Szata roślinna rezerwatu Czerwony Krzyż i jej zagrożenia

Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (6): 15 28, 2007. MAREK TADEUSZ CIOSEK, MICHAŁ FALKOWSKI, JANUSZ KRECHOWSKI Zakład Botaniki Akademii Podlaskiej w Siedlcach 08-110 Siedlce, ul. B. Prusa 12 e-mail: marekc@ap.siedlce.pl, krechow@op.pl, mfzuraw@wp.pl Szata roślinna rezerwatu Czerwony Krzyż i jej zagrożenia Wstęp Rezerwat Przyrody Czerwony Krzyż został utworzony w celu ochrony borealnego storczyka tajęży jednostronnej Goodyera repens (L.) R. Br. (Zarządzenie 1990). Rozmieszczenie tajęży w Polsce w dużym stopniu pokrywa się ze zwartym zasięgiem świerka. Na terenie niżu środkowo-wschodniej Polski storczyk ten występuje na pojedynczych, izolowanych stanowiskach. Populacja w rezerwacie Czerwony Krzyż jest jedną z 2 znanych na Nizinie Środkowomazowieckiej (Ciosek 1985, 1986, Ciosek i in. 1995). Wcześniej stanowisko tajęży jednostronnej z okolic Malamowki podawał Karczmarz (1973). W całym województwie mazowieckim odnotowano zaledwie 12 stanowisk G. repens, z czego 6 znajduje się na terenie Puszczy Białej (Ciosek, Bzdon 2001). Storczyk ten preferuje miejsca umiarkowanie wilgotne, wykazuje dużą tolerancję ekologiczną względem warunków troficznych. Jest bardzo wrażliwy na brak światła przy silnym zacienieniu może przejść do życia pod powierzchnią ziemi i saprotroficznego sposobu odżywiania się nawet na okres kilku lat, aby przy poprawie warunków świetlnych znów pojawić się na powierzchni. To specyficzne zachowanie gatunku związane z okresowym brakiem części nadziemnych może stwarzać pro- 15

blemy przy monitorowaniu jego stanowisk i powodować mylne wyciąganie wniosków co do ich zaniku. Celem pracy jest przedstawienie charakterystyki szaty roślinnej rezerwatu Czerwony Krzyż, próba oceny zmian, które nastąpiły we florze w ciągu ostatnich 20 lat oraz określenie niezbędnych zabiegów ochronnych. 16 Ogólna charakterystyka rezerwatu Rezerwat Czerwony Krzyż położony jest na terenie gminy Maciejowice (powiat Garwolin, woj. mazowieckie), około 2 km na południe od wsi Lipniki (51 46 48 N, 21 31 45 E), w obrębie Nadwiślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obejmuje oddziały 103 i 104 Uroczyska Podzamcze, Nadleśnictwa Garwolin (powierzchnia 56,33 ha) (ryc. 1). W regionalizacji fizyczno-geograficznej Kondrackiego (2001) teren rezerwatu leży w obrębie mezoregionu Dolina Środkowej Wisły, makroregionu Nizina Środkowomazowiecka. W podziale geobotanicznym Szafera (1977) obszar ten wchodzi w skład Okręgu Łukowsko-Siedleckiego, będącego częścią Krainy Mazowieckiej. Rzeźba terenu została ukształtowana w trakcie zlodowacenia środkowopolskiego stadiału Warty i późniejszych procesów denudacyjnych (Mojski 1972). Obszar rezerwatu leży w strefie morenowej, a stosunkowo duże różnice wysokości względnych zwiększają jego wartość krajobrazową. Najwyżej wyniesiony fragment rezerwatu (141 m n.p.m) znajduje się w jego południowo-zachodniej części, w wydzieleniu 104a. Najniższy jego fragment to północna część wydzielenia 103a. Na terenie rezerwatu przeważają gleby bielicoziemne: bielicowe właściwe i rdzawe właściwe. Gleby brunatne właściwe, zaliczane do gleb brunatnoziemnych spotyka się w środkowej części oddziału 104 oraz południowej części oddziału 103. Metodyka Badania terenowe prowadzono w latach 2003 2006. Wykonano zdjęcia fitosocjologiczne metodą Braun Blanqueta oraz spisy florystyczne. Charakterystyka flory obejmowała przynależność gatunków do grup historyczno-geograficznych (Zając

54 50 c b a 16 24 f d 103 g a b 104 c h 1 d 2 3 4 5 6 0 100 200 m 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Ryc. 1. Rozmieszczenie chronionych i zagrożonych roślin naczyniowych rezerwatu Czerwony Krzyż. 1 Goodyera repens, 2 Polypodium vulgare, 3 Lycopodium annotinum, 4 L. clavatum, 5 Ledum palustre, 6 Hepatica nobilis, 7 Chimaphila umbellata, 8 Lilium martagon, 9 Melittis melissophyllum, 10 Platanthera bifolia, 11 Hierochloë australis, 12 Carex pilosa, 13 Gymnocarpium dryopteris, 14 Dryopteris dilatata, 15 Pulmonaria angustifolia. Fig. 1. Occurrence of protected and threatened species in the Czerwony Krzyż reserve: 1 15 latin names as above. 17

E.U., Zając A. 1975, Zając 1979, Mirek 1981, Zając i in. 1998) i fitosocjologicznych (Matuszkiewicz 2006) oraz status ochrony prawnej (Rozporządzenie 2004). Uzyskane wyniki badań porównano z danymi pochodzącymi z dokumentacji przyrodniczej rezerwatu (Ciosek 1986). W pracy wykorzystano też materiały z projektu planu ochrony rezerwatu (Falkowski i in. 2005). Nomenklaturę gatunków podano za Mirkiem i in. (2002), przynależność syntaksonomiczną oraz nazewnictwo jednostek fitosocjologicznych za Matuszkiewiczem (2006). 18 Zbiorowiska roślinne Występujący w rezerwacie grąd typowy Tilio-Carpinetum typicum oraz bory i bory mieszane ze związku Dicrano-Pinion (Peucedano-Pinetum, Molinio caeruleae-pinetum i Querco roboris-pinetum) to zbiorowiska roślinne typowe dla Niziny Mazowieckiej. Interesująca przyrodniczo jest obecność w rezerwacie kontynentalnego boru świeżego Peucedano-Pinetum, charakterystycznego dla Polski północno wschodniej. Jego zwarty zasięg kończy się na linii Bugu (Matuszkiewicz 2005). Większość drzewostanów na terenie rezerwatu Czerwony Krzyż należy do V klasy wieku. Tylko w oddziale 103c występują drzewostany młodsze, zaliczane do II klasy wieku. Przeciętna zasobność drzewostanu rezerwatu wynosi 384,9 m 3 /ha, wahając się od 145 m 3 /ha w oddziale 103c do 480 m 3 /ha w oddziałach 104 c, d. Charakterystyka zbiorowisk roślinnych stwierdzonych na terenie rezerwatu przedstawia się następująco: Subkontynentalny bór sosnowy świeży Peucedano-Pinetum W. Mat. (1962) 1973. Zbiorowisko to wykształca się na ubogim, piaszczystym podłożu z niskim poziomem wód gruntowych. Występuje głównie w północnej części rezerwatu (wydzielenie 103a). W warstwie drzew (zwarcie 50 70%) dominuje sosna zwyczajna Pinus sylvestris z domieszką brzozy brodawkowatej Betula pendula, niekiedy świerka Picea abies. Obecność sosny w każdej warstwie zbiorowiska wskazuje na naturalność i zgodność zespołu z siedliskiem. Warstwa krzewów o zróżnicowanym zwarciu (30 80%) złożona jest głównie z kruszyny Frangula alnus i dębu szypułkowego Quercus robur. Ze znacznie mniejszym pokryciem występuje w niej jałowiec pospolity Juniperus

communis, jarząb pospolity Sorbus aucuparia, osika Populus tremula, czeremcha amerykańska Padus serotina oraz podrost sosny i brzozy brodawkowatej. W warstwie runa o charakterze krzewinkowym (zwarcie 70 100%) występują gatunki charakterystyczne klasy Vaccinio-Piceetea, jak: borówka czarna Vaccinium myrtillus (pokrycie 3 5 w skali Braun Blanqueta), której towarzyszą siódmaczek leśny Trientalis europaea, borówka brusznica Vaccinium vitis-idea, pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense oraz siewki Pinus sylvestris. Z gatunków wyróżniających zespół spotykamy: kokoryczkę wonną Polygonatum odoratum, konwalię majową Convallaria majalis, pajęcznicę gałęzistą Anthericum ramosum, nawłoć pospolitą Solidago virgaurea i gorysz pagórkowy Peucedanum oreoselinum. W składzie florystycznym pojawiają się gatunki wrzosowisk z klasy Nardo- -Callunetea, jak: wrzos zwyczajny Calluna vulgaris, jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella i widłak goździsty Lycopodium clavatum. Z gatunków towarzyszących z największą stałością i pokryciem występują: kosmatka owłosiona Luzula pilosa, kostrzewa owcza Festuca ovina, szczaw polny Rumex acetosella oraz siewki Quercus robur, Sorbus aucuparia, Frangula alnus. W niektórych płatach również konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium i orlica pospolita Pteridium aquilinum. W warstwie mchów, która osiąga zwarcie 80 100% występują: rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, gajnik lśniący Hylocomium splendens, piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis i widłoząb falisty Dicranum undulatum. Bór sosnowy wilgotny Molinio caeruleae-pinetum W. Mat. et J. Mat. 1973. Zespół ten zajmuje ubogie, piaszczyste siedliska ze stosunkowo wysokim, zmiennym poziomem wód gruntowych. Na terenie rezerwatu jest spotykany w nieckach i zagłębieniach terenu w oddziale 103. Drzewostan (zwarcie 50 60%) tworzy przede wszystkim sosna zwyczajna z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej (zwarcie 1), niekiedy brzozy omszonej i świerka. Warstwa krzewów o zwarciu 40 50% składa się z kruszyny pospolitej, dębu szypułkowego i jarzębu pospolitego. Z mniejszym pokryciem występuje w niej jałowiec pospolity, topola osika oraz podrost sosny i brzozy brodawkowatej. W warstwie ziół o charakterze krzewinkowo-trawiastym przeważają gatunki charakterystyczne klasy Vaccinio-Piceetea: borówka 19

czarna Vaccinium myrtillus (pokrycie 4 5), siódmaczek leśny Trientalis europaea, pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense i Pinus sylvestris. Rzadziej, lub z mniejszym pokryciem (maksymalnie 1), występuje borówka brusznica Vaccinium vitis-idea i widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum. Z gatunków charakterystycznych i wyróżniających zespół spotykamy trzęślicę modrą Molinia caerulea (pokrycie 2 3), bagno zwyczajne Ledum palustre oraz borówkę bagienną Vaccinium uliginosum. Z gatunków towarzyszących z większą stałością występują jedynie: konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium i orlica pospolita Pteridium aquilinum. W warstwie mchów (zwarcie 90 100%) występują: rokietnik pospolity Pleurozium schreberi (4 5), płonnik strojny Polytrichum attenuatum, piórosz pierzasty Ptilium crista- -castrensis, torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum i widłoząb falisty Dicranum undulatum. Kontynentalny bór mieszany Querco roboris-pinetum (W. Mat. 1981) J. Mat. 1988. Bory mieszane Querco roboris-pinetum to umiarkowanie widne zbiorowiska leśne z jedno- lub rzadziej dwuwarstwowym drzewostanem, spotykane na terenie rezerwatu w oddziale 104a, c. Dominuje w nim starodrzew sosny zwyczajnej Pinus sylvestris (V klasa wieku) oraz dąb szypułkowy Quercus robur. Brzoza brodawkowana Betula pendula oraz świerk Picea abies stanowią tylko niewielką domieszkę. Przeciętne zwarcie koron wynosi 60 70%. Warstwa podszytu jest dobrze wykształcona. W jej skład oprócz podrostu drzew (stały udział dębu) wchodzą: kruszyna pospolita Frangula alnus, leszczyna Corylus avellana, jałowiec Juniperus communis i jarząb pospolity Sorbus aucuparia. Zwarcie warstwy krzewów waha się w granicach 40 70%. W skład bujnie rozwiniętego runa o zwarciu 70 100% wchodzą zarówno gatunki charakterystyczne dla borów z klasy Vaccinio-Piceetea (stały udział borówki czarnej Vaccinium myrtillus, siódmaczka leśnego Trientalis europaea, pszeńca zwyczajnego Melampyrum pratense,), jak i lasów liściastych z klasy Querco-Fagetea. Spośród nich największą stałością charakteryzują się: zawilec gajowy Anemone nemorosa, fiołek leśny Viola reichenbachiana, gajowiec żółty Galeobdolon luteum, gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, perłówka zwisła Melica nutans i nerecznica samcza Dryopteris filix-mas. Również gatunki to- 20

warzyszące, m.in. konwalijka dwulistna Maianthemum biforium, kokoryczka wonna Polygonatum odoratum, konwalia majowa Convallaria majalis, orlica pospolita Pteridium aquilinum, możylinek trójnerwowy Moehringia trinervia, szczawik zajęczy Oxalis acetosella zaznaczają wyraźnie swój udział w fizjonomii zbiorowiska. Warstwa mszysta jest dość słabo rozwinięta i jej zwarcie nie przekracza 40 %. Tworzą ją m.in.: rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, płonnik włosisty Polytrichum piliferum, rokiet cyprysowaty Hypnum cupressiforme i widłoząb miotłowy Dicranum scoparium. Subkontynentalny grąd typowy Tilio-Carpinetum typicum Tracz. 1962. Jest to siedlisko przyrodnicze objęte ochroną zarówno w kraju (Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 14 sierpnia 2001 r.) jak i w całej Unii Europejskiej, zgodnie z Dyrektywą Siedliskową (oznaczenie kodowe 9170). Grądy spotyka się na terenie rezerwatu w postaci płatów (m.in. w wydzieleniach 103f oraz 104d) o niewielkim stopniu degeneracji (pinetyzacja). Jednak dominacja gatunków z klasy Querco-Fagetea w runie, znaczne ilości siewek graba i lipy drobnolistnej oraz obecność gatunków charakterystycznych pozwalają na prawidłową identyfikację zbiorowiska. Drzewostan o zwarciu 80 90% jest wielopiętrowy. Jego wyższa warstwa składa się z sosny Pinus sylvestris (zwarcie 2 3), w domieszce występuje lipa Tilia cordata, czasami brzoza brodawkowata Betula pendula. W warstwie niższej drzewostanu niepodzielnie panuje grab Carpinus betulus, powodując znaczne ocienienie dna lasu. Obecność w warstwie krzewów bujnego podrostu graba, leszczyny Corylus avellana oraz lipy Tilia cordata potwierdza zdolności regeneracyjne zbiorowiska grądowego. Runo osiąga zwarcie 50 80%. Z grupy gatunków charakterystycznych dla klasy Querco-Fagetea i związku Fagetalia sylvaticae z dużą stałością występują: zawilec gajowy Anemone nemorosa, turzyca palczasta Carex digitata, perłówka zwisła Melisa nutans, fiołek leśny Viola reichenbachiana, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria. Spośród gatunków charakterystycznych dla grądów odnotowano obecność gwiazdnicy wielkokwiatowej Stellaria holostea i przylaszczki pospolitej Hepatica nobilis. Z towarzyszących gatunków leśnych największy udział w budowie płatów opisywanego zbiorowiska mają: szczawik zajęczy Oxalis acetosella i konwalijka 21

dwulistna Maianthemum bifolium. Ponadto z większą stałością i pokryciem odnotowano takie gatunki jak: kosmatka owłosiona Luzula pilosa, bluszczyk kurdybanek, Glechoma hederacea, nerecznica krótkoostna Dryopteris carthusiana, możylinek trójnerwowy Moehringia trinervia, sałatnik leśny Mycelis muralis, przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys i wietlica samcza Athyrium filix-femina. Warstwa mszysta jest słabo rozwinięta, a jej zwarcie nie przekracza 10%. Budują ją głównie żurawiec falisty Atrichum undulatum i merzyk pokrewny Mnium affine. 22 Flora naczyniowa Na terenie rezerwatu w latach 2003 2006 stwierdzono obecność 196 gatunków roślin naczyniowych, należących do 55 rodzin i 135 rodzajów. Najliczniej reprezentowane były trawy Poaceae (18 gatunków), złożone Asteraceae (17 gatunków) i wargowe Lamiaceae (11 gatunków). W rezerwacie występuje 10 paprotników, 4 przedstawicieli nagozalążkowych oraz 182 okrytozalążkowych, w tym 142 rośliny dwuliścienne i 40 jednoliściennych. W podziale na formy trwałości dominują byliny (131 gatunków). Zanotowano obecność 34 przedstawicieli drzew i krzewów, 11 gatunków krzewinek oraz 19 roślin jednorocznych i dwuletnich. Dominującą grupą są rośliny zbiorowisk leśnych, stanowiące 58,2 % flory (114 gatunków). Znaczny udział w składzie florystycznym rezerwatu mają rośliny muraw piaskowych i kserotermicznych (11,7 %) oraz gatunki łąkowe (9,2%). Wśród gatunków obcego pochodzenia (5,6% flory) stwierdzono 2 archeofity (chwastnica jednostronna Echinochloa crus-gali i tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris) oraz 9 kenofitów (szczawik żółty Oxalis stricta, przymiotno kanadyjskie Conyza canadensis, niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, żółtlica owłosiona Galinsoga ciliata, nawłoć kanadyjska Solidago canadensis, nawłoć późna Solidago gigantea, dąb czerwony Quercus rubra, czeremcha amerykańska Padus serotina, sosna Banksa Pinus banksiana). Większość gatunków obcego pochodzenia (czeremcha amerykańska, dąb czerwony, sosna Banksa) występuje jedynie wzdłuż linii oddziałowych, nie stanowiąc zagrożenia dla flory rezerwatu. Wskazane byłoby jednakże usunięcie ich z terenu rezerwatu.

W granicach rezerwatu zaobserwowano 14 gatunków objętych ochroną prawną w tym: 10 ochroną ścisłą i 4 ochroną częściową (tab. 1). Ponadto odnotowano obecność 4 gatunków uznanych za zagrożone na Nizinie Południowopodlaskiej (Głowacki i in. 2003). Położenie stanowisk gatunków chronionych (poza częstymi w rezerwacie kaliną koralową, kruszyną pospolitą i konwalią majową) oraz gatunków rzadkich przedstawiono na ryc. 1. Zmiany we florze W okresie badań nie zanotowano oznak zmniejszania się walorów przyrodniczych rezerwatu Czerwony Krzyż. Tajęża jednostronna występuje w rezerwacie w postaci 4 płatów po kilkanaście kilkadziesiąt okazów w każdym. Nie stwierdzono większych zmian w liczebności populacji oraz powierzchni stanowisk, choć bywają lata, w których G. repens nie wykształca organów nadziemnych (np. 2005 r.). Szata roślinna rezerwatu nadal odznacza się dużą naturalnością. Świadczy o tym struktura i skład zbiorowisk roślinnych oraz niewielki udział antropofitów. Liczba gatunków obcego pochodzenia zwiększyła się zaledwie o 6 na przestrzeni ostatnich 20 lat (Ciosek 1986). Świadczy to o bardzo powolnym procesie synantropizacji rezerwatu i ma niewątpliwy związek z oddaleniem terenu rezerwatu od osiedli ludzkich i uczęszczanych dróg leśnych. Nie zanotowano również ubożenia składu gatunkowego rezerwatu. Przeciwnie, w trakcie obecnych badań stwierdzono występowanie 54 gatunków nie podawanych wcześniej. Znaczna ich część to rośliny charakterystyczne dla lasów liściastych, m.in.: Lilium martagon, Rumex sanguineus, Galium vernum, Galium schultesii, Gagea lutea, Brachypodium sylvaticum, Paris quadrifolia, Polygonatum multiflorum, Melampyrum nemorosum, Galeobdolon luteum, czy Melittis melissophyllum. Znaczny wzrost liczby gatunków (o 38%) jest związany z procesem regeneracji zbiorowisk grądowych, obserwowanym w znacznej części rezerwatu. Ochrona wartości przyrodniczych rezerwatu Od chwili powołania szata roślinna rezerwatu, w tym tajęża jednostronna Goodyera repens, chronione były w sposób bier- 23

Tabela 1. Chronione i zagrożone gatunki roślin na terenie rezerwatu Czerwony Krzyż: ochrona ścisła, ochrona częściowa, gatunek zagrożony na Nizinie Południowopodlaskiej (Głowacki i in. 2003). Table 1. Protected and threatened plant species in the Czerwony Krzyż nature reserve: strictly protected, partly protected, regarded as threatened in the Nizina Południowopodlaska Lowland (Głowacki et al. 2003). Gatunek Species Status Species category Stanowiska Localities Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum Widłak goździsty Lycopodium clavatum Nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata Cienistka trójkątna Gymnocarpium dryopteris Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis Pomocnik baldaszkowaty Chimaphila umbellata duży płat w borze trzęślicowym (103a) kilka małych płatów (103b, d, g) (DD) kilka płatów (103a, d, 104d) (LR) 3 płaty (104c, d) kilka kęp w borze świeżym (103a) w płacie grądu (104c, d, 103f) jedno stanowisko (104a); wcześniej nie podawany 24

Bagno zwyczajne Ledum palustre Kruszyna pospolita Frangula alnus Miodunka wąskolistna Pulmonaria angustifolia Miodownik melisowaty Melittis melissophyllum Kalina koralowa Viburnum opulus Turzyca orzęsiona Carex pilosa Turówka leśna Hierochloë australis Konwalia majowa Convallaria majalis Lilia złotogłów Lilium martagon Tajęża jednostronna Goodyera repens Podkolan biały Platanthera bifolia w borze trzęślicowym (103g) często w warstwie podszytu (VU) kilka okazów (104c) w płatach grądu (103c i 104c); wcześniej nie podawany sporadycznie (103c) (VU) nielicznie (103c) niewielkie kępy (103c) często, w dużych ilościach w borach mieszanych i świeżych (szczególnie w wydzieleniach 103f i 104a) w dużych ilościach w wydzieleniu 103c, ponadto w 103b, d i 104a, c, d (wcześniej nie podawana) cztery kępy po kilkanaście kilkadziesiąt osobników w borze sosnowym (103a, 104b) kilkanaście okazów (103c, 104c) 25

ny. Skuteczność tej formy w przeszłości należy uznać za wystarczającą, jednakże w dalszej strategii ochronnej teren ten należy zakwalifikować do objęcia ochroną czynną, polegającą na okresowym przerzedzaniu (prześwietlaniu) warstwy krzewów i drzewostanu wokół stanowisk tajęży ze względu na jej wrażliwość na zacienienie. Trzeba brać pod uwagę również możliwość przypadkowego zniszczenia populacji podczas zabiegów gospodarczych. W związku z tym zabiegi związane z gospodarką leśną na obszarze wydzieleń, w których gatunek jest obecny, powinny być prowadzone tylko w okresie zimowym, przy stałej pokrywie śnieżnej. Wskazany jest monitoring populacji tajęży jednostronnej raz na 3 lata, w okresie kwitnienia gatunku (lipiec sierpień). Wszelkie badania naukowe i monitoring środowiska przyrodniczego rezerwatu powinny być konsultowane z wojewódzkim konserwatorem przyrody. Obszar rezerwatu nie podlega w chwili obecnej zagrożeniom zewnętrznym na tyle istotnym, aby mogły zagrozić jego celom ochronnym. Za potencjalnie najbardziej niebezpieczne należy uznać wszelkie działania mogące przyczynić się do zmiany poziomu wód gruntowych na terenach przyległych do rezerwatu. Teren rezerwatu nie podlega też intensywnej ekspansji obcych i inwazyjnych gatunków roślin. Do istotnych zagrożeń należy zaliczyć zagrożenia wewnętrzne. W niektórych fragmentach rezerwatu (wydzielenia 103f, 104d) obserwuje się bardzo intensywną regenerację graba, co powoduje zacienienie dna lasu, a przez to zubożenie gatunkowe warstwy runa. Jednocześnie należy unikać dalszego nasadzania sosny na siedliskach grądowych, ponieważ skład gatunkowy drzewostanu powinien być adekwatny do siedlisk występujących w rezerwacie. Ponadto, dla zachowania naturalności składu gatunkowego zbiorowisk należy systematycznie usuwać sosnę Banksa i dąb czerwony z obszaru rezerwatu oraz zapobiegać ewentualnej ekspansji czeremchy amerykańskiej. 26

SUMMARY Ciosek M.T., Falkowski M., Krechowski J. Vegetation of the Czerwony Krzyż nature reserve (Central Poland). Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (6): 15 28, 2007. A floristic survey was carried out in 2003 2006 to estimate the present state of vegetation of the Czerwony Krzyż nature reserve established in 1990 to protect small population of Goodyera repens (L.) R. Br., an orchid species very rare in the Mazowsze Prowince. The following forest associations were found within the reserve: Tilio- Carpinetum typicum, Peucedano-Pinetum, Molinio caeruleae-pinetum and Querco roboris-pinetum. A total of 196 vascular plant species belonging to 55 families and 135 genera were recorded. The flora is composed mainly of woodland species (114 species, 58,2%). Only 11 (5,6%) non-native species were found. Worth of note is the occurrence of 14 legally protected species (Lycopodium annotinum, L. clavatum, Polypodium vulgare, Hepatica nobilis, Chimaphilla umbellata, Ledum palustre, Frangula alnus, Melittis melissophyllum, Viburnum opulus, Hierochloë australis, Convallaria majalis, Lilium martagon, Goodyera repens, Platanthera bifolia) as well as four regionally threatened plants (Dryopteris dilatata, Gymnocarpium dryopteris, Pulmonaria angustifolia, Carex pilosa). The results of investigations confirmed good condition of plant associations. However, special measures to improve light conditions under tree canopy, i.e. removing some trees and bushes, may be needed at the sites of G. repens. PIŚMIENNICTWO Ciosek M.T. 1985. Materiały do flory Podlasia i Mazowsza. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach, 4. Ciosek M. 1986. Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu Lipniki. Urząd Woj. w Siedlcach (msc.). Ciosek M., Kot H., Kaszuba Z. 1995. Rezerwaty Przyrody. Czerwony Krzyż. W: Kot H. (red.). Przyroda Województwa Siedleckiego. Siedlce. 27

Ciosek M.T., Bzdon G. 2001. Tajęża jednostronna Goodyera repens w parkach krajobrazowych i rezerwatach przyrody w środkowowschodniej Polsce. Chrońmy Przyr. Ojcz. 57, 4: 99 103. Falkowski M., Górski P., Kajzer K., Bistuła-Prószyński G, Woźniak A. 2005. Projekt planu ochrony rezerwatu przyrody Czerwony Krzyż. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa (msc.). Głowacki Z., Falkowski M., Krechowski J., Marciniuk J., Marciniuk P., Nowicka-Falkowska K., Wierzba M. 2003. Czerwona lista roślin naczyniowych Niziny Południowopodlaskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 59, 2: 5 41. Karczmarz K. 1973. Notatki florystyczne z województwa białostockiego i warszawskiego. Fragm. Flor. Geobot. 19, 4: 379 382. Kondracki J. 2001. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Matuszkiewicz J.M. 2005. Zespoły leśne Polski. PWN, Warszawa. Matuszkiewicz W. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa. Mirek Z. 1981. Problemy klasyfikacji roślin synantropijnych. Wiad. Bot. 25(1): 45 54. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist. Biodiversity of Poland. Vol. 1. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Mojski J.E. 1972. Nizina Podlaska. W: Galon R. (red.). Geomorfologia Polski. Tom 2. Niż Polski. PWN, Warszawa. Rozporządzenie 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dziennik Ustaw nr 168 (2004), poz. 1764. Szafer W. 1977. Szata roślinna Polski Niżowej. W: Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. T. II. PWN, Warszawa. Zając A. 1979. Pochodzenie archeofitów występujących w Polsce. Rozprawy habilitacyjne UJ, 29: 1 213. Zając A., Zając M., Tokarska-Guzik B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin. Phytocoenosis 10. Zając E.U., Zając A. 1975. Lista archeofitów występujących w Polsce. Zesz. Nauk. UJ, Prace bot. 3: 7 16. Zarządzenie 1990. Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 czerwca 1990 r. Monitor Polski nr 31 (1990), poz. 248. 28