Sposoby cięcia winorośli Winorośl wymaga corocznego i bardzo silnego cięcia. Krzewy niecięte zagęszczają się każdego roku kilkakrotnie, rodząc drobne, niskiej jakości owoce - informuje Roman Myśliwiec z Polskiego Instytutu Winorośli i Wina w Krakowie. Bardzo częstym zjawiskiem w Polsce są zbyt słabo przycięte krzewy winorośli. Również bardzo radykalne, zbyt silnie przycięte krzewy mogą słabiej plonować, jednak właściwe jest powiedzenie, że "lepiej przyciąć krzew źle, niż nie przyciąć go wcale". Sposób cięcia krzewów zależy od obranej formy przestrzennej, uprawianej odmiany oraz warunków mikroklimatycznych związanych z nasłonecznieniem. Winorośl wymaga cięcia zarówno w okresie zimowego spoczynku krzewów, jak i podczas wegetacji. Na przedwiośniu w okresie tak zwanego spoczynku wymuszonego tnie się zdrewniałe pędy jednoroczne, rzadziej pędy wieloletnie w celu osiągnięcia określonej formy krzewu (cięcie formujące) oraz w celu właściwego obciążenia krzewów owocami (cięcie na owocowanie). Podczas wegetacji krzewów powtarza się wielokrotnie cięcie organów zielonych, czyli: przerzedzanie latorośli i kwiatostanów, cięcie pędów przedwczesnych (tzw. pasierbów), uszczykiwanie wierzchołków latorośli przed kwitnieniem, ogławianie latorośli, obrywanie zbędnych liści itp. W wyniku prawidłowo wykonanych zabiegów cięcia na krzewach powinny znajdować się tylko pędy owocujące oraz potrzebne do odnowienia formy krzewu w następnym roku (pędy zastępcze). Technika cięcia Cięcie grubych części wieloletnich wykonuje się sekatorem lub piłką ogrodniczą. Powierzchnia cięcia powinna być możliwie mała i gładka. Większe rany po cięciu należy zdezynfekować jednym z gotowych preparatów do zabezpieczania ran. Cięcie zdrewniałych pędów jednorocznych wykonuje się sekatorem. Łozę tnie się około 10-15 mm nad węzłem tak, aby płaszczyzna cięcia była odchylona w stronę przeciwną do pąka. Do cięcia letniego, np. ogławiania latorośli, najwygodniej jest używać nożyc szpalerowych. Zależnie od długości pozostawionych na krzewie pędów rozróżnia się cięcie krótkie, średnie i długie. Młoda winnica Cięcie krótkie - po tym cięciu pozostaje na łozie od 1 do 4 dolnych pąków, nie licząc pąków przynasadowych. Wprawdzie krótko przycięte czopy wydają mocniejsze latorośle, jednak niektóre odmiany przy takim cięciu gorzej plonują. Znaczna część odmian słabo rodzi z dwóch pierwszych pąków na łozie owoconośnej - mówi się wtedy, że takie odmiany źle znoszą krótkie cięcie. Inną wadą krótkiego cięcia krzewów jest nierównomierne rozmieszczenie latorośli na rusztowaniu, co pogarsza nasłonecznienie i przewietrzanie krzewów. Takie latorośle gorzej drewnieją i częściej w zimie przemarzają. Cięcie średniej długości - w wyniku cięcia średniej długości pozostają na łozie 5-8-pąkowe czopy przeznaczone na owocowanie. Cięcie średniej długości stosuje się wówczas, gdy odmiana źle znosi krótkie cięcie, a z różnych względów nie może być cięta długo. Cięcie długie - po nim pozostaje na łozie powyżej 8 pąków przeznaczonych na owocowanie. Długie cięcie nie przeciąża krzewów zbytnią liczbą latorośli. Typową formą krzewów, w której stosuje się długie cięcie łozy, jest jedno- lub dwuramienny sznur Guyota. Krzewy cięte
systemem Guyota dają nieco niższy plon, ale dorodniejszych owoców. Poziome przygięcie długo przyciętej łozy umożliwia równomierne rozmieszczenie latorośli na rusztowaniu (rys. 1). Poprawia nasłonecznienie i przewietrzanie krzewów, co w naszym klimacie jest bardzo potrzebne. Większość odmian winorośli znacznie lepiej rodzi przy cięciu długim, gdyż najlepiej wykształcone i najbardziej płodne pąki znajdują się na łozie między 6 a 12 węzłem. Cięcie długie jest w praktyce sposobem mieszanym, bywa bowiem uzupełniane cięciem krótkim w postaci 2-pąkowych czopów zastępczych, z których wyrosną pędy owocujące w roku następnym. Cięcie pędów zdrewniałych Cięcie formujące Podczas sadzenia przyrosty ze szkółki skraca się na 2 pąki (rys. 2) i w pierwszym roku młode krzewy prowadzi się zawsze na dwa pędy, bez względu na formę przestrzenną, jaką będą miały w przyszłości. Jeżeli więc wiosną wybije i przerośnie przez kopczyk większa liczba latorośli, to dwie Winnica w pierwszym roku prowadzenia najmocniejsze (najdłuższe i najgrubsze) pozostawiamy, a pozostałe wyłamujemy. Cięcie młodych krzewów jednorocznych wykonuje się na przedwiośniu, gdy tylko ziemia rozmarznie i obeschnie. W praktyce są trzy sposoby traktowania młodych krzewów podczas cięcia w zależności od tego na ile urosły w pierwszym roku uprawy: Pierwszy sposób przycięcia dotyczy krzewów najsłabszych (wzrost najwyżej kilkadziesiąt centymetrów, grubość pędów 3-4 mm). Silniejszy z dwóch pędów przycina się na 2 pąki, a słabszy lub niżej osadzony na 1 pąk (rys. 3). Gdy obydwa pędy mają podobną grubość to przycina się je krótko na1 lub 2 pąki (około 1,5 cm długości). Cięcie wykonuje się tak, aby płaszczyzna cięcia była skierowaną w przeciwną stronę w stosunku do pąka. Chodzi o to, aby wyciekające soki nie oblewały pąka, co może utrudniać jego rozwój (rys. 4). Drugi sposób cięcia dotyczy krzewów mocniejszych, które posiadają przynajmniej jeden dobrze wyrośnięty pęd, który na wysokości 1 m nad ziemią ma średnicę minimum 6 mm. Na takich krzewach można już w drugim roku uformować pień. Cięcie należy wykonać na wysokości 70-80 cm od ziemi, nieco powyżej nośnego drutu rusztowania (rys. 5). W trakcie wegetacji pozwala się rosnąć tylko 2-4 latoroślom (w zależności od kondycji krzewu), wyrastającym z górnych pąków na pniu. Trzeci sposób cięcia dotyczy krzewów najmocniejszych, które zdarza się, że dorastają w pierwszym roku uprawy do 2 lub nawet 3 metrów wysokości, a średnicę około 6 mm mają na wysokości 1,5 m nad ziemią. Na takich krzewach można już w drugim roku uformować nie tylko pień, ale i poziome ramię owocujące. Krzew należy w takim przypadku przyciąć na wysokości około 1,5 m i po przygięciu przywiązać poziomo do nośnego drutu rusztowania. Podczas wegetacji pozwala się na wzrost 4-6 latorośli wyrastających z poziomego ramienia, a wszystkie pozostałe usuwa się.
Zasadnicze cięcie na owocowanie Cięcie zasadnicze zdrewniałych pędów jednorocznych, czyli łozy, należy wykonywać na przedwiośniu, tj. w pierwszej lub najpóźniej w drugiej dekadzie marca. Termin jesienny lub zimowy jest w naszym klimacie niebezpieczny, gdyż osłabione cięciem krzewy mogą być łatwiej uszkadzane przez mrozy. Wykonując cięcie po przejściu mrozów, mamy możliwość Dwuletni krzew na wiosnę usunięcia pędów przemarzniętych. Odpowiednim cięciem można naprawić szkody mrozowe i nie dopuścić do zmniejszenia plonu owoców nawet wówczas, gdy uszkodzone jest nawet 50% wszystkich pąków na krzewie. Zbyt późne cięcie krzewów w fazie "płaczu łozy" powoduje długotrwały i intensywny wyciek soków z powstałych ran. Optymalnym rozwiązaniem jest wstępne cięcie jesienią (listopad), a zasadnicze na przedwiośniu. Jesienią usuwa się przede wszystkim grubsze części krzewów, które będą na pewno niepotrzebne w następnym roku. Po wstępnym przycięciu łatwiej okryć krzewy na zimę, jeśli to jest konieczne. Regulowanie wielkości i jakości plonu Cięcie krzewów na owocowanie jest podstawowym czynnikiem regulującym wielkość i jakość plonu owoców. W praktyce jest to liczba pozostawionych płodnych pąków na krzewie, z których wyrosną podczas wegetacji owocujące latorośle. Przeciętny plon owoców z każdego krzewu powinien być zawsze powiązany z powierzchnią winnicy. Zależność ta wyraża się tzw. powierzchnią dyspozycyjną krzewu. Na przykład przy szerokości międzyrzędzi 2,0m i odstępach między krzewami w rzędach 1,0m, powierzchnia ta będzie wynosić 2m2. Według ogólnej zasady, mniejszą liczbą pąków (6-8 na 1 m2 powierzchni dyspozycyjnej) obciąża się krzewy odmian bardziej plennych, a większą (10-12) mniej plennych. Także odmiany wykształcające duże grona obciąża się słabiej (4-6 pąków na 1 m2), a odmiany z małymi gronami mocniej (12-15 pąków na 1 m2). Obliczając stopień obciążenia krzewów, trzeba również uwzględnić stan zdrowotny i ogólną kondycję poszczególnych krzewów, żyzność i wilgotność gleby, stanowisko plantacji oraz tzw. współczynnik płodności odmiany. Jest to stosunek przeciętnej liczby gron na krzewie do całkowitej liczby latorośli. Jest to średnia liczba gron na jednym owocującym pędzie, która wynosi zazwyczaj 2. Obliczanie stopnia obciążenia krzewu Zakładamy, że plon z 1 ha winnicy powinien wynieść 10 ton winogron. Krzewy prowadzone są w formie jednoramiennego sznura Guyota w rozstawie 2,0 x 1,0 m, czyli na każdy krzew przypada 2,0 m2 powierzchni winnicy. Współczynnik płodności uprawianej odmiany wyraża się cyfrą 2, czyli na każdej latorośli odmiana zawiązuje przeciętnie dwa grona, a średnia masa gron dla tej odmiany wynosi 120 g. Obliczamy, ile pąków pozostawić po cięciu na jednym krzewie: 10 000kg/ha x 2.0m 2 ---------------------- = 10 000m 2 x 2 x 0,12kg 20 000 ----- 2400 = 8,33 czyli 8-9 pąków Według tych teoretycznych obliczeń, o ile nie zajdą nieprzewidziane przeszkody, przy
obciążeniu 8-9 pąków na każdy krzew możemy spodziewać się zaplanowanego plonu owoców w wysokości 10 t/ha. Cięcie odmładzające Z upływem kolejnych lat owocowania wydłużające się czopy starego drewna wydają coraz to słabsze latorośle, dlatego też ogniwa owocujące należy odmładzać. W tym celu wyrosłą w pobliżu, bezpośrednio z pnia, łozę zamiast wycinać, skracamy na 2 pąki. Wyrosłe z czopa dwa pędy w następnym roku tnie się na owocowanie i zastępstwo, tworząc nowe ogniwo, a całą część wieloletnią ze starym ogniwem odcina się. Ramiona wieloletnie (trwałe) można również raz na kilka lat wymieniać w całości. Wyrosłą z pnia w pobliżu nasady ramienia łozę pozostawia się, formując na niej ogniwa owocujące, a stare ramię w całości odcina się. Częste odmładzanie krzewów pozwala zachować ich formę przestrzenną w niezmienionym kształcie przez wiele lat owocowania. Odmładzanie ma także korzystny wpływ na kondycję i stan zdrowotny krzewów. Cięcie sanitarne Wykonuje sieje w razie uszkodzeń mechanicznych nadziemnej części krzewu lub wówczas, gdy tkanka drewna została zaatakowana przez choroby. Uszkodzone lub chore fragmenty drewna odcina się, a rany dezynfekuje. Ciecie krzewów podczas wegetacji Przerzedzanie latorośli i kwiatostanów Wykonuje się je w drugiej połowie maja lub na początku czerwca, gdy minie już zagrożenie przymrozkami wiosennymi. Wyłamuje się wszystkie niepotrzebne latorośle (te bez kwiatostanów), jeśli tylko nie będą potrzebne w następnym roku do odbudowy formy przestrzennej krzewów, jako tzw. pędy zastępcze. Usunięcie nadmiaru latorośli poprawia warunki odżywiania pozostałych oraz nasłonecznienie Dwuramienna forma Guyota i przewietrzanie krzewów. Na krzewie należy pozostawić wyłącznie latorośle płodne i zastępcze, a wszystkie pozostałe usunąć. Również usunięcie nadmiaru kwiatostanów wpływa korzystnie na pozostałe, znajdujące się na poszczególnych latoroślach. Cięcie pędów przedwczesnych (syleptycznych) Pędy przedwczesne, popularnie zwane pasierbami, są to latorośle wyrosłe w czasie wegetacji z pąków letnich znajdujących się w kątach ogonków liściowych (rys. 6). Należy je wyłamywać w całości lub tylko skracać. Na krzewach prowadzonych nisko i ciętych krótko, np. w formie bezpiennej - krzaczastej, pasierby należy bezwzględnie usuwać. Zagęszczają one i tak już mocno zagęszczone latoroślami krzewy. Pasierby wyłamuje się w początkowej fazie rozwoju, gdy mają długość 5-7 cm (rys. 7). Usuwanie zbyt długich pasierbów powoduje rany i może uszkodzić pąki główne. Na krzewach prowadzonych w szpalerach na pniu
średniej wysokości (0,6-0,8 m) pasierby należy usuwać zwłaszcza z dolnych części pędów w okolicy gron, gdyż przestrzeń w pobliżu owoców nie powinna być zbytnio zagęszczona. Swobodny dopływ powietrza ma korzystny wpływ na zdrowotność, a lepsze nasłonecznienie poprawia wybarwienie owoców. Na krzewach formowanych wysoko, latorośle i pasierby rosną znacznie słabiej i zabieg cięcia jest często pomijany. Uszczykiwanie wierzchołków latorośli przed kwitnieniem Stosuje się w prowadzeniu odmian bardzo silnie rosnących i gorzej zawiązujących owoce. Skrócenie wierzchołków wzrostu wszystkich latorośli znajdujących się na krzewie hamuje na kilka dni ich wzrost, kierując tym samym większą ilość związków odżywczych w stronę kwiatostanów. Zabieg należy wykonać bezpośrednio przed kwitnieniem. Letnie ogławianie latorośli Zabieg ma na celu przyhamowanie wzrostu latorośli i przyspieszenie procesu ich drewnienia. Ogławianie winorośli wykonuje się pod koniec fazy wzrostu jagód, gdy osiągną one naturalną dla uprawianej odmiany wielkość. W zależności od przebiegu pogody w danym roku, termin pierwszego zabiegu przypada na 2. lub 3. dekadę lipca. W praktyce przycinanie latorośli wykonuje się 3-, 4-krotnie w odstępach kilkudniowych. Zbyt późne przycięcie latorośli jest mało skuteczne, natomiast zbyt wczesne może działać pobudzająco na wzrost pasierbów, a w krańcowych przypadkach może spowodować przedwczesne rozwinięcie się pąków zimowych. Prawidłowo przeprowadzony zabieg wpływa na zwiększenie wytrzymałości krzewów na warunki zimowe i poprawia nasłonecznienie gron. Aby prawidłowo przebiegała asymilacja podczas fazy dojrzewania owoców, należy pozostawić co najmniej 6-10 liści powyżej ostatniego grona na latorośli (rys. 8). Istotna jest powierzchnia ogólna liści, więc liści dużych zostawia się mniej, a małych więcej. Obrywanie liści Pod koniec fazy dojrzewania owoców można usunąć 2-3 liści najniżej położonych na pędach. Starsze, przebarwione liście znacznie słabiej asymilują i można je oberwać bez większej szkody dla krzewu. Poprawia się tym zabiegiem przewiewność krzewów i dostęp światła do gron. Nadmierne obrywanie liści jest natomiast poważnym błędem. Zdrowe liście znajdujące się na latoroślach w pobliżu gron mają największy udział w fotosyntezie. Usunięcie ich sprzyja wprawdzie lepszemu wybarwieniu owoców, ale nie przyspiesza dojrzewania. Rys. 1. Wyprowadzenie sznura Guyota. IIIa- krzew w trzecim Rys. 2. Sposób przycięcia sadzonki Rys. 3. Cięcie krzewów jednorocznych. a. krzew w drugim roku na wiosnę przed cięciem Rys. 4. Sposób cięcia (przycięcia łozy)
raku przed cięciem IIIb-krzew w trzecim roku po cięciu (z zastępczym czopem mrozowym) IVa-krzew w czwartym roku przed cięciem (zaznaczone miejsce wycięcia czopa mrozowego) IVb-krzew w czwartym roku po cięciu Na rysunku pokazano typowy układ drutów b. krzew po cięciu Rys. 5. Wyprowadzenie pnia Rys. 6. Pęd przedwczesny (pasierb) Rys. 7. Cięcie pasierbów Rys. 8. Ogławianie latorośli Roman Myśliwiec Warzywa 2/08