Nr 2 (62) luty 2017 Sprawy Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Podsumowanie roku 2016, garść informacji o tym jak działa nasz Instytut: Ilu nas jest: 52 pracowników naukowo-dydaktycznych, 27 naukowo-technicznych, inżynieryjnotechnicznych i technicznych. Łączna liczba studentów na wszystkich trzech stopniach przekracza 700. Brakuje zdecydowanie 5 6 nowych etatów, a nadgodziny (przekraczające 5500 godzin), przy praktycznie zlikwidowanych niedociążeniach, są jednym z głównych problemów w funkcjonowaniu IGRR. Awanse: w 2016r. jedna osoba uzyskała stopień dr hab., a dwie osoby obroniły prace doktorskie. Badania naukowe: w 2016 r. w IGiRR realizowanych było 17 projektów badawczych, finansowanych ze środków MNiSW, NCN, NCBiR oraz funduszy UE. Dorobek publikacyjny pracowników i doktorantów jest znaczący ilościowo (w 2016 r. 170 pozycji bibliograficznych, dodatkowo 17 pozycji datowanych na 2015 r., które ukazały się już w 2016 r., oraz 4 pozycje z lat 2013-2014). Liczba publikacji w periodykach z listy filadelfijskiej, indeksowanych przez SCI wyniosła 34 (w 2015r. 30). Dydaktyka: aktualna oferta to studia licencjackie z geografii (6 semestrów), studia licencjackie na kierunku gospodarka przestrzenna (6 semestrów), studia licencjackie na kierunku turystyka (6 semestrów) i studia magisterskie z geografii trwające 4 semestry. Na studiach II stopnia geografii funkcjonuje osiem specjalności: analizy regionalne i lokalne, geoekologia, geoinformatyka i kartografia, geografia turystyczna, gospodarka przestrzenna, klimatologia i ochrona atmosfery, ochrona i zarządzanie jakością powietrza, wody i gleby, tourism (zajęcia w j. angielskim). Zaawansowane są prace nad utworzeniem studiów magisterskich na kierunku gospodarka przestrzenna. Studia realizowane są według programu dostosowanego do KRK. Dodatkowo, realizowane są studia doktoranckie (w 2016r. studia podjęły 4 osoby). Warunki lokalowe: dwa podstawowe problemy to rozproszenie Instytutu, niesprzyjające integracji, oraz niewystarczająca powierzchnia do zapewnienia komfortu pracy pracownikom naukowym, właściwego przechowywania zbiorów oraz prowadzenia dydaktyki. Sytuację w pewnym zakresie doraźnie poprawiło oddanie w 2016r. kilku pomieszczeń na ul. Cybulskiego. Podjęto starania sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 1
o budowę nowej siedziby Instytutu, a powodzenie tego przedsięwzięcia będzie wymagało wsparcia ze strony m.in. władz rektorskich UWr. Spotkanie Noworoczne 27 stycznia w naszym Instytucie miało miejsce tradycyjne Spotkanie Noworoczne. Dziękujemy osobom zaangażowanym w przygotowanie imprezy i wszystkim gościom za przybycie. Fotografie: B. Schutty. Więcej zdjęć na naszym profilu FB (klik na miniaturę) sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 2
Publikacje Na stronie internetowej Pure and Applied Geophysics opublikowana została cyfrowa wersja artykułu dr. hab. Tomasza Niedzielskiego, prof. UWr i dr. hab. Krzysztofa Migały, prof. UWr, który będzie wstępem do zeszytu tematycznego poświęconego zastosowaniom geoinformatyki w nau- sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 3
kach o atmosferze. Zapowiada on szybką publikację całego zeszytu, najprawdopodobniej jeszcze w lutym 2017. Daria Bilińska, Carsten Ambelas Skjøth, Małgorzata Werner, Maciej Kryza, Małgorzata Malkiewicz, Justyna Krynicka, Anetta Drzeniecka-Osiadacz opublikowali w czasopiśmie Aerobiologia (IF 1.452; MNiSW lista A, ISSN 0393-5965, 25 punktów) artykuł pt. Source regions of ragweed pollen arriving in south-western Poland and the influence of meteorological data on the HYSPLIT model results. W pracy zbadano zależność pomiędzy napływającymi masami powietrza a stężeniami pyłku ambrozji we Wrocławiu, dla 10 letniego okresu, pomiędzy 2005 a 2014 rokiem. Zastosowano model trajektorii HYSPLIT do określenia czy epizody o wysokich stężeniach pyłku we Wrocławiu mogą być powiązane z głównymi centrami występowania ambrozji w Europie, takimi jak Kotlina Panońska, północne Włochy i Ukraina. Dodatkowo, do analizy wybranych epizodów o wysokich stężeniach pyłku (powyżej 20 pm -3 ) zostały użyte dwa rodzaje wejściowych danych meteorologicznych (dane globalne GDAS oraz dane pozyskane z mezoskalowego modelu WRF). Celem użycia dwóch zestawów danych była ocena ich wpływu na wyniki modelowania dla epizodów o wysokich stężeniach pyłku. Wyniki pokazują, że epizody o wysokiej koncentracji pyłku ambrozji stanowią większą część zaobserwowanych koncentracji pyłków ambrozji we Wrocławiu, ale występują rzadko i nie każdego roku. Epizody o wysokich stężeniach pyłku ambrozji są powiązane z napływem mas powietrza znad południowej i południowo-wschodniej Europy, co potwierdza obecność znanych centrów występowania ambrozji. Symulacje wykonane za pomocą modelu HYSPLIT, z użyciem dwóch różnych danych wejściowych, wskazują, że większa rozdzielczość danych wejściowych skutkuje lepszymi wynikami. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 4
W czasopiśmie Theoretical and Applied Climatology (IF 2.433) opublikowano artykuł Grzegorza Urbana (IMGW), Krzysztofa Migały i Piotra Pawliczka pt. Sunshine duration and its variability in the main ridge of the Karkonosze Mountains in relation to with atmospheric circulation. Ukazały się także prace z listy B MNiSW oraz mające charakter rozdziałów w monografiach: Sobik M., Kasprzak M., 2016. Przyrodnicze uwarunkowania klęsk elementarnych na obszarze Dolnego Śląska. [w:] E. Kościk, B. Konopska (red.), Klęski żywiołowe w postaci zdarzeń powodziowych i ich pochodnych na Śląsku od XIV do XX wieku, Wyd. Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa, s. 29 62. Latocha A., 2016. Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki regionu kłodzkiego w XIX i XX w. [w:] T. Głowacki, M. Zawadka (red.), Od systemu żarowego do ekorozwoju. Ochrona i wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego na ziemiach polskich aspekt historyczny. Wrocławskie spotkania z historią gospodarczą XI. Michniewicz A., Jancewicz K., Różycka M., Migoń P., 2016. Rzeźba granitowa skalnego miasta na przykładzie Starościńskich Skał w Rudawach Janowickich (Sudety Zachodnie). Landform Analysis, t. 31, s. 17 33. Michniewicz A., Różycka M., Migoń P., 2015. Granite tors of Waldviertel as sites of geotourist interest. Geotourism, vol. 40 41, s. 19 36. Pijet-Migoń E., Migoń P., 2015. Geothermal fields of New Zealand in tourism industry the case of complementary assets and competitive products. Geotourism, vol. 42 43, s. 3 24. Sprawy Zakładowe Zakład Geoinformatyki i Kartografii Pracownicy ZGK i ZKiOA: dr Waldemar Spallek, mgr inż. Matylda Witek, dr Jacek Ślopek, dr Mieczysław Sobik i dr Marek Błaś oraz mgr Piotr Pawliczek odbyli 24 25 stycznia 2017 r. kolejną sesję pomiarową w Górach Izerskich, podczas której wykonano kilka lotów fotogrametrycznych bezzałogowym statkiem powietrznym i pomiarów grubości pokrywy śnieżnej w ramach projektu LIDER Nowy system automatycznego szacowania ekwiwalentu wodnego śniegu z zastosowaniem bezzałogowego statku powietrznego. Pomimo niezbyt sprzyjającej pogody wykonano pełną serię sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 5
nalotów z zastosowaniem kamer RGB i NIR na stanowisku Krobica i Drożyna. Na Polanie Izerskiej krótkie przejaśnienie pozwoliło na wykonanie zaledwie jednego lotu, który jest tym cenniejszym materiałem badawczym. Załoga ZGK w drodze na Polanę Izerską w nowym pojeździe pana Sławka z Hali Izerskiej strasznie trzęsie Stanowisko Drożyna w Świeradowie-Zdroju. Dnia 1 lutego 2017 r. ZGK wzbogacił się o nowy bezzałogowy statek powietrzny Birdie, typu płatowiec. Przekazanie statku nabywcy wiązało się ze szkoleniem, w którym wzięli udział: dr hab. Tomasz Niedzielski, prof. UWr., dr Waldemar Spallek, dr Joanna Remisz i mgr inż. Matylda Witek. Część teoretyczna szkolenia odbyła się w Krakowie na Borku Fałęckim uczestnicy przy okazji sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 6
mogli przekonać się, co to znaczy krakowski smog. Część praktyczna szkolenia została przeprowadzona na lądowisku w Sąspowie, tuż przy granicy Ojcowskiego Parku Narodowego. W przyszłości poinformujemy o lotach i badaniach z wykorzystaniem Birdiego. Przygotowanie Berdiego do lotu. Start Berdiego do lotu w odróżnieniu od posiadanych już przez nas statków, w wypadku których samolot jest wypuszczany w powietrze w sposób przedsięrzutny 1, Berdie jest wypuszczany zasięrzutnie 2. 1 Za autorem noty: (słowo) utworzyłem, korzystając z potencjału języka polskiego i na zasadzie analogii do słów: przedsiębierny i nasiębierny. Jest to też forma żartu językowego 2 J.w. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 7
Dobre rady przed wykonaniem rzutu startowego. Zakład Geomorfologii W Zakładzie Geomorfologii pojawiła się nowa aparatura badawcza służąca do pomiaru objętości przepływu wód rzecznych. Jest to miernik OTT MF PRO, wyprodukowany przez amerykańską firmę HACH. Ma on możliwość pomiaru prędkości przepływu wody oraz głębokości zanurzenia, jak i automatycznej kalkulacji przepływu. Urządzenie działa na zasadzie elektromagnetycznej. Cewka magnetyczna umieszczona w głowicy czujnika wytwarza pole magnetyczne. Gdy woda przechodzi przez głowicę czujnika, jony wody generują napięcie, uzależnione od prędkości przepływu wody. Uzyskuje się to dzięki dwóm elektrodom i wzmacniaczowi sygnału. Inteligentny mikroprocesor przetwarza sygnały i przesyła wyniki do ręcznego przyrządu pomiarowego. Miernik gwarantuje dokładne pomiary nawet przy niewielkich prędkościach przepływu, na płyciznach (głębokość minimalna pomiaru to 3,18 cm), w przypadku cieków zarastających, niosących duże ilości materii organicznej, zanieczyszczonych oraz przy przepływie turbulentnym. Służy do pomiaru prędkości przepływu w zakresie 0 6 m/s. Miernik charakteryzuje się małym poborem mocy, nie wymaga prawie żadnej konserwacji. Urządzenie zostało zakupione w ramach grantu NCN UMO- 2015/19/D/ST10/02869 Marka Kasprzaka i będzie wykorzystywane do badań prowadzonych na Spitsbergenie. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 8
Korzystając z okresu zalegania pokrywy śnieżnej i ujemnych temperatur powietrza, pracownicy Zakładu Geomorfologii Piotr Migoń, Kacper Jancewicz i Marek Kasprzak dokonali rozpoznania systemu rozpadlin i szczelin osuwiskowych w masywie Dzikowca i Lesistej Wielkiej w Górach Kamiennych. Sprawdzali oni efekt zimowej cyrkulacji powietrza w pobliżu tzw. szczelin wiatrowych, zlokalizowanych w najwyższych partiach stoków Lesistej Wielkiej. Formy te są efektem pęknięć sztywnej płyty tufów riolitowych zalegających na bardziej plastycznych i ulegających odkształceniom skałach osadowych. W takich miejscach dochodzi do wypływu powietrza z wnętrza porowatego i popękanego górotworu. W zimie w sąsiedztwie szczelin śnieg jest wytopiony, a z samych rozpadlin wydobywa się ciepłe, parujące powietrze. Rzeźba osuwiskowa Masywu Lesistej była już przedmiotem badań geomorfologów prze kilkoma laty. W najbliższym sezonie letnim stanie się miejscem dalszych badań. Film z wypowiedzią Piotra Migonia dotyczącą Szczelin Wiatrowych na FB (klik na miniaturę) Szczelina wiatrowa na Lesistej Wielkiej, oczyszczona i odsłonięta dla oczu turystów (fot. M. Kasprzak). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 9
Rzeźba osuwiskowa na stokach Lesistej Wielkiej zimą (fot. M. Kasprzak). Wierzchołek Lesistej Małej to przykład rzadko spotykanego w Sudetach zjawiska, gdzie porowate tufy riolitowe umożliwiają cyrkulację powietrza zawartego w górotworze. Stosunkowo ciepłe powietrze wydostające się na powierzchnię terenu powoduje wytopienie pokrywy śnieżnej. Nie jest to efekt przewiania śniegu (fot. M. Kasprzak). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 10
Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery W styczniu 2017r. klaster obliczeniowy Zakładu Klimatologii i Ochrony Atmosfery wzbogacił się o cztery nowe węzły obliczeniowe (łącznie 96 nowych rdzeni obliczeniowych). Rozbudowana została również macierz dyskowa, do zainstalowanych ok 70Tb pamięci dołożono dodatkowe 24Tb, stwarzając przy okazji możliwość dalszej rozbudowy. Zakupy sfinansowano z projektów badawczych NCN nr 4851/IGRR/PB/15 oraz 0201/1470/16. Klaster obliczeniowy ZKiOA służy do wykonywania symulacji meteorologicznych i dotyczących jakości powietrza. Z klastra, oprócz pracowników Zakładu, korzystają również doktoranci oraz studenci realizujący prace magisterskie związane z modelowaniem. Zakład Zagospodarowania Przestrzennego Profesor Stanisław Ciok został powołany przez Marszałka Województwa Dolnośląskiego w skład Wojewódzkiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej Województwa Dolnośląskiego. Komisja jest organem doradczy o charakterze wewnętrznym, który uczestniczy w procesie planowania przestrzennego na poziomie województwa. Do zadań komisji należy m.in. wydawanie opinii o projekcie planu zagospodarowania przestrzennego województwa w toku sporządzania tego planu oraz wydawanie opinii w toku dokonywania przeglądu zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, opracowywania raportu o jego stanie i sporządzania oceny realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 11
Polskie Towarzystwo Geograficzne Dnia 20.01.2016 r. Oddział Wrocławski Polskiego Towarzystwa Geograficznego miał zaszczyt gościć mgr inż. Andrzeja Śliwę. Prelegent przedstawił prezentację pt. Szmaragdy kwiaty królestwa minerałów jak powstają, gdzie występują. Słuchacze mieli możliwość poznania tajemniczego świata wspomnianych kamieni szlachetnych a dokładnie miejsca ich występowania na naszej planecie oraz warunków ich powstawania. Nasz gość opowiedział również o swojej życiowej ścieżce Od geologa po dyrektora kopalni złota a także wspominał swoją słynną ekspedycję do Zambii, która miała na celu odnalezienie tych jakże drogocennych minerałów. Pan Andrzej Śliwa potrafił znakomicie przekazać wiedzę naukową w bardzo przystępny sposób co pozwoliło wszystkim obecnym oddać się marzeniom o zielonych bogactwach. Mamy nadzieję, że nasz gość zechce odwiedzić nas przynajmniej jeszcze jeden raz i zabierze nas z powrotem do świata znajdującego się (nie tylko) pod powierzchnią Ziemi! (Iwo Wieczorek członek PTG OWR) Stanowisko nielegalnego wydobycia szmaragdów w Zambii (fot. A. Śliwa). Surowe (nieoszlifowane) szmaragdy wydobyte w Zambii (fot. A. Śliwa). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 12
Opracowanie: Marek Kasprzak marek.kasprzak@uwr.edu.pl Wrocław, 3 lutego 2017 r. Materiały dotyczące spraw Instytutu i spraw poszczególnych Zakładów prosimy nadsyłać do końca każdego miesiąca na adres e-mail M. Kasprzaka. sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 13
Playa de Muro, Majorka (fot. M. Kasprzak). sekretariat.igrr@uwr.edu.pl 14