I. CHARAKTERYSTYKA URZĄDZEŃ WODOCIĄGOWYCH Pod nadzorem granicznej i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na terenie województwa mazowieckiego znajduje się 905 przedsiębiorstw wodociągowokanalizacyjnych. Pełen rejestr powyższych, wraz z informacjami na temat wielkości produkcji wody oraz liczbą zaopatrywanej ludności, znajduje się w załączniku do niniejszego sprawozdania. Wielkość produkcji wody wszystkich nadzorowanych wodociągów w 2007r. wynosiła 1 054 709 m 3 /dobę. Według szacunków stacji sanitarno epidemiologicznych w roku 2007 z wody produkowanej przez wodociągi w województwie mazowieckim korzystało 4 516 612 mieszkańców. Szczegółowe informacje dotyczące liczby zaopatrywanej ludności przez poszczególne przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne znajdują się w załączniku. Za danymi sprawozdawczymi przekazywanymi do Głównego Urzędu Statystycznego, w Państwowej Inspekcji Sanitarnej przyjęto podział na 5 grup wodociągów ze względu na ich wydajność. (tabela 1, rysunek 1) Tabela 1 Charakterystyka obiektów wodociągowych w zależności od wydajności Wydajność m 3 /dobę wszystkich Ogólna produkcja wody m 3 /dobę ogólnej produkcji zaopatrywanej ludności zaopatrywanej ludności <100 284 31,4 15 403 1,5 174 224 3,8 100 1 000 541 59,8 171 827 16,3 1 288 939 28,6 1000-10 000 74 8,2 192 589 18,2 1 121 565 24,8 10 000-100 000 5 0,5 177 890 16,9 453 616 10 >100 000 1 0,1 497 000 47,1 1 478 268 32,8 1
Rysunek 1 Charakterystyka wodociągowych w zależności od wydajności 100 90 80 w szystkich 70 procent 60 50 40 ogólnej produkcji 30 20 10 0 m3/dobę <100 100 1 000 1000-10 000 10 000-100 >100 000 zaopatryw anej ludności 000 wydajność m3/dobę I.1. Wodociągi o wydajności <100 m 3 /dobę W roku 2007 na terenie województwa mazowieckiego znajdowało się 284 wodociągi o wydajności <100 m 3 /dobę, co stanowi 31,4% objętych ewidencją stacji sanitarno epidemiologicznych. Są to tzw. wodociągi małe, lokalne, zaopatrujące pojedyncze miejscowości. Wodociągi o tej wydajności są drugą najliczniejszą grupą zaopatrzenia ludności w w województwie mazowieckim. Jednocześnie zaopatrywały one w tylko 174 224 mieszkańców, tj. 3,8% ludności województwa mazowieckiego korzystającej z wody wodociągowej. Wydajność tych obiektów stanowi jedynie 1,5% ogólnej produkcji wody na terenie województwa mazowieckiego, tj. 15 403 m 3 /dobę. I.2. Wodociągi o wydajności 100 1 000 m 3 /dobę Wodociągi o tej wydajności są najliczniejszą grupą zaopatrzenia ludności w w województwie mazowieckim. W roku 2007 skontrolowano 541 wodociągów o tej wydajności, co stanowi 59,8% wszystkich obiektów znajdujących się w ewidencji stacji. Z wody dostarczanej z tej klasy korzystała liczna ilość mieszkańców województwa mazowieckiego, bo 1 288 939, co stanowi 28,6% ludności zaopatrywanej przez wodociągi publiczne. Produkcja wody z omawianych stanowiła 171 827 m 3 /dobę, tj. 16,3% ogólnej produkcji wody przez wodociągi. 2
I.3. Wodociągi o wydajności 1 000 10 000 m 3 /dobę W roku 2007 skontrolowano 74 wodociągi o tej wydajności, tj. 8,2% ujętych w ewidencji stacji sanitarno epidemiologicznych. Zaopatrywały one ogółem 24,8% ludności województwa mazowieckiego korzystającej z wodociągów, tj. 1 121 565 mieszkańców. Wydajność tych obiektów stanowi 18,2% ogólnej produkcji wody na terenie województwa mazowieckiego, tj. 192 589 m 3 /dobę. I.4. Wodociągi o wydajności 10 000 100 000 m 3 /dobę W roku 2007 na obszarze województwa mazowieckiego skontrolowano 5 obiektów, co stanowi 0,5% wszystkich obiektów wodociągowych. Z wody dostarczanej przez te wodociągi korzystało 453 616 mieszkańców, co stanowi 10% mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej przy czym produkcja wody z omawianych stanowiła 177 890 m 3 /dobę, tj. 16,9% ogólnej produkcji wody przez wodociągi. I.5. Wodociągi o wydajności < 100 000 m 3 /dobę Na terenie województwa mazowieckiego znajduje się tylko 1 wodociąg o wydajności przekraczającej 100 000 m 3 /dobę, który zaopatruje w Warszawę i okolice. Wodociąg ten ma największy udział w zaopatrywaniu w mieszkańców 1 478 268, co stanowi 32,8% całej ludności korzystającej z sieci wodociągowej na terenie województwa mazowieckiego. Jego produkcja stanowi 47,1% całkowitej produkcji wody na terenie województwa mazowieckiego. II. PRZEKROCZENIA WARTOŚCI DOPUSZCZALNYCH Woda przeznaczona do zbiorowego zaopatrzenia ludności w województwie mazowieckim uzyskiwana jest z ujęć wody podziemnej oraz z 4 ujęć wody powierzchniowej. Na terenie województwa mazowieckiego 2 miasta ujmują powierzchniową do zasilania wodociągów - jest to Warszawa i Płock. Wodociąg warszawski czerpie do celów wodociągowych z ujęć na Wiśle oraz Zalewie Zegrzyńskim. W Płocku woda powierzchniowa stanowi 50 % wody podawanej do sieci. Do miasta, ze stacji uzdatniania wychodzi woda mieszana (drugą część stanowi woda pochodząca ze studni głębinowych). 3
Większość, tj. 810, czyli 89,5% wodociągów publicznych, posiada stacje uzdatniania wody. Pozostałe wodociągi dostarczają surową prosto z ujęcia. Najmniejszą liczbę wodociągów bez uzdatniania wody do stwierdzono w wodociągach najmniejszych, tj. o wydajności poniżej 100 m 3 /dobę. (tabela 2, rysunek 2) Tabela 2 Jakość wody do w wodociągach Wydajność m 3 /dobę ze stacją uzdatniania wody ze stacją uzdatniania wody przydatną do przydatną do warunkowo przydatną do warunkowo przydatną do nieprzydatną do nieprzydatną do <100 238 83,8 236 83 48 17 0 0 100 1 000 494 91,3 457 84,5 83 15,3 1 0,2 1000-10 000 72 97,3 62 83,8 12 16,2 0 0 10 000-100 000 5 100 4 80 1 20 0 0 >100 000 1 100 1 100 0 0 0 0 Rysunek 2 Jakość wody do w wodociągach 100 90 80 ze stacją uzdatnia w ody procent 70 60 50 40 30 20 10 0 m3/dobę <100 100 1 000 1000-10 000 10 000-100 000 >100 000 w odę przydatną do w odę w arunkow o przydatną do w odę nieprzydatną do wydajność m3/dobę Na dzień 31.12.2007r. spełniającą wymogi sanitarne określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do przez ludzi dostarczało 760 wodociągów, tj. 84% obiektów. Największą liczbę wodociągów o zadowalającej jakości wody do stwierdzono w grupie wodociągów o wydajności powyżej 10 000 m 3 /dobę. W 144 wodociągach (15,9%) stwierdzono warunkową przydatność, w tym największą ilość wśród wodociągów 4
o wydajności <100 m 3 /dobę. Wodę nieprzydatną do stwierdzono w 1 wodociągu Otrębusy (0,1%). (tabela 2, rysunek 2) Tabela 3 Przekroczenia wartości normatywnych Wydajność m 3 /dobę fizycznych fizycznych chemicznych chemicznych bakteriologicznych bakteriologicznych <100 44 15,5 67 23,6 34 12 100 1 000 81 15 147 27,2 69 12,7 1000-10 000 15 20,3 24 32,4 16 21,6 10 000-100 000 0 0 1 20 0 0 >100 000 0 0 0 0 0 0 35 Rysunek 3 Przekroczenia wartości normatywnych procent 30 25 20 15 10 5 fizycznych chemicznych bakteriologicznych 0 m3/dobę <100 100 1 000 1000-10 10 000-000 100 000 wydajność m3/dobę >100 000 II.1. Przekroczenia fizycznych W 140 wodociągach stwierdzono przekroczenie wartości fizycznych jakości wody, co stanowi 15,5% wszystkich kontrolowanych obiektów. Najwięcej wodociągów nie spełniających wymagań sanitarnych pod względem jakości fizycznej wody stwierdzono wśród wodociągów o wydajności 1 000-10 000 m 3 /dobę, bo 20,3 % wszystkich wodociągów z tej grupy, natomiast najlepszą jakość wody dostarczały wodociągi o wydajności powyżej 10 000 m 3 /dobę. (tabela 3, rysunek 3) Najczęstszym przekroczeniem, bo aż w 120 przypadkach, była podwyższona wartość mętności, następnie w 33 przekroczenie barwy, w 18 zapachu, a w 7 smaku. W części 5
wodociągów stwierdzono przekroczenia pojedynczych, a w innych występowało przekroczenie kilku. II.2. Przekroczenia chemicznych Brak zgodności chemicznych z normatywami stwierdzono w 239 wodociągach, co stanowi 26,4% wszystkich obiektów. Najwięcej wodociągów nie spełniających wymagań sanitarnych pod względem jakości chemicznej wody stwierdzono wśród wodociągów o wydajności 1 000-10 000 m 3 /dobę, bo 32,4 % wszystkich wodociągów z tej grupy, natomiast najlepszą jakość wody dostarczały wodociągi o wydajności powyżej 100 000 m 3 /dobę. (tabela 3, rysunek 3) W 165 obiektach wodociągowych wystąpiło przekroczenie normatywów sanitarnych dotyczących jakości wody w zakresie wartości manganu, w 140 przekroczenie żelaza, w 44 obiektach jonu amonowego, w 5 przypadkach wykryto przekroczenia azotanów, a w 1 benzo(a)-pirenu, WWA i chlorków. W wodociągach występowały zarówno przekroczenia pojedynczych, jak również kilku. II.3. Przekroczenia bakteriologicznych W wyniku kontroli jakości wody w 2007r. stwierdzono, że w 119 obiektach wodociągowych, tj. 13,1% wszystkich wodociągów woda nie spełniała normatywów w zakresie bakteriologicznym. Najwięcej wodociągów nie spełniających wymagań sanitarnych pod względem jakości bakteriologicznej wody stwierdzono wśród wodociągów o wydajności 1 000-10 000 m 3 /dobę, bo 21,6% wszystkich wodociągów z tej grupy, natomiast najlepszą jakość wody dostarczały wodociągi o wydajności powyżej 100 000 m 3 /dobę. (tabela 3, rysunek 3). W 63 przypadkach stwierdzono obecność bakterii grupy coli, w 49 ponadnormatywną ilość ogólnej liczby bakterii w 22 C, w 30 ponadnormatywną ilość ogólnej liczby bakterii w 36 C, w 31 obecność enterokoków, w 12 Escherichii coli. W wodociągach stwierdzano występowanie pojedynczych podwyższonych wskaźników bakteriologicznych lub występowało kilka rodzajów zanieczyszczeń bakteriologicznych jednocześnie. 6
III. PROWADZONE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNE W przypadku gdy zdarzały się krótkotrwałe, incydentalne przekroczenia dopuszczalnych wartości jakości wody, nie stwarzających zagrożenia dla zdrowia, spowodowane np. konserwacją sieci wodociągowej i trwające poniżej 30 dni, zgodnie z 15 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do przez ludzi, państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni oceniali podawaną do sieci, z tego rodzaju wodociągów, jako nadającą się do. Natomiast w przypadkach gdy skład wody podawanej do sieci wodociągowej nie odpowiadał wymaganiom Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do przez ludzi i nie mógł być poprawiony w okresie 30 dni, wydawano decyzje administracyjne. W 2007 roku wydano 99 decyzji administracyjnych dotyczących doprowadzenia jakości wody do obowiązujących wymagań, w tym 4 zamykające wodociąg ze względu na brak przydatności wody do. Dotyczyło to wodociągu Otrębusy (obecność bakterii grupy coli, ogólnej liczby mikroorganizmów w 22 C i 36 C), Lipa (obecność enterokoków) i dwukrotnie wodociągu sochaczewskiego przy ul. Płockiej (obecność bakterii grupy coli, ogólnej liczby mikroorganizmów w 22 C oraz Escherichia coli). W roku sprawozdawczym zostało wykonanych 28 decyzji administracyjnych. IV. DZIAŁANIA NAPRAWCZE W przypadku stwierdzenia w wodociągach ponadnormatywnej wartości fizycznych administratorzy obiektów stosowali płukanie sieci wodociągowej wraz z płukaniem stacji uzdatniania wody. W sytuacji stwierdzenia przekroczenia wartości normatywnych fizycznych i chemicznych zastosowano płukanie uzdatniających oraz sieci wodociągowej, jak również płukanie złóż. W przypadku nieodpowiedniej jakości wody, spowodowanej awarią poszczególnych stacji uzdatniania wody, usunięcie usterek powodowało poprawę stanu fizyko-chemicznego wody. Prace konserwacyjne stacji uzdatniania wody i sieci dystrybucyjnej wpływały na poprawę jakości wody. Zarządzający przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi podjęli w 8 obiektach decyzję o wymianie złoża, a w 23 przypadkach decyzję o modernizacji stacji uzdatniania wody. 7
W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia bakteriologicznego w wodzie do następowało natychmiastowe chlorowanie i płukanie stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowej. Jeżeli nie nastąpiła poprawa, wodociągi, decyzją państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, były zamykane do czasu uzyskania jakości wody bakteriologicznie zgodnej z rozporządzeniem z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do przez ludzi. V. SZACOWANIE RYZYKA ZDROWOTNEGO Celem ograniczenia ryzyka zdrowotnego związanego ze spożyciem złej jakości wody przez ludzi prowadzono bieżącą ocenę jej jakości, a ponadto w trakcie rutynowych kontroli zwracano uwagę na prawidłowe utrzymanie stanu sanitarno-technicznego ujęć wody, właściwe zabezpieczenie ujęć, kwalifikacje i stan zdrowia pracowników zajmujących się konserwacją i eksploatacją i instalacji służących do przesyłania wody. Ryzyko zdrowotne związane z występowaniem wskaźników fizycznych jakości wody określa się, zgodnie z Wytycznymi WHO dotyczącymi jakości wody do picia, jako niewielkie. Podwyższona wartość barwy i mętności wpływa jedynie na pogorszenie organoleptycznych właściwości wody, a nie na aspekty zdrowotne. Duża zawartość żelaza w wodzie do picia (powyżej 0,3 mg/l Fe) jest niepożądana, ponieważ może powodować mętność wody i wpływa niekorzystnie na właściwości smakowe. Dopiero dawka 2 mg/l może powodować zagrożenie dla zdrowia. Spożycie manganu może być bardzo wysokie i sięgać nawet 0,4mg/l, ale jego obecność w dużym stężeniu powoduje problemy z barwą wody, niepożądanym smakiem i powstawaniem osadów w sieci dystrybucyjnej oraz brakiem akceptacji przez konsumentów. Akceptowalną przez konsumentów dawką jest 0,1mg/l. Jon amonowy w wodzie do picia nie ma bezpośredniego znaczenia dla zdrowia, ale może zmniejszać skuteczność dezynfekcji wody, przyczyniać się do powstawania azotynów w sieci wodociągowej oraz powodować nieskuteczne usuwanie manganu. Przekroczenia wartości azotanów powyżej 50mg/l może stanowić zagrożenia dla niemowląt do 3 miesiąca życia. Głównym źródłem zagrożenia dla człowieka przez chlorki jest dodatek soli kuchennej do pożywienia, które to znacznie przewyższa ilość chlorków dostających się do organizmu z wodą do picia. Podwyższona ilość chlorków w wodzie do picia może prowadzić do korozyjności wody i co za tym idzie zwiększenia zawartości metali. 8
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w tym benzo(a)piren, działają kancerogennie, przy czym udział w narażeniu ludzi na powyższe związki, pochodzące z wody do picia, jest minimalny. Na podstawie analizy prób wody w zakresie fizyko-chemicznych w 2007r. stwierdzono, że badane próby wody wykazały nieznaczne przekroczenia, nie stwarzające ryzyka dla zdrowia. Zanieczyszczenie wody pitnej bakteriami grupy coli, Escherichia coli i enterokoki mogą świadczyć o skażeniu fekaliami, co może skutkować obecnością innych patogenów. Skażona bakteriologicznie woda nie może być podawana do sieci. 9