Dolny Śląsk jako skansen techniki. i laboratorium nowych technologii

Dolny Śląsk jako skansen techniki i laboratorium nowych technologii Fot. Maciej Siemaszko i Jan Zapiór Szymon Halejak III b Maciej Siemaszko III a Kacper Swadźba III b Jan Zapiór III a Promotor: Pan Sławomir Zaczyński

Spis Treści Wstęp strona 3 Jak technologie wpłynęły na rozwój Dolnego Śląska?...strona 5 Ankieta.strona 13 Jakie surowce mineralne wydobywa się na Dolnym Śląsku i jakich technologii się do tego używa?...strona 19 Jakie ślady technologii można spotkać we Wrocławiu?...strona 28 English Summary strona 36 Bibliografia.strona 37 Zakończenie..strona 38 2

Wstęp W tym roku wybraliśmy się na obóz jesienny na Dolny Śląsk. Dwa pierwsze dni spędziliśmy we Wrocławiu, w którym zobaczyliśmy wiele przykładów nowych oraz starych technologii. Przykładem takich miejsc były: liczne mosty, hala targowa, rzygacze oraz linie kolejowe. Następnie pojechaliśmy do Kliczkowa, w którym pozostaliśmy już do końca naszego obozu. Stamtąd jeździliśmy na różne wycieczki, podczas których udało nam się zgromadzić dużo materiałów do naszego projektu. Zobaczyliśmy między innymi: hutę miedzi, kopalnie złota, węgla, miedzi, fermę wiatraków, poligon wojskowy oraz elektrownie wodną. Przed obozem wspólnie wybraliśmy temat pt. Dolny Śląsk jako skansen techniki i laboratorium nowych technologii.naszym promotorem był Pan Sławomir Zaczyński. Zdecydowaliśmy się wybrać ten projekt, gdyż nowe technologie napędzają świat i rynek. Jako, że prawie każdy z nas ma większą lub mniejszą styczność z nowoczesną techniką, byliśmy ciekawi jak wygląda jej zastosowanie na szeroką skalę w przemyśle, biznesie i nauce. W skład naszej grupy wchodzą: Szymon Halejak, Maciej Siemaszko, Kacper Swadźba oraz Jan Zapiór. Przed obozem podzieliliśmy się obowiązkami oraz zadaliśmy sobie trzy pytania badawcze, na które szukaliśmy odpowiedzi w naszej pracy. 1. Jak technologie wpłynęły na rozwój Dolnego Śląska? 2. Jakie surowce mineralne wydobywa się na Dolnym Śląsku i jakich technologii się do tego używa? 3. Jakie ślady technologii można spotkać we Wrocławiu? Szymon zajął się rozwiązaniem naszego pierwszego pytania badawczego oraz notowaniem podczas wycieczek. Maciej spróbował dokładnie przyjrzeć się kopalniom miedzi, złota i uranu, hutom oraz innym tematom związanym z 3

górnictwem. Jego zadaniem była również pomoc Szymonowi w zebraniu jak największej ilości informacji podczas wycieczek. Kacper oraz Jan zajęli się dokumentacją fotograficzną oraz trzecim pytaniem badawczym. Dodatkowo Jan przeprowadził ankietę wśród mieszkańców Wrocławia. Chcielibyśmy już w tym miejscu bardzo podziękować Panu Sławomirowi Zaczyńskiemu za cenne rady oraz pomoc podczas pisania projektu. 4

Jak technologie wpłynęły na rozwój Dolnego Śląska? W tym punkcie staraliśmy się omówić przykłady tych technologii, których zastosowanie w konkretnych inwestycjach na terenie Dolnego Śląska, przyczyniło się, w naszej ocenie, do jego dynamicznego rozwoju. Chcemy rozpocząć od elektrowni wodnej Leśnej na Dolnym Śląsku, która jest najstarszą oraz pierwszą profesjonalną elektrownią wodną w Polsce. Powstała ona w latach 1901-1908. Główną przyczyną wybudowania zapory była powódź w 1897 r. Projekt elektrowni powstawał od 1901 r., przy czym wstępnie został opracowany przez włoskiego profesora Ottona Jetzego, a następnie rozbudowany przez kierującego inwestycją inż. Curta Bachmanna. Samą budowę elektrowni wodnej rozpoczęto w 1905 r. Budowla położona jest na rzece Kwisa w miejscowości Leśna. Budynek elektrowni, który powstał później w latach 1906 do 1908 jest usytułowany poniżej zapory o jakieś 100 m. Do dnia dzisiejszego utrzymano oryginalne wyposażenie elektrowni. Koszt całej budowy wyniósł ok. 16 mln złotych. Budowa hydrotechniczna jest aktualnie własnością Tauron Polska Energia S.A. Podstawowe parametry zapory wodnej Leśnej są następujące: - wysokość - 45 m, - szerokość u podstawy 38 m, - pojemność zbiornika - 15 mln m³, - powierzchnia zbiornika 140 ha. 5

Elektrownia wodna dostarcza energii w ilości 2,7 MW i jest to mały procent biorąc pod uwagę wszystkie elektrownie jakie działają na terenie naszego kraju. Jest to zapewne spowodowane tym, iż nowe inwestycje w tym sektorze, w tym nowe elektrownie wodne są budowane z wykorzystaniem nowszych technologii gwarantujących większą wydajność. Jakie są zalety elektrowni wodnej? Energia odnawialna Ochrona przed powodziami Woda przepływająca przez tamę jest bardziej utleniona Niezależność energetyczna Turystyka Jakie są wady elektrowni wodnej? Zmiana krajobrazu Zablokowanie migracji ryb do źródeł, mniejszy rozwój ryb Osadzenie się mułów na dnie Zmiany mikroklimatyczne Wypieranie gatunków lokalnych na rzecz gatunków wodnych zmiana w obrębie populacji zwierząt i roślin 6

Fot. Jan Zapiór - Elektrownia wodna Leśna Kolejnym przykładem technologii jest energetyka wiatrowa, która w Polsce rozwija się od początku lat 90 XX wieku. Pierwszy tego typu wiatrak postawiono w 1991 roku. My podczas jesiennego obozu zwiedzaliśmy elektrownię wiatrową usytuowaną w okolicach Świętoszowa, niestety nie można podać jej dokładnej lokalizacji, gdyż dane na ten temat są zastrzeżone. Tak zwane wiatraki przy pomocy generatorów (turbin wiatrowych) wytwarzają energię o mocy 3,2 MW. W związku z tym, że pojedyncze wiatraki dostarczają niewielkiej ilości energii tworzy się tzw. farmy wiatrakowe. Składają się one z paru do parunastu wiatraków. Są zazwyczaj budowane w niewielkiej odległości od miast, natomiast nie mogą sąsiadować z domami mieszkalnymi i osiedlami ludzkimi. Ponadto elektrownie wiatrowe nie mogą tworzyć energii przez cały czas, gdyż 7

potrzebny jest wiatr a dokładnie jego minimalna siła powiewu, która napędza turbiny wiatrakowe. Dlatego też takie elektrownie wiatrowe nie mogą równać się z innymi rodzajami elektrowni. Czas pracy wiatraków to 1500 2000 godzin rocznie. Powodem jest częsta zmiana prędkości oraz kierunku wiatru. Minimalna prędkość wiatru, aby wiatraki pracowały wynosi 4m/s a maksymalna 12m/s. Gdy jest przekroczona prędkość 22m/s wiatraki przestają działać. Jest to spowodowane zasadami bezpieczeństwa. Policzono, że w 2013 roku farmy wiatrakowe wytworzyły 2,7% światowego zapotrzebowania na energię elektryczną. Nie jest to duża ilość w porównaniu z energią atomową czy konwencjonalną. Głównymi inwestorami na Dolnym Śląsku są Portugalczycy. Koszt budowy jednej elektrowni wiatrowej wynosi 15 mln złotych. Z czego aż 25% tej kwoty przeznaczone jest na różnego typu pozwolenia i zgody m.in. na budowę. Należy podkreślić, że taki typ elektrowni jest najbezpieczniejszym sposobem otrzymywania energii ze wszystkich źródeł jakie znamy obecnie. 8

Fot.. Jan Zapiór - Elektrownia wiatrowa W opozycji do entuzjastów wykorzystywania takich farm do produkcji energii stoją przeciwnicy. Nie ma chyba inwestycji na świecie, która nie posiadałaby swoich przeciwników zwłaszcza w tak kontrowersyjnej branży jaką jest energetyka. Ekolodzy podnoszą temat ginących przez skrzydła wiatraków ptaków, mają obawy, iż to przez farmy wiatrakowe giną setki a nawet tysiące osobników. Jednak z tego co się dowiedzieliśmy (choć to stanowisko osób pracujących w elektrowni wiatrowej) taka sytuacja nie jest możliwa, gdyż ptaki posiadają świetną orientację w terenie i potrafią omijać przeszkody zwłaszcza tak duże i hałasujące oraz wytwarzające spore ruchy mas powietrza. 9

Następnym problemem zgłaszanym coraz częściej jest zbyt głośne działanie takich wiatraków i ich szkodliwość zdrowotna. Głośność takiej działającej turbiny wiatrowej wynosi 104 decybele. Dla porównania natężenie dźwięku motocykla bez tłumika wynosi 100 decybeli, a ruchu ulicznego ok.90 decybeli. Mieszkańcy pomimo tego, iż nie starali się zapoznać z działalnością elektrowni wiatrowej negują od samego początku pojawianie się wiatraków w ich okolicy. Dlatego zatrzymano nowe transakcje i próby rozbudowy farmy wiatrowej. Jedynie umowy już podpisane będą realizowane i nie wybuduje się więcej turbin w tamtej okolicy. Organizacja proekologiczna Greenpeace, uważa że jednym z głównych argumentów za rozbudową elektrowni wiatrowych jest konieczność zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, których jak wiemy wiatraki nie produkują. Również tworzenie elektrowni na morzu jest tanie i bezpieczne co wpływała na dużą ich konkurencyjność. Przy okazji zwiedzania i poznawania działania farm wiatrowych rozszerzyliśmy swoje wiadomości o odnawialnych źródłach energii. Kolejnym przykładem, który chcemy omówić jest PGE Elektrownia Turów - jeden z Oddziałów PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółka Akcyjna - usytuowana w Kotlinie Żytawskiej u styku granic Polski, Czech i Niemiec. Pracująca nieprzerwanie od 1962 roku elektrownia jest jednym z największych wytwórców energii elektrycznej w Polsce. Podstawowym przedmiotem działalności Elektrowni Turów jest produkcja energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu. Misją Elektrowni Turów jest budowanie wysokiej pozycji, a tym samym wartości PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółka Aukcyjna, poprzez wytwarzanie i sprzedaż energii elektrycznej, ciepła i usług 10

systemowych przy zachowaniu wysokich standardów ekologicznych, z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy. PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółka Akcyjna to jeden z sześciu koncernów wchodzących w skład największej firmy energetycznej w kraju - Polskiej Grupy Energetycznej. Przedmiotem działalności Spółki jest wydobywanie węgla brunatnego oraz wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła. Fot. Maciej Siemaszko - Elektrownia Turów PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółka Akcyjna składa się z centrali i oddziałów, które znajdują się w różnych miastach Polski. Są to kopalnie węgla brunatnego, elektrownie konwencjonalne oraz elektrociepłownie. 11

PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna Spółka Akcyjna jest największym producentem węgla brunatnego, którego wydobycie stanowi 76% w skali kraju, a także największym producentem energii elektrycznej w Polsce - może wyprodukować aż ok 40% krajowej energii elektrycznej. Spółka jest również lokalnym dostawcą ciepła w regionach, w których funkcjonują jej Oddziały, takie jak Elektrownia Turów, którą mieliśmy okazję zwiedzać podczas obozu. Głównym celem naszego zwiedzania PGE Elektrownia Turów było zapoznanie się z tym sposobem wytwarzania energii elektrycznej i dzięki temu w tym miejscu możemy go przedstawić, oczywiście ze względu na rozmiary naszego projektu w dużym skrócie. W węglu drzemie niewidoczna dla oka energia chemiczna. Aby ją wykorzystać należy ją najpierw uwolnić. Dlatego węgiel używa się do produkcji energii. Węgiel brunatny pochodzący z pobliskiej kopalni składowany jest taśmociągiem do elektrowni gdzie gromadzą go w zasobnikach. Zasobniki węgla i sorbentu trafiają do kotła w którym zachodzi uwalnianie energii chemicznej i zamienianie na energię cieplną. W kotle podgrzewamy wodę tak mocno, aż zmieni się całkowicie w parę o bardzo dużym ciśnieniu i bardzo wysokiej temperaturze. Mówimy że para otrzymała Energię Cieplną. Teraz w parze jest siła. Spaliny są filtrowane w elektrofiltrze, który wychwytuje drobne popioły. Cześć spalin trafia niestety do atmosfery: tlenek siarki, tlenek azotu, dwutlenek węgla, tlenek węgla oraz pył. Natomiast para wodna trafia do turbin, gdzie energia cieplna zamieniana jest na energię kinetyczną. To znaczy że para pracuje jak wiatr pędzący z olbrzymią prędkością. Turbina zbudowana jest identycznie jak wiatrak, lecz zamian skrzydeł posiada koła łopatkowe. Koła 12

łopatkowe są obracane przez parę z prędkością 3000 obrotów na minutę. Koła wzmacniane są na wale. Kręcąc się obracają wał. Kręcący się wał posiada energię mechaniczną, czyli taką która potrafi kręcić innym wałem. Tym wałem jest generator. Generator służy do zmiany energii mechanicznej na energię elektryczną. Fot. Maciej Siemaszko - Kopalnia Węgla Ankieta Dolny Śląsk jest rejonem gdzie nowe technologie są bardzo powszechnie stosowanie. Dlatego będąc we Wrocławiu zastanawialiśmy się co ludzie myślą na temat tak szybko rozwijającej się Dolno-Śląskiej gospodarki napędzanej głównie przez przemysł wydobywczy. Zdecydowaliśmy się przeprowadzić ankietę, której tematem było uzyskanie odpowiedzi na pytanie Czy rozwój technologii pozytywnie wpłynął na jakość życia we Wrocławiu? Wybraliśmy 20 osób w różnym wieku - młodzież oraz osoby starsze, a następnie każdej z nich zadaliśmy 4 następujące pytania: Pytanie 1. Jak w skali od 1-5 oceniłby Pan/Pani jakość życia we Wrocławiu? 13

Pytanie 2. Czy według Pana/Pani są jakieś minusy w związku z rozwojem nowych technologii, które wpływają na jakość życia? Pytanie 3. Jak dużo korzysta Pan/Pani z nowych technologii? Pytanie 4. Czy według Pana/Pani nowe technologie poprawiają jakość życia, czy wręcz przeciwnie? 14

WYNIKI ANKIETY Pytanie1. 12 Jak w skali od 1-5 oceniłby Pan/Pani jakość życia we Wrocławiu? 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 Jak widać na wykresie aż 11 osób jest bardzo zadowolonych z mieszkania we Wrocławiu i oceniły jakość życia na 5, osiem osób oceniło na 4 oraz jedna osoba na 3. Nikt nie wybrał 1 ani 2. 15

Pytanie2. Czy według Pana/Pani są jakieś minusy w związku z rozwojem nowych technologii, które wpływają na jakość życia? Tak (4) Nie (12) Nie wiem (4) Większość osób (12) nie widzi minusów związanych z użyciem nowych technologii, które wpływają na jakość życia. Według czterech osób istnieją minusy, wśród nich głównie duże zanieczyszczenie powietrza, spaliny samochodowe natomiast jedna osoba powiedziała że stajemy się leniwi, ponieważ maszyny wykonują za nas pracę. 16

Pytanie3. Jak dużo korzysta Pan/Pani z nowych technologii? Wogóle nie korzystam (0) Rzadko (1) Czasami (2) Często (12) Prawie zawsze (5) Zdecydowana większość ankietowanych odpowiedziała, że często korzysta z nowych technologii, ale również dużo osób wybrało Prawie zawsze. Dwie osoby powiedziały nam, że tylko czasami korzystają z nowoczesnej techniki, a jedna osoba zaznaczyła Rzadko. Ani razu nie padła odpowiedź W ogóle nie korzystam. 17

Pytanie 4. Czy według Pana/Pani nowe technologie poprawiają jakość życia, czy wręcz przeciwnie? Nowe technologie poprawiają jakość życia (18) Nowe technologie pogarszają jakość życia (2) 90 % ankietowanych stwierdziło, że nowe technologie są dobre i poprawiają jakość życia. Zdaniem tylko dwóch osób nowoczesne technologie jednak pogarszają jakość życia. 18

Jakie surowce mineralne wydobywa się na Dolnym Śląsku i jakich technologii się do tego używa? W związku z pobytem na obozie na Dolnym Śląsku zgromadziliśmy dużo materiałów na temat surowców naturalnych, których złoża znajdują się w tamtych okolicach. Odwiedziliśmy kilka kopalin oraz hutę miedzi. Jedną z kopalń, którą zwiedziliśmy była sztolnia złota w Złotoryji. Niestety jest już nieczynna i wykorzystuje się ją teraz wyłącznie w celach turystycznych. Jej historia jest pogmatwana i trudna do ustalenia. Wiemy, że początki istnienia tej kopalni sięgają roku około 1660, kiedy to wykuto tam pierwsze korytarze wydobywcze. Wydobywanie złota zakończyło się tam mniej więcej po wojnach napoleońskich. Jako, że sztolnia ta powstała stosunkowo dawno, wykuta została ręcznie za pomocą prymitywnych narzędzi. Górnikom pracującym tam pomagały pochodnie, które oświetlały im miejsce pracy. Do wyodrębniania złota od reszty skały używało się wtedy sita z wodą. Kruszec ten wykorzystywany był głównie do produkcji kaganków lub rzygaczy. 19

Fot. Maciej Siemaszko - Kopalnia Złota Kolejnym miejscem, które mogliśmy zwiedzić była kopalnia uranu w Kowarach. Początki tej sztolni sięgają wczesnego średniowiecza, kiedy to na ten teren przyjechali Walonowie. Byli to poszukiwacze surowców mineralnych, którzy do Polski przyjechali z Belgii. Posiadali niesamowite techniki wydobywania z ziemi kruszców oraz minerałów. Zajmowali się również ich obróbką i sprzedażą. Nie wiemy dokładnie w którym roku przybyli oni na tamte tereny i kiedy założyli tę kopalnię. Wiemy natomiast, że była ona dla Polski ważnym i cennym miejscem. Świadczą o tym na przykład dokumenty takie jak nadanie praw górniczego miasta lub zamówienie, z roku 1564, króla Zygmunta Augusta na oręż. 20

Fot. Maciej Siemaszko - Kopania Kowary Niestety wojna 30-letnia zawiesiła górnictwo oraz przemysł żelazny. Dopiero w latach 20 XX w. w dawnych sztolniach żelaza Niemcy odnaleźli złoża uranu i zaczęli jego wydobycie. Po wojnie kopalnia została przejęta przez ZSRR. Surowiec ten był wydobywany z przeznaczeniem do produkcji bomby atomowej. Pracowało tam wtedy ok 2600 górników pod szyldem Zakłady Przemysłowy R1. Ich działalność była ściśle tajna. Wydobyli tam około 300 ton uranu oraz 3 miliony ton żelaza. Zastosowali wiele ciekawych metod ułatwiających i poprawiających bezpieczeństwo pracy. Jedną z takich metod było wykorzystanie drewnianych podpórek, które, gdy kopalni groziło zawalenie, głośno skrzypiały, ostrzegając tym górników przed niebezpieczeństwem. Kolejnym ciekawym technicznym rozwiązaniem było umieszczenie w tunelach lutni, czyli rurociągu, który doprowadzał tlen do górników. Mimo tych 21

zabezpieczeń praca tam była bardzo niebezpieczna, z powodu promieniowania. Z początku pracownicy nic o tym nie wiedzieli i myśleli, że wydobywają węgiel lub inny zwykły surowiec. Z czasem, gdy górnicy zaczęli odczuwać dolegliwości a ich organizmy ulegały wyniszczeniu, zorientowali się, że pracują przy uranie. Wysokie pensje przekonały ich jednak do dalszej pracy bez większych zabezpieczeń. Do roku 1973, w którym to kopalnie przejęła Politechnika Wrocławska, wydrążono tam 20 sztolni poszukiwawczych. Okazało się, że to nie koniec zasobów tej kopalni. Odkryto tam radon i dzięki jego leczniczym właściwościom wybudowano tam podziemne inhalatorium. W 1954 roku kopalnie w całości zamknięto, by w 2000 roku otworzyć ją dla turystów. Nie zapomniano też o wielkim atucie tego miejsca i powstało tam SPA, w którym to przeprowadza się inhalacje radonowe. Fot. Maciej Siemaszko - Inhalacje radonowe 22

Kopalnie, o których wspomniałem powyżej nie są już czynne i służą teraz głównie do celów turystycznych. Chciałbym teraz przedstawić miejsca działające, w których dziś wydobywa się i rozprowadzane są surowce mineralne. Przykładem takiego obiektu jest kopalnia KGHM Polska Miedź- Polkowice - Sieroszowice. Rozpoczęcie budowy części Polkowice to rok 1962. Pierwszym problemem przeszkadzającym w dalszej pracy było wysokie nawodnienie skał, które trzeba było przekopać by dotrzeć do rud miedzi. Do rozwiązania napotkanej przeszkody zastosowano metodę tak zwanego mrożenia górotworu. W uproszczeniu polega to na otoczeniu szybu cylindryczną ścianą mrożeniową, która ma za zadanie blokować ciśnienie skał oraz nie dopuścić wody do szybu. Gdy już uporano się z tym problem zaczęła się dalsza budowa (1966-końcówka roku 1967). W roku 1968, 19 lipca odbyło się przekazanie kopalni do użytku. Prace były tam prowadzone równocześnie z rozbudową kopalni. Sztolnia ta uzyskała wtedy 25% docelowej produkcji. Ostateczny koniec rozbudowy przypada na rok 1973. Dzięki temu wydobycie miedzi sięga teraz 7,5 miliona ton rocznie. Zakład ten składa się z dwóch kopalni: Polkowice oraz Sieroszowice. 23

Fot. Maciej Siemaszko - Szyb Budowa tej drugiej rozpoczęła się w roku 1972 a została ona oddana do użytku w 1980 roku. W roku 1996 nastąpiło połączenie obydwu kopalni. Ich powierzchnia to ok. 176 km2, na których znajduje się 11 szybów. Zakład ten charakteryzuje się wysoko rozwiniętą technologią pracy. Wydobywanie surowców przeprowadzane jest techniką strzelniczą. Polega to na tym, że do wywierconego w skale otworu wkładany jest materiał wybuchowy, a następnie jest on wysadzany. Trzeba podkreślić, że cały ten proces wykonywany jest za pomocą specjalistycznych maszyn do tego przystosowanych. Jednak jak nam się udało dowiedzieć, testuje się teraz inną metodę, do której używane są kombajny górnicze. Dzięki temu wydobycie miało by znacznie wzrosnąć. Do określenia złoża używane są urządzenia takie jak na przykład: wozy wiertnicze, kotwiące, wozy strzelnicze, ładowarki lub wozy odstawcze. Oprócz maszyn przeznaczonych do poszczególnych prac, wykorzystuje się tu też wiele innych 24

pojazdów mających na celu transport materiałów wybuchowych, pracowników, dostarczenie niezbędnych rzeczy. KGHM Polkowice - Sieroszowice może się pochwalić nowymi technologiami. Na pewno zaliczyć do tego trzeba zastosowanie podziemnych stacji wentylatorów czy drążenie wyrobisk w soli kombajnami, czego używają jako jedyni w Polsce. Cała kopalnia połączona jest pod ziemią siecią radiotelefoniczną. W obiekcie tym pracuje niecałe 3700 osób. Jest to również ważny gracz na giełdzie. Surowce sprzedają nie tylko w Polsce, bardzo dużo zamówień jest również z Wielkiej Brytanii lub Niemiec. Ostatnim miejscem, które chcielibyśmy przedstawić jest kopalnia węgla brunatnego w Turowie. Niewątpliwie wywarła ona na nas największe wrażenie, a to dlatego, że mogliśmy ją zobaczyć całą. Jej powierzchnia to 66,08 km2. Prowadzi się tu wydobycie metodą odkrywkową, co oznacza, że cały teren eksploatacji znajduje się na otwartym terenie. Można dzięki temu zobaczyć ogrom tego miejsca, co jest naprawdę niesamowitym doznaniem. Kopalnia ta działa od roku 1904, kiedy zaczęło się tam wydobycie węgla brunatnego na skalę przemysłową. W 1947 przeszła ona na własność państwa Polskiego (wcześniej była użytkowana przez Niemców). Od tamtej chwili zaczęto kłaść nacisk na rozwój technologiczny. Tego przykładem było wprowadzenie do pracy w 1980 roku, pierwszej nowoczesnej, jak na tamte czasy, koparki KWK-1400. Już w 1981 zrezygnowano z szynowego transportu i zastąpiono go ciągłym transportem taśmowym, dzięki czemu praca stała się efektywniejsza. W roku 1995 została podpisana umowa o dostawie węgla brunatnego pomiędzy tą kopalnią, a pobliską elektrownią, co znacznie przyczyniło się do rozwoju kopalni. Pomimo dużego nacisku na jak największe wydobycie, nie zapomniano o ochronie środowiska i w roku 1999 oddano do użytkowania stację oczyszczania wód kopalnianych. Był to jeden z czynników dzięki któremu w 25

2001 obiekt ten został skreślony z listy 80 najbardziej uciążliwych zakładów dla środowiska. W 2006 przekazano do ruchu pierwszą w Polsce koparkę KWK-910, służącą do urabiania trudnych utworów. Fot. Maciej Siemaszko - Model koparki W 2009 roku powstała Polska Grupa Energetyczna S.A, w której skład weszła między innymi właśnie kopalnia w Turowie. W tym momencie przy wydobyciu pracuje 12 koparek, 4 zwałowarki, oraz zatrudnionych jest około 3 700 pracowników. Węgiel dostarczany jest przenośnikami, których jest 135 o łącznej długości 72 kilometrów. Metoda ta jest zdecydowanie bardziej ekonomiczna niż transport szynowy. Nowe technologie i techniki są tu bardzo ważnym elementem. Między innymi stale unowocześniane systemy geotechniczne, czyli na przykład wykorzystanie technologii GPS do określenia zagrożeń naturalnych. 26

Przy maszynach podstawowych oraz przenośnikach taśmowych wykorzystuje się najnowocześniejsze urządzenia i systemy automatyki mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa pracy oraz zmniejszenie kosztów obsługi. Otworzenie Centrum Dyspozytorskiego sprawiło, że zwiększyła się efektywność różnych skomplikowanych układów technologicznych, z zakresu rozpoznawania zakłóceń w ruch maszyn, awarii lub różnych zagrożeń. Poprawiło się dzięki temu również wykorzystanie czasu pracy maszyn i bezpieczeństwo. Kopalnia posiada również swój własny pas startowy dla małych samolotów. Przewiduje się, że w roku 2040 skończą się złoża węgla, dlatego też planowane jest zalanie wodą miejsca kopalni. Przy powstałym w ten sposób jeziorze, miało by powstać wtedy wiele hoteli oraz dużo obiektów służących agroturystyce. Spółka PGE jest największą firmą sektora energetycznego w Polsce i jedną z największych w Europie Środkowej i Wschodniej. Sponsoruje wiele klubów sportowych oraz jest głównym sponsorem stadionu w Gdańsku, powstałego na Euro 2012. 27

Jakie ślady technologii można spotkać we Wrocławiu? W tym roku w ramach naszego obozu jesiennego odwiedziliśmy między innymi piękną stolicę dolnego Śląska - Wrocław. Podczas dwudniowego pobytu zwiedziliśmy bardzo wiele ciekawych obiektów, a wśród nich sporo przykładów starej i nowej technologii. Podczas opracowywania tego tematu okazało się ponadto, że oprócz tych obiektów, które mięliśmy okazję podziwiać, Wrocław może się pochwalić i innymi przejawami nowoczesności. W tej części projektu chciałbym je przedstawić i opisać. Zdj. nr 1 - Panorama Wrocławia 1 1 1 http://www.trekearth.com/gallery/europe/poland/west/dolnoslaskie/wroclaw/photo1390 809.htm 28

Mosty we Wrocławiu Wrocław położony jest nad rzeką Odrą i słynie z gigantycznej liczby mostów i kładek, których jest co najmniej 130. Wśród nich na szczególne wyróżnienie jako przykłady myśli technologicznej zasługują następujące mosty: Most Rędziński Jest to najdłuższy i najwyższy most w Polsce. Ma długość aż 1742 metrów i wysokość 122 metrów i przebiega po nim autostrada. Jego budowa rozpoczęła się w 2008 roku i ze względu na utrudnienia spowodowane przez powódź w 2010 roku, która zatopiła plac budowy, trwała aż trzy lata. Inwestycja kosztowała 576 milionów złotych. Głównym konstruktorem mostu był profesor politechniki Wrocławskiej, Jan Biliszczuk. Konstrukcja jest utrzymywana przez pylon w kształcie litery "H", który stoi na wysepce Rędzińskiego. Do podpory przyczepione jest 160 want (metalowych lin) przytrzymujących most. Zdj. nr 2 Most Rędziński 2 2 http://www.mmwroclaw.pl/photo/1081281/most+r%c4%99dzi%c5%84ski 29

Most Grunwaldzki Most Grunwaldzki powstał w latach 1908-1910. Ma on 112,5 metra długość i 18 metrów szerokości. Przy jego budowie wykorzystano nowoczesną, jak na tamte czasy, technologię. Projektantem mostu był Richard Plüddeman, ówczesny miejski radca budowlany. Do murowanych pylonów, które stoją na brzegu rzeki, zostało przyczepione, za pomocą stalowych taśm, przęsło. Mimo poważnych uszkodzeń, spowodowanych przez plany budowy lotniska, most odbudowano i stoi po dziś dzień. Zdj. nr 3 Most Grunwaldzki 3 3 http://www.wroclaw.pl/mosty-we-wroclawiu 30

Młyn Maria Innym przykładem technologii związanym w dalszym ciągu z wykorzystaniem wody jest bardzo stary obiekt - Młyn Maria, który mięliśmy okazję zwiedzić podczas jednej z naszych wycieczek. Historia tego typu inwestycji w tym miejscu sięga aż 1242 roku, kiedy powstał tam Młyn Arnold. Sama konstrukcja nie wyróżnia się specjalnie technologicznie od innych tego typu inwestycji, ale chciałem wspomnieć o tym obiekcie z powodu jego burzliwej przeszłości. Pierwszym właścicielem Młyna był jeden z wrocławskich zakonów. Obecnie znalazł się inwestor, który chciał przebudować go na luksusowy hotel, lecz plany nie wyszły i budynek jest opuszczony. Zdj. nr 4 - fot. Kacper Swadźba - Młyn Maria 31

Wrocławski park technologiczny Na obozie nie mieliśmy okazji zwiedzić żadnego parku technologicznego, ale we Wrocławiu znajduje się taki, który jest wart obejrzenia, a mianowicie Wrocławki Park Technologiczny. Znajduje się on przy ulicy Muchoborskiej 18. Podzielony jest na sześć budynków: Alfa, Beta, Gamma, Delta, Lambda i Omega. Ich głównymi celami jest kreowanie warunków dla wykorzystania naukowego i przemysłowego potencjału Wrocławia oraz współpraca z innymi ośrodkami tego typu. Otrzymał on wiele nagród oraz wyróżnień, między innymi dwa razy w roku 2011 oraz 2012 otrzymał tytuł Gazela Biznesu, ale także nominację do nagrody RegioStars w roku 2008. Przedsiębiorstwa mające siedzibę na terenie Parku współpracują z Uniwersytetem Wrocławskim, Politechniką Wrocławską, Agencją Rozwoju Przemysłu i wieloma innymi partnerami. Zdj. nr 5 - Wrocławski park technologiczny 4 4 http://www.biznesdolnoslaski.pl/2012/07/28/przeswietla-nawet-stal-o-grubosci-polmetra/ 32

Hala Stulecia We Wrocławiu znajduje się także jeden z najbardziej rozpoznawalnych tego typu obiektów, czyli Hala Stulecia. Została zaprojektowana przez wybitnego miejskiego architekta Maksa Berga. Została uznana za jedno z największych dzieł architektury XX wieku. Powstała w latach 1911-1913, wykonana jest prawie w całości z konstrukcji żelbetowej, na czubku budowli jest kopuła, która w tamtym czasie była największą na świecie. Znajduje się w jednym z najstarszych parków miejskich w Europie, Parku Szczytnickim. W 2006 roku hala została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Ma aż 42 metry wysokości, a kopuła ma 67 metrów średnicy. W środku znajdują się największe, w momencie powstania, organy na świecie. Instrument wyposażony był w 200 rejestrów (skala dźwięków). Zdj. nr 6 - Hala Stulecia 5 5 http://pl.wikipedia.org/wiki/hala_stulecia#mediaviewer/file:wroc%c5%82aw_- _Jahrhunderthalle6.jpg 33

Sky Tower Sky Tower jest najwyższą budowlą w Polsce. Został wybudowany w latach 2007-2012 i ma 212 metrów wysokości, Architektem tego obiektu był Dariusz Dziubiński. Budynek podzielony jest na 3 części. W pierwszej (B1) znajduje się między innymi: galeria handlowa, kręgielnia i klub bilardowy. Druga jest to pięćdziesięciopiętrowa wieża, w której znajdziemy apartamenty i biura. W trzeciej części również znajdują się mieszkania i powierzchnia biurowa. Zdj. nr 7 - Sky Tower 6 6 http://convectors.korado.com/clanky-polsko-sky-tower-en.html 34

Stadion Wrocław Stadion miejski we Wrocławiu został zbudowany głównie z myślą o mistrzostwach piłki nożnej EURO 2012, lecz są w nim organizowane także inne imprezy kulturalne i sportowe. Na co dzień gra tam drużyna z Ekstraklasy, czyli Śląsk Wrocław. Oficjalnie ukończono budowę 1 września 2011 roku. Projektantem tego przedsięwzięcia była firma J.S.K. Architekci. Wyróżniającym się elementem budowli jest jego elewacja zbudowana z półprzezroczystej siatki wykonanej z włókna szklanego pokrytego teflonem. Na stadionie jednorazowo może zmieścić się 45105 osób razem z ludźmi niepełnosprawnymi oraz z miejscami VIP. Oprócz boiska znajdziemy tam także różne inne atrakcje takie jak: tor gokartowy, deskorolkowy, a w zimie snowpark oraz lodowisko. Zdj. nr 8 - Stadion Wrocław 7 7 http://weheartit.com/entry/89213858 35

English Summary Our group made of Szymon Halejak, Maciej Siemaszko, Kacper Swadźba and Jan Zapiór decided to choose following topic of our project: Lower Silesia as museum of technic and laboratory of new technology. This project is mainly about new technologies, traditional technics and the differences between them. What we had to do before the camp was to ask ourselves few questions about this topic. How have the new technologies influenced Lower Silesia? What type of natural resources are main at Lower Silesia and what technologies are used to extract them? What signs of technology can be find in Wrocław? Szymon s task was to make notes on the trips. Maciej helped Szymon with information on sightseeing. He also focused on mines and topics related to that. Kacper and Jan were also taking photos and made a survey. We tried to find as much data as possible. Our groupe visited few places, for example: Wrocław s bridges, PGE Turów mine, windmill farm and Tauron s hydroelectric power station. It helped us a lot with understanding our topic. We would like to thank our teacher Mr. Sławomir Zaczyński who was a perfect promoter who supported us and gave us advices wherever we needed. 36

Bibliografia Strony Internetowe: 1. http://www.wroclaw.pl/mosty-we-wroclawiu 2. http://pl.wikipedia.org/wiki/most_r%c4%99dzi%c5%84ski 3. http://wroclawnadodra.pl/800-lat-i-co-dalej-mlyn-maria-dawniej-idzisiaj/ 4. http://www.wroclaw.pl/hala-stulecia 5. http://pl.wikipedia.org/wiki/hala_stulecia 6. http://pl.wikipedia.org/wiki/sky_tower 7. http://pl.wikipedia.org/wiki/stadion_wroc%c5%82aw#po.c5.82o.c5.bc enie 8. http://pl.wikipedia.org/wiki/kghm_polska_mied%c5%ba 9. http://www.kghm.pl/index.dhtml?category_id=190 10.http://pl.wikipedia.org/wiki/Elektrownia_wiatrowa 11.http://pl.wikipedia.org/wiki/Tauron_Polska_Energia 12. http://www.tauron-pe.pl/strony/start.aspx 37

Zakończenie Nasz tegoroczny obóz jesienny na Dolnym Śląsku był bardzo ciekawy, gdyż mięliśmy okazję odwiedzić wiele niezwykle intersujących miejsc i obiektów jak i poszerzyć swoją wiedzę z zakresu historii, przyrody, geografii, fizyki, chemii i innych naukowych dziedzin. Taka wiedza, zdobywana nie przy szkolnej ławce, lecz poprzez osobisty kontakt z wytworami ludzkiej myśli jest pasjonująca i dużo łatwiejsza do zapamiętania. Tym bardziej jesteśmy więc zadowoleni z wyboru tematu naszego projektu, gdyż dzięki jego opracowywaniu zdobyliśmy dużo nowych wiadomości na temat nowoczesnych technologii i jej przejawów na Dolnym Śląsku. Wiedzę i materiały, które pozyskaliśmy dzięki wycieczkom w takcie obozu, uzupełniliśmy o informacje z Internetu, poza tym nieocenioną pomocą służył nam także dziadek Maćka Siemaszki, który pracował w kopalni i chętnie nam o tym opowiedział. Mamy nadzieję, że udało nam się odpowiedzieć na postawione przez nas pytania w sposób, który pozwala na przybliżenie bardzo obszernego tematu nowych technologii, które rozwijają się dosłownie na naszych oczach. Sami z nich korzystamy, chociażby poprzez używanie Internetu, komputerów czy telefonu komórkowego i nie wyobrażamy już sobie bez nich życia. Dlatego tez wyniki przeprowadzonej przez nas ankiety nie były dla nas zaskoczeniem. Dzięki zainteresowaniu rozbudzonemu poprzez opracowywanie tego projektu z zainteresowaniem będziemy śledzić dalszy rozwój nowoczesnych technologii na świecie i w Polsce i wyrażamy przekonanie po tym co zobaczyliśmy - że w tym rozwoju w sposób kreatywny będą uczestniczyć także Polacy. Pragniemy bardzo podziękować naszemu promotorowi Panu Sławomirowi Zaczyńskiemu za wsparcie i pomoc w realizacji projektu. 38