, gdyby nie było moŝliwości uchylenia zagroŝenia. Nie byłoby przestępstwem zachowanie sprawcy, który po dokonaniu oceny szans zagroŝonego oddala się, nie wszcząwszy akcji ratowniczej, albo przerywa ją w momencie, w którym stwierdza, Ŝe nie rokuje ona nadziei. Jak trafnie zauwaŝa E. Szwedek, prowadziłoby to do sytuacji, w której kaŝda aspołecznie i ahumanitarnie nastawiona jednostka, której nie chciało się pospieszyć z pomocą, mogłaby tłumaczyć się przekonaniem o beznadziejności sytuacji, zaś przeciwdowód byłby znacznie utrudniony 23. Taki stan prawny byłby niełatwy do zaakceptowania. Pozostawiałby równieŝ szeroki margines błędu po 18 Sygn. IV KR 15/89, OSNKW 1989, nr 5 6, poz. 42, s. 31; por. podobnie w szczególności: postanowienie SA w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1993 r., II AKr 93/93, Prok. i Pr. 1995, dodatek Orzecznictwo, nr 2, poz. 23; wyrok SA w Krakowie z dnia 20 sierpnia 1992 r., II AKr 163/92, KZS 1992, nr 3 9, poz. 57; natomiast na gruncie doktryny por. podobnie w tym duchu: N. T a g a n c e w (tłum. J. Dąbr o w o, R. L o b m a n), Kodeks karny, Warszawa 1921, s. 516; J. J a m o n t t, E. S. R a p p a p o r t, Kodeks karny z 1932 r. Część szczególna. Komentarz, Warszawa 1932, s. 396; J. Ś l i w o w s k i, Prawo karne, Warszawa 1979, s. 350; S. P i k u l s k i, śycie ludzkie jako przedmiot ochrony karnomaterialnej, ZNASW 1989, nr 54, s. 91; B. M i c h a l s k i, (w:) Kodeks, s. 145. 19 K. B u c h a ł a, AIDS i prawnokarne problemy nieudzielenia pomocy, (w:) AIDS i prawo karne, pod red. A. J. S z w a r c a, Poznań 1996, s. 96. 20 Argumentem tym posługuje się równieŝ A. S p o t o w s k i, Funkcja niebezpieczeństwa w prawie karnym, Warszawa 1990, s. 199. 21 O. G ó r n i o k, (w:) O. G ó r n i o k, S. H o c, S. M. P r z y j e m s k i, Kodeks karny. Komentarz, t. III, Gdańsk 1999, s. 110. 22 Tak teŝ A. S p o t o w s k i, Funkcja..., s. 199 200; t e nŝe, O obowiązku..., s. 190; por. podobnie: M. F i l a r, Lekarskie..., s. 50 51. 23 E. S z w e d e k, Nieudzielenie..., s. 33. 176 i Prawo 5, 2010

Glosa do wyroku SA w Katowicach z dnia 1.II.2008 r. stronie zobowiązanego, który mógłby zasłaniać się swoim przekonaniem o tym, Ŝe pomoc nie była juŝ moŝliwa ze względu na beznadziejność poło- Ŝenia i stanu zagroŝonej osoby 24. NaleŜy jednak zauwaŝyć, iŝ w doktrynie pojawiały się niekiedy głosy negujące dalsze obejmowanie sankcją karną niedopełnienia ogólnoludzkiego obowiązku pomocy wówczas, gdy nie ma szans na uchylenie bądź pomniejszenie zagroŝenia. Pogląd taki prezentował początkowo K. Buchała 25, który ostatecznie przyjął jednak, iŝ obowiązek pomocy istnieje takŝe wówczas, gdy pomoc byłaby przedmiotowo nieaktualna, lub gdy nie byłaby w stanie uratować zagroŝonego 26. Jak się wydaje przychylali się do niego I. Andrejew 27 oraz J. Bafia 28. Zdaniem K. Buchały 29 opowiedział się za nim równieŝ Sąd NajwyŜszy w wyroku z dnia 10 lipca 1957 r., w którym stwierdził, iŝ ówczesny art. 247 k.k. z 1932 r. ma na celu doprowadzenie do uchylenia zagroŝenia i zapobieŝenie skutkowi w postaci dającej się uniknąć śmierci 30. Podobna myśl zawarta została w judykacie SN z dnia 9 marca 1949 r. w którym stwierdzono, iŝ obowiązek pomocy egzystuje tak długo, jak długo istnieją jakiekolwiek widoki uratowania zagroŝonego Ŝycia ludzkiego 31. Wreszcie na gruncie obowiązującego stanu prawnego M. Kliś uznaje, iŝ obowiązek zaktualizowany w art. 162 k.k. polega na zapobieŝeniu skutkowi 32. Odnosząc się do ostatniej części glosowanej tezy, w której stwierdzono, iŝ art. 162 k.k. zobowiązuje do podjęcie wszelkich dostępnych środków mogących uchylić lub choćby pomniejszyć zagroŝenie 33, naleŝy i w tym przypadku przyjąć ją nie bez zastrzeŝeń. Nie wchodząc głębiej w zagadnienie form, jakie moŝe przybrać pomoc oczekiwana na gruncie art. 162 k.k. 34, i skupiając się jedynie za aspekcie pomocy w przypadku sytuacji beznadziejnej, naleŝy przytoczyć stanowisko A. Wąska. Jak trafnie ujmuje to wspomniany autor, art. 162 k.k. Ŝąda udzielenia pomocy skutecznej, zatem zdatnej do odwrócenia zagroŝenia. Gdy taka pomoc nie jest moŝliwa, wy- 24 TamŜe; por. podobnie: wyrok SN z dnia 3 lutego 1986 r., op. cit. 25 K. B u c h a ł a, Niektóre prawno-karne problemy nieudzielenia pomocy przez lekarza w aspekcie postępu w medycynie, Przegl. Lek. 1972, nr 3, s. 381 382. 26 K. B u c h a ł a, Prawo karne materialne, Warszawa 1989, s. 625. 27 I. A n d r e j e w, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1989, s. 394 395. 28 J. B a f i a, Polskie prawo karne, Warszawa 1989, s. 330. 29 K. B u c h a ł a, Niektóre..., s. 382. 30 Sygn. IV K 78/57, PiP 1958, nr 2, s. 361. 31 Sygn. K. 2128/48, DPP 1949, nr 5, s. 60. 32 M. K l iś, Źródła obowiązku gwaranta w polskim prawie karnym, CzPKiNP 1999, nr 2, s. 177. 33 Podobnie SN w powoływanych juŝ wyrokach: z dnia 9 marca 1949 r. i z dnia 15 września 1971 r.; por. podobnie: W. W i t c z a k, Odpowiedzialność karna lekarza za nieudzielenie pomocy w stanach zagroŝenia Ŝycia, (w:) A. Dębiń s k i, A. G r z eśkowiak, K. W i a k (red.), Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci Profesora Adama Strzembosza, Lublin 2002, s. 83. 34 Szerzej na ten temat: J. K u l e s z a, Przestępstwo, s. 179 i n. i Prawo 5, 2010 177

J. Kulesza magane jest udzielenie pomocy częściowo skutecznej, zdolnej choćby zmniejszyć groŝące niebezpieczeństwo. Jeśli i taka pomoc nie moŝe być udzielona, ustawodawca wymaga innej stosownej pomocy świadczącej o respektowaniu najbardziej elementarnych wymogów (...) solidaryzmu społecznego 35, okazania człowiekowi niezbędnego wsparcia 36. Pogląd ten jest powszechnie przyjmowany równieŝ przez innych przedstawicieli doktryny 37. Praktycznie moŝe chodzić choćby o podanie środka łagodzącego ból, przysłowiowej szklanki wody, czy o przykrycie ofiary wypadku drogowego w celu uchronienia jej przed skutkami warunków atmosferycznych 38. W konkretnej sprawie, będącej przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu NajwyŜszego, wskazał on, iŝ JeŜeli ( ) nawet oskarŝona nie mogła córce i noworodkowi udzielić efektywnej i skutecznej pomocy, to asystując córce do chwili przyjazdu pogotowia, mogła w ten sposób okazać jej jednak zwykłe, ludzkie matczyne uczucie 39. Z kolei, w innym judykacie, uznał za naruszenie obowiązku z ówczesnego art. 247 k.k. z 1932 r. zachowanie lekarza, który ograniczył się do pobieŝnego zbadania tętna potrzebującego pomocy i zaordynowania mu zastrzyku środka nasercowego, a następnie pozostawił ofiarę zagroŝenia bez dalszej pomocy w ostatnich chwilach Ŝycia 40. Wreszcie A. Zoll przytacza wyrok Sądu Rejonowego w Tarnowie, który za nieudzielenie pomocy uznał odmowę lekarza udania się do cięŝko poparzonego dziecka, które nie mogło być mu dowiezione, a następnego dnia zmarło. Sąd uznał, Ŝe lekarz popełnił przestępstwo z art. 247 k.k. z 1932 r., zaś nieudzielenie pomocy spowodowało niepotrzebne cierpienia chorego dziecka 41. Rację ma natomiast w pełni Sąd Apelacyjny w Katowicach zauwaŝając, iŝ moŝliwe jest wymaganie od zobowiązanego jedynie dostępnych dla niego środków. Myśl ta wyraŝona została juŝ wcześniej przez Sąd NajwyŜszy w powoływanym juŝ wyroku z dnia 9 marca 1949 r., w którym mowa jest 35 A. Wą s e k, Glosa do wyroku SN z dnia 27 czerwca 1974 r. (Rw 370/74), OSPiKA 1975, nr 7 8, poz. 186, s. 372 373. 36 Ibidem, s. 372. 37 W. W o l t e r, (w:) I. A n d r e j e w, W. Ś w i d a, W. W o l t e r, Kodeks, s. 475; R. G ó r a l, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 2007, s. 287; K. D a s z k i e w i c z, Przestępstwa..., s. 413; A. Z o l l, (w:) Kodeks..., s. 397; A. S p o t o w s k i, Funkcja, s. 200; t e nŝe, O obowiązku..., s. 190; W. K u l e s z a, (w:) W. W a n a t o w s k a, W. K u l e s z a, Odpowiedzialność, s. 11. 37 A. Wą s e k, Glosa..., s. 372. 38 TamŜe. 39 Wyrok SN z dnia 3 lutego 1986 r., op. cit. 40 Powoływany juŝ wyrok SN z dnia 15 marca 1950 r., op. cit., s. 142; aprobująco: K. B u c h a - ł a, Przestępne..., s. 1000 (oceniając jednak sprawę pod kątem prawidłowości wyboru środka, przez co nie pozostawał w sprzeczności ze swoim poglądem, Ŝe brak jest obowiązku pomocy w sytuacji beznadziejnej). 41 Sygn. II K 324/82; podaję za: A. Z o l l, Odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenia w leczeniu, Warszawa 1988, s. 41. 178 i Prawo 5, 2010

Glosa do wyroku SA w Katowicach z dnia 1.II.2008 r. o niepodjęciu dostępnych środków dla przeciwstawienia się niebezpieczeństwu 42. W przeciwnym razie wymagalibyśmy rzeczy niemoŝliwej, karali za zaniechanie pomocy, choć sprawca nie był w stanie spełnić obowiązku, co stanowiłoby oczywiste pogwałcenie podstawowych zasad odpowiedzialności. JeŜeli zobowiązany nie dysponuje środkiem, który najskuteczniej posłu- Ŝyłby do udzielenia pomocy, brak jest po jego stronie w ogóle czynu. Przykładem moŝe być brak w zasięgu zobowiązanego drabiny, która najlepiej posłuŝyłaby do pospieszenia z pomocą osobom znajdującym się w płonącym budynku czy na dachu zalanego domu podczas powodzi 43. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe nie zwalnia go to z obowiązku pospieszenia z pomocą w takiej formie, jaka jest dla niego dostępna. Commentary on the judgment issued by the Court of Appeal in Katowice on 1 February 2008, file no. II AKa 382/07 Abstract In his positive commentary and as far as the liability under Article 162 of the Penal Code is concerned, the author hereof points to the lack of necessity for examining consequences of omission to help, because of a formal nature of the generic type described in that regulation. He further approves the observation that, for the liability itself, it is of no significance whether any possibility existed to avoid danger, since the obligation exists even if a situation of a person at risk is hopeless and help may consists solely in easing that person s suffering. Thus, the obligation under Article 162 exists also where there is no chance whatsoever to stave off the danger. 42 Por. podobnie: SN w wyroku z dnia 27 czerwca 1974 r., op. cit.; B. M i c h a l s k i, (w:) Kodeks..., s. 405 i 407. 43 K. B u c h a ł a, Prawo..., s. 174; w tym duchu por.: K. I n d e c k i, A. L i s z e w s k a, Prawo karne materialne. Nauka o przestępstwie, karze i środkach penalnych, Dom Wydawniczy ABC 2002, s. 112; W. W o l t e r, Nauka..., s. 160; L. K u b i c k i, Przestępstwo popełnione przez zaniechanie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1975, s. 78; K. B u c h a ł a, A. Z o l l, Polskie prawo karne, Warszawa 1997, s. 195; A. Z o l l, (w:) Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, pod red. A. Z o l l a, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2004, s. 31 32. i Prawo 5, 2010 179