UCHWAŁA NR XXI/125/2012 RADY GMINY GRABOWIEC. z dnia 13 grudnia 2012 r.

UCHWAŁA NR XXI/125/2012 RADY GMINY GRABOWIEC z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie przyjęcia zaktualizowanego "Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierajacych azbest dla Gminy Grabowiec na lata 2008-2032". Na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) w związku z art. 18 ust. 2, pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.) Rada Gminy Grabowiec uchwala co następuje: 1. Przyjmuje się zaktualizowany Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Gminy Grabowiec na lata 2008-2032 w treści stanowiącej załącznik do niniejszej uchwały. 2. Traci moc uchwała Nr XVII/85/08 Rady Gminy Grabowiec z dnia 11 czerwca 2008 r. w sprawie uchwalenia Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Gminy Grabowiec na lata 2008-2032. 3. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Grabowiec. 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. Przewodniczący Rady Gminy Ryszard Sitarczuk Strona 1

Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXI/125/2012 z dnia 13 grudnia 2012 r. PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA GMINY GRABOWIEC NA LATA 2008-2032 (Aktualizacja 2012) GRABOWIEC grudzień 2012 r. Strona 1 Strona 2

Spis treści Wstęp... 4 Cel i zadania Programu... 5 Klasyfikacja wyrobów zawierających azbest... 6 Szkodliwość azbestu i postępowanie z odpadami zawierającymi azbest... 8 Diagnoza stanu oraz ilości wyrobów zawierających azbest na obszarze Gminy Grabowiec.. 11 Założenia i uwarunkowania realizacji Programu... 15 1. Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest... 15 2. Edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania... 15 3. Mobilizowanie właścicieli budynków do usuwania wyrobów zawierających azbest poprzez system pomocy edukacyjnej i finansowej... 15 4. Odbiór odpadów azbestowych z terenu gminy... 16 5. Udzielanie pomocy finansowej osobom fizycznym i innym właścicielom w usuwaniu odpadów zawierających azbest... 16 6. Alokacja środków finansowych z budżetu gminy na realizację programu... 16 7. Podjęcie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację programu... 16 8. Usunięcie wyrobów zawierających azbest z obiektów oświatowych i użyteczności publicznej... 16 9. Eliminacja powstawania dzikich wysypisk z odpadami zawierającymi azbest... 17 10. Okresowa weryfikacja i aktualizacja programu... 17 11. Obowiązki właścicieli, zarządców lub użytkowników nieruchomości... 17 12. Obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest... 17 Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Grabowiec na lata 2008-2032... 18 Szacunkowe koszty usuwania wyrobów azbestowych z terenu gminy... 21 Finansowanie usuwania wyrobów azbestowych... 22 Monitoring realizacji programu... 26 Strona 2 Strona 3

Załącznik nr 1 Dokumenty prawne obowiązujące w zakresie azbestu, jego usuwania i zagospodarowania... 29 Załącznik nr 2 Wykaz firm specjalizujących się w zbieraniu i transporcie odpadów azbestowych (posiadających odpowiednie zezwolenia)... 35 Załącznik nr 3 Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest... 39 Załącznik nr 4 Informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania... 42 Załącznik nr 5 Karta przekazania odpadu... 43 Załącznik nr 6 Wniosek o udzielenie dofinansowania osobom fizycznym nie będącym przedsiębiorcami usługi usuwania wyrobów zawierających azbest z posesji położonych na terenie Gminy Grabowiec... 46 Załącznik nr 7 Informacja o wyrobach zawierających azbest... 47 Załącznik nr 8 Składowiska przyjmujące odpady zawierające azbest... 49 Strona 3 Strona 4

I WSTĘP Rada Ministrów w dniu 14 maja 2002 roku przyjęła Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (zwany dalej: Programem krajowym). Program krajowy obejmuje lata 2008-2032 i powstał w wyniku: przyjęcia przez Sejm RP Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki, w której Radę Ministrów zobowiązano do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest oraz odpowiednich przepisów wykonywanych do tej ustawy; realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy; potrzeby oczyszczania kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających ten surowiec. W Programie krajowym, z uwagi na brak w kraju szczegółowej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, wszystkie wartości i większość danych ilościowych ujęto szacunkowo. Według nich, na terenie kraju znajduje się około 15.500 tys. ton wyrobów zawierających azbest, w tym 14.900 tys. ton płyt azbestowo-cementowych (1.351.500 tys. m 2 ) oraz 600 tys. ton rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych. Największe nagromadzenie wyrobów azbestowych występuje na terenie województwa mazowieckiego (ok. 3 mln ton), natomiast na drugim miejscu znajduje się województwo lubelskiego (ok. 2 mln ton). Azbest jest znany od kilku tysięcy lat, a szerokie zastosowanie uzyskał w ostatnich stu latach. Służył on do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych, elewacyjnych oraz rur. Trwałość płyt azbestowo-cementowych szacuje się na ok 30 lat, natomiast okres eksploatacji innych wyrobów jest z reguły krótszy. Korodujące wyroby zawierające azbest uwalniają pył azbestowy, który wnikając do organizmu wywołuje poważne choroby układu oddechowego. Dlatego władze samorządowe Gminy Grabowiec, mając na uwadze zdrowie mieszkańców oraz wymogi prawne, podejmują działania w kierunku likwidacji wyrobów zawierających azbest występujących na terenie gminy. Nazwa azbest nie określa konkretnego minerału, lecz dotyczy ogółu minerałów krzemianowych tworzących włókna. Przyjmuje się, że azbestami są włókniste odmiany minerałów występujące w przyrodzie w postaci wiązek włókien cechujących się wytrzymałością na rozciąganie, elastycznością i odpornością na działanie czynników chemicznych i fizycznych. Ze względu na swoje zalety takie jak: odporność na wysokie temperatury, działanie mrozu, kwasów, substancji żrących, a także elastyczność, stosowany był szeroko od ponad 100 lat w około 3 tys. wyrobów przemysłowych. Azbest jest materiałem praktycznie niezniszczalnym, nie ulega on bowiem ani degradacji biologicznej, ani termicznej, w związku z czym po wprowadzeniu do środowiska może on pozostawać tam przez setki lat. W handlu stosowano powszechnie trzy rodzaje minerałów: krokidolit (azbest niebieski) ma najkorzystniejsze właściwości mechaniczne, przez co był najchętniej wykorzystywany w przemyśle, należy do grupy amfiboli; jest najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny, najwcześniej wycofany z użytkowania (w latach 80-tych); Strona 4 Strona 5

amosyt (azbest brązowy) należący do grupy amfiboli, o szkodliwości pośredniej między krokidolitem i chryzotylem, ma włókna sztywniejsze i mniej giętkie w porównaniu z chryzotylem, nie spotykany w wyrobach produkcji polskiej, stosowany w wyrobach europy zachodniej, często w formie tynków i natrysków ogniochronnych; chryzotyl (azbest biały) przedstawiciel grupy serpentynu, najczęściej z azbestów stosowany w produkcji wyrobów azbestowo-cementowych oraz popularnych wyrobów tkanych i przędz termoizolacyjnych. Azbest stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. W związku z tym powstało wiele regulacji prawnych zakazujących stosowania i produkcji wyrobów zawierających ten minerał, a także nakazujących usunięcie wyrobów już istniejących, m.in. ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (t.j.: Dz. U. z 2004 r., Nr 3, poz. 20, z późn. zm.). Azbest ma działanie chorobotwórcze w przypadku wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. II. CEL I ZADANIA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA GMINY GRABOWIEC NA LATA 2008-2032 Nadrzędnymi celami długoterminowymi Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla gminy Grabowiec na lata 2008-2032 (aktualizacja 2012) (zwanego dalej Programem) są: 1. Wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Gminy Grabowiec spowodowanych azbestem oraz likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko. 2. Oczyszczenie obszaru Gminy Grabowiec z wyrobów zawierających azbest. 3. Stworzenie odpowiednich warunków do wdrażania przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. 4. Pomoc mieszkańcom Gminy Grabowiec w realizacji kosztownego demontażu płyt azbestowo-cementowych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Zadaniem Programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest. W Programie zawarte zostały: 1. Szacunkowa ilość wyrobów zwierających azbest oraz ich rozmieszczenie na terenie gminy. 2. Szacunkowe koszty usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. 3. Propozycje odnośnie udzielenia przez samorząd pomocy mieszkańcom w realizacji Programu. Strona 5 Strona 6

Gmina Grabowiec zakłada, zgodnie z Programem krajowym, usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. W Programie założono realizację następujących zadań: 1. Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest oraz jej coroczna aktualizacja. 2. Zaktywizowanie działań dyspozycyjno-kontrolnych nadzoru usuwania azbestu na terenie gminy. 3. Organizacja kampanii informacyjnej o szkodliwości wyrobów zawierających azbest i bezpiecznym jego usuwaniu. 4. Edukacja mieszkańców w zakresie jego usuwania, edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu, obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania. 5. Mobilizowanie właścicieli budynków do usunięcia wyrobów zawierających azbest poprzez system pomocy finansowej. 6. Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości osób fizycznych, podmiotów gospodarczych oraz budynków Urzędu Gminy przez firmy specjalistyczne posiadające odpowiednie zezwolenia. 7. Podejmowanie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizacje Programu. 8. Przeznaczenie części środków finansowych z budżetu gminy na realizacje Programu. 9. Pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania osobom fizycznym oraz innym na wymianę pokryć dachowych. 10. Usuwanie wyrobów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej i innych będących własnością gminy. 11. Eliminacja powstawania oraz likwidacja dzikich wysypisk z odpadami zawierającymi azbest. 12. Monitoring usuwania azbestu ze szczególnym uwzględnieniem jego bezpiecznego demontażu i unieszkodliwiania. 13. Monitoring realizacji Programu i okresowe sprawozdanie z jego realizacji Radzie Gminy. 14. Okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu. 15. Opracowanie mapy zagrożeń działania azbestu. III KLASYFIKACJA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Azbest to naturalnie występujące, włókniste minerały krzemianowe, powstałe na drodze procesów metamorficznych. Charakterystyczną cechą morfologiczną naturalnie występujących minerałów azbestowych jest równoległa budowa włókien. Wyróżnia się dwie grupy minerałów azbestowych: Strona 6 Strona 7

serpentynity należą do nich: antygoryt, lizardyt i chryzotyl, amfibole w skład tej grupy wchodzi bardzo dużo minerałów, a ich główne formy włókniste to: amozyt, krokidolit, azbest antofylitowy, termolitowy i aktynolitowi. Azbest znalazł szerokie zastosowanie w przemyśle dzięki swoim właściwościom, takim jak: - niepalność temperatura topnienia chryzotylu wynosi 1500-1550 C, natomiast amfiboli 930-1150 C - odporność na czynniki chemiczne (kwasy i zasady) szczególnie w przypadku amfiboli - wysoka wytrzymałość mechaniczna - niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne - łatwość łączenia się z innymi materiałami (cement, tworzywa sztuczne) - możliwość przędzenia włókien - dobre właściwości sorpcyjne Klasyfikację wyrobów zawierających azbest przeprowadza się na podstawie trzech kryteriów: zawartość azbestu stosowane spoiwo gęstość objętościowa wyrobu. Wyroby zawierające azbest dzielimy na 2 klasy: Klasa I - są to wyroby o gęstości objętościowej do 1000 kg/m 3 definiowane jako miękkie są one podatne na uszkodzenia mechaniczne, przez co uwalniają duże ilości azbestu do otoczenia. Głównie stosowane były, jako składnik wyrobów tekstylnych stosowanych przez pracowników, jako odzież ochronna oraz jako koce gaśnicze, tektury uszczelkowe m. in. w sprzęcie AGD, płytki podłogowe PCV oraz materiały i wykładziny cierne. Klasa II są to wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m 3 definiowane jako twarde. W wyrobach tej klasy włókna azbestowe są ze sobą mocno związane, więc w przypadku mechanicznego uszkodzenia (np. pęknięcia) emisja azbestu do otoczenia jest stosunkowo niewielka. Natomiast dużym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia ludzi jest obróbka mechaniczna tych wyrobów (np. wiercenie, rozbijanie) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokości w trakcie prac remontowych. W Polsce najczęściej stosowanymi wyrobami tej klasy są płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie. Produkowane były również rury azbestowo-cementowe służące do wykonywania sieci wodociągowych, kanalizacyjnych oraz w budownictwie jako przewody kominowe i zasypowe. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. - w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) odpady zawierające azbest klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne o kodach: - 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy, - 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu, - 10 11 81* - odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła), - 10 13 09* - odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo - azbestowych, Strona 7 Strona 8

- 15 01 11* - opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi, - 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawierające azbest, - 16 02 12* - zużyte urządzenia zawierające azbest, - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Azbest jest wyrobem twardym, nieuszkodzony nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi związanego z emisją włókien do powietrza. Problem szkodliwości takich wyrobów zaczyna istnieć z chwilą pojawienia się jakichkolwiek ich uszkodzeń. Destrukcja płyt może być powierzchniowa jak również obejmować głębsze partie materiału z azbestem i być wynikiem oddziaływania czynników atmosferycznych oraz ingerencji człowieka. Na naruszenie i niszczenie struktury płyt (głównie powierzchniowej) duży wpływ mają warunki klimatyczne oraz zanieczyszczenia chemiczne powietrza atmosferycznego. W wyniku przemarzania płyt w okresie zimowym i silnego nagrzewania płyt w okresie letnim, połączonego z okresowymi szokami termicznymi spowodowanymi opadami deszczu dochodzi do erozji płyt, tworzenia się na powierzchni wżerów, odpryskiwania warstw materiału zawierającego azbest i w mniejszym stopniu pękania płyt na całej grubości. Zjawisko to przyspieszane jest dodatkowo przez kwaśne deszcze występujące głównie na terenach przemysłowych. W wyniku oddziaływania tych czynników dochodzi do kruszenia materiału, osłabienia więzi włókien z matrycą i w efekcie końcowym do emisji włókien azbestu do powietrza. Płyty takie cechują się nierówną powierzchnią i łatwym odspajaniem kolejnych warstw materiału, nawet pod wpływem niezbyt silnych oddziaływań mechanicznych. Drugim rodzajem uszkodzeń płyt dachowych i elewacyjnych są ich pęknięcia, odłamania naroży, wykruszenia krawędzi, dziury. Uszkodzenia te powstają na skutek oddziaływania czynników mechanicznych spowodowanych uderzeniami twardymi przedmiotami lub odłamaniem. Również błędy w montażu płyt mogą być przyczyną powstawania uszkodzeń np. przybijanie ich gwoździami bez uprzedniego wywiercenia otworów w płycie, brak odstępów dylatacyjnych. Powoduje to destrukcję materiału z azbestem (pęknięcia). Powstawaniu uszkodzeń towarzyszy odrywanie elementów płyt, które zalegają wokół obiektów i stanowią poważne źródła emisji włókien azbestowych do otoczenia, co wynika z rozkruszania fragmentów płyt np. przez bawiące się nimi dzieci lub przejeżdżające pojazdy. IV SZKODLIWOŚĆ AZBESTU I POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST Chorobotwórcze działanie azbestu występuje w wyniku wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Włókna azbestowe uwalniają się, gdy dojdzie do uszkodzenia wyrobów zawierających azbest. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Wiadomo natomiast, że im więcej włókien azbestu wdychanych jest do układu oddechowego, Strona 8 Strona 9

tym większe jest ryzyko choroby. Wdychanie powietrza, w którym występują włókna azbestowe prowadzi do szeregu chorób układu oddechowego, choroby te mogą występować nawet po 30 latach od momentu kontaktu z pyłem azbestowym. Wszystkie rodzaje azbestu umieszczone są na liście czynników rakotwórczych stanowiącej załącznik 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571, z późn. zm.) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Dla uniknięcia groźby chorób organizm nie powinien być eksponowany na powietrze znacznie zanieczyszczone tymi pyłami. Ekspozycja nieznaczna, przypadkowa wydaje się nieunikniona, tak z uwagi na rozpowszechnienie wyrobów azbestowych do niedawna będących w powszechnym użyciu, jak i z powodu konsekwencji tego rozpowszechnienia (stałej obecności zmiennych, na ogół niewielkich, poziomów pyłów azbestu, występujących w powietrzu atmosferycznym w sposób naturalny). Zanieczyszczenia te w obszarach zindustrializowanych występują w nieco wyższych poziomach. Wyróżniamy trzy rodzaje narażenia na pyły azbestowe, a mianowicie ekspozycję: zawodową - związaną z pracą w kopalni oraz w zakładach produkujących i stosujących wyroby azbestowe; również praca w warsztatach samochodowych i praca przy usuwaniu wyrobów i materiałów zawierających azbest, parazawodową - dotyczy mieszkańców terenów sąsiadujących z kopalniami i zakładami przetwarzającymi azbest oraz rodzin pracowników tych zakładów, środowiskową - związana z występowaniem azbestu w powietrzu atmosferycznym, wodzie pitnej i artykułach spożywczych. Pomimo tego, że azbest był wykorzystywany od czasów starożytnych, to jego szkodliwy wpływ na organizm człowieka rozpoznano dopiero na początku XX w. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie o średnicy poniżej 3 μm przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube o średnicy powyżej 5 μm, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna azbestu o dużej średnicy mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, tzn. takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 μm, mają grubość mniejszą od 3 μm, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3:1. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie za sobą ryzyko zdrowotne. Krótkookresowe narażenie na działanie azbestu może prowadzić do zaburzeń oddechowych, bólów w klatce piersiowej oraz podrażnienia skóry i błon śluzowych. Z kolei chroniczna ekspozycja na włókna azbestowe może być przyczyną takich chorób układu oddechowego jak: Strona 9 Strona 10

pylica azbestowa (azbestoza) - rodzaj pylicy płuc spowodowanej wdychaniem włókien azbestowych, powodują uszkodzenia i zwłóknienia tkanki płucnej, rak płuc - najczęściej powodowanym przez azbest nowotworem dróg oddechowych jest rak oskrzeli, zmiany opłucnowe, które występują już przy niewielkim narażeniu na włókna azbestowe, powodują one ograniczenie funkcjonowania płuc, zwiększają ryzyko zachorowania na raka oskrzeli i międzybłoniaka opłucnej. Ekspozycja na azbest powoduje powstawanie międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej. Jest to postępująca choroba prowadząca do śmierci. Okres rozwoju może wynosić nawet 25 do 40 lat, a śmierć następuje po dwóch latach od wystąpienia objawów. Dopuszczalne stężenie pyłu azbestu w powietrzu atmosferycznym w Polsce wynosi 1000 włókien na 1m 3 w pomiarach 24 godzinnych. Usuwanie z dachów wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy lub na własną rękę zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. Największe zagrożenie emisji szkodliwych dla zdrowia człowieka włókien azbestowych stwarza proces usuwania wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824), prace polegające na usuwaniu lub naprawie wyrobów zawierających azbest mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz zatrudniających pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. Przy wykonywaniu takich prac konieczne jest stosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej oraz sprzętu zabezpieczającego układ oddechowy. Demontaż wyrobów zawierających azbest nierozerwalnie związany jest z procesem powstawania odpadów. Obecnie jedyną metodą unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie na odpowiednich składowiskach odpadów niebezpiecznych. Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest oraz wymiana pokrycia dachowego należy do właściciela nieruchomości. Jednak poważną przeszkodą jest brak środków finansowych, co uniemożliwia większości właścicielom podejmowanie działań związanych z usuwaniem azbestu, który występuje m.in. w płytach eternitowych pokrywających dachy budynków. Jednym ze sposobów przyspieszenia przez mieszkańców procesu usuwania wyrobów zawierających azbest i jednocześnie zabezpieczenia środowiska przed zagrożeniem spowodowanym nieodpowiednim postępowaniem z odpadami zawierającymi azbest jest pomoc w sfinansowaniu ze źródeł zewnętrznych. Strona 10 Strona 11

V DIAGNOZA STANU ORAZ ILOŚCI WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA OBSZARZE GMINY GRABOWIEC Gmina Grabowiec położona jest w województwie lubelskim, powiecie zamojskim, graniczy z gminami: od północy Kraśniczyn, Wojsławice, Uchanie; od wschodu Trzeszczany; od południa Miączyn; od zachodu Skierbieszów, Sitno. Obszar gminy jest dość dobrze skomunikowany, siedziba Gminy Grabowiec oddalona jest o około 30 km od siedziby powiatu i około 100 km od siedziby województwa. Sieć osiedleńczą gminy tworzy 24 miejscowości skupione w 24 sołectwach, zamieszkałych przez ok. 4500 mieszkańców. Ogólna powierzchnia gminy zajmuje 12.888 ha czyli obszar 128 km 2. W 2007 roku i w I kwartale 2008 Urząd Gminy przeprowadził inwentaryzację azbestu i wyrobów zawierających azbest na obszarze Gminy Grabowiec. Zestawienie danych przedstawia poniższa tabela (tabela przedstawia zaktualizowane dane wg stanu dzień 31 grudnia 2011 r.). Lp. Nazwa wyrobu zawierającego azbest Miejsce występowania wyrobu zawierającego azbest Ilość wyrobów azbestowych [Mg] Powierzchnia wyrobów azbestowych [m 2 ] UWAGI 1 2 3 4 5 6 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 1 budownictwie 1 Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Bereść 180,69 16426 2 3 4 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Bronisławka 55,00 5000 Cieszyn 114,99 10454 Cechówka 67,29 6117 III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności Strona 11 Strona 12

1 2 3 4 5 6 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie 5 Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Dańczypol 59,95 5450 6 7 8 9 10 11 12 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 8 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w budownictwie 5 Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Grabowczyk 140,54 12776 Grabowiec 363,37 33034 Grabowiec-Góra 378,74 34431 Henrykówka 28,03 2548 Hołużne 111,97 10179 Majdan Tuczępski 226,47 20588 Ornatowice 177,25 16114 III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności Strona 12 Strona 13

1 2 3 4 5 6 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 1 Kolonia budownictwie 13 Ornatowice Płyty faliste 52,47 4770 azbestowo-cementowe dla budownictwa 14 15 16 17 18 19 20 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 5 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 1 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 1 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w budownictwie 2 Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Rogów 212,20 19291 Siedlisko 52,25 4750 Skibice 78,44 7131 Skomorochy Duże 257,81 23437 Skomorochy Małe 36,85 3350 Szczelatyn 20,13 1830 Szystowice 222,11 20192 III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności Strona 13 Strona 14

1 2 3 4 5 6 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie 21 Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Tuczępy 204,94 18631 22 23 24 Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Płyty azbestowocementowe płaskie stosowane w 2 budownictwie Płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa Wolica Uchańska 159,61 14510 Wólka Tuczępska 111,78 10162 Żurawlów 71,93 6539 III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności III stopień pilności RAZEM 3.384,81 Mg 307.710 m 2 Wyroby zawierające azbest to płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie pokrywające dachy budynków mieszkalnych, inwentarskich, gospodarczych a także część płyt zdjętych z dachów i zalegających na posesjach. Z powyższej tabeli wynika, że płyty azbestowo-cementowe stanowiące pokrycia dachowe na budynkach znajdujących się na obszarze Gminy Grabowiec są w dobrym stanie technicznym (III stopień pilności). Nie przewiduje się wzrostu ilości wyrobów zawierających azbest z uwagi na całkowity zakaz ich stosowania. Z uwagi na dotychczasowy brak ewidencji usuwanych z terenu gminy wyrobów zawierających azbest, nie można określić dokładnej ilości usuniętych wyrobów. Dopiero przyjęcie i realizacja Programu umożliwia kontrolę tego procesu. Odpady zawierające azbest powstają i będą powstawać na terenie Gminy Grabowiec w wyniku prowadzenia prac rozbiórkowych, remontowych itp. Z przeprowadzonej w 2007 r. i w I kw. 2008 r. na terenie gminy Grabowiec inwentaryzacji obiektów zawierających azbest oraz corocznej aktualizacji danych wynika, że łączna ilość odpadów azbestowych na dzień 31 grudnia 2011 r. wynosi 307.710 m 2 i są to płyty azbestowo-cementowe. Według informacji Zarządu Województwa Lubelskiego zawartych w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu woj. lubelskiego (zwanego dalej Programem Wojewódzkim) średnia masa 1m 2 płyt azbestowo-cementowych wynosi: 12 kg dla eternitu falistego i 9 kg dla eternitu płaskiego. Przy oszacowaniu ilości płyt azbestowo- Strona 14 Strona 15

cementowych zamontowanych na budynkach mieszkalnych i inwentarskich przyjęto średnią masę 1m 2 równą 11 kg, co daje 3.384,81 Mg. W celu zakwalifikowania wyrobów zawierających azbest do dalszego użytkowania lub usunięcia oraz określenia stopnia pilności, właściciele obiektów z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest mają obowiązek wykonać ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów według załącznika 2 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 71, poz. 649) i przedłożyć ją w Urzędzie Gminy. Kolejnej oceny należy dokonać w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów zgodnie z ww. Rozporządzeniem. VI ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU Proces usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Grabowiec jest procesem długofalowym i powinien być zakończony do 2032 roku. Wynika to z bardzo dużej ilości wyrobów a także z wysokości potrzebnych środków finansowych zarówno samorządu jak i mieszkańców. Realizacja Programu przebiegać będzie w następujących obszarach: 1. Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest. Podstawą dla opracowania Programu była przeprowadzana w 2007 r. i w I kwartale 2008 r. na terenie gminy inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest i utworzenie bazy danych o ich lokalizacji. 2. Edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania. W ramach edukacji mieszkańców na stronie internetowej gminy utworzona zostanie zakładka w której umieszczony zostanie program usuwania azbestu, informacje o działaniach gminy podejmowanych w celu usunięcia wyrobów zawierających azbest. Wzory wniosków na dofinansowanie odbioru i składowania odpadu a także wykaz firm posiadających pozwolenia na demontaż wyrobów zawierających azbest i transport powstałych odpadów. 3. Mobilizowanie właścicieli budynków do usuwania wyrobów zawierających azbest poprzez system pomocy edukacyjnej i finansowej. Zadanie to realizowane będzie poprzez: organizację kampanii informacyjnej o szkodliwości azbestu, bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, informowanie o potencjalnych źródłach uzyskania dotacji, preferencyjnych kredytów i pożyczek na wymianę pokryć dachowych, Strona 15 Strona 16

dofinansowanie kosztów usunięcia azbestu w tym: demontażu i odbioru oraz/lub załadunku zdemontowanych na terenie nieruchomości, transportu i składowania na składowisku odpadów, aktualizacja informacji na stronie internetowej z przebiegu realizacji Programu. 4. Odbiór odpadów azbestowych z terenu gminy. Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości mieszkańców gminy, budynków użyteczności publicznej następował będzie na wniosek właściciela obiektu, jego zarządcy lub władającego. Złożone wnioski o dofinansowanie będą realizowane według kolejności zgłoszeń do wysokości kwoty zabezpieczonej w budżecie na dany rok. Odbiorem odpadów zawierających azbest zajmie sie firma transportowa wyłoniona w drodze wyboru konkurencyjnego. Termin odbioru odpadów z terenu nieruchomości uzgadnia przedstawiciel firmy transportowej z właścicielem. Odbiór odpadów zawierających azbest od właściciela oraz ich przekazanie na składowisko potwierdzane będzie karta przekazania odpadu sporządzoną w dwóch (lub trzech) egzemplarzach: jeden dla firmy odbierającej odpad, drugi dla właściciela nieruchomości (trzeci dla Urzędu Gminy w przypadku gdy przewoźnik rozliczać się będzie za wykonaną usługę z Gminą). 5. Udzielanie pomocy finansowej osobom fizycznym i innym właścicielom w usuwaniu odpadów zawierających azbest. W przypadku pozyskania środków finansowych lub zabezpieczenia w budżecie, gmina częściowo sfinansuje koszty demontażu, transportu i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Wielkość dofinansowania oraz ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest w danym roku uzależniona będzie od ilości środków finansowych pochodzących z funduszy własnych i zewnętrznych. 6. Alokacja środków finansowych z budżetu gminy na realizację Programu. Rada Gminy, w miarę możliwości finansowych, będzie uchwalała corocznie w budżecie gminy stosowne środki na realizację Programu. 7. Podjęcie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu. Gmina czynić będzie starania celem pozyskania funduszy z zewnątrz tj.: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Funduszy Unii Europejskiej, Fundacji Eko Fundusz, innych. 8. Usunięcie wyrobów zawierających azbest z obiektów oświatowych i użyteczności publicznej Strona 16 Strona 17

Gmina Grabowiec usunie wyroby azbestowe z obiektów użyteczności publicznej i innych będących własnością gminy. 9. Eliminacja powstawania dzikich wysypisk z odpadami zawierającymi azbest. Prowadzone będą działania edukacyjno-informacyjne dla mieszkańców gminy, jak postępować z odpadami które zawierają azbest, co powinno przyczynić się do eliminacji powstawania dzikich wysypisk tych odpadów. 10. Okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu. Proces realizacji usuwania wyrobów zawierających azbest jest procesem długofalowym, stąd też zakłada się jego aktualizację celem dostosowania do zmieniających się warunków prawnych, finansowych a także możliwości realizacyjnych. Co dwa lata składana będzie informacja na Sesji Rady Gminy z jego realizacji. 11. Obowiązki właścicieli, zarządców lub użytkowników nieruchomości: - kontrola wyrobów zawierających azbest znajdujących się w obiektach, urządzeniach budowlanych, urządzeniach przemysłowych lub innych miejscach występowania wyrobów zawierających azbest, - sporządzenie i przedłożenie organowi nadzoru budowlanego oceny stanu i dokumentacji miejsca zawierającego azbest, - usuwanie wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych zgodnie z oceną do wymiany na skutek nadmiernego zużycia wyrobu lub jego uszkodzenia, - sporządzenie (corocznie) planu kontroli jakości powietrza, dla każdego pomieszczenia, w którym znajdują się instalacje lub urządzenia zawierające azbest lub wyroby zawierające azbest, - przegląd i oznakowanie, w sposób przewidziany przez prawo, miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, - sporządzenie inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury, - sporządzenie i przedłożenie Marszałkowi Województwa (dot. przedsiębiorców) lub Wójtowi Gminy (dot. osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami) oraz coroczna aktualizacja informacji o: wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania, wyrobach zawierających azbest, których wykorzystanie zastało zakończone, - zgłoszenie właściwemu organowi architektoniczno-budowlanemu prac polegających na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest zgodnie z przepisami budowlanymi. 12. Obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest: - uzyskanie zezwolenia, pozwolenia lub decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenie organowi informacji o Strona 17 Strona 18

wytwarzanych odpadach oraz o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi (zależnie od ilości wytwarzanych odpadów), - przeszkolenie przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników i osób kierujących lub nadzorujących, w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz w zakresie przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, - opracowanie przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, informacje o metodach wykonywania planowanych prac, zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza, posiadanie niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu, o zgłoszenie prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, - zapewnienie warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania w sposób określony w 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.), - złożenie właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. VII HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY GRABOWIEC NA LATA 2008-2032 W ramach niniejszego Programu Gmina Grabowiec zakłada usunięcie materiałów zawierających azbest z terenu gminy do dnia 31 grudnia 2032 roku. W Programie założono realizację następujących zadań: Strona 18 Strona 19

- gromadzenie przez Wójta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej marszałkowi województwa; - przygotowywanie i aktualizacja programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami; - organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych; - inspirowanie właściwej postawy mieszkańców w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest; - współpraca z Marszałkiem Województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów azbestowych oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest; - współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; - współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; - współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Grabowiec na lata 2008-2032 (aktualizacja 2012) przedstawia poniższa tabela (w tabeli należy pominąć zadania zrealizowane w latach 2008-2012, jednak ich zapis pozostaje dla zachowania spójności Programu): L.p. Treść zadania Termin realizacji 1. Opracowanie Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. 2008 rok 2. Działania informacyjno edukacyjne. 2008 2032 rok 3. 4. 5. 6. Zorganizowanie spotkań z mieszkańcami, którzy zgłosili posiadanie wyrobów zawierających azbest. Informacja na temat zarejestrowanych firm posiadających zezwolenie na zbieranie i transport odpadów. Usuwanie wyrobów azbestowych z 50 % powierzchni do usunięcia. usuwanie wyrobów azbestowych z pozostałych 50 % powierzchni do usunięcia Coroczna aktualizacja bazy danych dotyczącej ilości azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie gminy 2008, 2009 rok 2014 2020 rok 2021 2032 rok 2008 2032 rok Strona 19 Strona 20

7. Wyłonienie wykonawcy zadania - Firmy specjalistycznej, posiadającej odpowiednie zezwolenia na wykonywanie usług w zakresie: demontażu, odbioru, transportu na składowisko odpadów zawierających azbest 2008 2032 rok 8. Pozyskiwanie funduszy na realizację Programu 2008 2032 rok 9. Demontaż wyrobów zawierających azbest, odbiór odpadów zawierających azbest z nieruchomości osób fizycznych, jednostek budżetowych, zakładowych, obiektów użyteczności publicznej i innych; transport i 2008 2032 rok unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest 10. Monitorowanie realizacji Programu 2008 2032 rok Realizacja Programu jest procesem długofalowym, w związku z tym zakłada się jego aktualizację celem dostosowania do zmieniających się warunków prawnych, finansowych i możliwości realizacyjnych. Realizacja Programu przyczyni się do sukcesywnego zmniejszania się ilości wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. Zadaniem wyjściowym realizacji Programu jest pełna inwentaryzacja wyrobów azbestowych i uzyskanie stosownych informacji, określonych w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z 2011 r., Nr 8, poz. 31) - dotyczących miejsc, rodzaju i ilości zabudowanych wyrobów zawierających azbest. Dane z inwentaryzacji stanowią podstawę opracowania gminnego programu usuwania azbestu, a następnie pozyskiwania środków pomocowych na usuwanie wyrobów zawierających azbest i oczyszczanie terenu gminy z azbestu. Ze względu na trudności z oszacowaniem możliwości finansowych, w zakresie usuwania azbestu, przyjęto podzielenie okresu do 2032 r. na 3 podokresy, tj.: 1. Lata 2012-2013 rozpoznanie możliwości finansowania, możliwości finansowych mieszkańców gminy oraz stopnia pilności usuwania wyrobów zawierających azbest, 2. Lata 2014-2020 usuwanie wyrobów azbestowych z 50 % powierzchni do usunięcia, 3. Lata 2021-2032 usuwanie wyrobów azbestowych z pozostałych 50 % powierzchni do usunięcia. Strona 20 Strona 21

VIII SZACUNKOWE KOSZTY USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Z TERENU GMINY Koszty przedstawione w niniejszym Programie są wartościami przybliżonymi, ustalonymi, wg cenników obowiązujących w 2011 r., dlatego należy zaznaczyć, iż koszty te będą ulegały zmianie (np. ze względu na rosnące ceny paliw). Koszty usunięcia wyrobów zawierających azbest ustalono na podstawie analizy ofert złożonych do Urzędu Gminy Grabowiec na realizację zamówienia polegającego na demontażu, transporcie i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest pochodzących z nieruchomości położonych na terenie Gminy Grabowiec w 2011 r. Koszty demontażu, transportu i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych przyjęte w Programie stanowią uśrednione kwoty pochodzące z poszczególnych ofert. Płyty azbestowo cementowe: - średni koszt demontażu 1 m 2 płyt azbestowych wynosi 4,88 zł, - średni koszt transportu i unieszkodliwienia 1m 2 płyt azbestowych wynosi 7,22 zł, - łącznie średni koszt usunięcia 1 m 2 płyt azbestowych wynosi 12,10 zł. Całkowity koszt usunięcia wszystkich wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Grabowiec (na rok 2012) wynosi 3.723.291,00 zł. Kwota ta została ustalona na podstawie zaktualizowanych danych pochodzących z inwentaryzacji przeprowadzonej w 2008 r. oraz średniego kosztu usunięcia 1m 2 płyt azbestowo-cementowych: 307.710 m 2 x 12,10 zł = 3.723.291,00 zł/m 2 brutto. Planuje się, iż na terenie Gminy Grabowiec wyroby zawierające azbest będą sukcesywnie usuwane, w zależności od zużycia, wykonania ich konserwacji, zabezpieczenia oraz stopnia pilności, do 2032 r. Termin ten jest zgodny z terminem usunięcia wyrobów azbestowych na terytorium Polski, określonym w Programie krajowym. Z uwagi na wysoki koszt wymiany pokrycia dachowego oraz usuwania i unieszkodliwiania odpadów azbestowych istotne jest dofinansowanie przedsięwzięć związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych, podejmowanych przez osoby fizyczne, m.in. ze środków publicznych oraz środków pomocowych Unii Europejskiej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami demontaż, odbiór i transport ww. wyrobów może być wykonywany wyłącznie przez firmy specjalistyczne posiadające w tym zakresie odpowiednie zezwolenia. Odpady zawierające azbest mogą być unieszkodliwiane wyłącznie przez składowanie na składowiskach odpadów azbestowych, zgodnie z zasadą bliskości" wyrażoną w ustawie o odpadach, czyli na najbliższe składowisko odpadów azbestowych. Urząd Gminy Grabowiec w miarę możliwości finansowych i możliwości pozyskiwania środków zewnętrznych częściowo dofinansuje działania związane z usuwaniem wyrobów azbestowych (osobom fizycznym nie prowadzącym działalności gospodarczej). Wysokość kwoty uzależniona będzie od wielkości środków zabezpieczonych w budżecie gminy oraz od możliwości pozyskania środków na ten cel z innych, zewnętrznych funduszy. Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości mieszkańców gminy, budynków użyteczności publicznej następował będzie na wniosek właściciela obiektu, jego zarządcy lub władającego. Złożone wnioski o dofinansowanie będą realizowane według kolejności zgłoszeń do wysokości kwoty zabezpieczonej w budżecie na dany rok. Odbiorem odpadów Strona 21 Strona 22

zawierających azbest zajmie się firma, posiadająca odpowiednie pozwolenia, wyłoniona w drodze wyboru konkurencyjnego. Termin odbioru odpadów z terenu nieruchomości uzgadnia przedstawiciel firmy z właścicielem nieruchomości. Odbiór odpadów zawierających azbest od właściciela oraz ich przekazanie na składowisko potwierdzane będzie karta przekazania odpadu sporządzoną w dwóch (lub trzech) egzemplarzach: jeden dla odbierającego, drugi dla właściciela odpadu, (trzeci dla Urzędu Gminy w przypadku gdy przewoźnik rozliczać się będzie za wykonaną usługę z Urzędem Gminy). IX FINANSOWANIE USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Źródła finansowania iwestycji ekologicznych związanych z gospodarką odpadami można podzielić na trzy grupy: 1) publiczne np. pochodzące z budżetu państwa, miasta lub gminy lub pozabudżetowych instytucji publicznych; 2) prywatne np z banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw leasingowych; 3) prywatno-publiczne np ze spółek pawa handlowego z udziałem gminy. Dominującymi formami finansowania inwestycji ekologicznych są: - zobowiązania kapitałowe kredyty, pożyczki, obligacje, leasing, - udziały kapitałowe akcje i udziały w spółkach, - dotacje. W Polsce dostępne są następujące formy finansowania inwestycji w zakresie gospodarki odpadami: - fundusze własne inwestorów, - pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, - kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BOŚ S.A.) z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne, - zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe, - kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOiR, Bank Światowy), - kredyty i pożyczki udzielane przez banki komercyjne, Strona 22 Strona 23

Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). Zasadniczym celem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalności określa Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe - dokumenty wewnętrzne NFOŚiGW, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym ochrony środowiska przed odpadami, zakłada się dofinansowanie zadań inwestycyjnych zgodnych z niżej wymienionymi programami priorytetowymi: - likwidacja uciążliwości starych składowisk odpadów niebezpiecznych, - unieszkodliwianie odpadów powstających w związku z transportem samochodowym (autozłom, płyny eksploatacyjne, akumulatory, ogumienie, tworzywa sztuczne) oraz zbiórka i wykorzystanie olejów przepracowanych, - przeciwdziałanie powstawaniu i unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i odpadów niebezpiecznych, - realizacja międzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym budowa zakładów przetwarzania odpadów oraz wspomaganie systemów zagospodarowywania osadów ściekowych). Rolą Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu regionalnym, a podstawowym źródłem ich przychodów są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych. W każdym województwie WFOŚiGW przygotowują na wzór NFOŚiGW listy zadań priorytetowych, które mogą być dofinansowywane z ich środków oraz zasady i kryteria, które będą obowiązywać przy wyborze zadań do realizacji. Warunkiem udzielenia dofinansowania jest: - udokumentowanie pełnego pokrycia planowanych kosztów przedsięwzięcia, - wywiązanie się przez Wnioskodawcę z obowiązku uiszczania opłat i kar, stanowiących przychody Narodowego Funduszu oraz wywiązywania się z innych zobowiązań w stosunku do Funduszu, - rozpoczęcie realizacji przedsięwzięcia po uzyskaniu dofinansowania, - udzielone dofinansowanie nie może przekroczyć kosztów przedsięwzięcia. NFOŚiGW oraz WFOŚiGW, oprócz udzielania pożyczek i przyznawania dotacji, zgodnie z art. 411 ust. 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska także mogą: - udzielać dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, - wnosić udziały do spółek działających w kraju. Strona 23 Strona 24