I. Prawo karne wykonawcze i jego nauka Definicja: Prawo karne wykonawcze to ogół norm prawnych, które regulują wykonywanie kar i innych środków penalnych (środków prawnych, środków probacyjnych, środków zabezpieczających, środków przymusu), przewidzianych w prawie. Przedmiot prawa karnego wykonawczego: wykonywanie orzeczeń dotyczących przedmiotu procesu karnego (czy inaczej wykonywanie przewidzianych w prawie materialnym), wykonywanie środków orzeczonych incydentalnie (wykonywanie przewidzianych w prawie procesowym środków przymusu, jak np.: tymczasowe aresztowanie czy kary porządkowe) Stadia procesu karnego: stadium postępowania przygotowawczego stadium postępowania sądowego (jurysdykcyjnego) stadium postępowania wykonawczego Stanisław Waltoś: stadium postępowania przygotowawczego stadium postępowania głównego stadium postępowania apelacyjnego stadium postępowania wykonawczego Prawo karne wykonawcze nie obejmuje norm prawnych regulujących wykonywanie środków poprawczych, wychowawczych i innych, przewidzianych w prawie nieletnich. II. Kary i inne środki penalne Kary i inne środki penalne można nazwać ogólnie środkami reakcji państwa na czyn zabroniony. Podstawowe znaczenie wśród nich mają kary, czyli środki zawierające element społecznego potępienia. Należy pamiętać, że ustawodawca może używać określenia kara w węższym znaczeniu, wówczas niektóre środki, zawierające element społecznego potępienia, zostają określone inną nazwą np. środki karne. 1
Teorie kary: absolutne (bezwzględne, retrybutywne) kara jest odpłatą za wyrządzone zło, jest skierowana w przeszłość i nie wymaga uzasadnienia z punktu widzenia jakiejś użyteczności czy celowości; utylitarne (względne, prospektywne) kara jest środkiem skierowanym w przyszłość i zmierza do osiągnięcia celów społecznie użytecznych, w szczególności ma zapobiec następnym przestępstwom; mieszane teorie kary łączy w sobie elementy obu teorii Cele kary: zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości (cel sprawiedliwościowy); korzystne (dodatnie) oddziaływanie na społeczeństwo (cele w zakresie prewencji generalnej czy inaczej prewencji ogólnej); korzystne społecznie oddziaływanie na sprawcę (cele w zakresie prewencji indywidualnej czy inaczej prewencji szczególnej); naprawienie lub zmniejszenie społecznego zła wyrządzonego czynem zabronionym (cel kompensacyjny). Art. 53 1 k.k. - Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Model sprawiedliwości naprawczej (restorative justice model) inaczej określany terminem sprawiedliwości kompensacyjnej ; powiązane jest z nim wprowadzenie instytucji mediacji i pojednania sprawcy z ofiarą ; poszerzenie uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym; dopuszczenie orzekania obowiązku naprawienia szkody. 2
Środki penalne (przewidziane w prawie: karnym, karnym skarbowym i wykroczeń): Środki probacyjne (środki związane z poddaniem sprawcy próbie o ile są one związane z dozorem i obowiązkiem próby) Środki zabezpieczające Środki przymusu Środki prawne Kary i inne środki penalne według obowiązujących przepisów: Według K.K. karami są (art. 32): 1. grzywna 2. ograniczenie wolności 3. pozbawienie wolności 4. 25 lat pozbawienia wolności; 5. dożywotnie pozbawienie wolności. Oprócz kar k.k. zna środki karne (art. 39 k.k.): Środki karne stosowane wobec żołnierzy to także (art. 324 k.k.): Wydalenie z zawodowej służby wojskowej; Degradacja; Wobec żołnierzy służby zasadniczej nie orzeka się środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 7 k.k. świadczenia pienieżnego. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie: warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66 i n. k.k.); warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającej roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia 3
wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. (art. 69 k.k.); warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności (art. 77 i n. k.k.). Kodeks zalicza do tej kategorii, choć brak tu okresu próby, także zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności (art. 83 k.k.) oraz uznanie za wykonanie określonych środków karnych po upływie połowy okresu, na który je orzeczono (art. 84 k.k.). Środki zabezpieczające wg k.k.: Środki o charakterze leczniczo-rehabilitacyjnym połączone z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym (art. 93a i n. k.k.); Środki o charakterze administracyjnym (art. 99 k.k.). Kary i inne środki penalne wg k.w.: Kary (art. 18 k.w.): o areszt; o ograniczenie wolności; o grzywna; o nagana. Środki karne (art. 28 1 k.w.): o zakaz prowadzenia pojazdów; o przepadek przedmiotów; o nawiązka; o obowiązek naprawienia szkody; o podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób; o inne środki karne określone przez ustawę. 4
Kodeks karny skarbowy: Art. 12 2 Sąd wymierza karę, środek karny lub inny środek według swego uznania, w granicach przewidzianych przez kodeks bacząc, aby ich dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które mają one osiągnąć w stosunku do sprawcy, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Kary i inne środki penalne wg k.k.s.: Kary (art. 22 1 k.k.s.): Kara grzywny w stawkach dziennych; Kara ograniczenia wolności; Kara pozbawienia wolności. Środki karne (art. 22 2 k.k.s.): 1. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności; 2. przepadek przedmiotów; 3. ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów; 4. przepadek korzyści majątkowej; 5. ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej; 6. zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska; 7. podanie wyroku do publicznej wiadomości; 8. pozbawienie praw publicznych; 9. środki związane z poddaniem sprawcy próbie: o warunkowe umorzenie postępowania karnego, o warunkowe zawieszenie wykonania kary, o warunkowe zwolnienie. 5
Kary i inne środki penalne wg k.k.s. Środki zabezpieczające (art. 22 3 k.k.s.): 1. umieszczenie w zakładzie zamkniętym; 2. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym; 3. umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne; 4. umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego; 5. skierowanie do placówki leczniczo-rehabilitacyjnej; 6. przepadek przedmiotów; 7. zakazy wymienione w 2 pkt 5 - zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska. Kary i środki karne za wykroczenia wg k.k.s. Kary: Kara grzywny określona kwotowo (art. 47 1 k.k.s.) Środki karne (art. 47 2 k.k.s.): dobrowolne poddanie się odpowiedzialności; przepadek przedmiotów; ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów. Tytułem środka zabezpieczającego można orzec przepadek przedmiotów (art. 47 4 k.k.s.) 6