SPRAWOZDANIE KOMISJI

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 23.7.2014 r. COM(2014) 489 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO- SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Czternaste sprawozdanie w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Czternaste sprawozdanie w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro 1. WPROWADZENIE Od czasu przyjęcia euro przez Łotwę w dniu 1 stycznia 2014 r. do strefy euro należy 18 państw członkowskich UE. W następstwie decyzji Rady z dnia 23 lipca 2014 r., w której stwierdzono, że Litwa spełnia warunki konieczne do przyjęcia euro, począwszy od dnia 1 stycznia 2015 r. strefa euro będzie liczyła 19 członków. Litwie pozostało niecałe sześć miesięcy na zakończenie przygotowań do przejścia na euro. W niniejszym sprawozdaniu dokonano oceny stanu praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro oraz postępów poczynionych do połowy czerwca 2014 r. w zakresie kampanii informacyjnej towarzyszącej temu wydarzeniu. Przedstawiono w nim również przegląd wyników ostatniego badania opinii publicznej na temat euro. 2. STAN PRZYGOTOWAŃ DO PRZEJŚCIA NA EURO NA LITWIE Litwa będzie siódmym z grupy państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., które przyjmie euro. Pierwotna docelowa data przejścia na euro przez Litwę, czyli 1 stycznia 2007 r., zakładana w krajowym planie przyjęcia euro z dnia 27 września 2005 r. musiała zostać zmieniona, po tym jak w dniu 16 maja 2006 r. Komisja w swoim sprawozdaniu z konwergencji dotyczącym Litwy z 2006 r. 1 stwierdziła, że wówczas nie należało jeszcze zmieniać statusu Litwy jako państwa członkowskiego UE objętego derogacją. Rząd litewski wyznaczył nową datę 1 stycznia 2015 r. jako dzień przyjęcia wspólnej waluty w nowym krajowym planie przejścia na euro 2, który został zatwierdzony przez rząd w dniu 26 czerwca 2013 r., a następnie zmieniony w grudniu 2013 r. i w czerwcu 2014 r. Krajowy plan przejścia na euro został uzupełniony planem działania dotyczącym wdrożenia krajowego planu przejścia na euro 3, przyjętym w dniu 4 grudnia 2013 r. 2.1. Organizacja procesu przejścia na euro, dostosowanie systemu prawnego i przygotowania sektora publicznego Przygotowania do przyjęcia euro zostały zorganizowane w strukturę obejmującą trzy poziomy (strategiczny, koordynacyjny i ekspercki). Kwestie strategiczne są omawiane w ramach komisji ds. koordynacji przyjmowania euro w Republice Litewskiej, w skład której wchodzi premier (jako przewodniczący), minister finansów oraz prezes banku centralnego Litwy. Strategiczne decyzje komisji dotyczące praktycznych przygotowań są wdrażane przez grupę roboczą ds. koordynacji działań związanych z wprowadzeniem euro, na czele której stoi 1 2 3 Dostępny na stronie: http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication_summary467_en.htm. Dostępny na stronie http://www.lb.lt/preparation. Dostępny na stronie http://www.lb.lt/preparation. PL 2 PL

minister finansów. Prace przygotowawcze w konkretnych dziedzinach są prowadzane w sześciu grupach roboczych, w których uczestniczą przedstawiciele z różnych instytucji i organów. Podobnie jak sąsiednie państwa nadbałtyckie, Łotwa i Estonia, również Litwa nie zdecydowała się na mianowanie Pani lub Pana Euro, tj. osoby wyznaczonej do kontaktów z prasą w odniesieniu do wszystkich kwestii związanych z wymianą waluty i reprezentującej proces wymiany waluty dla ogółu społeczeństwa. Dnia 6 maja 2014 r. uruchomiono bezpłatną linię informacyjną na temat euro. W dniu 17 kwietnia 2014 r. litewski parlament (Seimas) przyjął ustawę w sprawie przyjęcia euro w Republice Litewskiej zawierającą przepisy na temat istotnych aspektów przygotowań do przyjęcia euro i realizacji przejścia na euro (w tym, m.in. przepisy dotyczące zasady ciągłości umów, wymiany gotówki i wycofywania litów litewskich, przeliczania kwot denominowanych w litach na euro i płatności bezgotówkowych). Ponadto przyjęte zostaną przepisy dotyczące konkretnych kwestii związanych z przejściem na euro (np. dotyczące podawania cen w dwóch walutach). W krajowym planie przejścia na euro i w planie działania dotyczącym wdrożenia krajowego planu przejścia na euro określono procedury i terminy w odniesieniu do przygotowywania tych przepisów oraz zmiany istniejących przepisów w nadchodzących miesiącach. Do tej pory pracownikom sektora rządowego nie zapewniono systematycznych szkoleń ani materiałów informacyjnych na temat przejścia na euro oraz praktycznych jego skutków dla tych pracowników. Należało by to ponownie rozważyć, ponieważ dobrze poinformowani pracownicy mogliby przyczynić się do wewnętrznych i zewnętrznych przygotowań do przejścia na euro i mogliby skutecznie przekazywać swoją wiedzę. W obliczu zwiększonego ryzyka dla bezpieczeństwa związanego z dużą ilością gotówki pozostającej w obiegu podczas przejścia na euro, opracowano plan działania w zakresie bezpieczeństwa, w którym przewidziano środki zwiększające poziom bezpieczeństwa transportów gotówki przez przedsiębiorstwa odnośnej branży w trakcie procesu wymiany waluty krajowej na euro. Istotną kwestią w tym zakresie jest interoperacyjność planów awaryjnych instytucji publicznych zaangażowanych w przejście na euro. Przygotowania sektora publicznego do przejścia na euro są zaawansowane. Biorąc pod uwagę, że nie wyznaczono Pani lub Pana Euro będącego głosem i twarzą przejścia na euro, a odpowiedzialność za proces jest podzielona między szereg instytucji i osób, szczególne znaczenie ma zapewnienie, by zapytania ze strony społeczeństwa i prasy szybko docierały do odpowiedniego punktu kontaktowego. Ponadto należy zagwarantować, że koordynator lub koordynatorzy będą zawsze dostępni w okolicach 1 stycznia 2015 r. w celu szybkiego podjęcia działań w przypadku potencjalnych problemów. 2.2. Przygotowania sektora finansowego i bankowego Litwa planuje wprowadzenie euro według scenariusza big bang 4 i okres podwójnego obiegu trwający 15 dni kalendarzowych. W ostatnich latach znacznie wzrosła ilość gotówki w obiegu denominowanej w litach litewskich. Obecnie w obiegu znajduje się 90 milionów banknotów denominowanych w litach. Konieczne będzie wycofanie z obiegu ponad miliarda monet w litach i centasach. 4 Banknoty i monety euro zostaną wprowadzone tego samego dnia, w którym euro stanie się litewską walutą. Scenariusz big bang był stosowany we wszystkich państwach członkowskich, które przystąpiły do strefy euro po 2002 r. PL 3 PL

Podobnie jak na sąsiedniej Łotwie i w przeciwieństwie do Estonii Litwini chętniej korzystają z gotówki niż z płatności bezgotówkowych. Mennica litewska w Wilnie wybije monety euro z litewskimi stronami narodowymi. Na narodowych stronach 370 milionów monet euro o wszystkich nominałach przedstawiona zostanie Pogoń, uzbrojony rycerz na koniu trzymający również godło litewskie. Motyw został wybrany w drodze badania opinii publicznej przeprowadzonego w 2004 r. Banknoty euro zostaną pożyczone z zasobów Eurosystemu znajdujących się w Deutsche Bundesbank. Na potrzeby przejścia na wspólną walutę bank centralny Litwy zamówił 132 mln banknotów euro o różnych nominałach. Mimo że według sondażu Komisji przeprowadzonego w nowych państwach członkowskich 5 sześciu z dziesięciu ankietowanych Litwinów używało już banknotów lub monet euro, aby dotrzeć do pozostałej części ludności, ważne będzie zaznajomienie obywateli ze strukturą i zabezpieczeniami banknotów i monet euro. Początek zaopatrzenia wstępnego instytucji kredytowych w monety euro został zaplanowany na 1 października 2014 r., zaś początek zaopatrzenia wstępnego w banknoty euro na 1 listopada 2014 r. Zaopatrzenie wtórne w banknoty i monety głównych klientów banków komercyjnych rozpocznie się dnia 1 grudnia 2014 r. Banki nie przedstawiły jeszcze swoich szacunkowych danych dotyczących wymaganych ilości gotówki euro. Według pierwszych przybliżonych szacunków zaopatrzenie wstępne obejmie gotówkę euro o łącznej wartości 3,36 mld euro (około 91,6 mln banknotów euro oraz 248 mln monet euro). Obecnie weryfikowana jest liczba dostępnych pojazdów przeznaczonych do transportu gotówki i zostanie ona w razie konieczności dostosowana z uwzględnieniem położenia i zdolności do rotacji, jak również możliwości skorzystania z usług przedsiębiorstw transportu gotówki z państw sąsiednich. Obywatele będą mieli możliwość zakupu pakietów startowych z monetami euro od dnia 1 grudnia 2014 r. Przewiduje się przygotowanie 900 000 pakietów dla obywateli, każdy o wartości 11,59 EUR. W celu zapobiegania gromadzeniu większych ilości bilonu i ułatwiania równej dystrybucji pakietów startowych, jedna osoba nie będzie mogła kupić jednorazowo więcej niż pięciu pakietów startowych. Pakiety startowe dla obywateli będą sprzedawane w trzech kasach banku centralnego Litwy, w 345 oddziałach banków i 330 urzędach pocztowych. Na podstawie doświadczeń zebranych w trakcie ostatnich operacji wprowadzenia euro nie oczekuje się, by każde z 1,3 mln EUR litewskich gospodarstw domowych nabyło zestaw startowy. Począwszy od dnia przejścia na wspólną walutę, dostępne będą specjalne pakiety dla kolekcjonerów (ogółem 42 000 tego rodzaju pakietów). Dla detalistów planuje się dostarczenie pakietów startowych w dwóch wielkościach: 60 000 zestawów zawierających 111 EUR i 50 000 zestawów zawierających 200 EUR (w sumie 110 000 pakietów). Komisja z zadowoleniem przyjmuje fakt, że detaliści mogą wybierać między pakietami startowymi w różnych rozmiarach. Zaleca się jednak, aby ponownie zbadać, czy planowane liczby pakietów startowych dla detalistów pokryją wstępne zapotrzebowanie zgłoszone do banków. Aby złagodzić okres podwójnego obiegu, niezwykle ważne jest, by przed dniem wprowadzenia euro stopniowo zmniejszać ilość gotówki w litach pozostającej w obiegu, w szczególności monet. Banki zgodziły się przeprowadzić specjalne kampanie informacyjne w listopadzie i grudniu 2014 r. mające na celu zachęcanie klientów do deponowania monet w 5 Zob. badanie Flash Eurobarometer 400, badanie terenowe przeprowadzone w dniach 22-24 kwietnia 2014 r., dostępne na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/communication/polls/index_en.htm. PL 4 PL

litach na rachunkach bankowych. Zaleca się uzupełnienie tego środka konkretnymi zachętami do deponowania (zgromadzonej) gotówki. Na przykład wbrew zwyczajowej praktyce na Litwie banki powinny powstrzymać się od nakładania opłat za deponowanie gotówki na rachunkach bankowych w oddziałach lub obniżyć takie opłaty w ciągu ostatnich czterech do sześciu tygodni w roku. Do tej pory nieodpłatne deponowanie gotówki (banknotów) jest dostępne tylko w bankomatach umożliwiających depozyty gotówkowe i w urządzeniach akceptujących banknoty (BNA) (241 bankomatów/bna spośród łącznej liczby 1239). Te bankomaty i BNA będą nadal akceptowały gotówkę w litach po dniu wprowadzenia euro, po którym bankomaty wypłacać będą tylko banknoty euro. Ponadto bank centralny Litwy powinien oferować usługi wymiany monet w nieograniczonym zakresie w ciągu ostatnich miesięcy przed dniem wprowadzenia euro. Wszystkie oddziały banków będą oferować usługi nieodpłatnej wymiany gotówki w nieograniczonym zakresie przez sześć miesięcy po dniu przejścia na wspólną walutę. 330 urzędów pocztowych będzie wymieniało gotówkę w litach do wartości 1 000 EUR na transakcję bezpłatnie w ciągu 60 dni po dacie przyjęcia euro. Klienci mogą również wymieniać gotówkę w litach w spółdzielniach kredytowych. Wykaz spółdzielni kredytowych oferujących usługi wymiany gotówki zostanie ogłoszony przez bank centralny Litwy. O wymianie dużych kwot (w oddziałach banków ponad 15 000 LTL, Poczta Litewska może ustanowić inny próg dla urzędów pocztowych) należy powiadomić pisemnie z trzydniowym wyprzedzeniem. Od lipca 2015 r. 120 oddziałów banków będzie nadal świadczyć nieodpłatnie i w nieograniczonym zakresie usługi wymiany gotówki przez okres kolejnych sześciu miesięcy. Bank centralny Litwy będzie nieodpłatnie wymieniał gotówkę w litach na euro bez ograniczeń ilościowych i czasowych. Banki komercyjne i Poczta Litewska zwiększą swoje zdolności przechowywania gotówki, ponieważ w okresie przechodzenia na euro obsługiwane będą wyjątkowo duże ilości gotówki. Wszystkie z 1193 bankomatów na Litwie wypłacać będą banknoty euro od wczesnych godzin dnia 1 stycznia 2015 r. Co do zasady reszta będzie musiała być wydawana wyłącznie w euro od dnia wprowadzenia tej waluty. Będzie to stanowiło wyzwanie, w szczególności dla sprzedawców detalicznych. W tym kontekście bank centralny Litwy zaleca w swoich wytycznych dotyczących wymiany pieniądza gotówkowego przyjętych w marcu 2014 r., by banki podczas oceny swojego zapotrzebowania w czasie zaopatrzenia wstępnego uwzględniały dodatkowe zapotrzebowanie na banknoty o mniejszych nominałach w pierwszych dniach przejścia na euro. Ponadto w zaleceniach dla przedsiębiorstw dotyczących zarządzania płynnością wydanych przez bank centralny Litwy i ministerstwo finansów w kwietniu 2014 r. podkreślono, że przedsiębiorstwa powinny mieć wystarczająco dużo banknotów o małych nominałach i monet euro o wszystkich nominałach do dyspozycji do wydawania jako reszta. Zasadnicze znaczenie będzie miało zmniejszenie ilości banknotów o wysokich nominałach (w litach i euro) pod koniec 2014 r. Pozytywnie ocenia się to, że banki komercyjne zamierzają unikać w miarę możliwości wydawania banknotów o wysokich nominałach w szczytowym okresie wymiany waluty. W szczególności banki nie będą tymczasowo umieszczać w bankomatach banknotów o nominale wyższym niż 50 EUR. Ponadto należy zachęcać przedsiębiorstwa i konsumentów do częstszego korzystania z płatności elektronicznych w pierwszych dniach po dniu przejścia na wspólną walutę. Dostosowanie terminali płatniczych w punktach sprzedaży przewidziano na grudzień 2014 r., tak by były one gotowe na transakcje w euro natychmiast w dniu 1 stycznia 2015 r. PL 5 PL

Litewski sektor bankowy obejmuje 414 oddziałów banków, z których 345 świadczy usługi gotówkowe. Niektóre banki zamierzają zwiększyć liczbę personelu w oddziałach zajmujących się obsługą operacji gotówkowych. Możliwości w zakresie liczenia i przechowywania w oddziałach zostaną dostosowane. Mając na uwadze, że normalnie godziny otwarcia oddziałów bankowych na Litwie są stosunkowo długie, nie przewiduje się ich wydłużenia w okresie przejścia na euro. Nie podjęto jednak jeszcze decyzji co do tego, czy oddziały banków i urzędy pocztowe zostaną otwarte w dniu 1 stycznia 2015 r., który jest dniem ustawowo wolnym od pracy. Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi wymiany pieniądza gotówkowego wydanymi przez bank centralny Litwy oddziały banków powinny być otwarte w pierwszych dniach po wprowadzeniu euro. Komisja stanowczo zaleca, by większość oddziałów banków i urzędów pocztowych było otwartych przynajmniej po południu w dniu wprowadzenia euro. Ponadto banki powinny podjąć dodatkowe działania, aby uniknąć długich kolejek (np. otworzyć specjalne stanowiska obsługi dla przedsiębiorstw w okresie przejścia na euro, zwiększyć liczbę stanowisk obsługi klienta itp.). Do września 2014 r. zostanie przeprowadzone specjalne szkolenie dla pracowników banków dotyczące przejścia na euro. Na lipiec 2014 r. zaplanowano dostosowanie systemów informatycznych banków. Monety zostaną uznane na rachunkach banków komercyjnych prowadzonych przez bank centralny Litwy w dniu ich zdeponowania, z zastrzeżeniem ewentualnych korekt po przeliczeniu monet. Zaleca się, aby banki przyjmowały takie samo podejście w odniesieniu do klientów biznesowych, którzy liczą na szybkie uznawanie gotówki (np. operatorów automatów do sprzedaży towarów). PL 6 PL

Przygotowania sektora finansowego i bankowego zasadniczo wydają się odpowiednio zaawansowane. W celu ułatwienia sprawnego przejścia na euro ilość gotówki w litach pozostającej w obiegu powinna zostać znacznie ograniczona jeszcze przed dniem wprowadzenia euro. Zaleca się korzystanie z konkretnych zachęt dla klientów banków do deponowania (zgromadzonej) gotówki, takich jak zniesienie lub obniżenie obowiązujących opłat bankowych za deponowanie gotówki na rachunkach bankowych. Istotne jest, by wszystkie bankomaty były przygotowane do wypłacania euro już od dnia 1 stycznia 2015 r. Bankomaty, które z przyczyn technicznych nie mogą zostać przystosowane do wydawania nowej waluty, powinny zostać zamknięte. W okresie przejścia na euro w bankomatach nie należy umieszczać banknotów o nominałach wyższych niż 50 EUR, a banki powinny powstrzymać się od wydawania wysokich nominałów na stanowiskach obsługi klientów. Należy zachęcać przedsiębiorstwa i konsumentów do częstszego korzystania z płatności elektronicznych w pierwszych dniach po dniu przejścia na wspólną walutę. Komisja stanowczo zaleca, by większość oddziałów banków i urzędów pocztowych było otwartych przynajmniej po południu w dniu 1 stycznia 2015 r. Ponadto banki powinny podjąć dodatkowe działania, aby uniknąć długich kolejek, takie jak zwiększenie liczby stanowisk. 2.3. Zapobieganie niewłaściwym praktykom oraz błędnemu postrzeganiu zmian cen przez obywateli Okres podawania cen w dwóch walutach rozpocznie się w dniu 23 sierpnia 2014 r. Podawanie cen w dwóch walutach będzie trwało co najmniej 6 miesięcy po dacie przyjęcia euro. Na podstawie doświadczeń zebranych w trakcie wcześniejszych operacji wymiany waluty zaleca się zakończenie podawania cen w dwóch walutach z dniem 1 stycznia 2016 r. oraz dopilnowanie, aby opinia publiczna została wyraźnie poinformowana o tej dacie, tak aby obywatele dobrze wykorzystali ten okres na zapoznanie się z nową skalą wartości. Ułatwi to obywatelom pełne przyzwyczajenie się do nowej waluty. Szczegółowe informacje na temat podawania cen w dwóch walutach zostały przedstawione w wydanych w dniu 1 kwietnia 2014 r. przez Ministerstwo Gospodarki wytycznych dotyczących podawania cen towarów i usług w dwóch walutach. W okresie dwóch miesięcy poprzedzających początek okresu podawania cen w dwóch walutach, średnie ceny detaliczne 40 towarów i usług będą monitorowane i regularnie publikowane. Od początku okresu podawania cen w dwóch walutach do połowy 2015 r. średnie ceny detaliczne 100 towarów i usług określonych w drodze sondażu, w który zaangażowane było społeczeństwo, będą monitorowane, a informacje statystyczne będą regularnie publikowane na stronie internetowej urzędu statystycznego. Wśród monitorowanych usług znajdą się usługi, w przypadku których jak wynika z doświadczeń z wcześniejszych operacji wymiany waluty najbardziej prawdopodobny jest wzrost cen po wymianie waluty, takie jak usługi oferowane przez zakłady fryzjerskie, restauracje i kawiarnie oraz warsztaty samochodowe. Biorąc pod uwagę, że podwyżki cen związane z wprowadzeniem euro są jedną z głównych obaw wyrażanych przez obywateli Litwy, istotne będzie, by informacje na temat zmian cen po wprowadzeniu euro opublikowano już na początku stycznia 2015 r. PL 7 PL

Litewskie Ministerstwo Gospodarki przygotowało memorandum w sprawie uczciwych praktyk handlowych po wprowadzeniu euro. Podobnie jak w przypadku dobrowolnych inicjatyw, które okazały się sukcesem w ramach wcześniejszych operacji przejścia na euro, podpisując memorandum, przedsiębiorstwa (np. detaliści, instytucje finansowe, sklepy internetowe) zobowiążą się w szczególności do: niewykorzystywania przyjęcia euro jako pretekstu do podwyższenia cen towarów i usług, zastosowania oficjalnego kursu wymiany, przestrzegania reguł dotyczących zaokrąglania kwot, podawania cen w obu walutach (litach i euro) w sposób jasny i zrozumiały oraz do niewprowadzania w błąd konsumentów. Przedsiębiorstwa biorące udział w kampanii będą miały prawo do posługiwania się specjalnym logo świadczącym o ich postępowaniu zgodnie z memorandum. Zaproszenie do udziału w kampanii opublikowano w dniu 1 maja 2014 r. Rozpoczęcie kampanii zaplanowano na dzień 1 sierpnia 2014 r., tj. nawet przed rozpoczęciem okresu obowiązkowego podawania cen w dwóch walutach. Władze litewskie miały na celu uczestnictwo jak największej liczby przedsiębiorstw. W kwietniu i maju 2014 r. w różnych regionach Litwy odbyło się 100 seminariów, podczas których informowano przedsiębiorstwa, przedstawicieli środowisk opiniotwórczych i ogół społeczeństwa na temat kampanii. Przewiduje się dotarcie do przedsiębiorstw na szczeblu lokalnym, z udziałem liderów społecznych. Władze litewskie planują przeprowadzenie seminariów we wszystkich gminach Litwy. Rozpoczęciu kampanii będą towarzyszyć inne środki komunikacji, takie jak nagrania wideo, banery, ulotki, projekty dla uczniów i dla gmin, euro bus itp. Należy zachęcać samorządy lokalne do zaangażowania wolontariuszy, np. członków organizacji pozarządowych i studentów, z myślą o indywidualnych spotkaniach z przedsiębiorcami. W odniesieniu do zakresu memorandum zaleca się zwrócenie szczególnej uwagi na udział usługodawców, w przypadku których jak wynika z doświadczeń z wcześniejszych operacji wymiany waluty najbardziej prawdopodobny jest wzrost cen po wymianie waluty. Ich bezpośredni kontakt z klientami jest ważnym czynnikiem mającym wpływ na ogólne postrzeganie inflacji. Monitorowanie zgodności z wymogami w zakresie podawania cen i kursu wymiany (np. z regułami dotyczącymi zaokrąglania kwot) i właściwego wdrażania memorandum będzie koordynowane przez państwowy urząd ds. ochrony praw konsumenta i będzie obejmować różne instytucje, takie jak krajowe służby ds. żywności i służby weterynaryjne oraz krajowy inspektorat produktów nieżywnościowych. Około 330 inspektorów będzie prowadziło intensywniejsze kontrole w punktach sprzedaży. Naruszenia mogą być karane ostrzeżeniem (pierwsze naruszenie przez osobę fizyczną) lub grzywną (powtarzające się naruszenia przez osoby fizyczne lub wszelkie naruszenia przez osoby prawne). Uczestnicy kampanii, którzy nie wdrożą memorandum w sposób prawidłowy, stracą prawo do posługiwania się logo. W przypadku nieuzasadnionego podwyższania cen lub innego nadużywania przyjęcia euro przedsiębiorstwa zostaną wpisane na czarną listę, która będzie dostępna publicznie na stronie internetowej dotyczącej przechodzenia na euro (http://www.euro.lt/). Obywatele będą zachęcani do sprawdzania, czy ceny w litach i euro są prawidłowo podawane, a kurs wymiany jest zgodny z oficjalnym kursem wymiany ustalonym przez Radę Unii Europejskiej w dniu 23 lipca 2014 r. Konsumenci będą mogli zgłaszać skargi telefonicznie lub pocztą elektroniczną. Aby nie dopuścić do błędnego postrzegania zmian cen przez obywateli i aby zapobiegać nieuczciwym praktykom, wykryte nieprawidłowości powinny być bezzwłocznie korygowane. Przypadki podejrzanych podwyżek cen wykryte przez inspektorów, a także zgłoszone przez obywateli należy właściwie zbadać i jak najszybciej podjąć działania naprawcze, najlepiej w ciągu maksymalnie 48 godzin. PL 8 PL

Mimo że dokonano znaczącego postępu w zakresie ustanowienia solidnych ram celem zapobiegania niewłaściwym praktykom oraz błędnemu postrzeganiu zmian cen przez obywateli, nadal konieczne jest podjęcie pewnych starań. Informacje na temat zmian cen po wprowadzeniu euro powinny zostać opublikowane już na początku stycznia 2015 r. Władze Litwy powinny podjąć wszelkie starania w celu doprowadzenia do jak największego udziału w kampanii w ramach memorandum w sprawie uczciwych praktyk handlowych po wprowadzeniu euro. Przewidywane zdecentralizowane podejście powinno zostać uzupełnione zaangażowaniem wolontariuszy, np. członków organizacji pozarządowych i studentów, z myślą o indywidualnych spotkaniach z przedsiębiorcami. W odniesieniu do zakresu memorandum zaleca się zwrócenie szczególnej uwagi na udział usługodawców, w przypadku których najbardziej prawdopodobny jest wzrost cen po wymianie waluty (przedsiębiorstwa działające w sąsiedztwie, takie jak zakłady fryzjerskie, restauracje, kawiarnie, warsztaty samochodowe). Działania wobec przedsiębiorstw, które nie przestrzegają wymogów w zakresie podawania cen i kursu wymiany (np. reguł dotyczących zaokrąglania kwot) lub które nie wdrażają memorandum w sprawie uczciwych praktyk handlowych we właściwy sposób, powinny być podejmowane bezzwłocznie, aby umożliwić wydanie ostatecznej decyzji w ciągu maksymalnie 48 godzin. 2.4. Przygotowania do przejścia na euro na obszarach wiejskich i wśród przedsiębiorstw Podobnie jak sąsiednie państwa nadbałtyckie, Estonia i Łotwa, Litwa jest krajem o raczej niskiej gęstości zaludnienia w porównaniu ze średnią w UE 6. Kraj jest podzielony na 10 okręgów i 60 gmin. Biorąc pod uwagę przyzwyczajenie Litwinów do dokonywania płatności gotówką, kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawnej wymiany waluty krajowej na euro będzie miało dokładne zaplanowanie i przygotowanie procedur przejścia na euro w szczególności na obszarach wiejskich. Na wszystkich tych obszarach należy zapewnić możliwość wymiany litów litewskich na euro oraz zbierania wycofywanej waluty. W związku z powyższym władze litewskie opracowały listę kontrolną działań związanych z procesem przechodzenia na euro, która ma ułatwić monitorowanie postępów na szczeblu gmin. Lista kontrolna zostanie uzupełniona wykazem punktów kontaktowych w każdej gminie. Ma to na celu regularne i systematyczne monitorowanie wdrażania działań określonych na liście kontrolnej. Na obszarach oddalonych władze lokalne są często jedynym źródłem informacji poza środkami masowego przekazu i internetem. Dlatego też ich personel powinien zostać starannie przygotowany i przeszkolony. Lokalne oddziały organizacji konsumentów, agencji i różnych organizacji pozarządowych powinny zostać włączone do aktywnego udziału w przygotowaniach, tak aby na szczeblu lokalnym zwiększyć poczucie odpowiedzialności za proces przejścia na nową walutę. Usługi wymiany gotówki będą świadczone nie tylko przez bank centralny Litwy i banki komercyjne (345 oddziałów), lecz także przez 330 urzędów pocztowych i 22 spółdzielnie kredytowe (zob. sekcja 2.2 powyżej). Od początku 2014 r. uważnie monitorowana jest dostępność oddziałów banków, bankomatów zlokalizowanych poza placówkami banków, 6 W 2012 r. gęstość zaludnienia na Litwie wynosiła 47,7 mieszkańca na km 2, w porównaniu ze średnią w UE wynoszącą 116,3 mieszkańca na km 2 (źródło: Eurostat). PL 9 PL

urzędów pocztowych i spółdzielni kredytowych na obszarach wiejskich. Małe urzędy pocztowe o ograniczonych możliwościach przechowywania gotówki, które zwykle nie świadczą usług gotówkowych, będą wspierane przez mobilne zespoły wsparcia. Sprzedawcy detaliczni, w tym w szczególności duże supermarkety, będą odgrywali istotną rolę w procesie wymiany waluty krajowej na euro jako faktyczne kantory wymiany waluty. Duże sieci supermarketów na Litwie działają także w Estonii lub na Łotwie i w związku z tym mają już doświadczenie w zakresie wyzwań związanych z przejściem na euro. Realizacja większości działań przygotowawczych rozpocznie się dopiero po przyjęciu przez Radę decyzji stwierdzającej, że Litwa spełnia warunki konieczne do przyjęcia euro. Konieczne będzie dopilnowanie w okresie pozostałym do terminu planowanego przejścia na euro, aby wszystkie przedsiębiorstwa, w tym również te, które nie będą aktywnie poszukiwały informacji na ten temat, były odpowiednio przygotowane do wymiany waluty krajowej na euro. W marcu 2014 r. uruchomiono program szkoleń dla szkoleniowców opracowany przez bank centralny Litwy, w ramach którego osoby zajmujące się obsługą gotówki będą informowane o wspólnej walucie, w tym w szczególności o zabezpieczeniach banknotów i monet euro. Do końca maja przeprowadzono 27 szkoleń, w których uczestniczyło 735 osób zajmujących się obsługą gotówki. Do grudnia 2014 r. władze litewskie przewidują przeszkolenie około 1000 osób z różnych sektorów, które następnie będą prowadziły szkolenia. Zgodnie z ustawą w sprawie przyjęcia euro w Republice Litwy, automaty do sprzedaży towarów będą musiały przyjmować płatność w euro od dnia wprowadzenia tej waluty. Istotne jest, by przygotowania organów lokalnych do przejścia na euro były odpowiednio kierowane i regularnie monitorowane, tak by zapewnić należyte uwzględnienie wszystkich niezbędnych dostosowań. Personel poczty litewskiej powinien zostać właściwie przeszkolony do pełnienia nowej funkcji w trakcie procesu wymiany waluty krajowej na euro. Zaangażowanie lokalnych oddziałów organizacji konsumentów, agencji i różnych organizacji pozarządowych pozwoliłoby zwiększyć na szczeblu lokalnym poczucie odpowiedzialności za proces przejścia na euro. Przygotowania przedsiębiorstw powinny zostać zintensyfikowane oraz powinny być wspierane i monitorowane przez właściwe organy. Szczególną uwagę należy zwrócić na małe i średnie przedsiębiorstwa. 2.5. Kampania informacyjna dotycząca euro Ogólnym celem strategii komunikacyjnej dotyczącej przejścia na euro jest zagwarantowanie, by mieszkańcy Litwy byli wyraźnie, obiektywnie, dokładnie, we właściwym czasie i odpowiednio informowani o wpływie i potencjalnych zmianach związanych z wymianą litów na euro. Szacuje się, że w wyniku realizacji strategii komunikacji co najmniej 80 % 7 mieszkańców będzie uważało się za dostatecznie poinformowanych o kwestiach związanych z przyjęciem euro. Kampania ma również na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat przyjęcia euro przez objaśnienie korzyści płynących z przyjęcia euro przez Litwę i znaczenia tego wydarzenia, a także rozwianie obaw i wątpliwości obywateli. Kampania informacyjna będzie zatem ważnym czynnikiem decydującym o pomyślnym przejściu na euro. Komisja Europejska odnotowuje znaczące postępy w realizacji działań informacyjnych 7 Zgodnie z treścią umowy o udzielenie dotacji Działania informacyjne związane z przyjęciem euro na Litwie przedstawionej przez litewskie Ministerstwo Finansów w dniu 16 kwietnia 2013 r. PL 10 PL

dokonane w pierwszej połowie 2014 r. i z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie władz Litwy do zwrócenia szczególnej uwagi na potrzeby informacyjne słabszych grup społecznych. Komisja z zadowoleniem przyjmuje również fakt, że podczas organizacji seminariów oraz imprez informacyjnych w kraju przyjmowane jest podejście ukierunkowane na społeczność przedsiębiorców, organy publiczne i gminy, tak by informować te podmioty o ogólnych aspektach przyjęcia euro i propagować inicjatywy na rzecz uczciwych cen. Są to ważne podmioty, które mogą przekazywać dalej swoją wiedzę. Jako że większa część kampanii informacyjnej, w szczególności kampanii medialnej, nie została jeszcze rozpoczęta, nie jest jeszcze możliwa ocena jej wpływu. Wyniki badań opinii publicznej, w tym również wyniki ostatniego badania Eurobarometru (Flash EB 400), wskazują, że poparcie dla wprowadzenia euro na Litwie wzrosło (46 %, +5 p.p.), ale wciąż jeszcze utrzymują się obawy związane z niewłaściwymi praktykami i utratą siły nabywczej. Badania opinii publicznej ułatwią dokonanie pomiaru skuteczności działań informacyjnych związanych z wymianą waluty krajowej na euro i pozwolą ustalić, czy zachodzi konieczność dostosowania wykorzystywanych kanałów komunikowania lub podejmowanych działań. Władze litewskie powinny należycie uwzględniać wyniki regularnie przeprowadzanych badań opinii publicznej i w razie konieczności dostosowywać zakres tematyczny i najważniejsze komunikaty przekazywane w ramach prowadzonej kampanii informacyjnej, tak by uzyskać jak największe poparcie opinii publicznej dla przejścia na euro. W odniesieniu do wszystkich działań informacyjnych Ministerstwo Finansów musi zagwarantować w pełni przejrzyste i niedyskryminujące postępowania o udzielenie zamówienia, przeprowadzone w odpowiednim terminie i zgodnie z przepisami litewskiego prawa o zamówieniach publicznych. W ramach umowy o partnerstwie Komisja zamierza wesprzeć wdrożenie planów kampanii informacyjnej zarówno poprzez wkłady rzeczowe, jak i w formie umowy o udzielenie dotacji obejmującej do 50 % kosztów kwalifikowalnych ponoszonych z tytułu wspólnie uzgodnionych działań/kategorii, takich jak: wynagrodzenia dla specjalistów ds. komunikacji, kampania w środkach masowego przekazu (TV, radio, internet, prasa, reklamy zewnętrzne), seminaria oraz inne imprezy i materiały informacyjne na temat praktycznych aspektów przejścia na euro dla wszystkich gospodarstw domowych. Europejski Bank Centralny pomaga w prowadzeniu krajowej kampanii informacyjnej na temat euro, organizując wystawę o cechach banknotów euro i inne imprezy z zakresu public relations, wydając odpowiednie publikacje oraz zapewniając wsparcie na rzecz prowadzenia kampanii w środkach masowego przekazu (reklamy telewizyjne, prasa, reklamy zewnętrzne i w internecie). Główne źródło informacji dla opinii publicznej stanowi dobrze znana strona internetowa poświęcona procesowi przechodzenia na euro (www.euro.lt), uruchomiona już w 2007 r. Będzie ona zawierała interaktywną mapę, na której zaznaczone będą urzędy pocztowe i oddziały banków, w których możliwa będzie nieodpłatna wymiana litów na euro, oraz mapa, na której zaznaczone będą przedsiębiorstwa, które uczestniczą w kampanii w ramach memorandum w sprawie uczciwych praktyk handlowych po wprowadzeniu euro. Przedsiębiorstwa będą mogły przystąpić do kampanii w ramach memorandum przez internet. Bezpłatna linia informacyjna na temat euro, którą uruchomiono w dniu 6 maja 2014 r., będzie również odgrywać istotną rolę w informowaniu opinii publicznej i innych grup docelowych PL 11 PL

na temat politycznych, gospodarczych i praktycznych aspektów wprowadzenia euro. Aktualne informacje na temat przygotowań do wprowadzenia euro są również dostępne na stronie internetowej ministerstwa finansów (http://www.euro.lt/en) i banku centralnego Litwy (http://www.lb.lt/euro). 3. STAN OPINII PUBLICZNEJ W NOWYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Aby zapoznać się ze stanem wiedzy obywateli na temat wprowadzenia euro oraz zbadać ich stanowisko w tej kwestii, Komisja Europejska począwszy od 2004 r. zleca przeprowadzanie badań Eurobarometru (EB) w krajach, które przystąpiły do UE w latach 2004, 2007 i 2013, ale nie przyjęły jeszcze wspólnej waluty (nowe państwa członkowskie). Badanie przeprowadzone wiosną 2014 r. w 7 nowych państwach członkowskich (Flash Eurobarometr 400) 8, obejmujące Polskę, Republikę Czeską, Węgry, Bułgarię, Rumunię, Litwę i Chorwację, jest siedemnastym tego rodzaju badaniem. Prace w terenie na potrzeby badania przeprowadzono w kwietniu 2014 r. Na potrzeby niniejszego sprawozdania wyniki najnowszego badania Eurobarometru zostały porównane z wynikami poprzedniego badania Flash EB 377 (prace w terenie na potrzeby tego badania przeprowadzono w kwietniu 2013 r.). 3.1. Poparcie dla przyjęcia euro/postrzegane skutki przyjęcia euro Jeżeli chodzi o wsparcie dla wprowadzenia euro w 7 nowych państwach członkowskich, najnowsze badanie pokazuje wyraźne odwrócenie stopniowej tendencji spadkowej z poprzedniej serii badań. Obecnie w 7 nowych państwach członkowskich większość respondentów jest za wprowadzeniem euro w swoim kraju: 52 % (+7 p.p.) opowiada się za wprowadzeniem euro, podczas gdy 45 % ( 6 p.p.) przeciwko wprowadzeniu. Na Litwie jednak względna większość respondentów jest wciąż przeciwna wprowadzeniu euro (48 %, 7 p.p.), podczas gdy 46 % (+5 p.p.) jest za. Niemniej jednak wyniki te jasno pokazują, że liczba zwolenników wprowadzenia euro stale wzrasta. Choć nadal w 7 nowych państwach członkowskich połowa respondentów (50 %, 4 p.p.) spodziewa się negatywnych konsekwencji wprowadzenia euro w swoim kraju, wynik ten stanowi wyraźną poprawę w stosunku do poprzednich badań Eurobarometru, których wyniki pozostawały niemal niezmienione od 2011 r. Na Litwie wynik jest jeszcze bardziej pozytywny. Wśród Litwinów 47 % ( 8 p.p.) spodziewa się negatywnych konsekwencji, a 41 % (+6 p.p.) spodziewa się pozytywnych konsekwencji dla swojego kraju. Jeżeli chodzi o osobiste odczucia, 45 % respondentów w 7 nowych państwach członkowskich (+6 p.p.) spodziewa się, że wprowadzenie euro będzie miało pozytywne konsekwencje. Na Litwie odsetek respondentów spodziewających się pozytywnych konsekwencji również rośnie, jednak mniej dynamicznie, i wynosi 35 % (+2 p.p.) w stosunku do 44 % ( 3 p.p.) spodziewających się negatywnych konsekwencji. Jeżeli chodzi o ewentualny wpływ wprowadzenia euro na ceny, pojawiła się pozytywna tendencja, a odsetek respondentów w 7 nowych państwach członkowskich, którzy zakładają 8 Zob. badanie Flash Eurobarometr 400, badanie terenowe przeprowadzone w dniach 22-24 kwietnia 2014 r., dostępne na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/communication/polls/index_en.htm. PL 12 PL

że euro pomoże utrzymać stabilny poziom cen, wzrósł od 2012 r. (24 % (+2 p.p.), w 2013 r.: +13 p.p.)). Jednak 65 % ( 2 p.p.) respondentów w 7 nowych państwach członkowskich spodziewa się wzrostu cen. Na Litwie odsetek respondentów, którzy zakładają, że euro pozwoli utrzymać stabilność cen, wzrósł o 4 p.p. do 18 % od 2013 r. Niezależnie od powyższego negatywny wpływ wprowadzenia euro na ceny jest wciąż poważnym problemem dla Litwinów, ponieważ 75 % respondentów spodziewa się, że ceny wzrosną ( 3 p.p.). Obawy dotyczące nadużyć w zakresie ustalania cen w 7 nowych państwach członkowskich nieznacznie się zmniejszyły (71 % ( 3 p.p)), a wyniki na Litwie odzwierciedlają tę tendencję spadkową (70 % ( 5 p.p.)). Na pytanie, czy wprowadzenie euro oznaczałoby utratę kontroli nad polityką gospodarczą, większość respondentów (53 % (+4 p.p.)) w 7 nowych państwach członkowskich udzieliło negatywnej odpowiedzi, co w dużej mierze jest zgodne z wynikiem uzyskanym na Litwie (50 % (+2 p.p.)). Największe nadzieje, jakie Litwini wiążą z przyjęciem euro (wybór spośród sześciu możliwych odpowiedzi oraz możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi), to sprawienie, że Litwini poczują się bardziej Europejczykami (51 % (+3 p.p)) oraz wzmocnienie pozycji Europy na świecie (49 % (+7 p.p.). Na trzecim miejscu plasuje się nadzieja, że euro zapewni uzdrowienie finansów publicznych (38 % (+2 p.p.). 3.2. Wiedza na temat euro Na Litwie już w kwietniu 2014 r. odnotowano wysoki poziom wiedzy na temat możliwości wprowadzenia euro, a 82 % respondentów oczekiwało, że stanie się to w 2015 r. W odniesieniu do informacji o euro, wyniki na Litwie znacząco wzrosły od 2013 r. i są najlepsze spośród 7 nowych państw członkowskich (oraz w Republice Czeskiej). Podczas badania 50 % (+9 p.p.) respondentów odpowiedziało, że są poinformowani, a wśród nich 42 % uznało się za raczej dobrze poinformowanych. W 7 nowych państwach członkowskich poczucie bycia poinformowanym o euro nieznacznie wzrosło wrażenie takie ma 42 % respondentów (+1 p.p.), podczas gdy 56 % ( 1 p.p.) uznało się za niepoinformowanych. W odpowiedzi na pytanie dotyczące wiarygodności informacji na temat przejścia na euro przedstawianych przez określone instytucje lub grupy, respondenci z 7 nowych państw członkowskich deklarowali największe zaufanie dla informacji dostarczanych przez ich krajowy bank centralny (76 % (+1 p.p.)) oraz przez instytucje UE (59 % (+3 p.p.)). Najmniej wiarygodną instytucją lub grupą są dziennikarze (28 %, bez zmian) i związki zawodowe/organizacje zawodowe (29 % ( 1 p.p.)). Na Litwie informacje na temat przejścia na euro przedstawiane przez bank centralny Litwy cieszą się najwyższym zaufaniem opinii publicznej (65 % (+6 p.p.)). Na kolejnym miejscu znajdują się instytucje UE (62 % (+4 p.p.)), administracja podatkowa (53 % (+8 p.p.), rząd litewski (52 % (bez zmian)), a najniżej dziennikarze (28 % (+2 p.p.). Zgodnie z ogólnymi tendencjami podawanie cen w dwóch walutach w sklepach zostało uznane przez 84 % (+4 p.p.) respondentów na Litwie za podstawową informację, której ma dotyczyć kampania informacyjna, wraz z podawaniem cen w dwóch walutach na rachunkach (74 % (+4 p.p.)) oraz na odcinkach wynagrodzenia (63 % (+4 p.p.)). Podczas gdy 79 % (+3 p.p.) respondentów w 7 nowych państwach członkowskich uważa, że istotną informacją w ramach kampanii informacyjnej jest wartość 1 EUR, kwestia ta został wybrana przez 49 % ( 2 p.p.) Litwinów, co może być związane z długoletnim powiązaniem lita z euro w ramach PL 13 PL

zarządu walutą. To samo odnosi się do praktycznego wpływu na wynagrodzenie i rachunek bankowy, co uznawane jest przez 77 % (+2 p.p.) respondentów w 7 nowych państwach członkowskich za istotną informację, ale jest mniej ważne dla Litwinów (58 % ( 1 p.p.). Zapytani, które elementy kampanii informacyjnej uznają za niezbędne, respondenci z Litwy wskazali na pierwszym miejscu na reklamy telewizyjne (72 % (+2 p.p.)), na drugim miejscu na reklamy w prasie (57 %, bez zmian) oraz na reklamy radiowe (56 % ( 1 p.p.). Ulotki i broszury pozostają daleko w tyle z jedynie 30 % (bez zmian). Działania podejmowane w ramach kampanii informacyjnej dotyczącej euro na Litwie powinny koncentrować się na praktycznych aspektach przejścia na wspólną walutę, a także wskazują na potrzebę poprawnego wdrożenia wymogów w zakresie podawania cen w dwóch walutach i uważnego monitorowania procesu ustalania cen w całym okresie przechodzenia na euro, ponieważ kwestie te wzbudzają największe zaniepokojenie wśród obywateli. Odpowiednie informacje na temat euro i procesu przechodzenia na wspólną walutę powinny rozwiać obawy obywateli i zmienić ich sceptyczne nastawienie do euro. Aby dotrzeć do wszystkich grup ludności, konieczne jest wykorzystanie wszystkich istniejących kanałów informacyjnych. 4. WNIOSKI OGÓLNE I PRZYSZŁE DZIAŁANIA Litwa znajduje się zasadniczo na dobrej drodze jeśli chodzi o praktyczne przygotowania do wprowadzenia euro. Komisja zidentyfikowała jednak kilka obszarów, w których konieczne jest podjęcie dodatkowych wysiłków. Władzom Litwy w szczególności zaleca się podjąć dodatkowe środki w celu zmniejszenia ilości gotówki w litach pozostającej w obiegu jeszcze przed dniem wprowadzenia euro. Biorąc pod uwagę, że podwyżki cen związane z wprowadzeniem euro są jedną z głównych obaw wyrażanych przez obywateli Litwy, należy zdecydowanie wzmocnić przewidywane środki służące zapobieganiu niewłaściwym praktykom i błędnemu postrzeganiu zmian cen przez obywateli. Informacje na temat zmian cen po wprowadzeniu euro powinny zostać opublikowane już na początku stycznia 2015 r. Należy podjąć wszelkie starania w celu doprowadzenia do jak największego udziału w kampanii w ramach memorandum w sprawie uczciwych praktyk handlowych po wprowadzeniu euro. Ponadto należy zapewnić, by działania wobec przedsiębiorstw, które nie przestrzegają wymogów w zakresie podawania cen i kursu wymiany (np. reguł dotyczących zaokrąglania kwot) lub które nie wdrażają memorandum w sprawie uczciwych praktyk handlowych we właściwy sposób, powinny być podejmowane bardzo szybko, tak aby umożliwić wydanie ostatecznej decyzji w ciągu maksymalnie 48 godzin. Aby umożliwić Komisji dokonanie oceny postępów w realizacji kampanii informacyjnej ważne jest, aby Komisja Europejska była regularnie informowana o stanie zaawansowania działań komunikacyjnych i wynikach badań opinii publicznej zlecanych przez bank centralny Litwy. Komisja Europejska dokona ponownej oceny praktycznych przygotowań Litwy do wprowadzenia euro, w tym sposobu uwzględnienia zaleceń sformułowanych w niniejszym sprawozdaniu oraz rezultatów trwającej kampanii informacyjnej. Ustalenia Komisji zostaną opublikowane jeszcze przed końcem 2014 r. w kolejnym (piętnastym) sprawozdaniu w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro. PL 14 PL