GLOSY. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 grudnia 2011 r., sygn. II AKa 229/11

Transkrypt

1 Glosa do wyroku SA w Łodzi z dnia 5.XII.2011 r. GLOSY Jan Kulesza Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 grudnia 2011 r., sygn. II AKa 229/11 Streszczenie Glosa wskazuje na konieczność zwrócenia uwagi na prawidłową ocenę prawnokarną zachowania sprawcy, który umyślnie sprowadza zagroŝenie dla Ŝycia ofiary, poprzez realizację znamion art albo art k.k., a następnie nie udziela jej pomocy. W zaleŝności od sposobu sprowadzenia zagroŝenia (zachowania sprawcy), okoliczności zaniechania pomocy oraz określenia strony podmiotowej przestępstwa moŝliwe jest niekiedy przejście na grunt zabójstwa w zamiarze ewentualnym (art. 148 k.k.). W pozostałych przypadkach prawidłową kwalifikacją jest art albo art k.k., przy czym zaniechanie pomocy (art. 162 k.k.) naleŝy traktować jako współukarany czyn następczy, nie zapominając o jego odrębności jako osobnego czynu, nieudzielenia pomocy. Działanie oskarŝonego polegające na pozostawieniu pokrzywdzonej po pobiciu na podłodze, bez zainteresowania się jej stanem zdrowia i bez podjęcia prób udzielenia pomocy naleŝy ocenić jako kontynuację stworzonej przez oskarŝonego, w następstwie pobicia, sytuacji zagraŝającej Ŝyciu ofiary. W konsekwencji, takie zachowanie, nie stanowi odrębnego przestępstwa, gdyŝ mieści się w ustawowych znamionach przestępstwa z art k.k., a jedynie jest istotną okolicznością obciąŝającą przy wymiarze kary. i Prawo 6,

2 J. Kulesza Jednym z zagadnień rzadko pojawiających się w upublicznianych judykatach zarówno sądów niŝszych instancji, jak i Sądu NajwyŜszego jest kwestia zbiegu przestępstwa nieudzielenia pomocy w niebezpieczeństwie (art. 162 k.k.) z innymi typami rodzajowymi, zwłaszcza przestępstwami przeciwko Ŝyciu i zdrowiu. Jedynie odnośnie do problemu nieudzielenia pomocy przez sprawcę wypadku drogowego, zazwyczaj połączonego z ucieczką z miejsca zdarzenia, dorobek doktryny i judykatury prezentuje się obficie 1. Jako interesujący jawi się zatem glosowany wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, nawiązujący do starszego o przeszło trzydzieści lat wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 18 listopada 1982 r. 2, rozstrzygający problem zbiegu przestępstwa z art k.k. i art. 162 k.k. Przyjęte przez Sąd Apelacyjny w Łodzi rozstrzygnięcie, wykluczające z kwalifikacji art. 162 k.k. w przypadku, w którym sprawcy przypisano umyślne spowodowanie cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu skutkujące objętym nieumyślnością spowodowaniem śmierci ofiary, jawi się jako trafne. Nie moŝna jednak zaakceptować dogmatycznego uzasadnienia owego rozstrzygnięcia, jak równieŝ pozostawić bez komentarza kwestii, która w zaleŝności od realiów konkretnej sprawy moŝe przybierać róŝne konfiguracje, jeśli chodzi o końcową kwalifikację prawną. Sąd uzasadnia bowiem wykluczenie art. 162 k.k. tym, Ŝe zaniechanie pomocy po pobiciu ofiary przez sprawcę nie stanowi odrębnego przestępstwa, gdyŝ mieści się w ustawowych znamionach przestępstwa z art k.k., a jedynie jest istotną okolicznością obciąŝającą przy wymiarze kary. Wydaje się, Ŝe wykluczenie w tym przypadku zastosowania art. 162 k.k. nie moŝe być uzasadniane zawieraniem się zaniechania pomocy w ustawowych znamionach typu ujętego w art k.k., czy raczej typu z 1 art. 156 k.k., jeśli ściśle odnieść się do postaci czynności sprawczych. Chodzi raczej o zastosowanie reguł wyłączania wielości ocen prawnokarnych, wobec czego nie moŝna poprzestać na stwierdzeniu, Ŝe zaniechanie pomocy mieści się w zespole znamion spowodowania cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu ze skutkiem śmiertelnym. W takim wypadku Sąd powinien był wskazać, która, jego zdaniem, postać wyłączania wielości ocen prawnokarnych zachodzi w omawianym przypadku, rozstrzygając najpierw kwestię zacho- 1 Szerzej na ten temat: J. K u l e s z a, Przestępstwo nieudzielenia pomocy w niebezpieczeństwie. Art. 162 k.k. na tle uwag dotyczących 323c niemieckiego kodeksu karnego, Łódź 2008, s ; t e nŝe, Ucieczka sprawcy wypadku drogowego z miejsca zdarzenia a przestępstwo nieudzielenia człowiekowi pomocy w niebezpieczeństwie na gruncie obowiązującego kodeksu karnego, (w:) K. I n d e c k i, S. L e l e n t a l (red.), Aktualne zagadnienia litewskiego i polskiego prawa karnego, Łódź 2007, s ; t e nŝe, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 24 października 2007 r., sygn. IV KK 304/07, OSP 2009, nr 7 8, poz. 74, s Sygn. Rw 989/82, OSNKW 1983, nr 4 5, poz i Prawo 6, 2013

3 Glosa do wyroku SA w Łodzi z dnia 5.XII.2011 r. dzenia jedności bądź wielości czynów w postaci spowodowania cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu skutkującego śmiercią ofiary i zaniechania pomocy. Drugim elementem wzbudzającym sprzeciw jest konstatacja, zgodnie z którą zaniechanie pomocy po pobiciu ofiary moŝe stanowić istotną okoliczność obciąŝającą przy wymiarze kary. Jak się zdaje, zachodzi pewna sprzeczność pomiędzy stwierdzeniem, Ŝe określona okoliczność mieści się w ustawowych znamionach czynu, w związku z czym podlega ocenie jako jego element w zakresie ustawowego i sędziowskiego wymiaru kary i jednocześnie ma podlegać ocenie jako okoliczność zewnętrzna wobec czynu, jak moŝna przypuszczać, jako zachowanie sprawcy po popełnieniu przestępstwa (por. art k.k.). Jak słusznie zauwaŝa K. Buchała, kwestia zbiegu przestępstw stanowi zagadnienie kryminalno-polityczne, a nie logiczne, zatem nie moŝe być rozstrzygana in abstracto, lecz w zaleŝności od oceny konkretnego stanu faktycznego 3. Jeśli zatem, zdaniem Sądu, względy kryminalno-polityczne przemawiają za zaostrzeniem kary ze względu na zaniechanie pomocy ofierze swego czynu przez sprawcę, być moŝe powinien był podąŝyć za kwalifikacją przyjętą przez Sąd Okręgowy. NaleŜy pamiętać, Ŝe w określonych konfiguracjach faktycznych porzucenie ofiary swojego przestępstwa bez udzielenia jej pomocy moŝe być traktowane jako element ciągłości postępowania sprawcy, otwierający moŝliwość postawienia mu zarzutu popełnienia cięŝszego przestępstwa, zabójstwa z zamiarem ewentualnym. Okoliczności porzucenia ofiary swojego czynu mogą zatem prowadzić na grunt umyślnego przestępstwa przeciwko Ŝyciu (art. 148 k.k.), którego pozorny zbieg z art. 162 k.k. wydaje się wówczas nie budzić wątpliwości 4. W glosowanej sprawie porzucenie ofiary czynu sprawcy, który doprowadził do jej śmierci, nie wiązało się ze szczególnymi okolicznościami, w związku z czym przypisano mu odpowiedzialność za nieumyślne sprowadzenie skutku. Inaczej powinno być natomiast wówczas, gdyby sprawca porzucił ofiarę, przykładowo, na mrozie (zwłaszcza, Ŝe zdarzenie miało miejsce w nocy z 12 na 13 grudnia 2010 r.), co otwierałoby moŝliwość postawienia mu zarzutu zabójstwa w zamiarze ewentualnym, nawet, jeśli początkowy zamiar sprawcy, którym kierował się dokonując pobicia, obejmował właśnie jedynie spowodowanie cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu pokrzywdzonej. Ta zmiana kwalifikacji prawnej uzaleŝniona od okoliczności zaniechania pomocy uzmysławia, jak duŝe ma ono znaczenie dla odpowie- 3 K. B u c h a ł a, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 26 września 1972 r., sygn. V KRN 379/72, OSPiKA 1973, nr 12, poz. 253, s Jak pisze A. S p o t o w s k i, nie moŝna nawet traktować identycznie stosunku art. 152 i art k.k. z 1969 r. do art. 164 k.k. z 1969 r., choćby ze względu na odmienny stosunek logiczny zachodzący między tymi przepisami [A. S p o t o w s k i, Pomijalny (pozorny) zbieg przepisów ustawy i przestępstw, Warszawa 1976, s. 203]. 4 Szerzej na ten temat: J. K u l e s z a, Przestępstwo, s i Prawo 6,

4 J. Kulesza dzialności sprawcy, nawet jeśli nie znajduje ona samodzielnego odzwierciedlenia w kwalifikacji prawnej czynu przypisanego sprawcy. W wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 27 kwietnia 1979 r. przyjęto świadomość moŝliwości nastąpienia skutku śmiertelnego i godzenie się nań po stronie sprawcy, który pozostawił nietrzeźwą, częściowo obnaŝoną, nieprzytomną i osłabioną walką z nim ofiarę zgwałcenia na mrozie 5. Natomiast wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 20 listopada 1980 r. zarzut zabójstwa w zamiarze ewentualnym przypisano sprawcy, który najpierw kopał i bił pokrzywdzoną pięściami i drewnianym trzonkiem od szczotki w głowę i jamę brzuszną, a następnie wyniósł do rowu pozostawiając nieprzytomną, cięŝko pobitą, prawie nagą na śniegu 6. W judykatach tych, o ile początkowe zachowanie sprawcy mogło było być jeszcze kwalifikowane jako zmierzające do spowodowania cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu, o tyle późniejsze zachowanie, związane z pozostawieniem w niebezpieczeństwie (judykat pierwszy) bądź dodatkowym wystawieniem na niebezpieczeństwo (judykat drugi), rozpatrywane w kontekście zachowania pierwotnego musiało prowadzić do kwalifikacji z art. 148 k.k., przy zmianie postaci strony podmiotowej na zamiar ewentualny. I w takim kontekście trafna jest glosowana teza Sądu Apelacyjnego w Łodzi, zgodnie z którą pozostawienie ofiary przestępstwa bez udzielenia jej pomocy stanowi kontynuację sytuacji zagraŝającej Ŝyciu ofiary, tyle, Ŝe prowadzi tu do zmiany kwalifikacji na surowszą, opiewająca na zabójstwo w zamiarze ewentualnym. Dlatego trudno zgodzić się z K. Indeckim i A. Liszewską, których zdaniem zaniechanie pomocy przez sprawcę zgwałcenia stanowi współukaraną czynność następczą 7. Biorąc pod uwagę, Ŝe chodzić ma o czyn z art. 162 k.k., z pewnością nie stanowi jej względem art. 197 k.k., przy czym w razie aktualizacji obowiązku, którego niedopełnienie kryminalizowane jest przez ten ostatni przepis, otwiera się kwestia kumulatywnej kwalifikacji art. 197 k.k. i tych typów, które oddadzą uprzednie wobec zaniechania pomocy sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty Ŝycia albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu. Wówczas jednak chodzić będzie o kwe- 5 Sygn. V KR 20/79; podano za: A. L i s o w s k i, Przestępstwa przeciwko Ŝyciu i zdrowiu. Orzecznictwo Sądu NajwyŜszego, Toruń 1994, s. 44. Wcześniej kwalifikację jako zabójstwa w takim przypadku przyjął S. P ł a w s k i, (w:) S. P ł a w s k i, J. Ś l i w o w s k i, Prawo karne. Część szczególna, Toruń 1961, s Sygn. II KR 339/80; podano za: A. L i s o w s k i, Przestępstwa, s. 45. Por. równieŝ inne, liczne judykaty przytoczone przez tego autora, dotyczące takiej samej kwalifikacji. Zob. teŝ: wyrok Sądu NajwyŜszego z dnia 16 sierpnia 1966 r., sygn. II KR 117/66, OSPiKA 1967, nr 5, poz. 119; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 grudnia 2002 r., sygn. II AKa 252/02, KZS 2003, nr 1, poz. 19; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 września 2006 r., sygn. II AKa 224/06, LEX nr K. I n d e c k i, A. L i s z e w s k a, Prawo karne materialne. Nauka o przestępstwie, karze i środkach penalnych, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2002, s i Prawo 6, 2013

5 Glosa do wyroku SA w Łodzi z dnia 5.XII.2011 r. stię zbiegu przede wszystkim innych przestępstw z rozdziału XIX Kodeksu karnego, a nie art. 197 i art. 162 k.k. Z kolei w wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 18 listopada 1980 r. podkreślono, Ŝe pozostawienie cięŝko pobitej ofiary bez najmniejszej próby udzielenia jej pomocy moŝe być równieŝ elementem godzenia się na śmierć pokrzywdzonego. W sprawie tej śmierć nastąpiła w wyniku wstrząsu pourazowego i niewydolności krąŝeniowo-oddechowej, jednak ich przyczyną było, w istocie, zmasakrowanie ofiary przez sprawcę i pozostawienie jej bez pomocy. Sąd wyraźnie odrzucił jako moŝliwą kwalifikację pobicie ze skutkiem śmiertelnym (ówcześnie art k.k. z 1969 r.). W tym przypadku sposób działania sprawcy, wypowiadane przed czynem groźby pozbawienia Ŝycia oraz zachowanie bezpośrednio po zakończeniu czynu przestępnego doprowadziły do prawidłowego zakwalifikowana jako zabójstwa w zamiarze ewentualnym 8. Podobna konfiguracja faktyczna i prawna legła u podstaw wyroku z dnia 22 czerwca 1979 r., w którym Sąd NajwyŜszy uznał, Ŝe Gdyby zamiarem oskarŝonego było tylko pobicie pokrzywdzonej ( ), to nie sięgałby do tak brutalnych i groźnych dla Ŝycia ludzkiego środków przemocy, jakie zaprezentował (wymierzanie ofierze ciosów pięściami «gdzie popadło», kopanie obutymi w buty nogami, uciskanie rękami jej szyi). Jednocześnie Sąd przyjął, Ŝe Obojętność wobec losu zmaltretowanej przez siebie ofiary (zaśnięcie obok dogorywającej na tapczanie, wreszcie oddalenie się z domu, w którym pozostawił zmaltretowane zwłoki w pobliŝu śpiącego dziecka) jest równieŝ elementem godzenia się na śmierć pokrzywdzonej 9. Podobnie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 marca 2004 r. jednym z elementów wskazujących na art. 148 k.k., jako prawidłową kwalifikację pobicia, było zachowanie oskarŝonego i pozostałych sprawców po popełnieniu przestępstwa (pozostawiono pokrzywdzonego własnemu losowi, mimo Ŝe jego wygląd i ilość krwi w miejscu pozostawienia wskazywały na potrzebę natychmiastowego udzielenia mu pomocy lekarskiej) 10. Wreszcie, w wyroku z dnia 30 stycznia 1975 r. Sąd NajwyŜszy orzekł, iŝ choć bezpośrednią przyczyną śmierci było zachłyśnięcie się ofiary własną krwią, to jednak nastąpiło to po biciu, kopaniu i duszeniu ofiary. Jak podniósł Sąd, uwzględniając tylko sposób działania oskarŝonych, stan nietrzeźwości pokrzywdzonego oraz skutki pobicia w postaci stwierdzonych obraŝeń ciała, moŝna by dojść do wniosku, Ŝe oskarŝeni zdawali sobie sprawę z moŝliwości skutku śmiertelnego i jeŝeli nawet wprost go nie pragnęli, to w kaŝdym 8 Sygn. III KR 351/80, OSNKW 1981, nr 6, poz. 31. Aprobująco K. D a s z k i e w i c z, Umieranie człowieka pobitego, Rzeczpospolita 2000, nr 26, s. C3; S. P i k u l s k i, (w:) J. W a r y - l e w s k i (red.), System Prawa Karnego. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, t. 10, Warszawa 2012, s Sygn. III KR 171/79, OSNPG 1980, nr 2, poz Sygn. II AKa 58/04, KZS 2004, nr 9, poz. 52. i Prawo 6,

6 J. Kulesza razie godzili się na jego zaistnienie 11. Jednocześnie pozostawianie przez oskarŝonych ofiary, gdy jeszcze dawała oznaki Ŝycia, nie zostało poczytane za odstąpienie od zamiaru zabójstwa. Mając na uwadze aktualną, często błędną, praktykę wymiaru sprawiedliwości, naleŝy przytoczyć równieŝ tą frazę z wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 30 stycznia 1975 r., w której Sąd trafnie konstatuje, iŝ gdy ciosy (kopanie) zadawane choćby bez uŝywania szczególnie niebezpiecznego narzędzia, ale z duŝą siłą i agresywnością, ponawiane są wielokrotnie i godzą w tak waŝną część ciała, jak głowa, moŝe to stanowić dostateczny dowód działania sprawcy z zamiarem zabójstwa (bezpośrednim lub wynikowym); przedmiotowo bowiem śmierć będzie normalnym skutkiem tego rodzaju działania, podmiotowo zaś kierunkowość czynu jest uzewnętrzniona wielokrotnym powtarzaniem czynności wykonawczych 12. Jak wskazuje A. Marek, nie moŝna zaakceptować rozpowszechnionej praktyki przyjmowania łatwiejszej w punktu widzenia dowodowego kwalifikacji z art k.k. w sytuacji, gdy z okoliczności wynika, Ŝe w grę wchodziło godzenie się sprawcy na śmierć ofiary, zatem zabójstwo w zamiarze ewentualnym 13. Taką konfigurację określił swego czasu obrazowo W. Wolter jako zabicie przez pobicie 14. Odnośnie do strony podmiotowej opisanych powyŝej czynów naleŝy zauwaŝyć, iŝ zamiar ewentualny zabójstwa nie musi istnieć, zanim sprawca wprowadzi ofiarę w stan bezpośredniego zagroŝenia dla jej Ŝycia, czyli zanim przystąpi do realizacji znamion czynności wykonawczej. Zamiar ewentualny zabójstwa moŝe powstać u sprawcy w trakcie realizacji przestępnego planu, opiewającego choćby na pobicie, jak równieŝ po wprowadzeniu ofiary w stan bezpośredniego zagroŝenia jej Ŝycia 15. W przeciwnym razie w wielu z przytoczonych powyŝej przypadkach nie moŝna byłoby przypisać odpowiedzialności za zabójstwo w zamiarze ewentualnym, co byłoby sprzeczne przede wszystkim z opisem strony podmiotowej zachowania sprawcy, dla którego niewystarczające byłoby określenie jako świadomej nieumyślności odnośnie do skutku w postaci śmierci ofiary (a zatem przejście na grunt art i art k.k.). 11 Sygn. II KR 270/74, OSNKW 1975, nr 6, poz. 76; aprobująco K. D a s z k i e w i c z, Przestępstwa przeciwko Ŝyciu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000, s TamŜe. 13 A. M a r e k, Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna, Warszawa 2000, s W. W o l t e r, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 18 listopada 1980 r., sygn. III KRN 351/80), PiP 1982, nr 10, s Tak, jak się zdaje, L. G a r d o c k i, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 16 sierpnia 1966 r., sygn. II KR 117/66, PiP 1968, nr 2, s Odmiennie W. W o l t e r, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 18 listopada 1980 r., sygn. III KR 351/80, PiP 1982, nr 10, s. 146; K. D a s z k i e w i c z, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 16 sierpnia 1966 r., sygn. II KR 117/66, OSPiKA 1967, nr 5, poz. 119, s i Prawo 6, 2013

7 Glosa do wyroku SA w Łodzi z dnia 5.XII.2011 r. Niewątpliwie rozstrzygnięcie kwestii zbiegu art i art. 162 k.k. komplikować moŝe fakt, Ŝe typ z art k.k. jest przestępstwem umyślno-nieumyślnym, zaś typ z art. 162 k.k. przestępstwem umyślnym. Zazwyczaj kwestię zbiegu typu z art. 162 k.k. rozwaŝa się odnośnie do umyślnych albo nieumyślnych typów z rozdziału XIX Kodeksu karnego, a nie typów o mieszanej stronie podmiotowej. Wydaje się jednak, Ŝe rozstrzygający jest w tym wypadku element nastąpienia zaniechania pomocy po umyślnym sprowadzeniu skutku, a nie nieumyślnym spowodowaniu śmierci, naleŝy zatem rozwaŝać zbieg dwóch czynów umyślnych. I tak, w przypadku spowodowania cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu (art k.k.), a następnie zaniechania pomocy ofierze swego czynu, przyjmuje się powszechnie w doktrynie odrębność czynów polegających na spowodowaniu uszczerbku, a następnie zaniechaniu pomocy. Prowadzi to na grunt zbiegu przestępstw, który uznawany jest jednak w tym przypadku za pozorny. Nieudzielenie pomocy traktowane jest bowiem jako współukarany czyn następczy 16. Jak przyjął Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 23 września 1999 r. Pozostawienie przez sprawcę przestępstwa określonego w art pkt 2 k.k. zranionej osoby w połoŝeniu, o którym mowa w art k.k., jest niczym innym jak tylko dalszym utrzymywaniem stworzonej w następstwie zadania obraŝeń ciała sytuacji zagraŝającej Ŝyciu lub zdrowiu pokrzywdzonego, w związku z tym nie stanowi przestępstwa, lecz jedynie okoliczność obciąŝającą przy wymiarze kary 17. Trafnie jednak, w odróŝnieniu od glosowanego orzeczenia, Sąd Apelacyjny w Katowicach dostrzegł w tym przypadku odrębność czynu zaniechania pomocy i rozstrzygnął sporną kwestię na gruncie zbiegu przestępstw, a nie zespołu znamion typu. Przy takim podejściu uprawnione jest równieŝ traktowanie wówczas zaniechania pomocy jako okoliczności obciąŝającej przy wymiarze kary. Natomiast niektórzy przyjmują w omawianej sytuacji pozorny zbieg przepisów, a nie przestępstw 18. A. Bachrach uzasadnia wykluczenie kwalifikacji z art. 162 k.k. faktem, iŝ nie moŝna od sprawcy umyślnego zamachu na cudze Ŝycie i zdrowie wymagać, by spieszył pomocą swej ofierze, wymaga- 16 Por. A. M a r e k, Prawo karne, Warszawa 2007, s. 213; A. M a r e k, P. G e n s i k o w s k i, Konstrukcja czynów współukaranych i jej implikacje praktyczne, Prok. i Pr. 2004, nr 10, s. 14; M. M o z g a w a, (w:) M. M o z g a w a (red.), Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa Kraków 2006, s. 338; R. G ó r a l, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 2002, s. 267; J. B o r k o w s k i, W kwestii odpowiedzialności sprawcy przestępstwa drogowego za nieudzielenie pomocy ofierze wypadku, Probl. Pr. 1977, nr 11, s. 25; M. S z e w c z y k, (w:) K. B u c h a ł a (red.), Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna, Warszawa 1994, s Sygn. II AKa 247/99; podano za: R. A. S t e f ański, Kodeks karny z orzecznictwem i piśmiennictwem, Toruń 2004, s S. Z i m o c h, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 21 września 1967 r., sygn. V KRN 632/67, OSPiKA 1969, poz. 38, s. 81. i Prawo 6,

8 J. Kulesza libyśmy bowiem zachowania z intencją dokładnie przeciwną, aniŝeli przez niego przyjęta. Jest to jednak zasada logiczna, a nie moralna, zatem z punktu widzenia moralnego moŝna jednak wymagać pospieszenia z pomocą ofierze własnego, umyślnego nawet, czynu 19. Na marginesie naleŝy zauwaŝyć, iŝ taką samą konstrukcję dogmatyczną zastosował wcześniej Sąd NajwyŜszy w wyroku z dnia 18 listopada 1982 r. odnośnie do zachowania sprawcy pobicia (art k.k.) 20. Jak wskazuje się zatem w doktrynie, w przypadku następczego zaniechania pomocy ofierze pobicia mamy do czynienia z czynem współukaranym 21. Jednak K. Daszkiewicz sprzeciwia się traktowaniu bójki lub pobicia i zaniechania pomocy jako jednego czynu (czego upatruje w stanowisku Sądu NajwyŜszego), skoro są to dwa odrębne czyny 22, i zdaje się opowiadać za rzeczywistym zbiegiem przestępstw, pisząc w innym miejscu, Ŝe osoba naraŝająca innego na zagroŝenie tym bardziej zobowiązana jest pospieszyć z pomocą temu, kogo wtrąciła w niebezpieczne połoŝenie 23. Wreszcie, M. Tarnawski jednoznacznie opowiada się za przyjmowaniem rzeczywistego zbiegu przestępstw z art i art k.k., argumentując, Ŝe pominięcie w kwalifikacji prawnej zaniechania pomocy nie oddaje naleŝycie stopnia społecznej szkodliwości całego zdarzenia przestępczego polegającego na pobiciu i nieudzieleniu pomocy osobie znajdującej się w połoŝeniu groŝącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty Ŝycia albo cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu 24. Pamiętać jednak naleŝy, iŝ o ile typ z art k.k. wymaga nastąpienia skutku w postaci cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu ofiary, o tyle czyn uję- 19 A. B a c h r a c h, Ryzyko i nieostroŝność w komunikacji drogowej a oceny prawnokarne, Ossolineum 1965, s. 270; t e nŝe, Przestępstwa i wykroczenia drogowe w prawie polskim, Warszawa 1980, s. 385; t e nŝe, Glosa do postanowienia Sądu NajwyŜszego z dnia 27 sierpnia 1968 r., sygn. Rw 948/68, PiP 1969, nr 10, s. 707; por. podobnie: Z. S o b o - l e w s k i, Obowiązek sprawcy przestępstwa udzielenia pomocy ofierze jego czynu, Ann. UMCS, Sectio G 1967, vol. XIV, 9, s Sygn. Rw 989/82, OSNKW 1983, nr 4 5, poz A. M a r e k, P. G e n s i k o w s k i, Konstrukcja, s. 14; A. M a r e k, Prawo, s. 213; L. G a r d o c k i, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 153; Z. Ć w ią k a l s k i, A. Z o l l, Przegląd orzecznictwa Sądu NajwyŜszego z zakresu części ogólnej kodeksu karnego (za rok 1983), NP 1984, nr 6, s. 84; R. A. S t e f ański, Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 2008, s. 223; A. G r z eśkowi a k (red.), Prawo karne, Warszawa 2007, s. 148; in generali odnośnie do umyślnego sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty Ŝycia lub cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu i zaniechania pomocy równieŝ A. Z o l l, (w:) A. Z o l l (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II, Warszawa 2008, s. 361; por. podobnie: M. S z e w c z y k, (w:) Komentarz, s K. D a s z k i e w i c z, Przestępstwa, s K. D a s z k i e w i c z, Glosa, s M. T a r n a w s k i, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 18 listopada 1982 r., sygn. RW 989/82, WPP 1984, nr 3, s i Prawo 6, 2013

9 Glosa do wyroku SA w Łodzi z dnia 5.XII.2011 r. ty w art k.k. obejmuje jedynie stworzenie zagroŝenia dla Ŝycia lub zdrowia ofiary w stopniu ujętym w znamionach tego typu rodzajowego. NaleŜy na koniec zauwaŝyć, iŝ błędna była pojawiająca się niekiedy w doktrynie i orzecznictwie tendencja, która wykluczała jednoczesną kwalifikację z art. 162 k.k. i art. 148, art. 156 czy art. 158 k.k. z powołaniem na załoŝenie, zgodnie z którym podmiotem przestępstwa nieudzielenia pomocy nie moŝe być ten, kto własnym działaniem sprowadza zagroŝenie opisane w tym przepisie. Zakładano jednak w takim wypadku postawienie dalej idącego zarzutu, w którym zawierać miało się równieŝ zaniechanie pomocy 25. Podsumowując powyŝsze rozwaŝania, naleŝy przyjąć, Ŝe w przypadku nieudzielenia pomocy ofierze pobicia, przybierającego postać cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu, które następnie prowadzi do jej śmierci, naleŝy przede wszystkim rozwaŝyć moŝliwość postawienia zarzutu zabójstwa, jeśli nie w zamiarze bezpośrednim, to ewentualnym. Na moŝliwość zastosowania takiej kwalifikacji mogą wskazywać okoliczności zaniechania pomocy, implikujące przewidywanie moŝliwości nastąpienia skutku śmiertelnego i godzenie się nań przez sprawcę. MoŜe równieŝ o takiej kwalifikacji przesądzić sposób spowodowania uszczerbku na zdrowiu, wskazujący na zamiar jego spowodowania i przynajmniej godzenie się na śmierć ofiary. Jeśli jednak niemoŝliwe jest przypisanie sprawcy choćby zamiaru ewentualnego spowodowania śmierci, konieczne staje się przejście na typy kwalifikowane przez nieumyślne sprowadzenie śmierci pokrzywdzonego (art i art k.k.). Zaniechanie pomocy stanowi w takim przypadku odrębny czyn oraz odrębne przestępstwo, pozostające z powołanymi typami rodzajowymi w zbiegu pozornym. Rację ma K. Buchała, przyjmując, iŝ Zwiększony ładunek społecznego niebezpieczeństwa, jaki wynika z nieudzielenia pomocy, którego następstwem jest śmierć, jest bowiem wkalkulowany w typy przestępstwa z art. 148 i art. 157 (k.k. z 1969 r. przyp. aut.), a w razie braku śmierci zwiększa społeczne niebezpieczeństwo czynu głównego i moŝe znaleźć w zupełności uwzględnienie w ramach współukaranego przestępstwa. Za tym rozwiązaniem przemawia okoliczność, Ŝe sprawca narusza wtedy tylko jedną normę prawa karnego i jedną wartość społeczną (dobro prawne) Tak H. P o p ł a w s k i, (w:) O. G ó r n i o k, S. L e l e n t a l, H. P o p ł a w s k i, Prawo karne. Część szczególna I, Gdańsk 1975, s Szerzej na ten temat J. K u l e s z a, Przestępstwo, s K. B u c h a ł a, Prawo karne materialne, Warszawa 1989, s i Prawo 6,

10 J. Kulesza Commentary to the judgment issued by the Court of Appeal in Łódź on 5 December 2011, file ref. no. II AKa 229/11 Abstract This commentary highlights the need for correct legal and penal evaluation of behaviour of a perpetrator who intentionally exposes a victim to a life threatening situation described in Article 156, 1 or Article 158, 1 of Penal Code, and subsequently fails to render aid to such victim. Depending on the method for causing a life threatening situation (perpetrator s behaviour), circumstances accompanying the perpetrator s failure to render aid, and subjective aspect of the crime, it is sometimes possible for the act to qualify as murder on the basis of indirect intention (Article 148 of the Penal Code). In other cases, the behaviour should be classified under Article 156, 3 or Article 158, 3 of the Penal Code, provided, however, that the failure to render aid (Article 162 of the Penal Code) should be deemed to be a subsequent lesser included offence although still constituting a separate offence of failure to render aid. 178 i Prawo 6, 2013